Chính luận

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

435
lượt xem 133
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chính luận là một nhóm thể tài báo chí, Nó có chung hình thức là thông tin lý luận, Chính luận bao gồm một số thể tài độc lập (bản thân nó chứa đựng phương pháp, bản chất riêng không phục thuộc vào thể tài khác): xã luận, bình luận, tiểu luận, chuyên luận, điểm báo ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chính luận

Chính luaän Khaùi quaùt chung I) Quan nieäm chung veà chính luaän 1. Quan nieäm 1: Chính luaän laø moät nhoùm theå taøi baùo chí. Noù coù chung hình thöùc laø thoâng tin lyù luaän. Chính luaän bao goàm moät soá theå taøi ñoäc laäp (baûn thaân noù chöùa ñöïng phöông phaùp, baûn chaát rieâng khoâng phuï thuoäc vaøo theå taøi khaùc): xaõ luaän, bình luaän, tieåu luaän, chuyeân luaän, ñieåm baùo,... 2. Quan nieäm 2: Trong thöïc teá, nhöõng quan nieäm veà chính luaän vaø caùc theå taøi trong nhoùm chính luaän hieän nay khoâng thoáng nhaát. Cuï theå: - Khoâng thoáng nhaát trong baûn thaân nhöõng ngöôøi nghieân cöùu baùo chí - Khoâng thoáng nhaát giöõa baùo chí cuûa ta vôùi theá giôùi. Treân TG khoâng coù nhoùm chính luaän maø coù töøng theå taøi cuï theå. Coøn ôû VN, baûn thaân xaõ luaän, bình luaän... laø moät theå loaïi rieâng nhöng ñöôïc xem xeáp vaøo moät nhoùm laø chính luaän. Nhöng trong ñoù caùc theå taøi coù tính chaát, baûn chaát khaùc nhau. 3. Quan ñieåm 3: Maëc duø coøn coù nhieàu quan ñieåm chöa thoáng nhaát nhöng ôû nhöõng ñieåm cô baûn thì noù coù ñöôïc söï thoáng nhaát nhö: veà phaïm vi, noù ñeà caäp 1
ñeán nhöõng caùi khaùi quaùt mang tính tieâu bieåu, chæ ra höôùng vaän ñoäng; thoáng nhaát veà ñoái töôïng taùc ñoäng. Trong taùc phaåm chính luaän, caùc söï kieän rieâng reõ nhöng ñöôïc xem xeùt moät caùch coù heän thoáng, coù logic.(Xem xeùt trong moái quan heä bieän chöùng) II) Khaùi nieäm vaø ñaëc ñieåm cuûa theå loaïi. 1. Khaùi nieäm: Chính luaän laø nhoùm theå taøi baùo chí duøng lyù leõ ñeå soi saùng söï kieän, giuùp coâng chuùng hieåu ñuùng söï thaät, höôùng hoï ñeán hoaït ñoäng tích cöïc, phuød hôïp vôùi quan ñieåm, tö töôûng, yù ñoà cuûa taùc giaû. 2. Ñaëc ñieåm: Chính luaän mang ñaëc ñieåm chung cuûa baùo chí. Ngoaøi ra, chính luaän coøn coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng sau: a. Chính luaän baùo chí laø nhoùm theå taøi baùo chí duøng lyù luaän ñeå soi saùng söï kieän. - Muïc ñích: nhaèm thay ñoåi nhaän thöùc, tö duy lyù luaän cuûa coâng chuùng chöù khoâng phaûi ñeå cung caáp thoâng tin. b. Chính luaän baùo chí coi laø moät daïng vaên nghò luaän.( laø moät daïng vaên maø ôû ñoù ngöôøi ta duøng lyù leõ, daãn chöùng ñeå baøn baïc, laøm roõ vaán ñeà naøo ñoù nhaèm ñeå cho ngöôøi ñoïc, ngöôøi nghe hoaït ñoäng theo.) 2
- Chính luaän theå hieän tröïc tieáp quan ñieåm cuûa chuû theå saùng taïo ñeå coâng chuùng hieåu vaø hoaït ñoäng theo. - Bieåu hieän: + Loái tö duy trong vaên nghò luaän khaùc vôùi loái tö duy trong caên phaûn aùnh (loái tö duy hình töôïng). Trong chính luaän laø loái tö duy logic, noù döïa treân nhöõng döõ kieän, phaùn ñoaùn ñeå tö duy. + Hình thöùc: thoâng thöôøng, loái theå hieän cuûa cuûa vaên laø tình tieát, dieãn bieán ñöôïc theå hieän, trieån khai theo maïch caûm xuùc. Coøn trong vaên chính luaän, noù laïi dieãn bieán theo dieãn bieán cuûa söï kieän ñoù hoaëc dieãn bieán theo trình töï nhaän thöùc vaø