Chọn lọc và nhân giống vật nuôi phần 3

Chia sẻ: Nguyen Trinh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

165
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương V: Ước tính giá trị giống của vật nuôi Nội dung cơ bản của việc cải tiến di truyền năng suất vật nuôi là lựa chọn được những con vật có giá trị giống (giá trị di truyền cộng gộp) cao, cho chúng phối giống với nhau để có được thế hệ sau có năng suất cao

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chọn lọc và nhân giống vật nuôi phần 3

Ch−¬ng V: −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña vËt nu«i Néi dung c¬ b¶n cña viÖc c¶i tiÕn di truyÒn n¨ng suÊt vËt nu«i lµ lùa chän ®−îc nh÷ng con vËt cã gi¸ trÞ gièng (gi¸ trÞ di truyÒn céng gép) cao, cho chóng phèi gièng víi nhau ®Ó cã ®−îc thÕ hÖ sau cã n¨ng suÊt cao. Trong nhiÒu n¨m qua c¸c ph−¬ng ph¸p thèng kª sö dông c¸c d÷ liÖu theo dâi n¨ng suÊt ®· ®−îc sö dông ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng. Nh÷ng tiÕn bé vÒ c«ng cô tÝnh (m¸y tÝnh ®iÖn tö: kh¶ n¨ng cña bé nhí, kh¶ n¨ng l−u tr÷, tèc ®é tÝnh to¸n), vÒ øng dông c¸c m« h×nh to¸n häc ®· khiÕn cho viÖc −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng ngµy cµng hoµn thiÖn thªm. Trong sè c¸c hÖ thèng −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng, chØ sè chän läc lµ ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n ®· ®−îc øng dông réng r·i vµo s¶n xuÊt trong nh÷ng n¨m 60-70 vµ cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®èi víi c¸c hÖ thèng ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng hiÖn nay. 5.1. Kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ gièng Do gi¸ trÞ di truyÒn céng gép cña thÕ hÖ tr−íc cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi thÕ hÖ sau mµ ng−êi ta cßn gäi nã lµ gi¸ trÞ gièng (Breeding Value), ký hiÖu lµ BV: BV = A ChØ cã 1/2 gi¸ trÞ gièng cña bè hoÆc mÑ ®−îc truyÒn cho ®êi con, do ®ã gi¸ trÞ di truyÒn céng gép mµ thÕ hÖ con nhËn ®−îc tõ bè hoÆc mÑ ®−îc gäi lµ kh¶ n¨ng truyÒn ®¹t (Transmitting Ability, ký hiÖu lµ TA) b»ng 1/2 gi¸ trÞ gièng : TA = 1/2 BV Chóng ta kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ trùc tiÕp ®−îc gi¸ trÞ gièng còng nh− kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña con vËt, bëi v× cho tíi nay còng nh− trong mét thêi gian dµi n÷a chóng ta vÉn ch−a biÕt ®−îc ¶nh h−ëng cña rÊt nhiÒu c¸c gen ®ãng gãp nªn t¸c ®éng céng gép. Do ®ã chóng ta chØ cã thÓ −íc tÝnh ®−îc gi¸ trÞ gièng. Gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh ®−îc ký hiÖu lµ EBV (Estimated Breeding Value) hoÆc ¢. Ph−¬ng ph¸p duy nhÊt ®Ó cã thÓ −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña mét vËt nu«i vÒ mét tÝnh tr¹ng nµo ®ã lµ dùa vµo gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña tÝnh tr¹ng nµy ë chÝnh b¶n th©n con vËt, hoÆc dùa vµo gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña tÝnh tr¹ng nµy ë con vËt hä hµng víi con vËt mµ ta cÇn −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña nã, hoÆc phèi hîp c¶ hai lo¹i gi¸ trÞ kiÓu h×nh nµy. C¸ch −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña mét vËt nu«i ®èi víi nhiÒu tÝnh tr¹ng còng sÏ t−¬ng tù nh− vËy. Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña mét con vËt mµ ta sö dông ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng ®−îc gäi lµ nguån th«ng tin gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng. Nguån th«ng tin nµy cã thÓ chØ lµ mét gi¸ trÞ kiÓu h×nh duy nhÊt mµ ta theo dâi quan s¸t ®−îc, nh−ng còng cã thÓ lµ gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh cña nhiÒu theo dâi quan s¸t. C¸c theo dâi quan s¸t nµy cã thÓ thu ®−îc tõ nh÷ng lÇn nh¾c l¹i trªn mét c¸ thÓ, còng cã thÓ thu ®−îc tõ c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau (chóng cã cïng mét mèi quan hÖ hä hµng th©n thuéc v¬Ý con vËt mµ ta cÇn −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña nã, ch¼ng h¹n cïng lµ con, cïng lµ anh chÞ em ruét, hoÆc cïng lµ anh chÞ em nöa ruét thÞt). C¸c nguån th«ng tin ®−îc sö dông ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng bao gåm: - Nguån th«ng tin cña b¶n th©n con vËt: c¸c sè liÖu n¨ng suÊt cña chÝnh b¶n th©n con vËt; - Nguån th«ng tin cña tæ tiªn con vËt: c¸c sè liÖu n¨ng suÊt cña bè, mÑ, «ng bµ néi ngo¹i, cña c¸c ®êi tr−íc thÕ hÖ «ng bµ; - Nguån th«ng tin cña anh chÞ em con vËt: c¸c sè liÖu n¨ng suÊt cña anh chÞ em ruét (cïng bè cïng mÑ), anh chÞ em nöa ruét thÞt (cïng bè kh¸c mÑ hoÆc cïng mÑ kh¸c bè); - Nguån th«ng tin tõ ®êi con con vËt: c¸c sè liÖu n¨ng suÊt cña ®êi con cña con vËt. Nh− vËy, chóng ta cã thÓ −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña mét con vËt theo c¸c ph−¬ng thøc sau ®©y: 38
- ¦íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña con vËt vÒ 1 tÝnh tr¹ng dùa vµo nguån th«ng tin vÒ tÝnh tr¹ng nµy cña chÝnh b¶n th©n con vËt ®ã (sè liÖu cña 1 quan s¸t duy nhÊt hoÆc sè liÖu trung b×nh cña nhiÒu quan s¸t nh¾c l¹i). - ¦íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña con vËt vÒ nhiÒu tÝnh tr¹ng dùa vµo nguån th«ng tin vÒ c¸c tÝnh tr¹ng nµy cña chÝnh b¶n th©n con vËt ®ã (sè liÖu cña 1 quan s¸t duy nhÊt hoÆc sè liÖu trung b×nh cña nhiÒu quan s¸t nh¾c l¹i ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng). - ¦íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña con vËt vÒ 1 tÝnh tr¹ng dùa vµo nguån th«ng tin vÒ tÝnh tr¹ng nµy cña chÝnh b¶n th©n con vËt vµ nguån th«ng tin cña c¸c con vËt hä hµng víi nã (sè liÖu cña 1 quan s¸t duy nhÊt hoÆc sè liÖu trung b×nh cña nhiÒu quan s¸t nh¾c l¹i). - ¦íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña con vËt vÒ nhiÒu tÝnh tr¹ng dùa vµo nguån th«ng tin vÒ c¸c tÝnh tr¹ng nµy cña chÝnh b¶n th©n con vËt vµ nguån th«ng tin vÒ c¸c tÝnh tr¹ng nµy cña c¸c con vËt hä hµng víi nã (sè liÖu cña 1 quan s¸t duy nhÊt hoÆc sè liÖu trung b×nh cña nhiÒu quan s¸t nh¾c l¹i). 