Cách mạng công nghiệp 4.0

CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0<br /> THE 4.0 INDUSTRIAL REVOLUTION<br /> GS. TS. Hoàng Xuân Thảo<br /> Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội<br /> Email: thaohx@hubt.edu.vn<br /> <br /> <br /> “Cách mạng công nghiệp 4.0” (đôi khi gọi tắt là cách mạng 4.0 hoặc công nghiệp 4.0)<br /> đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu, mang đến cơ hội thay đổi bản chất các nền kinh tế,<br /> nhưng cũng chứa đựng những thách thức to lớn. Khái niệm “cách mạng công nghiệp<br /> 4.0” được nhắc đến nhiều trên truyền thông, cùng với nó là những hy vọng về cuộc “lột<br /> xác” của các doanh nghiệp tại Việt Nam khi nắm bắt được làn sóng này. Vậy cuộc cách<br /> mạng công nghiệp 4.0 có những đặc trưng cơ bản nào?<br /> Từ khóa: cách mạng 4.0, ảo - thực, điện toán đám mây<br /> <br /> <br /> The "4.0 Industrial Revolution " (sometimes referred to as Revolution 4.0 or Industry 4.0)<br /> is taking place globally, offering the opportunity to change the nature of the economy, but<br /> also containing big challenges. The concept of "4.0 industrial revolution" is mentioned in<br /> the media, along with the hope of the "fundamental change" of businesses in Vietnam when<br /> catching this wave. So what are the basic characteristics of the 4.0 industrial revolution?<br /> Keywords: Industrial Revolution, Industrial Revolution 4.0, features of revolutionary<br /> industrial 4.0<br /> Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 14/01/2018<br /> Ngày phản biện đánh giá: 20/02/2018<br /> Ngày bài báo được duyệt đăng: 20/03/2018<br /> <br /> <br /> <br /> Theo một báo cáo của chính phủ Đức, thì công nghiệp 4.0 (Industrie 4.0) là “sự kết nối các hệ<br /> thống thông minh vào một cơ sở sản xuất, tạo ra sự giao thoa giữa trí tuệ con người và trí tuệ<br /> nhân tạo, trên nền tảng của kỹ thuật số, nhằm nâng cao năng lực sản xuất một cách đột biến”.<br /> Còn trên nhiều diễn đàn khác, người ta lại mô tả cách mạng 4.0 (the Industrial revolution 4.0)<br /> như là lịch sử phát triển tuần tự của các nền công nghiệp: cách mạng công nghiệp lần thứ nhất<br /> (với đặc trưng sử dụng năng lượng hơi nước để cơ giới hóa sản xuất), lần thứ hai (với đặc trưng<br /> ứng dụng điện năng), lần thứ ba (với đặc trưng sử dụng điện tử và công nghệ thông tin) để tự<br /> động hóa sản xuất. Còn đặc trưng của cách mạng công nghiệp lần lần thứ tư này là tiếp nối từ<br /> cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba, là sự giao thoa giữa các công nghệ, mà đỉnh cao là kỹ<br /> thuật số, trong đó có công nghệ ảo giao thoa với thực, trí tuệ nhân tạo và truyền thông trên nền<br /> internet kết nối vạn vật. So sánh với các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây, cách mạng 4.0<br /> <br /> 4 TẠP CHÍ KHOA HỌC<br /> QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ<br /> tiến triển theo hàm mũ chứ không theo cấp số cộng, số nhân thông thường. Ngoài ra, nó đang<br /> dần xoá sổ hầu hết các ngành công nghiệp ở các quốc gia về cung cách sản xuất và quản trị.<br /> <br /> 1. Số hoá toàn bộ nền kinh tế<br /> Mọi đối tượng trên thế giới muốn xử lý được bằng máy tính đều phải coi chúng là dữ liệu và quy<br /> về bốn loại: dữ liệu số, dữ liệu văn bản, dữ liệu ảnh và dữ liệu âm thanh. Bốn loại dữ liệu đó<br /> được lưu trong bộ nhớ dưới dạng hai trạng thái mà ta hay gọi là 0 và 1, giống như ra phố thấy<br /> hằng hà sa số các biển hiệu, nhưng suy cho cùng, cũng từ tổ hợp hai trạng thái sáng hoặc tối<br /> của bóng đèn. Công nghệ sản xuất ra bộ nhớ để lưu trữ thông tin về hai trang thái trên đạt đến<br /> trình độ tuyệt tác. Ghi được một trạng thái gói là 1 bit (ký hiệu là 1b). 8 bit ghi được một ký tự<br /> như chữ A, chữ B,... gọi là 1 byte (ký hiệu là 1B), 1.024B (theo hệ thập phân là 1.000B) gọi là<br /> một kilobyte (KB),1.000 KB là 1 megabyte (MB), 1.000 MB là 1 gigabyte (GB), 1.000 GB là một<br /> terabyte (TB), 1.000 TB là 1 petabyte (PB), v.v.<br /> Môt điện thoai iPhone có bộ nhớ 256GB=256.000.000.000B có thể ghi được 1.864.367 truyện<br /> Kiều, nếu đem số truyện Kiều này chồng lên nhau, sẽ có độ cao gần 50km. Nghĩa là một thư<br /> viện lớn nhất của chúng ta có thế ghi vào bộ nhớ của một điện thoại. Siêu máy tính Sunway<br /> TaihuLight trang bị đến 1,3PB bộ nhớ RAM (ghi được hơn 800 tỉ truyện Kiều và tốc độ đạt 124,5<br /> triệu tỉ phép tính/giây), trở thành hệ thống đầu tiên của nhân loại có bộ nhớ và tốc độ xử lý lớn<br /> nhất thế giới. Dữ liệu, khi đã số hoá, có tốc độ xử lý và truyền tải trong dây dẫn hoặc sóng điện<br /> từ vô cùng lớn. Nó là nền tảng cho công nghệ Internet, công nghệ truyền hình số, truyền thanh<br /> số, đào tạo số (Elearning), chính phủ số (chính phủ điện tử ), thương mại số, hải quan số và mọi<br /> công nghệ số khác.<br /> <br /> 2. Giao thoa giữa ảo và thực<br /> Một công cụ hay một quy trình hoạt động nào đó, trong điều kiện cách mạng 4.0, được giao thoa<br /> giữa phần ảo (phần mềm) và phần thực (đó là phương tiện và con người). Để làm rõ vấn đề<br /> này, hãy quan sát các ví dụ sau.<br /> <br /> a) Tạo ra các đồ dùng<br /> - Khi ta dùng điện thoại Smart Phone để chụp ảnh, thì máy ảnh đó thực chất là ảo (phần mềm)<br /> và có “giao thoa” với một số phần thực, như ống kính, màn hình,… của điện thoại; nếu không<br /> thích “máy ảnh đó”, ta có thể tải máy ảnh khác, ví dụ như máy ảnh 360 chẳng hạn, trên mây<br /> (trên internet) về;<br /> - Tương tự như vậy, có hàng nghìn, hàng vạn đồ dùng ảo khác nằm trên mây, khi cần, ta có thể<br /> tải về để sử dụng: máy tính bỏ túi ảo, đồng hồ ảo, la bàn ảo, đèn pin ảo, bàn phím ảo, piano ảo,<br /> lịch ảo, sách, báo chí ảo, v.v.<br /> - Máy in 3D có thể in ra (tạo ra) một hình thể ba chiều và ta có thể cầm nắm được. Để hiểu được<br /> điều này, hãy quan sát qua máy in đang dùng hàng ngày. Giả sử muốn in ra giấy chữ “HUBT”,<br /> trước hết, nhờ phần mềm WORD, ta gõ chữ HUBT lên màn hình theo kích cỡ và màu sắc ta<br /> chọn. Ta phát lệnh in và máy in sẽ căn cứ vào chữ HUBT ảo đó “bôi” một lớp mực lên giấy đúng<br /> như chữ ảo HUBT trên màn hình. Có thể thay thế mực in bằng một dung dịch “đặc sền sệt”<br /> được không?<br /> Với máy in 3D, một ảnh 3D được tạo ra trên màn hình để làm mẫu. Phần mềm cắt khối đó thành<br /> n lớp theo chiều cao của hình 3D đó từ dưới lên trên, hoặc ngược lại. Máy in sẽ “đắp từng lớp<br /> một” (từ dưới lên trên hoặc từ trên xuống), cho đến lớp thứ n thì xong. Sản phẩm cuối cùng là<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC 5<br /> QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ<br /> một khối ba chiều! “Mực in” có thể là dung dịch nhựa, dung dịch kim loại, bê tông, v.v. Tóm lại, ta<br /> có thể “in” ra một ô tô, một ngôi nhà,... thực sự. Công nghệ thật là khủng!