theo caùch khai trieån vaán ñeà. Cuï theå, neáu trong vaên hoïc ñöôïc theå hieän qua caùc tình tieát, haønh ñoäng, lôøi noùi thì trong chính luaän, chuû ñeà taùc phaåm ñöôïc theå hieän qua heä thoáng luaän ñieåm, luaän chöùng, luaän cöù. Noùi caùch khaùc, vaên nghò luaän laø vaên ñöôïc theå hieän qua phöông phaùp ngheân cöùu khoa hoïc raát chaët cheõ. - Coù 2 loaïi chính luaän: chính luaän ngheä thuaät vaø chính luaän baùo chí. Tuy nhieân söï phaân bieät naøy chæ mang tính chaát töông ñoái. c. Chính luaän theå hieän roõ neùt, taäp trung tö töôûng taùc giaû. - Baûn thaân baùo chí laø phöông tieän ñònh höôùng tö töôûng. Bôûi leõ chính luaän baùo chí laø nhoùm nhöõng theå taøi khoâng phaûn aùnh hình thöùc maø phaûn aùnh beân trong, laøm thay ñoåi nhaän thöùc cuûa cuûa coâng chuùng veà söï kieän aáy. Do ñoù taùc giaû phaûi baøy toû quan ñieåm, tö töôûng cuûa mình ñeå ñònh höôùng cho nhaän thöùc hoaït ñoäng. Noùi caùch khaùc, chính luaän baùo chí laø xem xeùt, soi saùng nhöõng söï kieän 3
baèng lyù luaän, maø ñaëc tröng cuûa lyù luaän coù tính chaát ñònh höông, chæ ñöôøng. Do ñoù taùc giaû caùc phaûi baøy toû quan ñieåm, thaùi ñoä. - Thaùi ñoä, quan ñieåm cuûa taùc giaû ñöôïc baøy toû bao nhieâu thì caøng coù khaû naêng ñònh höôùng baáy nhieâu. d. Nhöõng söï kieän trong taùc phaåm chính luaän ñöôïc soi saùng bôûi tö duy lyù luaän, tö duy logic. III) Vai troø cuûa chính luaän trong hoaït ñoäng baùo chí: Coù theå noùi raèng, chính luaän laø nhoùm theå taøi coù vai troø quan troïng trong hoaït ñoäng saùng taïo baùo chí. Noù coù khaû naêng giaùo duc, tuyeân truyeàn, lyù luaän cho coâng chuùng. Cuï theå: - Laø nhoùm theå taøi coù khaû naêng chuyeån taûi thoâng tin toång hôïp, khaùi quaùt cao. - Coù khaû naêng chuyeån taûi thoâng tin mang tính ñònh höôùng, chieán löôïc. - Taïo ra cho coâng chuùng 1 taàm nhaän thöùc môùi cao hôn, khaùi quaùt hôn. Bình luaän I) Quan nieäm chung veà bình luaän 4
- Baûn chaát cuûa bình luaän laø theå hieän bình phaåm, ñaùnh giaù cuûa mình veà söï vaät, söï vieäc, con ngöôøi... vaø theå hieän quan ñieåm, thaùi ñoä cuûa mình. - Khoâng phaûi laø khi coù baùo chí thì môùi xuaát hieän bình luaän. Bình luaän voán laø phöông phaùp ñöôïc con ngöôøi söû duïng ñeå löïa choïn thoâng tin vaø ñònh höôùng cho ngöôøi khaùc. -Khi coù baùo chí thì baùo chí nhaän thöùc ñöôïc vai troø cuõng nhö yù nghóa to lôùn cuûa bình luaän neân môùi coi bình luaän laø moät trong nhöõng theå taøi thoâng tin quan troïng cuûa mình. - Cuøng söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi thì caùc nhu caàu thoâng tin, thöôûng thöùc caùc giaù trò ñöôïc taïo ra. Vaø theå taøi bình luaän ngaøy caøng ñöôïc reøn duõa vaø hoaøn thieän hôn. Ngaøy nay noù trôû thaønh 1 theå taøi mang tính chieán ñaáu raát cao cuûa baùo chí. II) Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa bình luaän. - Bình luaän laø moät theå taøi baùo chí xuaát hieän töông ñoái muoän so vôùi nhöõng theå taøi baùo chí khaùc treân theá giôùi. Nöûa ñaàu theá kyû 19, theå taøi naøy môùi xuaát hieän treân baùo chí cuûa nöôùc tieán boä ôû Chaâu AÂu. Theo Karenstorkal thì bình luaän xuaát hieän ñaàu tieân ôû Anh vaø Phaùp. Tuy nhieân trong thôøi gian môùi xuaát hieän thì bình luaän cuõng chöa phaùt huy ñöôïc söùc maïnh cuûa noù. Theo taùc giaû cuûa cuoán “Caùch vieát moät baøi baùo” cuûa NXB TTXVN (Haø Noäi-1987) trang 96 cho raèng: “ Bình luaän coù taùc duïng soi saùng, giaûi thích moät söï kieân, 1 vaán ñeà hoaëc moät hieän töôïng xaõ hoäi naøo ñoù.” - Sau ñoù, bình luaän phaùt trieån roäng raõi ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Tuy nhieân ôû moãi nöôùc, ngöôøi ta laïi söû duïng vaø coù quan nieäm veà bình luaän theo moät caùch rieâng. 5
- Coâng chuùng ñöôïc laøm quen vôùi chuyeân muïc : Toaøn caûnh TG, Toaøn caûnh Chaâu AÂu. - Theå loaïi bình luaän coù nhieàu ñieåm töông ñoàng vôùi theå loaïi vaên nghò luaän neân nhöõng nhaø vaên tham gia vaøo saùng taïo theå loaïi naøy nhieàu. - ôû ñaàu theá kyû 20, bình luaän phaùt trieån roäng raõi ôe nhieàu nöôùc treân TG. ôû VN xuaát hieän muoân hôn. Khi xuaát hieän ôû VN, noù laø 1 theå loaïi hoaøn chænh cuûa baùo chí. Trong thöïc teá ñôøi soáng thì bình luaän ñaõ xuaát hieän töø laâu ñôøi cuøng söï phaùt trieån cuûa con ngöôøi chöù khoâng phaûi chæ khi coù baùo chí môùi coù bình luaän. - Do caùch tieáp xuùc vôùi theå loaïi naøy khaùc nhau neân nhöõng nhaø nghieân cöùu baùo chí ôû nöôùc ta coù nhieàu caùch goïi khaùc nhau. - Tröôùc ñaây, veà lyù luaän, ta keá thöøa lyù luaän cuûa baùo chí cuûa Lieân Xoâ, Trung Quoác; sau naøy hoïc giaû VN môùi nghieân cöùu vaø ñöa ra nhieàu quan ñieåm. - Ñoái vôùi theå loaïi bình luaän, ñeå coù teân goïi bình luaän thì noù phaûi traûi qua teân goïi khaùc nhau ôû töøng giai ñoaïn lòch söû khaùc nhau. Trong taùc phaåm “Ngheà nghieäp vaø coâng vieäc cuûa nhaø baùo”- Hoäi nhaø baùo VN naêm 1961 duøng thuaät ngöõ “Ngoân luaän baùo chí” ñeå chæ theå loaïi naøy. Vaøo nhöõng naêm 1973-1974 cuûa theá kyû tröôùc raát nhieàu taøi lieäu veà lyù luaän baùo chí theo xu höôùng cuûa Nga goïi theå loaïi naøy laø luaän vaên. Sau giaûi phoùng Mieàn Nam (1976), hoïc giaû Löu Quí Kyø goïi theå loaïi naøy laø Nghò luaän. Thöïc ra nghò luaän laø teân goïi moät theå loaïi vaên trong vaên hoïc; thuaät ngöõ naøy xuaát hieän ôû nöôùc ta töø thôøi phong kieán. Sau ñoù khi cuoán “Giaùo trình nghieäp vuï baùo chí” cuûa tröôøng Tuyeân Huaán TW-1978 goïi ñaây laø Bình luaän baùo chí. 6
III) Khaùi nieäm vaø ñaëc ñieåm. 1. Khaùi nieäm: - Bình luaän laø moät theå taøi cuûa baùo chí, noù coù nhieäm vuï dieãn ñaït tö töôûng cuûa cô quan baùo chí vaø moät vaán ñeà ñôøi soáng naøo ñoù, ruùt ra ñöôïc keát luaän ñeå töø ñoù giuùp ngöôøi ñoïc hieåu vaø haønh ñoäng theo 1 heä thoángquan ñieåm nhaát ñònh. Nhöng cuõng coù quan ñieåm cho raèng bình luaän laø moät caùch baøn luaän veà moät vaán ñeà thôøi söï xaõ hoäinaøo ñoù baèng toång hôïp caùc phöông phaùp nhö: phaân tích, giaûi thích, chöùng minh... nhaèm ñònh höôùng cho coâng chuùng theo moät quan ñieåm nhaát ñònh. - Xuaát phaùt töø vai troø cuûa theå loaïi naøy maø nhieàu yù kieán cho raèng bình luaän laø theå loaïi höõu hieäu ñeå giaùo duïc. Nhö vaäy bình luaän ñöôïc hieåu tröôùc heát laø moät theå taøi ñoäc laäp, noù söû duïng phöông phaùp thoâng tin toång hôïp. Muïc ñích cuûa noù laø taïo ra 1 caùch hieåu chung nhaát cho coâng chuùng veà vaán ñeà thôøi söï xaõ hoäi. - Nhö vaäy, bình luaän laø 1 phöông phaùp vöøa laø 1 caùch ñaùnh giaù, baøn luaän veà moät söï kieän, vöøa laø theå taøi baùo chí coù khaû naêng chæ ra baûn chaát cuûa quan heä nhaèm ñònh höôùng haønh vi cho coâng chuùng. 2. Ñaëc ñieåm: Cuõng gioáng nhö theå taøi caùc baùo chí khaùc, bình luaän coù nhöõng ñaëc ñieåm chung cuûa baùo chí vaø coù nhöõng ñaëc ñieåm cuûa nhoùm chính luaän baùo chí. Ngoaøi ra, bình luaän coøn mang moät soá ñaëc ñieåm rieâng. Theo quan ñieåm cuûa Traàn Quoác Vieät, bình luaän coù 2 ñaëc ñieåm cô baûn laø bình vaø luaän. Bình ñöôïc hieåu laø bình phaåm, ñaùnh giaù, phaân tích. Luaän thì baøn baïc, lieân heä, ñoái chieáu. 7
