Chi tiết đặc tả trong Sử thi

Chia sẻ: Milu Nguyen | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sử thi - khan là sản ph ẩm văn hoá tinh th ần đ ộc đáo c ủa dân t ộc Êđê, trong đó hình t ượng nhân v ật anh hùng đã tr ở thành m ột hình ảnh th ẩm mỹ

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chi tiết đặc tả trong Sử thi

Chi tiết đặc tả trong Sử thi – Khan Sử thi - khan là sản ph ẩm văn hoá tinh th ần đ ộc đáo c ủa dân t ộc Êđê, trong đó hình t ượng nhân v ật anh hùng đã tr ở thành m ột hình ảnh th ẩm mỹ tiêu biểu. Vẻ đẹp của nhân v ật anh hùng thâu tóm toàn b ộ quan ni ệm, đ ời sống tình cảm, ước nguy ện của ng ười dân Êđê và đ ược th ể hi ện b ằng nhi ều cách, nhiều ph ương th ức, qua nhi ều đ ề tài. M ột trong nh ững cách nh ằm làm nổi rõ đặc điểm bản ch ất c ủa nhân v ật anh hùng trong s ử thi - khan, đó là ngh ệ thuật sử dụng chi tiết đ ặc t ả. Chi ti ết đ ặc t ả có th ể hi ểu là nh ững chi ti ết nghệ thuật đặc biệt, những tín hi ệu ngh ệ thu ật dùng đ ể miêu t ả m ột đ ặc điểm, một bộ ph ận tiêu bi ểu c ủa m ột nhân v ật mà thông qua đó th ấy đ ược b ản chất hay tính cách của nhân v ật ấy. Hêghen cho r ằng: “Chi ti ết đ ặc t ả nh ư con mắt trổ những cửa sổ để người ta nhìn vào nhân v ật” (1). Tác giả Nguy ễn Th ị Tuyết Thu cũng kh ẳng đ ịnh: “Trong s ử thi dân gian, chi ti ết đ ặc t ả th ường đượ c tác giả sử dụng để cường điệu, phóng đ ại kh ắc ho ạ chân dung nhân v ật anh hùng”(2). Chúng tôi đồng thu ận v ới các nh ận đ ịnh này. Ngoài ra, chúng tôi nhận thấy, trong s ử thi - khan, chi ti ết đ ặc t ả đ ược s ử d ụng nh ư nh ững môt típ, sử dụng lặp đi lặp lại, nhằm m ục đích nh ấn m ạnh v ẻ đ ẹp toàn di ện c ủa nhân vật anh hùng, nh ư là nh ững tín hi ệu đ ể nh ận di ện nhân v ật anh hùng, phân bi ệt nhân vật anh hùng v ới các lo ại nhân v ật khác. 1. Chi ti ết đ ặc t ả th ể hi ện v ẻ đ ẹp hình th ức, s ự giàu sang và s ức m ạnh th ể ch ất
1.1. Trang ph ục . Trong nhi ều s ử thi - khan, nhân v ật anh hùng hi ện lên trướ c h ết qua nh ững b ộ trang ph ục đ ặc tr ưng c ủa dân t ộc Êđê nói riêng, các dân t ộc Tây Nguyên nói chung. Đó là b ộ kh ố nai n ịt g ọn gàng, thêu thùa c ầu kỳ và s ặc s ỡ màu s ắc. H ầu nh ư không có ng ườ i anh hùng nào đ ược miêu t ả l ại không g ắn v ới b ộ trang ph ục đ ặc tr ưng ấy. Đây là hình ảnh ng ười anh h ùng Đăm Săn: “ Anh đóng kh ố màu s ặc s ỡ, đ ầu đ ội khăn đ ẹp nh ư các tù trưở ng ”, “Đăm Săn qu ấn vào m ột cái kh ố màu s ặc s ỡ nh ư hoa k ơu, chít trên đầu m ột cái khăn màu ême, trong trang ph ục ấy, anh có dáng đi ệu c ủa m ột tù