Chi tiết đặc tả trong Sử thi – Khan

Chia sẻ: Milu Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

93
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sử thi - khan là sản phẩm văn hoá tinh thần độc đáo của dân tộc Êđê, trong đó hình tượng nhân vật anh hùng đã trở thành một hình ảnh thẩm mỹ tiêu biểu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chi tiết đặc tả trong Sử thi – Khan

Chi tiết đặc tả trong Sử thi – Khan Sử thi - k han là sản phẩm văn hoá tinh thần độc đáo của dân tộc Êđê, trong đó hình tượng nhân vật anh hùng đã trở thành một hình ảnh thẩm mỹ tiêu biểu. Vẻ đẹp của nhân vật anh hùng thâu tóm toàn bộ quan niệm, đời sống tình cảm, ước nguyện của người dân Êđê và được thể hiện bằng nhiều cách, nhiều phương thức, qua nhiều đề tài. Một trong những cách nhằm làm nổi rõ đặc điểm bản chất của nhân vật anh hùng trong s ử thi - khan, đó là nghệ thuật sử dụng chi tiết đặc tả. C hi tiết đặc tả có thể hiểu là những chi tiết nghệ thuật đặc biệt, những tín hiệu nghệ thuật d ùng để miêu tả một đặc điểm, một bộ phận tiêu biểu của một nhân vật mà thông qua đó thấy được bản chất hay tính cách của nhân vật ấy. Hêghen cho rằng: “Chi tiết đặc tả như con mắt trổ những cửa sổ để người ta nhìn vào nhân vật”(1). Tác giả Nguyễn Thị Tuyết Thu cũng khẳng định: “Trong sử thi dân gian, chi tiết đặc tả thường được tác giả sử dụng để cường điệu, phóng đại khắc hoạ chân dung nhân vật anh h ùng”(2). Chúng tôi đồng thuận với các nhận định n ày. Ngoài ra, chúng tôi nhận thấy, trong sử thi - khan, chi tiết đặc tả được sử dụng như những môt típ, sử dụng lặp đi lặp lại, nhằm mục đích nhấn mạnh vẻ đẹp to àn diện của nhân vật anh hùng, như là những tín hiệu để nhận diện nhân vật anh hùng, phân biệt nhân vật anh hùng với các loại nhân vật khác. 1 . Chi ti ết đặc tả thể hiện vẻ đẹp hình thức, sự gi àu sang và s ức mạnh thể chất 1 .1. Trang ph ục . Trong nhiều sử thi - khan, nhân vật anh h ùng hiện lên t rước hết qua những bộ tr ang phục đặc trưng c ủa dân tộc Êđê nói riêng, các dân t ộc Tây Nguyên nói chung. Đó là b ộ khố nai nịt gọn gàng, thêu thùa c ầu kỳ và sặc
s ỡ màu s ắc. Hầu như không có ngư ời anh h ùng nào đư ợc miêu t ả lại không gắn với b ộ trang phục đặc tr ưng ấ y. Đây là hình ả nh người anh h ùng Đăm Săn: “ Anh đóng k h ố m àu sặc sỡ, đầu đội khăn đẹp nh ư các tù trư ởng”, “ Đăm Săn qu ấn v ào m ột c ái kh ố m àu s ặc sỡ như hoa kơu, chít trên đ ầu một cái khăn m àu ême, trong trang p h ục ấy, anh có dáng điệu của một t ù trư ởng trẻ tuổi rất oai h ùng ”(3). Còn đ ây là h ình ả nh người anh h ùng Đăm Đơroăn với vẻ đẹp oai hùng khi mang trên mình b ộ t rang ph ục tuyệt vời: “ Đăm Đơroăn đ ứng tr ên đ ồi cao, m ình quấn một cái khố m àu đen viền chỉ đỏ, mặc một cái áo sắt, tr ên đ ầu đội khăn đỏ ” (4). Bộ trang phục đ ặc t rưng cho vẻ đẹp, sức sống của người Êđê khoác lên các nhân vật anh h ùng làm cho họ trở thành những con người vừa quen vừa lạ, vừa b ình d ị vừa cao cả, hào hùng. V ẻ đẹp hình thức thể hiện qua trang phục chính l à d ấu hiệu đầu tiên k hắc hoạ chân dung nhân vật a nh hùng là dấu hiệu lôi cuốn chúng ta đi v ào khám p há vẻ đẹp bản chất bên trong c ủa họ. 1 .2. V ũ khí . Khiên, đao là lo ại vật dụng, là thứ vũ khí bất ly thân của ng ười a nh hùng trong s ử thi - k han. Hình ả nh múa khiên thể hiện sức mạnh và tinh thần c hiến đấu c ủa họ. Người anh h ùng nào múa khiên c ũng giỏi, mỗi lần họ thể hiện t ài năng c ủa mình thì tr ời