5.2. §é chÝnh x¸c cña c¸c −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng Nh− trªn ®· nªu, cã nhiÒu ph−¬ng thøc vµ nhiÒu nguån th«ng tin kh¸c nhau dïng ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña gia sóc. §Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ ®é chÝnh x¸c cña c¸c −íc tÝnh nµy, ng−êi ta sö dông kh¸i niÖm ®é chÝnh x¸c (Accuracy) cña c¸c −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng. VÒ b¶n chÊt, ®é chÝnh x¸c cña mét ph−¬ng thøc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng hay cña mét nguån th«ng tin dïng ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng lµ hÖ sè t−¬ng quan gi÷a ph−¬ng thøc ®¸nh gi¸ hoÆc nguån th«ng tin víi gi¸ trÞ gièng cña con vËt: Cov(A,P) rAP = √ V(A)V(P) trong ®ã, rAP : §é chÝnh x¸c cña viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng Cov(A,P) : HiÖp ph−¬ng sai gi÷a ph−¬ng thøc hoÆc nguån th«ng tin sö dông ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vµ gi¸ trÞ gièng V(A), V(P): Ph−¬ng sai gi¸ trÞ gièng vµ ph−¬ng sai cña ph−¬ng thøc hoÆc nguån th«ng tin sö dông ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng §é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cã gi¸ trÞ tõ 0 tíi 1 hoÆc ®−îc biÓu thÞ b»ng sè phÇn tr¨m, tõ 0 tíi 100%. Gi¸ trÞ cña ®é chÝnh x¸c cµng lín chøng tá ph−¬ng thøc −íc tÝnh hoÆc nguån th«ng tin sö dông ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cµng chÝnh x¸c. 5.3. ChØ sè chän läc 5.3.1. Kh¸i niÖm chung ChØ sè chän läc (Selection Index) lµ ph−¬ng ph¸p phèi hîp gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng x¸c ®Þnh ®−îc trªn b¶n th©n con vËt hoÆc trªn c¸c hä hµng th©n thuéc cña nã thµnh mét ®iÓm tæng hîp vµ c¨n cø vµo ®iÓm nµy ®Ó chän läc hoÆc lo¹i th¶i con vËt. Nh− vËy, chØ sè ®−îc tÝnh to¸n cho tõng con vËt, thø tù xÕp h¹ng cña chóng c¨n cø vµo chØ sè. Nh÷ng con vËt cã chØ sè cao nhÊt lµ nh÷ng con vËt cã gi¸ trÞ gièng cao nhÊt vµ ng−îc l¹i. Lý thuyÕt vÒ chØ sè chän läc ®−îc H. Smith x©y dùng tõ n¨m 1936 vµ ®−îc øng dông trong chän läc gièng c©y trång. Hazel (1943) lµ ng−êi ®Çu tiªn øng dông chØ sè chän läc vµo chän läc ®éng vËt. ChØ sè chän läc lµ mét hµm tuyÕn tÝnh c¸c sè liÖu quan s¸t vµ ®−îc dïng ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña con vËt. C¸c sè liÖu quan s¸t ®−îc chÝnh lµ c¸c gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña 1 hay nhiÒu tÝnh tr¹ng theo dâi ®−îc trªn b¶n th©n con vËt hoÆc trªn c¸c con vËt hä hµng. C¸c gi¸ trÞ kiÓu h×nh nµy cã thÓ lµ 1 gi¸ trÞ duy nhÊt cña 1 quan s¸t hoÆc cã thÓ lµ gi¸ trÞ trung 39
b×nh cña nhiÒu quan s¸t nh¾c l¹i trªn 1 con vËt hoÆc trªn nhiÒu con vËt kh¸c nhau nh−ng cã cïng quan hÖ hä hµng víi con vËt mµ ta cÇn −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña nã. ChØ sè chän läc cã d¹ng thøc sau: I∝ = b1X1 + b2X2 + ... + bnXn I∝ = ∑ biXi trong ®ã, I∝ : Gi¸ trÞ chØ sè cña vËt ∝ Xi : Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng mµ ta quan s¸t ®−îc trªn b¶n th©n vËt ∝ hoÆc trªn con vËt hä hµng cña vËt ∝ bi : HÖ sè t−¬ng øng víi tõng tÝnh tr¹ng hoÆc tõng con vËt hä hµng. §Ó lo¹i trõ ¶nh h−ëng cña nhãm t−¬ng ®ång (c¸c con vËt nu«i cïng mét ®ît, cïng mét hoµn c¶nh...), c¸c gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña tõng tÝnh tr¹ng lµ con sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸ thÓ vµ gi¸ gi¸ trÞ trung b×nh cña nhãm t−¬ng ®ång, do vËy I∝ = b1(X1 - X1) + b2 (X2 - X2) + ... + bn(Xn - Xn) I∝ = ∑ bi (Xi - Xi) trong ®ã, I∝ : Gi¸ trÞ chØ sè cña vËt ∝ Xi : Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng mµ ta quan s¸t ®−îc trªn b¶n th©n vËt ∝ hoÆc trªn con vËt hä hµng cña vËt ∝ Xi : