Cảm nhận về âm hưởng văn học dân gian qua bài thơ Thương Vợ của Trần Tế Xương

Đề  bài: Cảm nhận về  âm hưởng văn học dân gian qua bài thơ  Thương Vợ  của  <br /> Trần Tế Xương<br /> Bài làm<br /> Ông Tú tỏ lòng thương vợ bắt đầu bằng sự tính công. Đúng hơn là sự biết ơn, sự biết ơn  <br /> sâu sắc công lao bà Tú:<br /> “Quanh năm buồn bán ờ mom sông<br /> Nuôi đủ năm con với một chồng”.<br /> Ông Tú nói chuyện bà Tú buôn bán để  nuôi con và nuôi mình. Cách nói đáng lưu ý. Một  <br /> năm có 365 ngày. Chả nhẽ bà chạy chợ hết cả 365? ít nhất bà cũng có mấy ngày nghỉ Tết  <br /> nhất giỗ chạp hoặc về bên ngoại thăm bố mẹ, em út… nhưng ở đâỵ  ông Tú vẫn tính tất <br /> cho bà trọn 365 ngày, trọn cả  quanh năm, mà “quanh năm” tức là “quanh nam” rồi lại  <br /> “quanh năm”… Cách nói như  là sự  xô bồ, cường điệu của chuyện văn chương, trong  <br /> trường hợp này chính là sự  bày tỏ  lòng biết  ơn bà Tú một cách triệt để. Người dân lao  <br /> động xưa, muốn nói cảnh làm ăn cơ  cực của mình – cũng một cách triệt để  để  tạo ra  <br /> thành ngữ “quanh năm tận tháng” bên cạnh thành ngữ “đầu tắt mặt tối”. Ông Tú học cách <br /> nghĩ, cách nói đó của quần chúng để  ghi công lao của bà Tú về  mặt thời gian lao động.  <br /> Còn cái nơi mà bà Tú buôn bán? – “ở  mom sông”. Có người ghi chú rằng: “Mom sông là <br /> nơi đất nhô ra sông(?).Mom sông Vị là vùng đất gần làng Phù Long, ở chỗ nhà máy nước <br /> thành phố Nam Định bây giờ”, Có người còn cho biết thêm: Mom sông Vị là nơi đầu chỗ <br /> sông Vị  Hoàng chảy thông ra sông Nam Định. Thời sông Vị  Hoàng chưa bị  lấp thì mom <br /> sông này là nơi buôn bán của bà con tiểu thương, thuyền bè qua lại hay đậu ờ đấy. Bà Tú  <br /> có ngôi hàng buôn chung gạo với người khác  ở  mom sông đó. về  sau, sông Vi Hoàng b<br /> ̣ ị <br /> lấp. Chốn buôn bán của bà Tú cũng tàn lụi theo. Nhưng như  Xuân Diệu nhận xét (ngay  <br /> khi sông Vị Hoàng chưa bị lấp): “ở mom là cheo leo, chênh vênh chứ không phải ở một cái  <br /> bến ngang sông tấp nập bình thường. Cảnh ngộ làm ăn như  thế  mà bà Tú vẫn “Nuôi đủ <br /> năm con với một chồng”. Tất cả những sáu miệng ăn, trừ bà Tú chưa tính. Thành tích này, <br /> ̀ ảo vất vả, nói là bà Tú vị tha, cao cả thì cũng là tần tảo vât v<br /> nói là bà Tú tân t ́ ả, cũng là vị <br /> tha, cao cả hết mực. Nhưng  ở đây, nói sự việc là bất công, vô lí thì củng là hết mực vô lí  <br /> bất công. Đẻ con ra, có ít đâu. Những năm đứa. Phải nuôi chúng nó khôn lớn. Trách nhiệm <br /> đó là của bà Tú. Dĩ nhiên rồi, Nhưng anh chồng “Trên đồng cạn, dưới đồng sâu, Chồng  <br /> cày vợ  cấy con trâu đi bừa” đâu? Thì  ở đây làm gì có. ông Tu không ph<br /> ́ ải loại chông đó,<br /> ̀  <br /> Ông là loại chồng “Tiền bạc phó cho con mụ  kiếm” loại chông “Th<br /> ̀ ưng đấu nhờ  lưng <br /> một mẹ  mày”, ông Tú không cùng bà nuôi con đã đành. Mà như  có kẻ  ác khẩu đã châm  <br /> biếm: ông còn là một “thứ  con” đặc biệt để  bà Tú phải nuôi riêng! Đoảng thế  là cùng! <br /> Chế độ xah̃ ội cu đa san sinh ra lo<br /> ̃ ̃ ̉ ại ông chồng đoảng, loại ông chổng “dài lưng tốn vải,  <br /> ăn no lại nằm” như ông Tú không ít.