<br /> b) Tạo ra một quy trình hoạt động<br /> Ảo giao thoa với thực còn là công nghệ chính để tạo ra một quy trình hoạt động của xã hội. Hãy<br /> quan sát một vài ví dụ sau.<br /> Doanh nghiệp ảo. Hãng taxi, như Uber hay Grab thuộc loại lớn nhất thế giới, nhưng không có<br /> một chiếc xe nào. Nòng cốt của hãng là phần mềm online dùng để liên kết với những người có<br /> ô tô muốn tham gia chở khách và khách hàng, tạo nên một logic trong cái gọi là “hãng taxi”. Nó<br /> tối ưu hóa quy trình hoạt động chở khách (người có ô tô phải ở gần người có nhu cầu đi tại thời<br /> điểm gọi). Phần mềm dựa trên cơ sở dữ liệu về đường phố xác định đường đi tối ưu đến địa<br /> điểm đón khách, đồng thời chuyển phần trăm lệ phí cho hãng và các quy định khác của hãng.<br /> Cung cách tổ chức theo “ảo- thực” này phá vỡ cung cách tổ chức truyền thống và ra đời hàng<br /> nghìn loại doanh nghiệp khác theo logic đó.<br /> Thương mại điện tử là hình thức mua và bán qua mạng: các hành động mua, bán, chọn hàng,<br /> thanh toán đều là ảo (do phần mềm chịu trách nhiệm), còn chở hàng đến cho người mua là thực.<br /> Trang web alibaba.com, amazon.com... là chuẩn mực cho sự giao thoa giữa ảo và thực.<br /> Hoạt động đào tạo ảo. Theo tài liệu của Đức, thì trong đào tạo một phi công quân sự, phần ảo<br /> chiếm tới 80%: phi công tập luyện trong một sa bàn ảo được cấu trúc giống như môi trường thực<br /> bởi phần mềm. Cũng đủ nút nọ, nút kia; cũng nhào lộn, ngắm, bắn,... Chừng nào thuần thục<br /> trong môi trường ảo, thì chuyển sang môi trường thực, nghĩa là tập trên máy bay thực. Phương<br /> thức đào tạo Elearning cũng là ảo giao thoa với thực, nhưng ảo chiếm trên 90%.<br /> Ngoài ra còn vô vàn quy trình hoạt động khác, như chính phủ điện tử, trường học điện tử, y học<br /> điện tử, hải quan điện tử, ngân hàng điện tử, chứng khoán điện tử,…<br /> <br /> c) Điện toán đám mây<br /> Điện toán đám mây (cloud computing) là một thuật ngữ mang tính ẩn dụ: “điện toán” được hiểu<br /> là tin học, còn “đám mây” được hiểu là Internet (dạng dây, không dây như 3G, 4G và 5G). Như<br /> đã biết, để tổ chức tính toán tai một cơ sở nào đó, ta phải trang bị ba thứ: một là, máy tính; hai là,<br /> hệ điều hành và, ba là, phần mềm (mua hoặc tự thiết kế). Một ví dụ đơn giản: muốn tính lương<br /> cho cơ quan, phải có máy tính, hệ điều hành Windows và phần mềm Excel. Nếu không trang bị<br /> ba thứ đó, ta có thể tổ chức tính toán được không? Trong thời đại Internet, tất nhiên là được:<br /> dùng “điện toán đám mây”.<br /> Vậy điện toán đám mây là gì?<br /> Đó là một dịch vụ tin học (điện toán) trên mạng Internet (mây) cho thuê bốn thứ: máy chủ trên<br /> mạng – Infrastructure as a service (IaaS), hệ điều hành và cơ sở dữ liệu – Platform as a Service<br /> (PaaS), phần mềm – Software as a Service (SaaS) và không gian lưu trữ – Memory as a Service<br /> (MaaS). Việc thuê dịch vụ trên có bốn điều lợi: rẻ hơn mua sắm, không cần lực lượng quản trị<br /> máy chủ và hệ thống mạng, không lo kỳ hạn (khoảng ba năm) phải thanh lý phần cứng và nâng<br /> cấp phần mềm, và ra đời một công nghệ mới là “điện toán di động” – nghĩa là ta có thể tính toán<br /> bất cứ ở đâu, miễn là có laptop, máy tính bảng hoặc smartphone. GS. H. Richter nói: “Điện toán<br /> đám mây là thành tố rất nặng ký trong thời đại 4.0”.