1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của nghiên cứu
Việt Nam là nước nông nghiệp, cây lúa là cây trồng chủ đạo. Cây lúa trực tiếp góp
phần đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Trong 3 thập niên qua, cây lúa của Việt Nam
được cả thế giới biết đến qua những con số xuất khẩu gạo đầy ấn tượng, đóng góp vào tốc
độ tăng trưởng kinh tế Việt Nam là không hề nhỏ. Mặc dù kết quả đạt được là rất lớn và đáng
ghi nhận, song những năm gần đây sản xuất lúa luôn phải đối mặt với rất nhiều rủi ro, như:
thiên tai, sâu bệnh, thị trường... Để góp phần khắc phục hậu quả cho người nông dân, từ năm
1982 đến hết 1983, Chính phủ đã thí điểm bảo hiểm cây lúa ở hai huyện Vụ Bản và Nam
Ninh (Hà Nam Ninh cũ), DNBH thực hiện lúc đó là Bảo Việt. Chương trình thí điểm bảo
hiểm cây lúa trong giai đoạn này được Bộ tài chính đánh giá là không thành công, tỷ trọng
tham gia bảo hiểm rất thấp, chiếm chưa đến 3% tổng diện tích gieo trồng (Phạm Thị Định,
2013).
Ngày 01/03/2011, Thủ tướng chính phủ ban hành Quyết định 315/QĐ-TTg về thí
điểm trở lại BHNN trong giai đoạn 2011- 2013. Cây lúa được thí điểm bảo hiểm ở 7 tỉnh,
trong đó, đồng bằng sông Hồng có 2 tỉnh là Nam Định và Thái Bình. Kết quả thí điểm bảo
hiểm cây lúa giai đoạn này đã gặt hái được khá nhiều thành công, song những vẫn còn nhiều
bất cập hiện hữu. Kết thúc giai đoạn 2011-2013, BHNN tại Việt Nam một lần nữa bị đình
trệ. Đến tháng 4/2018, Chính phủ ban hành Nghị định 58/2018/NĐ-CP về BHNN và Quyết
định số 22/2019/QĐ-TTg ngày 26/6/2019 về thực hiện chính sách hỗ trợ BHNN nhằm
khuyến khích DNBH triển khai bảo hiểm cây lúa đại trà trên phạm vi cả nước. Tuy nhiên,
tình hình bảo hiểm cây lúa ở đồng bằng sông Hồng nói riêng và trên cả nước nói chung vẫn
chưa có dấu hiệu khả quan hơn.
Về mặt lý thuyết, bảo hiểm cây lúa mang lại rất nhiều lợi ích cho người nông dân,
tuy nhiên trên thực tế, Chính phủ và các DNBH đã cố gắng triển khai nhiều lần nhưng đều
thất bại. Để phát triển bảo hiểm cây lúa, một yếu tố đặc biệt quan trọng đó là hình thành ý
định tham gia bảo hiểm của các hộ nông dân. Nhằm xác định những yếu tố nào ảnh hưởng
đến ý định tham gia bảo hiểm cây lúa, NCS chọn đề tài “Nghiên cứu các nhân tố ảnh
hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm cây lúa của hộ nông dân khu vực đồng bằng sông
Hồng” để nghiên cứu, nhằm đưa ra các giải pháp thúc đẩy hình thành ý định tham gia bảo
hiểm cây lúa, hướng tới triển khai bảo hiểm cây lúa đại trà trong những năm tới.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát
Xác định các nhân tố và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến ý định tham gia bảo
hiểm cây lúa của hộ nông dân khu vực đồng bằng sông Hồng. Từ đó, đề xuất các giải pháp
thúc đẩy hình thành ý định tham gia bảo hiểm cây lúa của hộ nông dân.
2
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa và xây dựng khung lý thuyết cơ bản về bảo hiểm cây lúa nói riêng và
các nhân tố ảnh hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm cây lúa của hộ nông dân
- Phân tích thực trạng bảo hiểm cây lúa ở khu vực đồng bằng sông Hồng.
- Xác định mức độ và chiều tác động của các nhân tố này đến ý định tham gia bảo
hiểm cây lúa của hộ nông dân khu vực đồng bằng sông Hồng
- Đưa ra các quan điểm, giải pháp và kiến nghị nhằm thúc đẩy tham gia bảo hiểm cây
lúa của hộ nông dân.
3. Câu hỏi nghiên cứu
- Sự khác biệt giữa bảo hiểm nông nghiệp truyền thống và bảo hiểm theo chỉ số là gì?
Ưu điểm, nhược điểm của bảo hiểm theo chỉ số là gì?
- Vì sao nhu cầu tham gia bảo hiểm cây lúa ở đồng bằng sông Hồng chưa cao?
- Mô hình lý thuyết nào làm cơ sở cho nghiên cứu của luận án?
- Những nhân tố nào ảnh hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm cây lúa của hộ nông
dân? Nhân tố nào có ảnh hưởng lớn nhất?
- Giải pháp thúc đẩy hộ nông dân tham gia bảo hiểm cây lúa trong thời gian tới?
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của luận án là các nhân tố ảnh hưởng đến ý định tham gia
bảo hiểm cây lúa của hộ nông dân.
- Phạm vi nghiên cứu
+ Về nội dung: Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm cây
lúa của hộ nông dân: nhân tố thái độ, chuẩn chủ quan, nhận thức kiểm soát hành vi, truyền
thông, thủ tục tham gia và chính sách hỗ trợ phí của Chính phủ
+ Về thời gian: Luận án nghiên cứu trong các giai đoạn khác nhau từ 2011-2018
+ Về không gian: Luận án điều tra chọn mẫu tại Thái Bình và Nam Định.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận án kết hợp nghiên cứu định tính với nghiên cứu định lượng. Luận án phân tích
nhân tố khám phá EFA, phân tích hồi quy đa biến để kiểm định mô hình và giả thuyết
nghiên cứu bằng phần mềm SPSS 21.0
6. Đóng góp mới của luận án
Những đóng góp mới về mặt học thuật, lý luận
Luận án làm rõ những vấn đề lý luận liên quan đến bảo hiểm cây lúa, phương thức
bảo hiểm theo chỉ số thời tiết. Làm rõ thực trạng và lý giải vì sao các hộ nông dân chưa
thực sự mặn mà với bảo hiểm cây lúa. Luận án phát hiện ra khoảng trống về lý thuyết, thực
tế và về phương pháp nghiên cứu, từ đó lựa chọn mô hình TPB để tiến hành nghiên cứu.
3
Những đóng góp mới về kết quả nghiên cứu của luận án
Từ ba nhân tố của mô hình TBP, luận án đề xuất mô hình gồm 6 nhân tố: thái độ,
chuẩn chủ quan, nhận thức kiểm soát hành vi, truyền thông, thủ tục tham gia và chính sách
hỗ trợ phí của Chính phủ. Luận án đưa ra quan điểm về phát triển bảo hiểm cây lúa và đề
xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm thúc đẩy ý định tham gia bảo hiểm cây lúa ở khu vực
đồng bằng sông Hồng nói riêng, từ đó góp phần tiến tới triển khai bảo hiểm cây lúa đại trà
trên cả nước: (1) Chính phủ tăng mức hỗ trợ phí bảo hiểm cho hộ nông dân; Ưu tiên hỗ trợ
phí bảo hiểm cho các hộ sản xuất hàng hóa; (2) Tăng cường hoạt động truyền thông về bảo
hiểm cây lúa; (3) Hình thành chuỗi giá trị sản xuất lúa hàng hóa, DNBH tham gia vào chuỗi
này; (4) Hỗ trợ tài chính cho địa phương triển khai bảo hiểm cây lúa.
6. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, lời cảm ơn, danh mục bảng, biểu, hình vẽ, danh mục tài liệu
tham khảo, các phụ lục thì nội dung luận án được trình bày với kết cấu 5 chương:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lý thuyết
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Cơ sở khoa học về bảo hiểm cây lúa và các nhân tố ảnh hưởng đến ý định
tham gia bảo hiểm cây lúa của hộ nông dân
Chương 4: Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm cây lúa
của hộ nông dân ở khu vực đồng bằng sông Hồng
Chương 5: Quan điểm về phát triển bảo hiểm cây lúa và giải pháp thúc đẩy tham gia
bảo hiểm cây lúa của hộ nông dân ở khu vực đồng bằng sông Hồng.
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT
1.1. Tổng quan nghiên cứu
1.1.1. Các công trình nghiên cứu về bảo hiểm nông nghiệp như một công cụ quản lý rủi
ro hiệu quả trong sản xuất nông nghiệp
a. Trên thế giới
Olivier Mahul (2005) khẳng định vai trò của bảo hiểm “là nhằm bù đắp các tổn thất
do thời tiết bất lợi và các sự kiện tương tự nằm ngoài kiểm soát của người trồng”. Olivier
Mahul và Charles J. Stutley (2010), Olivier Mahul (2012) khẳng định bảo hiểm nông nghiệp
là “công cụ hiệu quả của Chính phủ” có vai trò tích cực đối với tăng trưởng kinh tế và xóa
đói giảm nghèo. Ủy ban Châu Âu (2001) và OECD (2011) đều coi bảo hiểm nông
nghiệp là một công cụ quản trị rủi ro, giảm thiểu thiệt hại rất hiệu quả.
4
Myong Goo KANG (2007) khẳng định “Triển khai chương trình bảo hiểm nông
nghiệp là sự cần thiết cho người nông dân” đồng thời đánh giá những hạn chế của bảo
hiểm truyền thống. Loại hình bảo hiểm chỉ số có thể đóng vai trò quan trọng trong việc
quản lý rủi ro khí hậu và tự nhiên (FAO, 2011). Vì thế, việc triển khai bảo hiểm nông
nghiệp theo phương thức mới là cần thiết.
Như vậy, các công trình nghiên cứu đều khẳng định trong các biện pháp quản trị rủi
ro cho người nông dân, bảo hiểm là biện pháp mang tính chủ động và hiệu quả nhất.
b. Ở Việt Nam
Luyện Minh Đức (2012), phân tích bảo hiểm nông nghiệp là lá chắn hiệu quả cho hộ
nông dân trước các rủi ro trong quá trình sản xuất. GlobalAgRisk (2009) cho rằng Chính
phủ hỗ trợ thu thập số liệu, tính toán chỉ số có ảnh hưởng đến sự tham gia Bảo hiểm nông
nghiệp.
Phạm Thị Định (2010) và Nguyễn Đình Chính (2011) chỉ ra hoạt động tái bảo hiểm,
tiềm lực và chiến lược kinh doanh của DNBH, nhận thức và điều kiện tài chính của người
nông dân có ảnh hưởng đến sự tham gia BHNN. Hệ thống chính sách chưa hoàn thiện, sản
phẩm bảo hiểm chưa cụ thể cho mỗi nhóm đối tượng có tác động ngược chiều đến sự phát
triển bảo hiểm nông nghiệp (Phạm Bảo Dương, 2011). Chính sách cứu trợ sau thiên tai dịch
bệnh có tác động ngược đến sự tham gia bảo hiểm nông nghiệp (Nguyễn Bá Huân, 2014)
Hoàng Triệu Huy, Phan Đình Khôi (2015); Triệu Đức Hạnh, Nguyễn Thị Mão
(2012) chỉ ra các nhân tố về quy mô sản xuất, thu nhập của hộ gia đình, hình thức phổ chính
sách bảo hiểm nông nghiệp, và sự hỗ trợ của Chính phủ là các nhân tố tác động thuận chiều
đến khả năng tham gia của hộ gia đình. Bên cạnh đó, nhân tố nhận thức của người dân, học
vấn của chủ hộ, thói quen sản xuất (Nguyễn Thị Chính, Phan Anh Tuấn, 2013) ảnh hưởng
đến nhu cầu của hộ nông dân tham gia bảo hiểm nông nghiệp
1.1.2. Các công trình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia bảo
hiểm nông nghiệp của người dân
a. Trên thế giới
Smith và Baquet (1996) đưa ra các nhân tố thúc đẩy tham gia bảo hiểm như: vốn vay,
trình độ học vấn, thái độ đối với rủi ro. Điều đặc biệt trong nghiên cứu này là phí bảo hiểm
không ảnh hưởng đến quyết định bảo hiểm. Tuy nhiên, theo Shiva S. Makki & Agapi
Somwaru (2001) thì lựa chọn mua bảo hiểm phụ thuộc vào mức phí, mức bồi thường dự
kiến, mức độ rủi ro và tính sẵn có của các công cụ quản lý rủi ro thay thế. Một nghiên cứu
khác của Ginder, Matthew G. Spaulding & Aslihan D (2006) cho thấy phí bảo hiểm là yếu
tố ảnh hưởng nhất đến quyết định tham gia bảo hiểm của hộ nông dân.
Nhân tố nhân khẩu học và sản xuất đều có ảnh hưởng (Bruce Sherrick, 2004), những
độ tuổi càng cao, diện tích canh tác lớn (Oyinbo O và cộng sự, 2013) có xu hướng tham gia
bảo hiểm nhiều hơn. Theo Goodwin và Mishra (2006), quyết định mua bảo hiểm nông
5
nghiệp cũng phụ thuộc vào độ tuổi, trình độ học vấn, quy mô sản xuất, đặc điểm tài chính,
công tác truyền thông. Thêm vào đó, Goodwin (1993) cho rằng hai yếu tố ảnh hưởng mạnh
nhất đến nhu cầu tham gia bảo hiểm nông nghiệp là diện tích sản xuất và tổng chi phí sản
xuất.
Barry và cộng sự, (2004) cho thấy khả năng tham gia bảo hiểm mùa màng cao hơn
đối với các trang trại cũ, diện tích lớn. Nghiên cứu của Oynibo và cộng sự (2013) lại chỉ ra
rằng các yếu tố liên quan đến nhân khẩu học và các yếu tố tiếp cận dịch vụ khuyến nông
không ảnh hưởng tới quyết định tham gia bảo hiểm nông nghiệp.
Filip Branstrand và Fredrik Wester (2014) lại cho rằng, xã hội, tuổi tác, giáo dục, số
năm canh tác, diện tích sản xuất có tác động đến nhu cầu sử dụng bảo hiểm. Các ưu đãi cho
nông dân không cho thấy bất kỳ ý nghĩa thống kê nào đối với quyết định tham gia bảo hiểm.
b. Ở Việt Nam
Monte L. Vandeveer (2001) khi nghiên cứu về nhu cầu tham gia bảo hiểm của nông
dân trồng vải khu vực phía Bắc Việt Nam, chỉ ra nhân tố năng suất, lịch sử thiệt hại, nhận
thức của nông dân tác động tích cực đến nhu cầu tham gia bảo hiểm. Phạm Lê Thông (2013)
cho rằng diện tích canh tác lớn, trình độ học vấn cao thì có xu hướng mua bảo hiểm cao
hơn; tuy nhiên, kinh nghiệm sản xuất lại có tác động ngược chiều với xu hướng mua bảo
hiểm. Bên cạnh đó, các hộ có tham gia các chương trình tập huấn về bảo hiểm, sự dễ dàng
huy động nguồn lực, giá bán lúa thành phẩm ở mức giá cao thường có xu hướng tham gia
bảo hiểm cây lúa (Hoàng Triệu Huy, Phan Đình Khôi, Phan Thị Ánh Nguyệt, 2014).
Nhóm tác giả Phan Đình Khôi và Quách Vũ Hiệp (2014) cũng cho rằng Trình độ học
vấn, Số năm kinh nghiệm, Tập huấn về kỹ thuật nông nghiệp, Thông tin về bảo hiểm, Vay
vốn, Diện tích sản xuất, chi phí sản xuất là các nhân tố có ảnh hưởng đến quyết định tham gia
BHNN. Lương Thị Ngọc Hà (2014) khi nghiên cứu về mức độ sẵn sàng chi trả BHNN của
hộ gia đình ở Tiên Du, Bắc Ninh cũng cho kết luận các nhân tố ảnh hưởng đến việc tham
gia bảo hiểm cây lúa bao gồm: Tuổi của chủ hộ, Học vấn của chủ hộ, Diện tích lúa của hộ
gia đình, Rủi ro và Thu nhập thay đổi từ sản xuất nông nghiệp.
Nguyễn Duy Chinh và cộng sự (2016) cho rằng, xu hướng tham gia bảo hiểm của
người nông dân có ảnh hưởng ngược chiều với phí bảo hiểm, diện tích trồng lúa, kinh
nghiệm trồng trọt, năng suất gieo trồng; và có quan hệ thuận chiều bởi sự đa dạng trong thu
nhập.
1.1.3. Các công trình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến ý định tham gia bảo
hiểm nói chung và bảo hiểm cây lúa nói riêng
Khi nghiên cứu đến ý định tham gia bảo hiểm, Nguyễn Tiến Dũng và cộng sự (2015)
cho thấy 5 nhân tố Thái độ, Chuẩn chủ quan, Kiểm soát hành vi cảm nhận, Tính phòng xa,
Mức độ chấp nhận rủi ro tài chính có tác động đến ý định mua bảo hiểm hưu trí tự nguyện
của của cư dân TP.Hồ Chí Minh. Nghiên cứu cho thấy ba yếu tố Thái độ, Chuẩn chủ quan,
6
và Kiểm soát hành vi có tác động dương, kết quả này phù hợp với các nghiên cứu áp dụng
mô hình TPB. Ngoài ra nhân tố Tính phòng xa có tác động dương và mức độ chấp nhận rủi
ro tài chính có tác động âm đến ý định của người dân. Tác giả Nguyễn Hoài Trâm Anh
(2017) cho thấy các nhân tố ảnh hưởng đến ý định mua bảo hiểm bao gồm: Quyết định mua,
Lợi ích và danh tiếng, Rào cản, Dịch vụ, Chi tiêu tiết kiệm, Ý kiến gia đình.
Khi nghiên cứu về ý định tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện, Nguyễn Thị Nguyệt
Dung, Nguyễn Thị Sinh (2019) kết hợp mô hình về ý định hành vi TPB và TAM, kết quả
chỉ ra rằng, có 4 yếu tố ảnh hưởng đến ý định tham gia của người lao động của là Hiểu biết,
Truyền thông, Nhận thức về sự hữu ích và Thu nhập. Còn nhóm tác giả Trương Thị
Phượng, Nguyễn Thị Hiển (2013) chỉ ra 6 nhân tố ảnh hưởng đến ý định tham gia BHXH tự
nguyện đó là Nhận thức, Thái độ, Ảnh hưởng xã hội, Hiểu biết, Thu nhập và Truyền thông.
Trong khi hai tác giả Hoàng Thu Thuỷ, Bùi Hoàng Minh Thư (2018) phân tích cho thấy 5
biến: Hiểu biết về chính sách, Thái độ đối với việc tham gia, Cảm nhận rủi ro, Thủ tục tham
gia, Trách nhiệm đạo lý có ảnh hưởng đến ý định tham gia của nông dân, còn nhân tố Tuyên
truyền và Ảnh hưởng từ gia đình không ảnh hưởng.
1.1.4. Khoảng trống và những vấn đề cần nghiên cứu
- Khoảng trống về lý thuyết: Chưa có công trình nào nghiên cứu về các nhân tố ảnh
hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm cây lúa của hộ nông dân ở khu vực đồng bằng sông
Hồng nói riêng và ở Việt Nam nói chung.
- Khoảng trống về thực tế: Phần lớn các công trình chỉ đề cập đến BHNN, không đề
cập đến các nhân tố tác động đến ý định tham gia bảo hiểm cây lúa. Nội dung chỉ được trình
bày dưới dạng nêu vấn đề và mang tính mô tả, chưa gắn với địa bàn đồng bằng sông Hồng.
- Khoảng trống về phương pháp nghiên cứu: phần lớn các công trình áp dụng phương
pháp định tính để phân tích, đánh giá và đưa ra những nhận định sơ bộ có tính định hướng.
Có một số công trình nghiên cứu định lượng, song nhằm mục đích khác hẳn so với luận án.
Trong nghiên cứu này, luận án kết hợp cả nghiên cứu định tính và định lượng để đánh giá
các nhân tố tác động đến ý định tham gia của hộ nông dân, từ đó có cơ sở đưa ra những giải
pháp và kiến nghị gia tăng ý định tham gia bảo hiểm cây lúa, làm nền tảng phát triển bảo
hiểm cây lúa ở vùng đồng bằng sông Hồng nói riêng và cả nước nói chung.
1.2. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu
1.2.1. Lý thuyết về ý định và hành vi mua
Theo Ajzen (1991) “các ý định được giả định để nắm bắt các yếu tố động lực ảnh
hưởng đến hành vi, chúng cho biết con người đã cố gắng như thế nào để sẵn sàng thử và đã
nỗ lực nhiều như thế nào để thực hiện hành vi”. Đồng thời, theo Ajzen (2002), ý định là tiền
đề trung gian của hành vi. Quan điểm từ kinh tế học hành vi thì cho rằng quyết định mua
xuất phát từ nhiều khía cạnh, đặc biệt là sau khi lý thuyết về hành vi mua được phát triển bởi
Fishbein (1979); Ajzen (1985); Ajzen (2008); Fishbein và Ajzen (2011). Hành vi mua bị ảnh
7
hưởng bởi các yếu tố như chuẩn chủ quan, thái độ, niềm tin và ý định (Ogenyi Ejye và
Owusu-Frimpong, 2007; Omar, 2007; Fletcher và Hastings, 1984; Hastings và Fletcher,
1983).