- Ngoaøi ra bình luaän bao giôø cuõng phaûi boäc loä quan ñieåm, chính kieán cuûa taùc giaû (laø quan ñieåm chính thoáng cuûa cô quan baùo chí) bôûi muïc ñích cuûa bình luaän laø ñònh höôùng tröïc tieáp nhaän thöùc cuûa coâng chuùng. - Trong quaù trình bình luaän, chuû theå saùng taïo khoâng chæ söû duïng nhöõng söï kieän, hoaït ñoäng trong 1 lónh vöïc ôû moät thôøi ñieåm nhaát ñònh maø söû duïng taát caû caùc döõ lieäu coù lieân quan thuoäc moïi lónh vöïc. Chaúng haïn kinh nghòeâm coù trong tri thöùc chung cuûa nhaân loaïi, nhöõng lónh vöïc khaùc. - Taùc giaû cuûa bình luaän khoâng xem xeùt, ñaùnh giaù söï kieän ñôn leû maø nhìn nhaän ñaùnh giaù noù theo moät heä thoáng quan ñieåm chaët cheõ, thoáng nhaát. Coù theå hieåu caùc söï kieän trong bình luaän coù quan heä chaët cheõ vôùi nhau. IV) Caùc daïng bình luaän: - Hieän nay, vieäc phaân chia daïng bình luaän coøn nhieàu quan ñieåm khaùc nhau. Tröôùc ñaây, trong giaùo trình “Nghieäp vuï baùo chí” chia caùc theå taøi chính luaän ra laøm 2 loaïi laø phaûn aùnh vaø bình luaän. Tuy nhieân, caùch chia ñoù toû ra khoâng hôïp lyù. + Trong cuoán “Ngheà nghieäp vaø coâng vieäc cuûa nhaø baùo” chia bình luaän ra laøm 1 soá daïng: bình luaän trong ngaøy, bình luaän trong tuaàn, bình luaän buùt chieán vaø bình luaän giaûi thích. + Taùc giaû Traàn Theá Phieät trong cuoán “Taùc phaåm baùo chí” taäp 3 cuõng thoáng nhaát vôùi quan ñieåm laø chia bình luaän laøm 4 daïng nhö treân. + Cuõng coù nhaø nghieân cöùu phaân chia theo lónh vöïc phaûn aùnh: bình luaän kinh teá, bình luaän theå thao,... 8
+ Theo quan ñieåm cuûa Traàn Quang trong cuoán “Caùc theå taøi baùo chí chính luaän” thì caên cöù caû noäi dung laãn hình thöùc ñeå tieán haønh phaân chia: bình luaän chung, bình luaän theo chö ñeà, bình luaän quoác teá. Sau nay theâm daïng ñieåm thö. 1. Bình luaän chung: - Bình luaän chung ñöôïc hieåu laø daïng bình luaän ñeà caäp ñeán vaán ñeà chung 1 caùch thoáng nhaát, khaùi quat nhaát trong 1 thôøi gian nhaát ñònh. - Bình luaän chung coù 2 bieåu hieän: + Vaán ñeà ñöôïc baøn luaän laø vaán ñeà chung nhaát. Vaán ñeà chung nhaát ôû ñaây ñöôïc hieåu khoâng phaûi laø caùc vaán ñeà coäng laïi maø noù chæ laø moät soá vaán ñeà lôùn, vaán ñeà tieâu bieåu nhaát dieãn ra trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Vaán ñeà chung ôû ñaây coù theå laø vaán ñeà chung cuûa caû nhaân loaïi hoaëc cuûa 1 chaâu luïc, 1 khu vöïc, 1 quoác gia,... nhöng noù coù taàm aûnh höôûng to lôùn. + Bình luaän chung ñeà caäp ñeán vaán ñeà chung nhaát, khaùi quaùt nhaát veà nhöõng lónh vöïc tieâu bieåu nhaát cuûa nhöõng quoác gia, khu vöïc hoïaêc ñeà caäp ñeán moái quan heä tieâu bieåu. - Möùc ñoä bình luaän hay phaïm vi bình luaän roäng hay heïp phuï thuoäc vaøo qui moâ, tính chaát, toân chæ, muïc ñích cuûa töøng tôø baùo. - Noùi chung tính ñònh kyø cuûa baùo chí töông ñoái oån ñònh treân baùo chí. - Hieän nay, daïng bình luaän chung coù xu höôùng xuaát hieän treân baùo chí ngaøy caøng nhieàu, ñaëc bieät treân truyeàn hình vaø phaùt thanh. 9