<br /> <br /> d) Blockchain<br /> Trong làn sóng cách mạng công nghiệp 4.0, blockchain (chuỗi khối) được xem là một công nghệ<br /> “chìa khóa” cho chuyển đổi số và xây dựng nền tảng công nghệ thông tin tương lai.<br /> <br /> 6 TẠP CHÍ KHOA HỌC<br /> QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ<br /> Vậy blockchain là gì?<br /> Xưa nay một cơ sở dữ liệu (CSDL) thường để trong một máy chủ cụ thể trên mạng internet và<br /> chỉ có thành viên quản trị máy chủ đó mới truy xuất được CSDL ấy. Nếu CSDL đó bị đánh sập<br /> thì toàn bộ CSDL đó bị mất và hậu quả thật khôn lường. Nếu CSDL đó để trên nhiều máy chủ<br /> và mỗi khi cập nhật CSDL tại một máy chủ thì CSDL ấy ở các máy chủ khác được “đánh động”<br /> và có thể cập nhật theo (nếu “cùng chấp thuận”). Mỗi khi CSDL của một máy nào đó đị đánh<br /> sập thì những máy khác vẫn còn và vì vậy sẽ không bao giờ xẩy ra hiểm họa, trừ khi “trái đất nổ<br /> tung” và toàn bộ internet bị tiêu hủy. Blockchain được hiểu na ná như là “một CSDL không để<br /> tập trung mà phân tán ở mọi máy chủ tham gia mạng”. Người ta còn dùng cụm từ “sổ cái số”.<br /> Sổ cái số được ghi thành khối giao dịch như là các mắt xích của một sợi xích. Chẳng hạn, nhờ<br /> blockchain mà đồng tiền điện tử và các hoạt động khác được tiến hành một cách dễ dàng và<br /> xác thực. Blockchain hỗ trợ giao dịch thanh toán trực tiếp giữa bên bán và bên mua, không cần<br /> sự can thiệp và xác thực của ngân hàng, mà chỉ cần xác thực của các máy tính tham gia trên hệ<br /> thống. Hiểu nôm na là tiền điện tử, như bitcoin chẳng hạn, là cá, còn blockchain là nước: cá bơi<br /> trong nước và nước biết được cá “đi đâu về đâu”, “to nhỏ” ra sao,… Công nghệ blockchain còn<br /> là nền tảng của nhiều ứng dụng khác trong công nghiệp 4.0.<br /> <br /> 3. Trí tuệ nhân tạo<br /> Ngày nay người máy (robot) đã trở nên rất thông dụng trong sản xuất, dịch vụ và nhiều hoạt<br /> động khác. Hạt nhân cơ bản nhất của người máy là phần mềm trí tuệ nhân tạo, hay trí thông<br /> minh nhân tạo, (tiếng Anh: artificial intelligence, hay machine intelligence, viết tắt là AI) được cài<br /> trong người máy và người máy sẽ hoạt động theo logic của sản phẩm AI đó. Người lái xe ô tô<br /> trên đường phải làm chủ được tay lái, không để xẩy ra tai nạn giao thông, đi đúng luật,... và thế<br /> là ô tô không người lái ra đời, bởi nó “học được” trí tuệ của người lái xe đó.<br /> GS. H. Richter khẳng định: “Trí tuệ nhân tạo đang giúp định dạng lại thế giới theo một logic<br /> khác”, còn GS. Stephen Hawking thì tỏ ra lo sợ AI sẽ là hiểm hoạ cho loài người, tức là có thể<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC 7<br /> QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ<br /> một ngày nào đó máy móc sẽ kiểm soát con người. Elon Musk lại nghĩ đến nguy cơ AI không<br /> được kiểm soát.