đất, vạn vật nh ư c ũng nghiêng mình chiêm ngưỡng. Hình ả nh chiếc khiên và hành đ ộng múa khiên gắn liền với diễn biến cuộc đời nhân vật a nh hùng k ể từ khi họ sinh ra, lớn lên, chiến đấu với kẻ thù giành hạnh phúc cho b uôn làng. Chi tiết múa khiên đư ợc các tác giả sử thi dụng công mi êu t ả, xuất hiện với tần suất lớn, lặp đi lặp lại nhiều lần, lần n ào uy lực của nó cũng mạnh mẽ đặc b iệt trong các cuộc giao tranh với k ẻ thù gian ác. Trong thế đối sánh với kẻ thù, n gười anh h ùng múa khiên giỏi bao nhiêu, oai hùng bao nhiêu thì k ẻ thù càng tr ở nên yếu ớt, run sợ bấy nhiêu. Chiếc khiên và hành đ ộng múa khiên đ ã trở thành p hương tiện giao tiếp chứa đựng to àn b ộ sức mạnh và q uyền lực của nhân vật anh h ùng. Chúng ta hãy cùng theo dõi c ảnh tượng ng ười anh hùng Khinh Dú giao c hiến với kẻ thù Đăm Phu: “ M ỗi lần Khinh Dú vung dao, múa khi ên, dao n ổi sáng n hư làn chớp đông, khi ên xoay chi ều nghe nh ư sét đánh đ ầu m ùa. Khinh Dú nh ảy m úa nh ẹ nh àng như gió th ổi mảnh bông lau lách” (5). Chúng ta c ũng không thể q uên khung c ảnh tuyệt vời khi các nhân vật Đăm Săn, Xing Nh ã thể hiện t ài năng
k hiên đao c ủa mình: “ Đăm Săn múa cao cây khiên. Ti ếng múa giống như gió vù. Anh múa thấp cây khiên. Tiếng múa như b ão ”; “ Xing Nhã b ước tới chỗ chiếc khi ên c ủa m ình. Chàng c ầm chiếc khiên nhẹ nh ư di ều gặp gió. Ch àng giơ khiên lên tr ời, n hún mình múa liền. Xing Nh ã múa phía tr ư ớc một mái tranh bay theo gió, múa p hía sau một mái nứa bay theo b ão ”(6). N ếu như c ác chiến binh anh h ùng d ũng c ảm trong sử thi Hy Lạp, Ấn Độ th ường xuất hiện trong các cuộc giao tranh dữ dội và thể hiện sức mạ nh qua hình ả nh mũi t ên k ỳ diệu và cây chùy chắc nịch th ì n gười anh h ùng trong khan giản dị, gần gũi hơn chỉ với chiếc khiên, đao như một t hứ vũ khí thô s ơ nhưng vẫn mang đầy uy lực. 1 .3. Âm thanh. Song hành cùng với h ình ả nh và âm vang c ủa hành đ ộng múa k hiên, ném đao thì âm vang c ủa tiếng chiêng c ũng là một thứ chất liệu đặc tả s ự giàu sang và s ức mạnh của ng ười anh hùng. Nếu khiên, đao chủ yếu đ ược “biểu d iễn” trong các cuộc giao tranh bất phân thắng bại nh ư một thứ ngôn ngữ đặc biệt g iao tiếp với kẻ thù t hì tiếng chiêng chủ yếu vang lên trong những cuộc vui ăn mừng chiến thắng. Âm vang tiếng chi êng chính là s ợi dây kết nối chặt chẽ giữa n gười anh h ùng với buôn làng, c ộng đồng và thậm chí là với những đấng thần linh đ ầy quyền lực. D ưới b àn tay c ủa người a nh hùng Đăm Săn, tiếng cồng chiêng c ũng c ó linh hồn, cũng đầy uy lực và s ức mạnh: “ Đánh cho ti ếng chiêng vư ợt qua s àn n hà, vang xuống d ưới đất. Đánh cho tiếng chi êng vượt qua mái nhà v ọng lên tr ời v à lan ra kh ắp cả xứ. H ãy đánh cho đến lúc voi và tê giác p h ải lắng nghe m à quên c ho con bú. Đánh cho ếch nhái v à d ế cũng phải lắng nghe m à không kêu n ữa”(7). C ác nhân vật anh h ùng khác trong mỗi cuộc vui “ăn năm uống tháng” bao giờ cũng k hua chiêng đánh tr ống báo tin và kêu gọi to àn dân làng cùng hoà vào cu ộc vui, c ùng chung một nhịp sống. 2 . Chi ti ết đặc tả thể hiện đời sống tinh thần Thể hiện đời sống tinh thần, t ình c ảm của các nhân vật chưa phải là mục đ ích c ủa các tác giả sử thi - k han, tuy nhiên, có thể thấy, trong một số bản sử thi - k han tiêu biểu đ ã xuất hiện một loại chi tiết đặc tả điển h ình mà thông qua đ ó, c húng ta thấy đ ược đời sống tinh thần của nhân vật anh h ùng. Đó là chi tiết tiếng k hóc.