- Phöông phaùp: löïa choïn lónh vöïc ñieån hình nhaát ñeå bình phaåm, ñaùnh giaù noù 1 caùch chung nhaát. Thoâng thöôøng daïng bình luaän chung thöôøng xuaât hieän ôû treân tôø baùo lôùn. Tuy nhieân noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa laø khoâng xuaát hieän ôû baùo tænh, nhöng taàn xuaát thaáp hôn. - Hoaøn caûnh xuaát hieän: thöôøng xuaát hieän cuøng ngaøy leã lôùn, moác lòch söû hay xuaát hieän khi coù hieän töôïng, söï kieän thôøi söï quan troïng. 2. Bình luaän theo chuû ñeà: - Ñaây laø daïng bình luaän maø noù xuaát hieän töông ñoái phoå bieán treân haàu heát caùc loaïi hình baùo chí. Bình luaän theo chuû ñeà ñöôïc hieåu laø vaán ñeà ta bình luaän chæ lieân quan ñeán 1 trong nhieàu lónh vöïc. Chính vì vaäy cho neân dang Bình luaän theo chuû ñeà coù ñoái töôïng phaûn aùnh phong phuù, ña daïng. Moät soá maët khoâng ñöôïc ñeà caäp trong bình luaän chung laïi coù theå xuaát hieän trong Bình luaän theo chuû ñeà. - Bình luaän theo chuû ñeà khaùc haún vôùi bình luaän chung veà phöông phaùp. Bình luaän theo chuû ñeà raát cuï theå, chi tieát. Nöøu nhö bình luaän chung muïc ñích laø ñeå coâng chuùng thaáy ñöôïc böùc tranh toång theå, khaùi quaùt thì Bình luaän theo chuû ñeà chính laø moät böùc tranh chi tieát veà moät lónh vöïc trong xaõ hoäi. Tuy nhieân söï phaân bieät giöõa 2 loaïi bình luaän chuû yeáu ôû phaïm vi ñeà caäp, möù ñoä ñeà caäp. - Bình luaän theo chuû ñeà coù tính ñònh kyø thaáp. Thoâng thöôøng khoâng xuaát hieän ñeå phuï thuoäc vaøo caùc moác lòch söû, ngaøy leã teát. Khi xuaát hieän söï vieäc , söï kieän quan troïng ngöôøi ta tieán haønh bình luaän. 10
- Nöøu xeùt veà maët phöông phaùp thì Bình luaän theo chuû ñeà khai thaùc theo chieàu saâu cuûa vaán ñeà. Do ñoù ngoaøi vieäc theå hieän quan ñieåm, tö töôûng Bình luaän theo chuû ñeà laø cô hoäi ñeå ngöôøi vieát theå hieän ñöôïc naêng löïc cuûa mình 1 caùch roõ neùt nhaát. Trong bình luaän chung chæ mang tính ñieåm laïi. Nöøu ta so saùnh giöõa bình luaän chung vaø Bình luaän theo chuû ñeà thì ta thaáy ñöôïc ñieåm chung veà maët phöông phaùp: ñieåm laïi tình hình cuûa vaán ñeà hoaëc chæ ra nhöõng vaán ñeà ñoù; sau ñoù laàn löôït bình phaåm, ñaùnh giaù caùc söï kieän ñoù treân caùc phöông dieän khaùc nhau. 3. Bình luaän quoác teá: - Veà maët baûn chaát khoâng coù gì khaùc so vôùi bình luaän chung. - Ñeà caäp ñeán vaán ñeà ngoaøi nöôùc. - Chia theo bình luaän quoác teá vì noù dieãn ra ôû moät nôi raát xa veà maët khoaûng caùch ñoái vôùi ngöôøi VN neân noù caàn ñöôïc toång hôïp, ñaùnh giaù coù heä thoáng ñeå coâng chuùng nhaän thöùc ñöôïc dieãn bieán ôû theá giôùi theo 1 quan ñieåm nhaát ñònh chính thoáng. - Phöông phaùp thöïc hieän: tuyø theo töøng vaán ñeà xuï theå maø ngöôøi ta coù theå thöïc hieän 1 taùc phaåm bình luaän quoác teá theo phöông phaùp cuûa bình luaän chung hay theo phöông phaùp cuûa bình luaän theo chuû ñeà. - Treân thöïc teá baùo chí hieän nay thì bình luaän quoác teá coù taàn xuaát cao, ñaëc bieät trong nhöõng naêm gaàn ñaây. 4. Ñieåm thö: 11
- Taùc giaû Traàn Quang xeáp ñieåm thö laø 1 daïng cuûa bình luaän. Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng ñieåm ñoäc ñaùo. Trong thöïc teá baùo chí cuûa nöôùc ta, theå taøi ñieåm thö cuõng môùi ñöôïc söû duïng trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Neáu xeùt veà maët lyù luaän thì coøn raát ít nghieân cöùu veà daïng naøy. Tuy nhieân ôû baùo chí phöông Taây, töø laâu ngöôøi ta ñaõ söû duïng raát phoå bieán daïng naøy ôû thôøi ñieåm xuaát hieän nhöõng ngaøy troïng ñaïi cuûa ñaát nöôùc. - Hieän nay ñieåm thö treân baùo chí ôû nöôùc ta söû duïng ñieåm thö haàu heát nhö ñeå tröng caàu yù kieán cuûa coâng chuùng veà nhöõng quyeát saùch naøo ñoù trong thöïc teá maø noù mang tính böôùc ngoaët. - Trong thöïc teá, ñieåm thö chính laø hình thöùc tieáp nhaän thoâng tin phaûn hoài töø phía coâng chuùng. - Trong thöïc teá, baûn thaân noäi dung cuûa thö ñoù ñaõ mang tính bình phaåm, ñaùnh giaù 1 caùch roõ reät. - Ñieåm thö goàm coâng vieäc: nhaän, phaân loaïi thö, ñoïc thö, toång keát vaø bình phaåm ñaùnh giaù1 caùch roõ reät. - Ñieåm thö chæ ñieåm theo moät chuû ñeà nhaát ñònh. - Treân baùo chí hình thöùc ñieåm thö töông ñoái phong phuù, ña daïng. - Phöông phaùp: ñieåm thö raát linh hoaït veà phöông phaùp, noù coù theå ñöôïc söû duïng theo phöông phaùp cuûa bình luaän chung hay bình luaän theo chuû ñeà. Ñöông nhieân trong baøi ñieåm thö, chuû theå saùng taïo ngoaøi vieäc ñaùnh giaù thì phaûi ruùt ra ñöôïc quan ñieåm vaø keát luaän xaùc ñaùng. 12
V) Phöông phaùp saùng taïo cuûa bình luaän: - Xaùc ñònh ñöôïc chuû ñeà, ñeà taøi döïa treân 2 cô sôû: + Caên cöù vaøo ñeà cöông, keá hoaïch tuyeân truyeàn cuûa cô quan baùo chí. + Caên cöù vaøo nhöõng dieãn bieán trong thöïc teá ñôøi soáng xaõ hoäi. - Sau khi xaùc ñònh ñöôïc chuû ñeà, ñeà taøi thì chuû theå saùng taïo phaûi thöïc hieän vieäc thu thaäp tö lieäu. - Xöû lyù tö lieäu. - Xaây döïng baûn thaûo. - Kieåm tra baûn thaûo. Xaõ luaän I)Khaùi nieäm vaø ñaëc ñieåm. 1. Khaùi nieäm: - Hieän nay trong thöïc teá baùo chí coøn nhieàu nhöõng khaùi nieäm khaùc nhau veà theå loaïi xaõ luaän. Tuy nhieân noù thoáng nhaát vôùi nhau ôû nhöõng ñieåm cô baûn: ñeàu thöøa nhaän xaõ luaän laø baøi baùo quan troïng nhaát cuûa moät soá baùo, noù neâu laäp tröôøng quan ñieåm cuûa 1 tôø baùo veà moät vaán ñeà quan troïng naøo ñoù. Xaõ luaän coù theå laø söï toùm taét 13
vaø bình luaän khaùi quaùt nhöõng hieän töôïng, söï kieän quan troïng dieãn ra trong 1 ngaøy, 1 tuaàn,...Nhö vaäy coù theå hieåu raèng yeáu toá thôøi gian nhö ngaøy, tuaàn, thaùng, quyù khoâng phaûi laø yeáu toá cô baûn quyeát ñònh ñeán tính chaát cuûa theå loaïi. * Xaõ luaän laø 1 baøi bình luaän toång theå cuûa cô quan baùo chí veà 1 vaán ñeà quan troïng naøo ñoù, noù thöïc hieän quaùn trieät tö töôûng trung taâm vaø neâu leân nhieäm vuï caàn kíp phaûi laøm ngay. Trong thöïc teá coù nhieàu yù kieán cho raèng: xaõ leänh laø phaùp leänh chính trò, laø ngoïn côø chæ ñaïo. Treân cô sôû ñoù ta hieåu raèng trong taùc phaåm xaõ luaän theå hieän raát roõ tính chuû ñaïo. 2. Ñaëc ñieåm: Ñaëc ñieåm cuûa xaõ luaän xaùc ñònh treân cô sôû nhöõng ñieåm cuûa bình luaän. Trong thöïc teá vieäc phaân bieät moät caùch roõ raøng, raønh maïch veà ranh giôùi bình luaän vaø xaõ luaän laø raát khoù. Tuy nhieân xeùt 1 caùch khaùi quaùt, xaõ luaän mang nhöõng ñaëc ñieåm sau: - Do ñoù laø theå taøi baùo chí neân noù mang ñaëc ñieåm chung cuûa baùo chí vaø nhoùm chính luaän baùo chí. - Mang 4 ñaëc ñieåm cuûa nhoùm chính luaän. - Ngoaøi ra noù coøn mang nhöõng ñaëc ñieåm rieâng sau: * Ñaëc ñieåm 1: Baøi xaõ luaän laø baøi quan troïng nhaát cuûa tôø baùo. Vì trong 1 tôø baùo coù nhieàu baøi baùo thuoäc caùc theå loaïi khaùc nhau, nhöng xaõ luaän laø linh hoàncuûa tôø baùo ñoù. Xaõ luaän quan troïng vì tính chaát cuûa theå taøi naøy laø mang thoâng tin lyù luaän, lyù 14
leõ, mang tính chæ ñaïo. Treân thöïc teá, xaõ luaän bao giôø cuõng ñöôïc in ôû trang nhaát, ñöôïc bieåu hieän baèng nhöõng hình thöùc ñaëc thuø. Baøi xaõ luaän laø 1 baøi bình luaän taäp theå cuûa coq quan baùo chí, noù khoâng chæ mang quan ñieåm chung cuûa cô quan baùo chí maø coøn laø cuûa taäp ñoaøn, toå chöùc, giai caáp tôø baùo ñoù laøm cô quan chuû quaûn. * Ñaëc ñieåm 2: Ñoái vôùi baøi xaõ luaän khoâng theå hieän daáu aán caù nhaân veà maët tö töôûng, vì vaäy baøi xaõ luaän khoâng ghi teân taùc giaû maø chæ ghi taäp theå cô quan baùo chí naøo ñoù. * Ñaëc ñieåm 3: Veà maët phöông phaùp, taùc phaåm xaõ luaän baøn luaän 1 vaán ñeà hoaëc nhöõng vaán ñeà quan troïng cuûa xaõ hoäi moät caùch khaùi quaùt nhaát chöù khoâng cuï theå, chi tieát nhö theå taøi khaùc cuûa baùo chí. Hay noùi caùch khaùc, noù ñeà caäp ñeán lónh vöïc, vaán ñeà cuûa cuoäc soáng döïa treân nhöõng neùt tieâu bieåu nhaát. Coù theå noùi xaõ luaän laø 1 böùc tranh toaøn caûnh cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. * Ñaëc ñieåm 4: Ñònh höôùng cho coâng chuùng 1 caùch tröïc tieáp. Ñieàu naøy theå hieän raát roõ thoâng qua quan ñieåm cuûa chuû theå saùng taïo trong taùc phaåm. - Trong taùc phaåm xaõ luaän bao giôø cuõng coù keát luaän theå hieän tính ñònh höôùng, laõnh ñaïo. * Ñaëc ñieåm 5: Trong baøi xaõ luaän bao giôø cuõng phaûi ñeà ra nhieäm vuï tröôùc maét caàn phaûi giaûi quyeát. Neáu xeùt ôû goùc ñoä hình thöùc cuûa noäi dung thì 1 taùc phaåm xaõ luaän thoâng thöôøng ñöôïc chia laøm 2 phaàn töông ñoái roõ reät: giaûi quyeát vaán ñeà vaø keát luaän vaán ñeà. 15
* Ñaëc ñieåm 6: Ngoân ngöõ trong xaõ luaän noùi rieâng vaø chính luaän noùi chung laø söï keát hôïp söùc maïnh toång hôïp cuûa caùc hình thöùc chöù khoâng söû duïng phong caùch ngoân ngöõ cuï theå naøo. Nhöng trong xaõ luaän, ngoân ngöõ cuûa nhaân vaät hay nhaân chöùng laø raát ít. II) Caùc daïng xaõ luaän: - Hieän nay vieäc phaân chia caùc daïng xaõ luaän coøn gaëp nhieàu khoù khaên. Coøn nhieàu quan ñieåm chöa thoáng nhaát ñöôïc vôùi nhau. Maët khaùc lyù luaän cuûa theå taøi naøy ôû nöôùc ta khoâng nhieàu hoaëc haàu heát theo quan ñieåm baùo chí cuûa Lieân Xoâ cuõ hoaëc phöông Taây. - Theo quan ñieåm trong “Giaùo trình nghieäp vuï baùo chí” cuûa tröôøng Tuyeân huaán TW thì hoï chia xaõ luaän laøm 5 daïng: + Xaõ luaän bình luaän thôøi cuoäc vaø ñeà ra nhieäm vuï tröôùc maét. + Xaõ luaän toång keát coâng vieäc vaø neâu ra baøi hoïc. + Xaõ luaän toång keát tình hình vaø coù bình luaän 1 caùch toång quaùt. + Xaõ luaän keâu goïi. + Xaõ luaän tuyeân truyeàn lyù luaän. Nhö vaäy, ta thöôøng thaáy trong 5 daïng naøy, tieâu chí ñeå phaân loaïi laø khoâng thoáng nhaát. 16
- Theo taùc giaû Traàn Theá Vieät trong “ Taùc phaåm baùo chí” taäp 2, xaõ luaän ñöôïc chia thaønh: + Xaõ luaän nhaân kyû nieäm moác lòch söû quan troïng. + Xaõ luaän veà söï kieän chính trò, coù yù nghóa thôøi söï quan troïng noåi baät. + Xaõ luaän chæ ñaïo. + Xaõ luaän khoâng gaén vôùi moác gì. Tuy nhieân loaïi xaõ luaän naøy ít xuaát hieän. - Theo taùc giaû Traàn Quang trong “ Caùc theå loaïi baùo chí chính luaän” chia xaõ luaän laøm 1 soá loaïi. Quan ñieåm cuûa taùc giaû naøy hieän nay ñöôïc ñoâng ñaûo ngöôøi uûng hoä. + Xaõ luaän chính trò chung: Ñaây laø daïng xaõ luaän thöôøng xuaát hieän ôû moác lòch söû troïng ñaïi cuûa daân toäc cuõng nhö kyû nieäm lôùn cuûa Theá Giôùi. Daïng xaõ luaän naøy ñöôïc duøng ñeå theå hieän quan ñieåm, thaùi ñoä cuûa moät toå chöùc, chính Ñaûng, Quoác