<br /> Thấy được ý nghĩa to lớn của trí tuệ nhân tạo, các hãng lớn, như Google, Facebook, Amazon,<br /> IBM, Microsoft,… đang đầu tư rất mạnh trong lĩnh vực này. Họ tạo ra một diễn đàn mở về trí tuệ<br /> nhân tạo, nơi những người quan tâm có thể trao đổi, thảo luận, đồng thời tăng cường sự hiểu<br /> biết của cộng đồng về nó. Các sản phẩm trí tuệ nhân tạo ra đời tạo ra bộ mặt mới cho hàng loạt<br /> các hoạt động đa dạng của nền kinh tế. Google đã xây dựng dự án trí tuệ nhân tạo cho hệ thống<br /> tàu điện ngầm London, truy vấn các thông tin nhằm giải quyết các sự cố phát sinh và cũng đã<br /> hoàn thiện hệ thống học máy TensorFlow. Cơ chế này ứng dụng trong nhận dạng thoại, hình ảnh<br /> và dịch thuật; có cơ chế như hoạt động của não người. Facebook dùng AI<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> giúp người khiếm thị có thể “nhìn thấy” ảnh qua một ứng dụng trên iOS. Công nghệ này dùng để<br /> tạo các bản đồ dân số và khách hàng lướt web trên toàn thế giới. Ngoài ra Facebook còn dùng<br /> AI để nghiên cứu hành vi người dùng, nhận dạng khuôn mặt, giúp xác định danh tính của người<br /> trong ảnh đăng trên mạng xã hội. Apple tập trung vào công nghệ nhận diện khuôn mặt và phản<br /> ứng của khách hàng và nhân dạng giọng nói của họ, cho phép người lái xe có thể bật hoặc tắt<br /> những chức năng nhất định trên xe bằng tiếng nói. Microsoft có dự án phân tích hành vi người<br /> dùng thông qua giọng nói, biểu cảm và khuôn mặt. AI của Microsoft cung cấp khả năng dịch<br /> thuật theo thời gian thực các ngôn ngữ chính và đang hỗ trợ thêm nhiều ngôn ngữ khác trong<br /> thời gian tới. Khả năng dịch thuật mạnh mẽ của các phần mềm là nhờ AI. Ngoài ra, hệ thống dịch<br /> thuật này có khả năng nhận dạng giọng nói người dùng và chuyển sang chữ viết (text) khi người<br /> <br /> 8 TẠP CHÍ KHOA HỌC<br /> QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ<br /> dùng nói. IBM sử dụng AI để phân tích ý nghĩa ẩn sau các bức ảnh, video, tin nhắn và lời thoại.<br /> IBM đang phát triển một ứng dụng trợ giảng giúp soạn ra bài học dựa trên tài liệu được cung cấp.<br /> 4. Internet kết nối vạn vật<br /> Internet kết nối vạn vật, hay Internet vạn vật, hay cụ thể hơn là Mạng lưới vạn vật kết nối Internet,<br /> hoặc Mạng lưới thiết bị kết nối Internet (tiếng Anh: Internet of Things, viết tắt là IoT) là gì và tại<br /> sao lại là một trong các yếu tố đặc trưng cơ bản của nền công nghiệp 4.0?<br /> Như đã biết, máy tính kết nối được với Internet, sau đó là Smartphone và hiện tại là một số dòng<br /> tivi cũng đã kết nối với Internet. Thế còn ô tô, máy bay, tàu hỏa, du thuyền, nhà máy, ngôi nhà,<br /> con người thực, người máy, gia súc, cây cối, tủ lạnh, bàn ghế,... thì sao? Nhân loại đang hướng<br /> tới kết nối “tất tần tật” những thứ cần phải kết nối. Làm như thế có lợi gì?.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản chất của mọi sự hoạt động xã hội cũng như sản xuất, suy cho cùng, là “nắm bắt thông tin”,<br /> “xử lý thông tin” để “điều khiển” chúng. Một máy chủ cách xa hàng vạn dặm, nếu không kết nối<br /> Internet thì làm sao ta thuê và điều khiển được nó trong “điện toán đám mây”? Nói một cách tổng<br /> quát, một vật A có kết nối Internet thì dù có cách xa bao nhiêu đi nữa, ta vẫn có thể làm được<br /> các điều sau: một là, tuyền thông tin cho nó; hai là, nắm bắt thông tin từ nó để xử lý và, ba là,<br /> điều khiển nó theo ý muốn của ta. Một ví dụ cho thấy người dùng đã nhanh chóng thích nghi<br /> với IoT chính là các thiết bị đeo, các thiết bị này giúp con người theo dõi mọi thứ như ngủ nghỉ,<br /> tình trạng bệnh