Thiên c u: (celestial sphere): ầ
Trên b u tr i nhìn th y hàng ngày, ng i ta quan sát th y r t nhi u các thiên th nh M tầ ờ ấ ườ ấ ấ ề ể ư ặ
Tr i, M t Trăng, các hành tinh, các vì sao và .... th m chí là các đám mây n a. Kho ng cáchờ ặ ậ ữ ả
c a chúng đ n Trái Đ t và kho ng cách c a chúng so v i nhau r t khác nhau. Đ ti n quanủ ế ấ ả ủ ớ ấ ể ệ
sát tr c quan, ng i ta t ng t ng ra m t m t c u kh ng l bao quanh Trái Đ t m tự ườ ưở ượ ộ ặ ầ ổ ồ ấ ở ộ
kho ng cách nào đó không xác đ nh, nó gi ng nh m t cái n n mà trên đó có đính t t c cácả ị ố ư ộ ề ấ ả
thiên th nêu trên. G i m t c u t ng t ng đó là Thiên C u, ng i ta có th coi chuy nể ọ ặ ầ ưở ượ ầ ườ ể ể
đ ng chung t Đông sang Tây c a t t c các thiên th trên b u tr i hàng ngày là chuy n đ ngộ ừ ủ ấ ả ể ầ ờ ể ộ
c a Thiên c u.ủ ầ
Thiên đ nh (zenith) vàThiên đ (nadir):ỉ ể
N u b n đ ng t i m t đi m trên Trái Đ t và quan sát Thiên c u thì b n có th t ng t ngế ạ ứ ạ ộ ể ấ ầ ạ ể ưở ượ
r ng có m t đ ng th ng đi qua b n và tâm Trái Đ t, đ ng n i b n v i tâm Trái Đ t nàyằ ộ ườ ẳ ạ ấ ườ ố ạ ớ ấ
c t Thiên c u t i 2 đi m. M t đi m ngay trên đ nh đ u b n, đó làThiên đ nh. Còn đi m cònắ ầ ạ ể ộ ể ỉ ầ ạ ỉ ể
l i thì đ i x ng v i thiên đ nh, nó c t Thiên C u t i phía bên kia, b n không th th y nó do bạ ố ứ ớ ỉ ắ ầ ạ ạ ể ấ ị
Trái Đ t che khu t, đi m đó đ c g i là Thiên đ .ấ ấ ể ượ ọ ể
M i đi m bát kì trên Trái Đ t đ u có m t thiên đ nh và m t thi n đ riêng, 2 đi m đ i nhauỗ ể ấ ề ộ ỉ ộ ể ể ể ố
qua tâm Trái Đ t thì thiên đ nh c a đi m này s là thiên đ c a đi m kia và ng c l i.ấ ỉ ủ ể ẽ ể ủ ể ượ ạ
Thiên c c (celestial pole): ự
Ta đã bi t Trái Đ t có m t tr c B c- Nam n i 2 đ a c c B c-Nam và đi qua tâm Trái Đ t.ế ấ ộ ụ ắ ố ị ự ắ ấ
N u kéo dài tr c Trái Đ t ra vô h n theo h ng B c Nam c a Đ a C u thì đ ng th ng c tế ụ ấ ạ ướ ắ ủ ị ầ ườ ẳ ắ
Thiên c u t i 2 đi m g i là thiên c c B c (Nord Celestial Pole) và thiên c c Nam (Southầ ạ ể ọ ự ắ ự
Celestial Pole). Nh v y n u b n đ ng t i c c B c c a Trái Đ t thì thiên c c B c s làư ậ ế ạ ứ ạ ự ắ ủ ấ ự ắ ẽ
Thiên đ nh c a b n và Thiên c c Nam s là Thiên đ , còn khi b n đ ng t i c c Nam thìỉ ủ ạ ự ẽ ể ạ ứ ạ ự
ng c l i.ượ ạ
* Toàn b nh ng đi m đ c gi i h n t xích đ o tr i đ n Thiên c c B c đ c g i là Thiênộ ữ ể ượ ớ ạ ừ ạ ờ ế ự ắ ượ ọ
c u B cầ ắ
* Toàn b nh ng đi m đ c gi i h n t xích đ o tr i đ n Thiên c c Nam đ c g i là Thiênộ ữ ể ượ ớ ạ ừ ạ ờ ế ự ượ ọ
c u Namầ
N u b n đ ng t i B c C c, b n s th y toàn b Thiên c u B c nh ng không thây m t chútế ạ ứ ạ ắ ự ạ ẽ ấ ộ ầ ắ ư ộ
nào v Thiên c u Nam và khi b n đ ng Nam c c thì ng c l iề ầ ạ ứ ở ự ượ ạ
Xích đ o tr i (celestial equator): ạ ờ
Hãy t ng t ng kéo dài bán kính c a xích đ o Trái Đ t ra dài vô h n thì đ ng xích đ oưở ượ ủ ạ ấ ạ ườ ạ
c a chúng ta s tr thành m t đ ng tròn c t ngang Trái Đ t và c t c lên thiên c u. Đ ngủ ẽ ở ộ ườ ắ ấ ắ ả ầ ườ
c t đó trên thiên c u chính là xích đ o tr i. Hay nói cách khác thì xích đ o tr i chính là hìnhắ ầ ạ ờ ạ ờ
chi u vuông góc c a xích đ o Trái Đ t lên Thiên C uế ủ ạ ấ ầ
Hoàng Đ o (zodiac):ạ
Hoàng Đ o chính là đ ng chuy n đ ng c a M t Tr i trên Thiên c u trong 1 năm. Chúng taạ ườ ể ộ ủ ặ ờ ầ
đã bi t r ng Trái Đ t chuy n đ ng quanh M t Tr i m i vòng h t 365,4 ngày (g i là 1 năm).ế ằ ấ ể ộ ặ ờ ỗ ế ọ
Thiên c u l i là m t khái ni m g n li n v i Trái Đ t và do đó khi Trái Đ t chuy n đ ng nhầ ạ ộ ệ ắ ề ớ ấ ấ ể ộ ư
th , ta có th t ng tu ng ra m t m t c u Thiên C u chuy n đ ng cùng Trái Đ t, v i biênế ể ưở ở ộ ặ ầ ầ ể ộ ấ ớ
c a Thiên c u r t xa, cũng do vi c h ng nhìn thay đ i, chúng ta s th y v trí c a M tủ ầ ở ấ ệ ướ ổ ẽ ấ ị ủ ặ
Tr i th ng xuyên thay đ i so v i các sao trên Thiên C u. M i th i gian khác nhau, M t Tr iờ ườ ổ ớ ầ ỗ ờ ặ ờ
s "l t" qua m t v trí khác nhau trên Thiên C u. Trong 1 năm, đ ng đi đó t o thành m tẽ ướ ộ ị ầ ườ ạ ộ
vòng tròn khép kín và ng i ta t th i xa x a đã g i vòng tròn đó là Hoàng Đ o, chia nó raườ ừ ờ ư ọ ạ
thành 12 ph n, 12 cung ng v i 12 chòm sao g m:ầ ứ ớ ồ
Aries, Taurus, Gemini, ancer, Leo, Virgo, Libra, Scorpius, Sagittarius, Capriconus, Aquarius,
Pisces
B n có th d dàng hình dung hi n t ng thay đ i v trí c a M t Tr i trên Hoàng Đ o nhạ ể ễ ệ ượ ổ ị ủ ặ ờ ạ ờ
hình sau:
Ví d : Tháng 1, b n th y theo hình trên, Trái đ t n m t i v trí g n chòm Gemini, t i sao l iụ ạ ấ ấ ằ ạ ị ầ ạ ạ
nói tháng 1 t ng ng v i chòm sao Sagittarius? Nhìn kĩ hình rên s th y r ng trong tháng 1,ươ ứ ớ ẽ ấ ằ
khi b n h ng v phía M t Tr i thì chòm sao Sagittarius s n m phía sau M t Tr i, do đó màạ ướ ề ặ ờ ẽ ằ ặ ờ
có s t ng ng đó, còn ban đêm thì b n s quan sát th y Gemini to sáng vào lúc n a đêm.ự ươ ứ ạ ẽ ấ ả ử
Trái Đ t chuy n đ ng quanh M t Tr i theo m t m t ph ng quĩ đ o hình elip. Tr c B c-Namấ ể ộ ặ ờ ộ ặ ẳ ạ ụ ắ
c a Trái Đ t không vuông góc v i m t ph ng quĩ đ o này mà nghiêng so v i m t ph ng nàyủ ấ ớ ặ ẳ ạ ớ ặ ẳ
m t góc 23đ 27 phút. Vì lí do này mà 2 m t ph ng Hoàng Đ o và Xích đ o tr i nghiêng soộ ộ ặ ả ạ ạ ờ
v i nhau m t góc t ng ng cũng là 23 đ 27 phút. Do 2 m t ph ng này nghiêng so v i nhauớ ộ ươ ứ ộ ặ ẳ ớ
nên đ ng tròn bi u di n chúng c t nhau t i 2 đi m là đi m xuân phân và đi m thu phân.ườ ể ễ ắ ạ ể ể ể
Đ ng chân tr i (horizon): ườ ờ
Khi b n đ ng t i b t c đi m nào trên Trái Đ t, b n cũng có th xác đ nh đ c thiên đ nhạ ứ ạ ấ ứ ể ấ ạ ể ị ượ ỉ
ngay trên đ nh đ u mình. Ngoài ra t m nhìn c a b n b gi i h n b i m t đ ng bao n m trênỉ ầ ầ ủ ạ ị ớ ạ ở ộ ườ ằ
m t Trái Đ t mà m t b n không th nhìn xu ng th p h n đ c, đ ng đó chính là đ ngặ ấ ắ ạ ể ố ấ ơ ượ ườ ườ
chân tr i c a b nờ ủ ạ
Trung tuy n tr i (Celestial Meridian): ế ờ
Vòng tròn l n t o thành do s c t c a M t ph ng đi qua tr c vũ tr vàđ ng th ng đ ng v iớ ạ ự ắ ủ ặ ẳ ụ ụ ườ ằ ứ ớ
thiên c u. Trung tuy n tr i c t đ ng chân tr i t i các đi m B c, Nam và đi qua thiên đ nh,ầ ế ờ ắ ườ ờ ạ ể ắ ỉ
thiên đ . N a vòng phía trên đ c chân tr i g là Trung thiên trên còn n a vòng d i đ ngể ử ượ ờ ọ ử ướ ườ
chân tr i g i là Trung thiên d i.ờ ọ ướ
Đ ng chính ng : ườ ọ
đ ng th ng đi qua tâm thiên c uvà n i 2 đi m Nam, B cườ ẳ ầ ố ể ắ
Các đi m B c (N), Nam(S), Tây(W), Đông(E):ể ắ
Các đi m tính theo các h ng t ng ng theo v trí c a ng i quan sát (cũng nh thiên đ nhể ướ ươ ứ ị ủ ườ ư ỉ
cũng ch t ng đ i, luôn n m trên đ nh đ u ng i quan sát)ỉ ươ ố ằ ỉ ầ ườ
Hình v mô t v trí t ng đ i c a các khái ni m trên Thiên C u:ẽ ả ị ươ ố ủ ệ ầ