Từ quan điểm Marketing, Philip Kotler và cộng sự (2001) cho rằng, người tiêu dùng
cho điểm các thương hiệu và hình thành nên ý định mua. Theo hiệp hội Marketing Hoa Kỳ,
hành vi khách hàng bao gồm những suy nghĩ, cảm nhận và những hành động mà họ thực
hiện trong quá trình sử dụng sản phẩm. Những yếu tố như ý kiến từ người khác, quảng cáo,
thông tin về giá cả, bề ngoài sản phẩm…đều có thể tác động đến ý định và hành vi của
khách hàng.
Dự đoán hành vi của con người là mục tiêu cơ bản của các lý thuyết trong lĩnh vực
tâm lý xã hội học. Nhiều lý thuyết đã ra đời nhằm phục vụ mục tiêu này: thuyết hành động
hợp lý; lý thuyết hành vi có kế hoạch và các lý thuyết phát triển của nó…
1.2.2. Thuyết hành động hợp lý (TRA- Theory of Reasoned Action)
Thuyết hành động hợp lý (TRA) được xây dựng từ năm 1967 bởi Fishbein. Sau đó,
lý thuyết này được tiếp tục nâng cấp (Fishbein & Ajzen, 1975 và Ajzen & Fishbein,
1980). Lý thuyết được sử dụng nhiều trong các nghiên cứu và được đánh giá cao về tính
hữu ích trong việc dự đoán các hành vi khác nhau của con người (Madden, 1992).
Lý thuyết TRA xem xét các mối quan hệ giữa Niềm tin, Thái độ, Ý định và Hành vi.
Trong lý thuyết này, Ý định là nhân tố có ảnh hưởng đến Hành vi. Trong đó ý định được
quyết định bởi Thái độ của một người về hành vi đó và Chuẩn chủ quan liên quan đến hành
vi.
1.2.3. Thuyết hành vi có kế hoạch
Thuyết hành vi có kế hoạch là sự phát triển và cải tiến của Thuyết hành động hợp lý
(Ajzen & Fishbein, 1980; Fishbein & Ajzen, 1975). Ngoài hai yếu tố chính ảnh hưởng đến ý
định là thái độ và chuẩn chủ quan, theo Ajzen (1991), nhân tố thứ ba ảnh hưởng đến ý định là
Nhận thức kiểm soát hành vi. Nhận thức kiểm soát hành vi phản ánh việc thực hiện hành vi dễ
dàng hay khó khăn và việc thực hiện hành vi đó có bị hạn chế không? Trong nhiều nghiên
cứu tiếp theo cho thấy có mối quan hệ giữa kiểm soát hành vi và ý định (Armitage và Conner,
2001; Armitage, 2005; Fen và Sabaruddin, 2009; Shah Alam và Mohamed Sayuti, 2011).
1.2.4. Mô hình chấp nhận công nghệ TAM
TAM cung cấp cơ sở cho việc khảo sát tác động của nhân tố bên ngoài đối với niềm
tin bên trong (Davis & cộng sự) của một người về việc chấp nhận sản phẩm hay dịch vụ
(Davis & Vankatest, 2000). Theo Ajzen & Fishbein (1975) những tác động bên ngoài ảnh
hưởng đến thái độ một cách gián tiếp thông qua niềm tin của người đó.
1.2.5. Mô hình kết hợp TPB và TAM
Mô hình kết hợp TPB và TAM, được đề xuất bởi Taylor và Todd (1995). Theo mô
hình này, một ý định hành vi chịu tác động bởi 3 yếu tố: (i) thái độ của cá nhân đối với một
8
hành vi; (ii) chuẩn chủ quan hay áp lực của xã hội lên hành vi của cá nhân đó; (iii) khả năng
kiểm soát của cá nhân đó khi thực hiện hành vi.
1.2.6. Lý thuyết về mối liên hệ giữa thái độ, ý định và hành vi
Ajzen và Fishbein (2005) kết hợp các kết quả nghiên cứu của mình ở 2 mô hình TRA
và TPB để cho ra đời mô hình tổng hợp với sự xem xét tác động của biến thái độ đến hành
vi. Cốt lõi của mô hình là một chuỗi các hiệu ứng nhân quả bắt đầu với sự hình thành niềm
tin hành vi, quy phạm và kiểm soát. Những niềm tin này là giả định ảnh hưởng đến thái độ,
các chuẩn chủ quan và kiểm soát hành vi nhận thức từ đó lần lượt tạo ra ý định và hành vi.