trưở ng tr ẻ tu ổi r ất oai hùng ”(3) . Còn đây là hình ảnh ng ườ i anh hùng Đăm Đơ roăn v ới v ẻ đ ẹp oai hùng khi mang trên mình b ộ trang ph ục tuy ệt vờ i: “Đăm Đ ơroăn đ ứng trên đ ồi cao, mình qu ấn m ột cái kh ố màu đen vi ền ch ỉ đ ỏ, m ặc m ột cái áo s ắt, trên đ ầu đ ội khăn đ ỏ ”(4). B ộ trang ph ục đ ặc trưng cho v ẻ đ ẹp, s ức s ống c ủa ng ườ i Êđê khoác lên các nhân v ật anh hùng làm cho h ọ tr ở thành nh ững con ng ườ i v ừa quen v ừa l ạ, v ừa bình d ị v ừa cao cả, hào hùng. V ẻ đ ẹp hình th ức th ể hi ện qua trang ph ục chính là d ấu hi ệu đầu tiên kh ắc ho ạ chân dung nhân v ật anh hùng là d ấu hi ệu lôi cu ốn chúng ta đi vào khám phá v ẻ đ ẹp b ản ch ất bên trong c ủa h ọ. 1.2. Vũ khí . Khiên, đao là lo ại v ật d ụng, là th ứ vũ khí b ất ly thân c ủa ngườ i anh hùng trong s ử thi - khan. Hình ảnh múa khiên th ể hi ện s ức m ạnh và tinh th ần chi ến đ ấu c ủa h ọ. Ng ườ i anh hùng nào múa khiên cũng gi ỏi, m ỗ i lần h ọ th ể hi ện tài năng c ủa mình thì tr ời đ ất, v ạn v ật nh ư cũng nghiêng mình chiêm ng ưỡ ng. Hình ảnh chi ếc khiên và hành đ ộng múa khiên gắn li ền v ới di ễn bi ến cu ộc đ ời nhân v ật anh hùng k ể t ừ khi h ọ sinh ra, l ớn lên, chi ến đ ấu v ới k ẻ thù giành h ạnh phúc cho buôn làng. Chi ti ết múa khiên đượ c các tác gi ả s ử thi d ụng công miêu t ả, xu ất hi ện v ới t ần su ất l ớn, l ặp đi l ặp lại nhi ều l ần, l ần nào uy l ực c ủa nó cũng m ạnh m ẽ đ ặc bi ệt trong các cu ộc giao tranh v ới k ẻ thù gian ác. Trong th ế đ ối sánh v ới k ẻ thù, ng ười anh h ùng múa khiên gi ỏi bao nhiêu, oai hùng bao nhiêu thì k ẻ thù càng tr ở nên y ếu ớ t, run s ợ b ấy nhiêu. Chi ếc khiên và hành đ ộng múa khiên đã tr ở thành phươ ng ti ện giao ti ếp ch ứa đ ựng toàn b ộ s ức m ạnh và quy ền l ực c ủa nhân vật anh hùng. Chúng ta hãy cùng theo dõi c ảnh t ượng ng ười anh hùng Khinh D ú giao chi ến v ới k ẻ thù Đăm Phu: “ Mỗ i l ần Khinh Dú vung dao, múa khiên, dao n ổi sáng nh ư làn ch ớp đông, khiên xoay chi ều nghe nh ư sét đánh đ ầu
mùa. Khinh Dú nh ảy múa nh ẹ nhàng nh ư gió th ổi m ảnh bông lau lách ”(5). Chúng ta cũng không th ể quên khung c ảnh tuy ệt v ời khi các nhân v ật Đăm Săn, Xing Nhã th ể hi ện tài năng khiên đao c ủa mình: “ Đăm Săn múa cao cây khiên. Ti ếng múa gi ống nh ư gió vù. Anh múa th ấp cây khiên. Ti ếng múa nh ư bão”; “ Xing Nhã bướ c t ới ch ỗ chi ếc khiên c ủa mình. Chàng c ầm chi ếc khiên nhẹ nh ư di ều g ặp gió. Chàng gi ơ khiên lên tr ời, nhún mình múa li ền. Xing Nhã múa phía tr ướ c m ột mái tranh bay theo gió, múa phía sau m ột mái n ứa bay theo bão ”(6) . Nếu nh ư các chi ến binh anh hùng dũng c ảm trong s ử thi Hy L ạ p, Ấn Đ ộ th ườ ng xu ất hi ện trong các cu ộc giao tranh d ữ d ội và th ể hi ện s ứ c m ạnh qua hình ảnh mũi tên kỳ di ệu và cây chùy ch ắc n ịch thì ng ười anh h ùng trong khan gi ản d ị, g ần gũi h ơn ch ỉ v ới chi ếc khiên, đao nh ư m ột th ứ vũ khí thô s ơ nh ưng v ẫn mang đ ầy uy l ực. 1.3. Âm thanh . Song hành cùng v ới hình ảnh và âm vang c ủa hành độ ng múa khiên, ném đao thì âm vang c ủa ti ếng chiêng cũng là m ột th ứ ch ất li ệu đ ặc t ả s ự giàu sang và s ức m ạnh c ủa ng ười anh hùng. N ếu khiên, đao ch ủ y ếu đượ c “bi ểu di ễn” trong các cu ộc giao tranh b ất phân th ắng b ại nh ư m ộ t th ứ ngôn ng ữ đ ặc bi ệt giao ti ếp v ới k ẻ thù thì ti ếng chiêng ch ủ y ếu vang lên trong nh ững cu ộc vui ăn m ừng chi ến th ắng. Âm vang ti ếng chiêng chính là s ợi dây k ết n ối ch ặt ch ẽ gi ữa ng ười anh hùng v ới buôn làng, c ộng đồ ng và th ậm chí là v ới nh ững đ ấng th ần linh đ ầy quy ền l ực. D ưới bàn tay củ a ng ườ i anh hùng Đăm Săn, ti ếng c ồng chiêng cũng có linh h ồn, cũng đ ầy uy l ực và s ức m ạnh: “ Đánh cho ti ếng chiêng v ượ t qua sàn nhà, vang xu ống dướ i đất. Đánh cho ti ếng chiêng v ượ t qua mái nhà v ọng lên tr ời và lan ra kh ắp c ả x ứ. Hãy đánh cho đ ến lúc voi và tê giác ph ải l ắng nghe mà quên cho con bú. Đánh cho ếch nhái và d ế cũng ph ải l ắng nghe mà không kêu n ữa ”(7) . C ác nhân v ật anh hùng khác trong m ỗi cu ộc vui “ăn năm u ống tháng” bao gi ờ cũng khua chiêng đánh tr ống báo tin và kêu g ọi toàn dân làng cùng hoà vào cu ộc vui, cùng chung m ột nh ịp s ống. 2. Chi ti ết đ ặc t ả th ể hi ện đ ời s ống tinh th ần Th ể hi ện đ ời s ống tinh th ần, tình c ảm c ủa các nhân v ật ch ưa ph ải là m ục đích c ủa các tác gi ả s ử thi - khan, tuy nhiên, có th ể th ấy, trong m ột s ố bản s ử thi- khan tiêu bi ểu đã xu ất hi ện m ột lo ại chi ti ết đ ặc t ả đi ển hình mà
thông qua đó, chúng ta th ấy đ ượ c đ ời s ống tinh th ần c ủa nhân v ật anh hùng. Đó là chi ti ết ti ếng khóc. Mộ t Đăm Săn táo b ạo, dũng c ảm dám c ả gan đi b ắt N ữ th ần M ặt tr ời về làm v ợ, t ừng ngang tàng ch ặt đ ứt cây linh h ồn c ủa H’nhí và H’bhí, v ậy mà, khi hai ng ườ i v ợ ngã g ục xu ống thì Đăm Săn oà lên khóc: “ Anh v ừa ch ạy về vừa khóc. Đăm Săn khóc t ừ sáng đ ến t ối, t ừ t ối su ốt sáng. Anh khóc n ước mắ t ch ảy ròng đ ầy m ột bát, ch ẩy ng ập m ột chi ếc chi ếu ”(8). Còn ngườ i anh h ùng Xing Nhã l ại r ớt n ướ c m ắt khi bi ết đ ượ c n ỗi oan trái và m ối thâm thù củ a cha m ẹ chàng thu ở tr ướ c: “ Xing Nhã v ội vàng ch ạy đ ến đ ống tranh mụ c, tìm x ươ ng s ọ cha, kêu khóc th ảm thi ết ”(9). Còn ngườ i anh hùng Trong Đăn trong s ử thi Khinh Dú trong khi nghe bác k ể l ại ho ạn n ạn c ủa gia đình thì chàng khóc n ức n ở th ươ ng cho gia đình mình không đ ủ s ức dành l ại c ủa cải đã m ất. Ti ếng khóc xu ất hi ện trên khoé m ắt các nhân v ật anh hùng v ới khá nhi ều cung b ậc, khóc ròng, khóc th ảm thi ết, khóc n ức n ở, cung b ậc nào cũng cho th ấy n ỗi đau xót c ủa m ột t ấm lòng đ ầy tình yêu th ương. Ch ỉ v ới m ộ t chi ti ết đ ặc t ả là ti ếng khóc mà các tác gi ả s ử thi đã làm cho hình ảnh ngườ i anh hùng tr ở thành con ng ườ i đ ầy tình c ảm bên c ạnh m ột ý chí gan dạ, kiên c ườ ng. Ti ếng khóc đ ượ c miêu t ả cũng cho th ấy nhân v ật s ử thi mang một th ứ tâm lý s ử thi h ồn nhiên, ngây th ơ, ch ất phác, th ứ tâm lý g ắn li ền v ới hành đ ộng, đ ượ c b ộc l ộ m ột cách tr ực ti ếp. Như vậy, có th ể th ấy, chi ti ết đ ặc t ả là y ếu t ố quan tr ọng không th ể thi ếu t ạo nên hi ệu qu ả th ẩm m ỹ cao, góp ph ần kh ắc h ọa đ ậm nét không ch ỉ chân dung mà toàn b ộ tính cách, ph ẩm ch ất anh hùng c ủa các nhân v ật trung tâm trong các b ản s ử thi - khan. Đó v ừa là v ẻ đ ẹp kỳ vĩ c ủa m ột ng ười anh h ùng v ừa là v ẻ đ ẹp bình d ị c ủa ng ườ i con Tây Nguyên. Chi ti ết đ ặc t ả trong s ử thi - khan còn giúp chúng ta hi ểu đ ược quan ni ệm c ủa các tác gi ả s ử thi trong khi xây d ựng hình t ượ ng nhân v ật anh hùng. Theo đó, ng ười anh hùng trong khan bao gi ờ cũng có m ột v ẻ đ ẹp toàn v ẹn t ừ hình th ức bên ngoài đ ến phẩm ch ất bên trong, hình th ức bên ngoài là cái v ỏ ch ứa đ ựng b ản ch ất v ề tài năng, s ức m ạnh bên trong, hình th ức bên ngoài th ống nh ất v ới b ản ch ất bên trong. Đ ồng th ời, ng ườ i anh hùng trong suy nghĩ c ủa ng ười Êđê ph ải đượ c kỳ vĩ hóa, v ẻ đ ẹp và s ức m ạnh ph ải sánh ngang t ầm tr ời đ ất và th ần
thánh, nh ưng m ặt khác, h ọ v ẫn không thi ếu v ẻ g ần gũi, bình d ị, v ẫn mang hơ i th ở c ủa cu ộc đ ời th ực. Đó chính là ch ỗ t ạo nên v ẻ đ ộc đáo, s ự rung độ ng và h ấp d ẫn m ạnh m ẽ c ủa hình t ượ ng nhân v ật anh hùng trong khan. Theo Nguy ễn Văn Kh ỏa, có th ể kh ẳng đ ịnh, v ới nh ững chi ti ết đ ặc t ả đượ c cườ ng đi ệu, phóng đ ại, ng ườ i k ể khan đã “làm l ớn m ạnh thêm lên t ừ t ầm th ướ c t ự nhiên c ủa nh ững anh hùng cho đ ến kích th ước đ ồ s ộ c ủa chúng. T ất c ả nh ững cái đó đã đ ặt nh ững anh hùng lên đôi hia cao, đã t ưới dộ i xu ống chúng t ừ đ ầu đ ến chân nh ững ni ềm vinh quang chói l ọi” (10) 