M ột Đăm Săn táo bạo, dũng cảm dám cả gan đi bắt Nữ thần Mặt trời về l àm vợ, từng ngang t àng chặt đứt cây linh hồ n c ủa H’nhí và H’bhí, vậy mà, khi hai n gười vợ ngã gục xuống th ì Đ ăm Săn oà lên khóc: “ Anh vừa chạy về vừa khóc. Đ ăm Săn khóc t ừ sáng đến tối, từ tối suốt sáng. Anh khóc n ư ớc mắt chảy r òng đ ầy m ột bát, chẩy ngập một chiếc chiếu ”(8). Còn người anh h ùng Xing N hã lại rớt nước mắt khi biết đ ược nỗi oan trái và mối thâm th ù c ủa cha mẹ chàng thuở tr ước: “ Xing N hã v ội vàng chạy đến đống tranh mục, t ìm x ương s ọ cha, k êu khóc thảm thiết ”(9). C òn người anh h ùng Trong Đăn trong s ử thiKhinh Dú t rong khi nghe bác kể lại ho ạn nạn của gia đ ình thì chàng khóc nức nở thương cho gia đ ình mình không đ ủ s ức d ành lại của cải đ ã mất. Tiếng khóc xuất hiện tr ên khoé mắt các nhân vật anh h ùng với khá nhiều cung bậc, khóc r òng, khóc thảm thiết, khóc nức nở, cung bậc nào c ũng cho thấy nỗi đau xót của một tấm lòng đ ầy t ình yêu thương. Chỉ với một c hi tiết đặc tả là tiếng khóc mà các tác gi ả sử thi đ ã làm cho hình ả nh người anh h ùng tr ở thành con ngư ời đầy t ình c ảm b ên c ạnh một ý chí gan dạ, kiên cư ờng. Tiếng khóc đ ược miêu t ả cũng cho t hấy nhân vật sử thi mang một thứ tâm lý sử thi hồn nhiên, ngây thơ, chất phác, thứ tâm lý gắn liền với h ành đ ộng, đ ược bộc lộ một cách trực tiếp. N hư vậy, có thể thấy, chi tiết đặc tả l à yếu tố quan trọng không thể thiếu tạo nên hiệu quả thẩm mỹ cao, góp p hần khắc họa đậm nét không chỉ chân dung mà t oàn b ộ tính cách, phẩm chất anh h ùng c ủa các nhân vật trung tâm trong các bản sử t hi - k han. Đó vừa là vẻ đẹp kỳ vĩ của một người anh h ùng v ừa là vẻ đẹp b ình d ị c ủa người con Tây Nguyên. Chi tiết đặc tả trong sử t hi - k han còn giúp chúng ta h iểu đ ược quan niệm của các tác giả sử thi trong khi xây dựng h ình t ượng nhân vật a nh hùng. Theo đó, ngư ời anh h ùng trong khan bao giờ cũng có một vẻ đẹp toàn vẹn từ h ình thức b ên ngoài đ ến phẩm chất b ên trong, hình th ức b ên ngoài là cái vỏ c hứa đựng bản chất về t ài năng, s ức mạnh b ên trong, hình thức b ên ngoài thống n hất với bản chất b ên trong. Đ ồng thời, người anh h ùng trong suy ngh ĩ của người Êđê phải đ ược kỳ vĩ hóa, vẻ đẹp và s ức mạnh phải sánh ngang tầm trời đất v à thần t hánh, nhưng mặt khác, họ vẫn không thiếu vẻ gần gũi, b ình d ị, vẫn mang hơi thở
c ủa cuộc đời thực. Đó chính là chỗ tạo nên vẻ độc đáo, sự rung động v à hấp dẫn mạnh mẽ của hình t ượng nhân vật anh h ùng trong khan. Theo Nguyễn Văn Khỏa, có thể khẳng định, với n h ững chi tiết đặc tả đ ược c ường điệu, phóng đại, người kể khan đ ã “làm lớn mạnh thêm lên t ừ tầm th ước tự n hiên c ủa những anh h ùng cho đ ến kích thước đồ sộ của chúng. Tất cả những cái đ ó đã đ ặt những anh h ùng lên đôi hia cao, đ ã t ưới dội xuống chúng từ đầu đến c hân những niềm vinh quang chói lọi” (10) 