1.2.7. Một số mô hình có liên quan
Nguyễn Thị Nguyệt Dung và Nguyễn Thị Sinh (2019) đã loại nhân tố Thái độ ra khỏi
mô hình của mình, với lý giải rằng Thái độ chưa thể coi là một trung gian hoàn chỉnh để
đánh giá tác động của nhân tố Nhận thức sự hữu ích và Nhận thức tính dễ sử dụng lên nhân
tố Ý định của hành vi. Bên cạnh đó, nhóm tác giả đã bổ sung hai nhân tố Thu nhập và
Truyền thông vào trong mô hình. Còn Hoàng Thu Thuỷ, Bùi Hoàng Minh Thư (2018)
vận dụng mô hình TRA và mô hình TPB, bổ sung thêm nhân tố Tuyên truyền, Cảm
nhận rủi ro, Thủ tục tham gia, Trách nhiệm đạo lý. Từ hai mô hình này, có thể thấy nhân
tố truyền thông và nhân tố thủ tục tham gia có tác động đến ý định tham gia của người dân,
đây là gợi ý về nhân tố cho mô hình nghiên cứu của luận án.
Như vậy, từ tổng quan nghiên cứu và các lý thuyết về ý định mua của khách hàng,
luận án đề xuất các nhân tố ảnh hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm cây lúa của hộ nông
dân khu vực đồng bằng sông Hồng là: Thái độ của hộ nông dân, Chuẩn chủ quan, Nhận
thức về kiểm soát rủi ro, Truyền thông và Thủ tục tham gia.
CHƯƠNG 2
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Quy trình nghiên cứu
Trên cơ sở mô hình nghiên cứu, luận án thiết lập quy trình nghiên cứu bao gồm 6
bước
Bước 1: Xác định mục tiêu nghiên cứu.
Bước 2: Tìm hiểu cơ sở lý thuyết và các công trình trước đó.
Bước 3: Nghiên cứu định tính, điều tra DNBH và hộ nông dân.
Bước 4. Nghiên cứu định lượng.
Bước 5: Tiến hành phân tích hệ số Cronbach Alpha, phân tích nhân tố khám phá
EFA nhằm kiểm định giá trị các biến và đánh giá độ tin cậy của thang đo chính thức.
Bước 6: Phân tích hồi quy đa biến để kiểm định mô hình và giả thuyết nghiên
cứu.
9
2.2. Thiết kế nghiên cứu
2.2.1. Nghiên cứu định tính
Nghiên cứu định tính được thực hiện bằng kỹ thuật phỏng vấn sâu các chuyên gia,
mục đích là:
- Kiểm tra và khám phá thêm các biến độc lập ảnh hưởng đến ý định tham gia bảo
hiểm cây lúa trong mô hình lý thuyết ban đầu (được hình thành trên cơ sở tổng quan lý
thuyết).
- Điều chỉnh bổ sung thang đo. Thông qua phỏng vấn sâu, tác giả muốn kiểm tra xem
đối tượng điều tra có hiểu đúng ý nghĩa của các thang đo hay không, về cấu trúc, từ ngữ của
thang đo có dễ hiểu không, dễ trả lời hay không. Từ đó các thang đo sẽ được điều chỉnh
trước khi tiến hành nghiên cứu định lượng.
2.2.2. Nghiên cứu định lượng
+ Về phía DNBH: luận án gửi phiếu khảo sát đến các doanh nghiệp BHPNT trên thị
trường bảo hiểm Việt Nam, đối tượng khảo sát là lãnh đạo DNBH.
+ Về phía hộ nông dân: NCS tiến hành khảo sát tại Thái Bình và Nam Định theo
phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản: mỗi tỉnh chọn 3 huyện, mỗi huyện chọn 3 xã,
mỗi xã chọn 3 thôn, mỗi thôn chọn 10 hộ gia đình. Vì vậy, kích thước mẫu là 540 hộ, thõa
mãn cả điều kiện nghiên cứu của Hair & cộng sự, (1998) và Tabachnick & Fidell (1991)
Công cụ sử dụng để chạy mô hình là phần mềm SPSS 21.0
2.3. Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu
2.3.1. Dữ liệu nghiên cứu
Dữ liệu thứ cấp
Phương pháp áp dụng khi sử dụng loại dữ liệu này chủ yếu là phương pháp thống kê
mô tả, như: phương pháp so sánh, phân tổ, đồ thị...