tât, điều khiển bệnh nhân từ xa, khám bệnh từ xa,… Các doanh nghiệp bắt đầu<br /> áp dụng công nghệ IoT vào các cảm biến thu thập dữ liệu, kết nối giữa máy móc với con người,<br /> cũng như giữa máy móc với nhau, tạo nên một hệ thống truyền thông khép kín. Ngoài ra, thông<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC 9<br /> QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ<br /> tin phải truyền ngay tức khắc đến với từng người, do đó, các trang mạng xã hội đã thực sự làm<br /> cho Internet có bộ mặt mới. Facebook được xem là mạng xã hội phổ biến nhất trên thế giới ảo<br /> với trên hai tỷ người dùng. Nó là loại hình mạng xã hội chia sẻ hình ảnh, video, tin nhắn, v.v., tích<br /> hợp đa ngôn ngữ, giúp mọi người trên thế giới truyền và chia sẻ thông tin cho nhau.<br /> <br /> 5. Vài lời kết luận<br /> Báo chí nói về nền công nghiệp 4.0 rất đa dạng và đa chiều. Có bài báo nói về công nghệ nano,<br /> di truyền, … là đặc trưng cơ bản của cách mạng 4.0. Tôi nghĩ không phải vậy.<br /> Trở lại câu chuyện lịch sử phát triển của các nền công nghiệp: Đặc trưng của 1.0 là “sức mạnh<br /> của hơi nước”, 2.0 là “sức mạnh của điện”, 3.0 là “sức mạnh của điện tử và tin học”. Còn của<br /> 4.0 là “sức mạnh của công nghệ số”, trong đó có bốn cái chủ đạo: số hóa và công nghệ số hóa,<br /> công nghệ ảo giao thoa với thực, công nghệ trí tuệ nhân tạo, và công nghệ Internet kết nối vạn<br /> vật. Còn nano hay những thứ khác chỉ là nhở công nghệ số mới có thôi. Các báo trên thế giới,<br /> đặc biệt là truyền thông của Công hòa Liên bang Đức, đều tập trung vào bốn công nghệ đó.<br /> Các báo cũng đặc biệt nhấn mạnh tới chủ đề “Cải cách giáo dục đại học trong thời đại nền công<br /> nghiệp 4.0”. Ý chủ đạo của các tờ báo uy tín và các cuộc hội thảo về chủ đề này đều tập trung<br /> vào năm ý tưởng sau:<br /> 1) Trang bị máy móc và cách thức tổ chức sao cho sinh viên và giảng viên dễ dàng tiếp cận được<br /> với những thứ ảo trên mây, hơn là thuyết trình đơn thuần theo cung cách truyền thống.<br /> 2) Tổ chức tập huấn cho các giảng viên về cung cách tổ chức đào tạo ảo trên nền những công<br /> nghệ: điện toán đám mây, blockchain, dữ liệu lớn (Big Data) và làm quen với kinh doanh trên<br /> môi trường ảo.<br /> 3) Khảo thí và kiểm định chất lượng đại học trên nền tảng công nghệ thông tin.<br /> 4) Định hình các ý tưởng khởi nghiệp khi sinh viên còn ngồi trên ghế nhà trường.<br /> 5) Tổ chức để giảng viên và sinh viên tham gia nghiên cứu khoa học trên nền tảng liên kết giữa<br /> doanh nghiệp và nhà trường.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Bit, byte và những khái niệm cơ bản | Tinhte.vn. https://tinhte.vn › Diễn đàn › Khoa học công<br /> nghệ › Khoa học.<br /> 2. Blockchain . Wikipedia tiếng Việt. https://vi.wikipedia.org/wiki/Blockchain.<br /> 3. Công nghệ Blockchain là gì? VnEconomy. vneconomy.vn/cong-nghe-blockchain-la-<br /> gi-20171212122328932.htm.<br /> 4. Trí tuệ nhân tạo . Wikipedia tiếng Việt. https://vi.wikipedia.org/wiki/Trí_tuệ_nhân_tạo.<br /> 5. Internet Vạn Vật.– Wikipedia tiếng Việt. https://vi.wikipedia.org/wiki/Internet_Vạn_Vật.<br /> 6. Dữ liệu lớn. Wikipedia tiếng Việt. https://vi.wikipedia.org/wiki/Dữ_liệu_lớn.<br /> <br /> 10 TẠP CHÍ KHOA HỌC<br /> QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ<br />