gia, daân toäc tröôùc moät dieãn bieán, böôùc ngoaët cuûa xaõ hoäi. Ñaëc ñieåm quan troïng nhaát cuûa daïng xaõ luaän naøy laø ñeà caäp ñeán chuyeän cuõ nhöng baèng moät caùch nhìn môùi mang hôi thôû thôøi ñaïi. Ngoaøi ra, loaïi xaõ luaän naøy cuõng ñöôïc söû duïng ñeå baøy toû quan ñieåm, thaùi ñoä ñoái vôùi nhöõng dieãn bieán hieän taïi cuûa xaõ hoäi. Hoaëc daïng xaõ luaän nay cuõng ñöôïc xuaát hieän khi coù chuyeán vieáng thaêm cuûa caùc nguyeân thuû quoác gia. Hình thöùc theå hieän: baøi xaõ luaän chính trò chung bình phaåm, ñaùnh giaù 1 caùch khaùi quaùt nhaát nhöõng neùt tieâu bieåu nhaát cuûa 1 toå chöùc, quoác gia, daân toäc; chæ ra xu höôùng, nhieäm vuï caàn thieát ñeå thöïc hieän. 17
+ Xaõ luaän tuyeân truyeàn: Muïc ñích söû duïng ñeå tuyeân truyeàn cho ñoâng ñaûo quaàn chuùng trong xaõ hoäi thaáy ñöôïc vai troø, yù nghóa cuûa nhöõng hoïc thuyeát, tö töôûng, ñöôøng loái chính saùch,... Nhöng loaïi xaõ luaän tuyeân truyeàn naøy caàn phaân bieät vôùi luaän vaên tuyeân truyeàn. Neâuù luaän vaên tuyeân truyeàn chuù yù ñeà saâu vaø ñeà cao veà maët hoïc thuyeát, maët logic, noäi dung cuûa 1 hoïc thuyeát naøo ñoù; thì xaõ luaän tuyeân truyeàn chuù yù ñeán vieäc laøm theá naøo ñeå keâu goïi moïi ngöôøi laøm theo. Xaõ luaän tuyeân truyeàn ôû ñaây laø tuyeân truyeàn lyù luaän hoaëc noùi caùch khaùc laø noù duøng lyù luaän ñeå chöùng minh cho tính ñuùng ñaén cuûa 1 hoïc thuyeât hoaëc tö töôûng naøo ñoù vaø ñeà nghò moïi ngöôøi uûng hoä vaø laøm theo. + Xaõ luaän chæ ñaïo: laø 1 xa luaän ñaëc thuø, noù thöôøng xuaát hieän khi xaõ hoäi xaûy ra nhöõng söï kieän, hieän töôïng, bieán coá lôùn maø coâng chuùng hoang mang, dao ñoäng, chöa coù caùch hieåu ñuùng veà söï kieän aáy. Veà maët baûn chaát, xaõ luaän chæ ñaïo laø 1 hình thöùc chæ ñaïo cuûa 1 caáp coù thaåm quyeàn veà dieãn bieán ñang xaûy ra. Tuy nhieân söï chæ ñaïo aáy khoâng phaûi vaên baûn haønh chính maø ñöôïc bình phaåm, ñaùnh giaù, höôùng daãn thöïc hieän bôûi cô quan baùo chí. Muïc ñích cuûa daïng xaõ luaän naøy nhaèm giuùp cho coâng chuùng deã tieáp caän, deã hieåu vaø ñònh höôùng tích cöïc cho haønh vi cuûa mình. Xaõ luaän chæ ñaïo chæ xuaát hieän khi coù maâu thuaãn cao caàn phaûi giaûi quyeát ngay laäp töùc Xaõ luaän chæ ñaïo ñöôïc thöïc hieän ôû taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng XH. 18
+ Xaõ luaän nghieäp vuï: Ñaây laø loaïi xaõ luaän ít xuaát hieän treân baùo chí. Loaïi xaõ luaän naøy ñeà caäp ñeán lónh vöïc, ngaønh ngheà cuï theå. Chính vì theá maø löôïng coâng chuùng cuûa loaïi xaõ luaän naøy ít vaø phaûi coù trình ñoä nhaát ñònh veà lónh vöïc ñoù. Phaïm vi baøn luaän raát heïp do ñoù veà maët phöông phaùp yeâu caàu cuï theå hôn, chi tieát hôn. Trong 1 taùc phaåm xaõ luaän, noù theå hieän ñaày ñuû caùc thuoäc tính: tuyeân truyeàn, chæ ñaïo nhöng rieâng ñoái vôùi xaõ luaän nghieäp vuï, noù theå hieän caû tính nghieâm tuùc, chính xaùc cuûa nghieäp vuï, noù theå hieän tính khoa hoïc cuõng nhö hieäu quaû maø nghieäp vuï ñoù ñem laïi. Ñaùnh giaù chung: - Nhö vaäy, moãi loaïi xaõ luaän coù nhöõng phaïm vi, caùch thöùc phaûn aùnh rieâng. moãi daïng xaõ luaän coù nhöõng theá maïnh cuõng nhö haïn cheá nhaát ñònh. - Caùc loaïi xaõ luaän naøy boå sung, hoã trôï cho nhau ñeå taïo ra, hoaøn thieän heä thoáng theå taøi thoâng tin lyù luaän treân baùo chí nhaèm ñaùp öùng nhu caàu thoâng tin cuûa coâng chuùng ña daïng vaø phong phuù. 19
20