Dữ liệu sơ cấp
+ Dữ liệu từ phía hộ nông dân: khảo sát 540 hộ nông dân ở Thái Bình và Nam Định.
+ Dữ liệu từ phía DNBH: NCS phỏng vấn và khảo sát các chuyên gia từ các DNBH.
2.3.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp phân tích thống kê mô tả
Luận án sử dụng công cụ thống kê mô tả để xử lý số liệu, phân tích kết quả, hiệu quả
triển khai bảo hiểm cây lúa nói riêng.
Phương pháp đánh giá độ tin cậy thang đo
Luận án kiểm tra độ tin cậy của thang đo thông qua hệ số Cronbach’s Alpha với tiêu
chuẩn: Cronbach’s Alpha >= 0,6: Chấp nhận được với những nghiên cứu mới; Cronbach’s
Alpha từ 0,7 đến 0,8: Thang đo sử dụng được; Cronbach’s Alpha > 0,8: Thang đo tốt
Phân tích nhân tố khám phá EFA
Luận án kiểm định Factor loading là chỉ tiêu đảm bảo mức ý nghĩa thiết thực của
10
EFA; chỉ số KMO thể hiện mức độ phù hợp của phương pháp EFA; giá trị Eigenvalue thể
hiện phần biến thiên được giải thích bởi một nhân tố so với biến thiên toàn bộ các nhân tố.
Phân tích phương sai ANOVA
Phân tích phương sai ANOVA giúp xem xét các thuộc tính khác nhau thì ý định tham
gia bảo hiểm cây lúa có sự khác nhau hay không.
Phương pháp phân tích hồi quy
Luận án sử dụng mô hình hồi quy Binary Logistics với phương trình như sau:
Y= β
o
+ β
1
X1 + β
2
X2 + β
3
X3 + β
4
X4 + β
5
X5 + β
6
X6
Trong đó:
+ Biến Y1 là biến phụ thuộc đại diện cho ý định tham gia bảo hiểm cây lúa của hộ
nông dân khu vực đồng bằng sông Hồng.
+ Các biến X1, X2, X3, X4, X5, X6 là các biến độc lập đại diện cho các nhân tố ảnh
hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm cây lúa.
+ β
o,
β
1,
β
3,
β
4,
β
5,
β
6,
là các hệ số của mô hình hồi quy.
2.4. Xây dựng mô hình và thang đo
2.4.1. Xây dựng mô hình nghiên cứu
Luận án quyết định lựa chọn mô hình TPB để tiến hành nghiên cứu, quá trình khảo
sát được thực hiện qua 2 giai đoạn: Giai đoạn 1, NCS gửi phiếu điều tra tới các DNBH phi
nhân thọ trên thị trường Việt Nam, đồng thời phỏng vấn sâu 15 chuyên gia. Mục đích là để
rà soát các thang đo và xác định ngoài 3 nhân tố trong mô hình TPB thì các nhân tố mới mà
luận án dự định đưa vào mô hình là Truyền thông về bảo hiểm cây lúa, Thủ tục tham gia
bảo hiểm cây lúa, Chính sách hỗ trợ phí của Chính phủ có khả quan hay không. Ở giai đoạn
2, sau khi xác định được các nhân tố khả quan, luận án xây dựng bảng hỏi, điều tra các hộ
gia đình để kiểm định sự ảnh hưởng của các nhân tố này đến ý định tham gia bảo hiểm cây
lúa của họ.
Kết quả của giai đoạn 1 cho thấy các biến độc lập luận án dự định đưa vào mô hình
có thể có tác động đến biến phụ thuộc. Từ đó, NCS đề xuất mô hình nghiên cứu có 6 biến
độc lập và 1 biến phụ thuộc như sau:
Thái độ đối với việc tham gia
bảo hiểm cây lúa
Ý định tham gia bảo
hiểm cây lúa
Chuẩn chủ quan
Nhận thức về kiểm soát hành
vi tham gia bảo hiểm cây lúa
Truy
ề
n thông v
ề
b
ả
ể
m
cây lúa
Thủ tục tham gia bảo hiểm
cây lúa
Chính sách h
ỗ
tr
ợ
phí c
ủ
a
H1
H2
H3
H4
H5
H6