<br /> Nhưng ở ông Tú, có một điều này là khác, là rất khác: Ông tỏ ra biết nhận lỗi, biết đền bù <br /> lại bằng cái tình, bằng tấm lòng. Cái thái độ  của Tú Xương trở  nên dễ  thương  ở  điểm  <br /> này. Bài thơ của Tú Xương hay bắt đầu từ điểm này. Ông nói chuyện bà Tú nuôi con đã  <br /> đành, mà còn là nuôi mình, nói theo kiểu nói toạc, không một chút ngượng bút, ngượng <br /> miệng, lại như  vừa nói vừa tủm tỉm cười, tự  trách sao mình vô tích sự, lại để  vợ  phải  <br /> nuôi. Việc nuôi chồng của bà Tú, có thể  là ông chưa xem là sung sướng. Cái cảnh “Cơm  <br /> hai bữa; cả  kho rau muống; quá một chiều: khoai lang lúa ngô” thì có gì là sung sướng,  <br /> chắc còn xa sự  sung sướng. Nhưng xem ra ông Tú đã không dám đòi hỏi gì hơn. Ông đã <br /> thấy vui, đã ra vẻ bằng lòng, và đặc biệt là đã cảm cái ơn của bà Tú lắm lắm rồi. Và do  <br /> như  thế  mà ngay trong cặp thơ  đề, hình  ảnh bà Tú đã thấp thoáng hiện lên lớn, đẹp vô  <br /> cùng. Cả đám cha con ông Tú sống trong sự cưu mang của bà Tú, tựa như đàn gà con đang  <br /> được “mẹ gà ấp ủ”. Văn chương chữ nghĩa của ông Tú ở đây đơn giản mà thân tình đến <br /> kỳ lạ, có sức gợi phong phú vô cùng. Ông nói: “Nuôi đủ năm con với một chồng”, nói như <br /> nói chơi mà ý tình sâu nặng, chân thành biết bao nhiêu. Ông Tú không gộp sáu cha con lại  <br /> mà nói. Ông nói “năm con” riêng, “một chồng” riêng. Như thế là vì con ơn mẹ là chuyện  <br /> con với mẹ đã đành. Còn phần ông, ông chịu  ơn vợ  thì ông phải nói riêng ra cho thật rõ,  <br /> nói riêng ra để khỏi mập mờ dù là một chút. Cũng như trong ý thơ, ông không tính đến bà <br /> Tú. Chỉ nói chuyện bà “nuôi đủ năm con với một chồng”. Không tính đến bà thì cái lòng vị <br /> tha, cái công lao của bà càng thêm rõ. Mà cái lòng tri ân của ông – thay mặt cả lũ trẻ con <br /> năm đứa nữa – đối với bà Tú cũng càng rõ thêm.<br /> “Lặn lội thân cò khi quãng vắng,<br /> Eo sèo mặt nước buổi đò đông”.<br /> Hai câu thực gợi lên cảnh làm ăn vất vả, tội nghiệp hàng ngày của bà Tú. Chẳng hay ông  <br /> Tú dã đón nhận câu ca dao “Con cò lặn lội bờ  sông, gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ <br /> non”, từ  bao giờ? Qua tiếng ru con của một bà mẹ  láng giềng hay chính là ru Trần Tế <br /> Xương của bà cụ Nhuận? Chắc chắn từ “Con cò lặn lội bờ sông”, hình ảnh những bà vợ <br /> Việt Nam ngàn xưa trong xã hội cũ, ngược xuôi tần tảo, gian nan cực nhọc để nuôi chồng  <br /> con cũng từ  lâu đã đi vào hồn thơ  giàu rung động của Tú Xương với bao nhiêu xót xa  <br /> thương cảm. Để  giờ  đây, trong lúc nghĩ đến bà Tú thì con cò  ấy bỗng vụt dậy vỗ  cánh <br /> bay và thi hứng “Thương vợ” của Tú Xương. Ca dao xưa nói: “Con cò lặn lội bờ sông”,  <br /> trông đã vất vả, tội nghiệp. Con cò của ca dao lặn lội bờ  sông. Khung cảnh đã mênh  <br /> mông, heo hút đến rợn người. Trong thơ ông Tú, có cái rợn ngợp của không gian, lại còn <br /> thêm cái rợn ngợp của thời gian. “Lặn lội thân cò khi quãng vắng”. Chép như  thế, dễ <br /> thường mất đi cái hoang vắng của thời gian làm mất đi cái khối hình của ý thơ. Ca dao  <br /> nói: “Con cò lặn lội”. Tú Xương chuyển lại thành “lặn lội thân cò”. Hai từ “lặn lội” chen  <br /> lên đứng đầu câu. Cảnh lặn lội lại càng lặn lội. Ca dao nói con cò, Tú Xương nói “thân <br /> cò”. Ý thơ  cứ  xoáy sâu vào sự  cực khổ. “Thân” trong ngôn từ  văn chương tiếng Việt  <br /> trước hết là chỉ cái thân thế con người “Vai năm tấc rộng thân mười thước cao”. (Truyện <br /> Kiều). Nhưng còn là chỉ một đời người, một kiếp người “Thân này ví đổi thành trai được,  <br /> sự  nghiệp anh hùng há bấy nhiêu” – Hồ  Xuân Hương: “Thân lươn bao quản lấm đầu,  <br /> chút lòng trinh bạch từ  sau xin chừa” (Truyện Kiều) mà nói chung trong văn học xưa là <br /> đau khổ, là ê chề, tủi cực. Tú Xương đã nghĩ kiếp đời bà Tú bằng thứ ngôn ngữ có độ dày <br /> của giời gian, của truyền thống đó. Trong câu thơ, “thân cò” không “khóc nỉ  non”. Bởi  ở <br /> đây sự gian khổ đang được nén xuống. Nhưng càng nén lại càng đau. Câu thơ đó vẫn bị rỉ <br /> rả  tiếng khóc cho thân cò. “Lặn lội thân cò khi quãng vắng”. Tú Xương đã nâng cái tầm <br /> khái quát con cò trong ca dao từ ngàn xưa lên một mức để  nói cho hết tấm lòng thương <br /> cảm da diết của mình đối với cuộc đời làm ăn vất vả  của bà Tú. Câu thơ  trở  thành như <br /> một bức họa phác thảo về  một người dàn bà mỏng manh, gầy guộc, lúi húi một mình  <br /> kiếm sống giữa cuộc đời trơ trụi. Cái cảnh bà Tú lặn lội sớm khuya để  nuôi chồng nuôi  <br /> con giữa cái thời buổi “sống chết mặc bây”, cái thời buổi nghĩa tình đã bạc quá vôi, chính  <br /> là người đàn bà trong bức họa phác thảo đó.<br /> “Eo sèo mặt nước buổi đò đông”<br /> Ý tình của thơ đúng là đang triển khai. Câu thực thứ nhất mới nói cái vất vả, cái cô đơn. <br /> Câu thực thứ hai này nói rõ thêm cái vật lộn. Vật lộn là có chuyện đụng chạm đến người <br /> chung quanh, đến xã hội rồi. Có sách chú thích: “Cứ  buổi trưa hay chiều có chuyến đò  <br /> chở  những người đi buôn gạo  ở  những chợ  Thông, chợ  Quán (bên kia bên Tân Đệ) về <br /> quán bánh dày ở đầu tỉnh Nam là nơi bán gạo. Quán bánh dày quen gọi là “Mom”, những  <br /> người này thường eo sèo với nhau là bán đắt bán rẻ. Có sách lại chú thích: “Eo sèo là kỳ <br /> kèo mặc cả, cãi cọ nhau”. Đúng đây chưa phải là cảnh cạnh tranh cuớp giật gì nhau ghê  <br /> gớm, càng chưa phải cái cảnh “cá nuốt cá”, “tre buộc tre” trong bọn thống trị với nhau và <br /> giữa bọn thống trị  đối với dân lao động bị  áp bức trong xã hội đó. Cảnh làm ăn của lớp  <br /> tiểu thương như  bà Tú với nhau trong xã hội cũ về  bản chất không có như  vậy.  Ở  đây, <br /> trước hết, chỉ  mới là sự  chen chúc. Vì cái sống mà phải chen chúc. Chen chúc với nhau  <br /> trên những chuyến đò đưa khách sang sông. Chật hẹp, bấp bênh, mỏng manh, chơi vơi <br /> quá chừng! Và dường như  sông nước càng mênh mông bao nhiêu thì cái độ  chơi vơi, <br /> mỏng manh, bấp bênh đó lại càng tăng lên bấy nhiêu. Và tội nghiệp bà Tú. Hẳn đã có lần  <br /> bà nghe mẹ dặn: “Con  ơi, mẹ dặn câu này, sông sâu chớ  lội đò đầy chớ  khoan sang” (ca  <br /> dao).<br /> Ấy thế  mà bây giờ, vì cuộc sống của chồng con mà con gái của mẹ  vẫn bất chấp, vẫn  <br /> phải liều lĩnh để  sang sông “buổi đò đông”. Lời mẹ  dặn, có thể  vì cuộc sống mà quên. <br /> Hoặc nhớ nữa, nhưng biết làm sao hở mẹ? Cuộc sống trong xã hội bất công khắc nghiệt <br /> với con người đến thế. Bọn bóc lột, ngồi mát ăn bát vàng, sống trên mồ hôi nước mắt của <br /> người bị trị.<br /> Người dân lao động luôn luôn bị cái quy luật cạnh tranh sinh tồn, đặc biệt là cái quy luật <br /> bần cùng hóa của chế độ thực dân nửa phong kiến uy hiếp, nên lắm lúc vì cái ăn cái mặc <br /> hàng ngày của gia đình mà buộc phải liều lĩnh, phải bực dọc, phải cau có, phải mè nheo, <br /> phải chen lấn… thì cũng là điều thường tình, dễ hiểu và đáng thương hơn đáng trách. Sự <br /> tha hóa của con người có khi chính là bắt đầu từ những dấu hiệu đó. Tú Xương nhận biết <br /> sâu sắc cái hiện thực phũ phàng, bất nhân đó mà càng xót xa thương vợ  khi viết câu thơ <br /> trên:<br /> “Một duyên hai nợ âu đành phận.<br /> Năm nắng mười mưa dám quản công”.<br /> Trong  ấn tượng của ông Tú, kiếp sống của bà Tú thật là căng thẳng, nặng nhọc. Một  <br /> cuộc đời, một kiếp sống như thế mà không sinh ra vật vã, dằng dặc với nó sao chịu được. <br /> Tú Xương nói chuyện ông bà lấy nhau, chuyện bà Tú lấy ông Tú. Kể  cũng là cái duyên,  <br /> về tư cách làm chồng thì quả là ông còn nhiều khuyết điếm. Nhưng chẳng gì thì ông cũng <br /> có chân Tú Tài để may khỏi tiếng “cha cu”. Ông cũng hào hoa, cũng duyên dáng, cũng thơ <br /> phú lừng danh, đặc biệt là đối xử  với bà Tú cũng tử  tế, cũng nhiều lúc đùa vui, tình tứ.  <br /> Còn về đường con cái, thì “Trời cho” cũng “năm con” rồi. Một cảnh chồng con như thế,  <br /> bình thường không đáng gọi là duyên sao. Nhưng  ở  đây, sao đã nói đến “một duyên” rồi <br /> lại nói đến “hai nợ”? Nghe lại nặng nề, chua chát, éo le, thậm chí còn như dằn vặt, vật vã  <br /> nữa. Trước hết có vấn đề chữ nghĩa nên hiểu thế nào? “Một duyên hai nợ”, một hai là số <br /> chỉ  thứ  tự  hay số lượng? Có lẽ  cái âm hưởng dằn vặt của câu thơ  này và cả  cái lối nói <br /> cũng theo kiểu tăng cấp, bồi thán (năm nắng mười mưa) trong luật đối của câu thơ  sau,  <br /> dễ khiến ta hiểu theo nghĩ thứ hai. Và như thế thì ý thơ muốn nói: duyên thì có một mà nợ <br /> lại thành hai. Trở lại nguồn gốc xa xưa của chữ nghĩa thì đúng là giáo lý của đạo Phật đã <br /> nói đến túc trái tiền duyên. Đạo Phật – quan niệm rằng sự vật, con người có quan hệ với <br /> nhau ví như vợ chồng lấy nhau là do có cái duyên từ kiếp trước. Và như thế thì cái duyên  <br /> cũng là cái nợ  từ  kiếp trước mà con người  ở  kiếp này phải trả. Duyên và nợ, theo quan  <br /> niệm đó của đạo Phật thành ra như một. Trong văn học chịu ảnh hưởng của đạo Phật, từ <br /> lâu cũng nói đến duyên nợ “Ví chăng duyên nợ ba sinh, làm chi đem thói khuynh thành trêu  <br /> người”. (Truyện Kiều). Nhưng cũng từ lâu, trong văn học và trong ngôn ngữ  dân gian đã <br /> có hiện tượng dân gian hóa quan niệm về duyên nợ theo hướng làm mờ nội dung triết lý  <br /> siêu hình của nó và muốn tách duyên riêng nợ  riêng. Nói đến duyên là nói đến sự  may  <br /> mắn, thuận chiều. Nói đến nợ là nói đến sự đau khổ, phải chịu đựng. Ở Tú Xương trong <br /> trường hợp này, xu hướng dân gian hoá đó dường như  dẫn đến một sự  tách chia đã khá  <br /> rạch ròi duyên và nợ. Câu thơ  của Tú Xương muốn nói: Cuộc đời của bà Tú “duyên” thì  <br /> có một mà “nợ” thì đến hai, nghĩa là một cuộc đời oái oăm, cay đắng mà đành cam phận.  <br /> Tú Xương thương xót cho cuộc đời đó mà thành ra dằn vặt thay, vật vã thay. “Một duyên <br /> hai nợ âu dành phận”. Âm hưởng của câu thơ đúng là âm hưởng dằn vặt, vật vã. Và nói là  <br /> “đành phận” thì đúng lại là vừa cam chịu vừa như không muốn cam chịu. Cái ý có vẻ như <br /> ngược chiều nhau này chính là tâm trạng của Tú Xương trong khi nghĩ đến cuộc đời của  <br /> bà vợ. Cái sự thật khách quan chua chát và tâm trạng chủ quan thương vợ của ông Tú xen <br /> lẫn trong ý thơ. Hai câu luật vừa nổi lên hình ảnh bà Tú vị tha, cao cả vừa ngầm chứa ý  <br /> nghĩa tố cáo xã hội đương thời, cái xã hội ma quái đã dồn những con người chịu thương <br /> chịu khó như bà Tú đến bước cơ khổ, quằn quại, có duyên mà không vui được với duyên.  <br /> Duyên có một mà nợ những là hai, vui sao được.<br /> “Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,<br /> Có chồng hờ hững cũng như không”.<br /> Không vui được, đã đành. Còn phải phát khùng lên với nó. Bài thơ  đã kết lại bằng một <br /> tiếng chửi mát. Nhìn cuộc đời bà Tú như thế, có chửi cũng là điều dễ hiểu. Nhưng ở dây,  <br /> ai chửi, chửi ai? Và chửi cái gì? Thì vẫn là ông Tú thương xót cho bà Tú mà chửi thay cho <br /> bà Tú. Chứ  bà Tú mà dư  luật thành Nam đã hằng khen là chịu thương chịu khó, tần tảo  <br /> nuôi chồng nuôi con, bà Tú “năm nắng mười mưa dám quản công” hẳn có bao giờ  lại <br /> chửi như thế. Ông Tú đã chửi mát chính ông Tú về  cái tội “ăn ở  bạc”, cái tội làm chồng  <br /> mà “hờ hững cũng như không”, làm chồng mà để vợ phải trăm cơ nghìn cực như thế! “Có <br /> chồng hờ hững cũng như không” chữ nghĩa của Tú Xương ở đây lại cũng buột ra quá cái <br /> mức tự  nhiên và giản dị  nhưng ý tình lại cũng sắc biết bao nhiêu, cảm động bao nhiêu.  <br /> Ngày trước, Thúy Kiều trong buổi trao duyên, tự  nhiên cứ cố buộc vào mình cái tội phụ <br /> chàng Kim Trọng “Vì ta khăng khít cho người dở dang”, “Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ <br /> đây” (Truyện Kiều) mà thực ra, Kiều đâu có phụ. Ở đây, Tú Xương đối với bà Tú, nói là  <br /> không giúp đỡ  bà Tú được gì thì đúng, chứ nói “ăn  ở bạc” với bà Tú thì đâu đã đến thế.  <br /> Và nói là “hờ hững” thì cũng một mặt thôi, chứ đâu tất cả là “hờ  hững”, đến mức là kết <br /> tội là “ăn ở bạc”. Đúng là giữa Thúy Kiều và Tú Xương, hai cảnh ngộ khác nhau rất xa,  <br /> nhưng nhân cách lại có mặt giống nhau. Đó là nhân cách của những con người biết yêu <br /> thương cho người khác hơn mình biết nghĩ cho người khác hơn mình. Thúy Kiều là cho  <br /> người yêu. Tú Xương là cho bà vợ. Tú Xương càng thương, càng nghĩ đến bà Tú bao  <br /> nhiêu thì càng thấy mình “ăn ở bạc, càng thấy mình “hờ hững” bấy nhiêu. Đọc đi dọc lại <br /> câu thơ cứ thấy nhói lên một lời tự phán, một lời thương cảm của ông Tú. Nhớ lại xã hội  <br /> thời ông Tú, trong tầng lớp của ông (thậm chí cả  trong nhân dân lao động một phần) có <br /> khối gì anh chồng lêu lổng chỉ  quen hách dịch, ăn bám vợ, không thỏa mãn thì giở  trò dã <br /> man đánh vợ. Ít tệ bạc hơn thì cũng ăn bám vợ mà chẳng bao giờ biết nghĩ mình ăn bám.  <br /> Người vợ  đối với họ, thực tế  đã bị  biến thành một thứ  “nô lệ”, một thứ  nô lệ  đặc biệt, <br /> một thứ nô lệ  mà không bị gọi là nô lệ, vẫn được gọi là bu nó, bà nó, thế  thôi. Cho nên,  <br /> thái độ, tình ý của thơ  của Tú Xương  ở  đây quả  là đáng quý, khiến cho mọi người dễ <br /> cảm thông.<br /> Tú Xương tự phán, tự rủa mà vô hình trung lại để lộ rõ thêm nhân cách của mình, mà vô <br /> hình trung lại tự rũ bỏ được con người phong kiến, con người Nho gia trong mình để cho  <br /> một Trần Tế Xương ân tình, một Trần Tế Xương nhân ái, một Trần Tế Xương nhân dân <br /> hiện lên, đáng quý biết bao nhiêu. Nhưng  ở  đây, Tú Xương chửi mình đã đành, lại còn <br /> chửi lây sang cả cái “thói đời” cái “thói đời ăn ở bạc”. Trong cái “thói đời ăn ở  bạc” ấy,  <br /> có anh “chồng hờ  hững cũng như  không” là ông Tú, nhưng còn bao nhiêu thứ  khác đáng  <br /> chửi hơn. Cái tiếng chửi của Tú Xương lại chính là muốn hướng vào cái “thói đời ăn ở <br /> bạc” nói chung đó. Nghe lại tiếng chửi của Tú Xương. Đúng là ông đang thay bà Tú mà  <br /> chửi cả cái “thói đời ăn ở bạc”, nghĩa là cả cái xã hội thực dân nửa phong kiến bất nhân <br /> đương thời. Cái xã hội đó đẻ ra cái thói đời đó. Cái thói đời đó là bạc bẽo, là đểu cáng, là  <br /> chen lấn, là cướp giật, là sống chết mặc bây… để những người lương thiện như vợ ông <br /> Tú, tần tảo mà vẫn đói nghèo, thương chồng con mà thành khổ  cực, có duyên mà không  <br /> vui nổi với duyên. Cái “thói đời” đó, Tú Xương không chửi vung lên sao yên. Tú Xương là  <br /> bậc “thần thơ”, “thánh chữ”. Tú Xương chỉ  chửi một tiếng, có vẻ  như  chửi mát, chửi  <br /> bâng quơ, chửi cái anh “chồng hờ hững” là mình, mà hóa ra lại là chửi cả cái xã hội, chửi <br /> cả cái đời bấy giờ. Nói chữ nghĩa nhưng chính là nói thái độ. Vấn đề bài thơ đặt ra không  <br /> chỉ còn là vấn đề thái độ của Tú Xương đối với người vợ của mình mà đã mở rộng sang  <br /> vận đề thái độ của Tú Xương đối với xã hội. Vai trò của các câu kết trong thơ Tú Xương <br /> thường làm nhiệm vụ  nâng cao, mở  rộng ý nghĩa xã hội của nội dung thơ  như  vậy. Nói  <br /> kết nhưng lại là mở, chính là như vậy.<br /> Bài thơ  Thương vợ  là tất cả  tấm lòng biết  ơn sâu sắc, là niềm thương cảm da diết của  <br /> Tú Xương đối với cuộc đời cần mẫn, nhân ái nhưng vất vả  cực nhọc của bà Tú. Mặt <br /> khác, cũng là sự tự  phán, sự hối hận rất mực chân thành của Tú Xương về  những thiếu  <br /> sót của mình đối với vợ, và đặc biệt cũng là thái độ của Tú Xương oán đời, giận đời bạc  <br /> bẽo, gây khổ  cực cho những người chân chính như  bà Tú. Cảm xúc nghệ  thuật của Tú  <br /> Xương vừa có cái độ dày của cảm xúc truyền thống, của nhân dân, của văn học dân gian,  <br /> vừa nóng hổi cái cảm hứng thời cuộc của ông. Qua bài thơ  Thương vợ, hiện lên một bà <br /> Tú chưa phải là một bậc nghĩa liệt, nhưng là một người vợ, một người mẹ Việt Nam với  <br /> bao nhiêu phẩm chất cao quý: Chịu thương chịu khó, hy sinh tất cả  cho chồng cho con  <br /> mặc dù cuộc đời phải ngược xuôi tất tả, tủi nhục, đắng cay. Thơ Thương vợ của ông Tú, <br /> chữ nghĩa giản dị mà ý tình lại sâu nặng.<br /> Đặt bài Thương vợ  vào trong lịch sử thơ  cả cũ mà đối chiếu, lại càng thấy nó đáng quý <br /> bao nhiêu. Suốt thời đại phong kiến, trong văn học viết, hỏi đã mấy ai trực tiếp làm văn <br /> thơ  về  người vợ  của mình, trừ  lúc vợ  chết mà họ  thường làm văn tế. Hai trường hợp;  <br /> Ngô thi sĩ viết “khúc ai lục”, Phạm Nguyễn Du viết “Đoạn trường lục” là quả  đặc biệt <br /> mà chính hoàn cảnh lịch sử cuối thế kỷ XVIII đã cho phép. Sự sụp đổ tan tành của chế độ <br /> phong kiến Lê – Trịnh – Nguyễn, sự trỗi dậy mãnh liệt của trào lưu tư  tưởng nhân đạo <br /> chủ nghĩa của quần chúng, đã đề ra “Đoạn trường lục” và “Khúc ai lục”. Nhưng sao đó,  <br /> trong hoàn cảnh lịch sử đầu thế kỷ XIX cũng không còn những tác phẩm như  vậy ra đời  <br /> nữa. Trước sau Tú Xương một ít, có Nguyễn Khuyến, Nguyễn Thượng Hiền, Phan Bội  <br /> Châu, đều có thơ  văn khóc vợ. Có nhiều trường hợp khá chân thành, thắm thiết, nhưng <br /> nói chung vẫn chưa ai làm thơ  văn về  vợ, đặc biệt là khi vợ  chồng đang sống với nhau  <br /> kiểu Tú Xương. Phải chăng hệ  ý thức phong kiến đã không cho phép những bà vợ  Việt  <br /> Nam xưa trở  thành đề  tài trong thơ  văn của chính những ông chồng của họ?  Ở  phương <br /> diện này, có lẽ Tú Xương thành ra một trường hợp mới mẻ, độc đáo của văn học. Bài thơ <br /> “Thương vợ” cũng thành ra một hiện tượng đặc sắc, quý báu của lịch sử văn học dân tộc.<br />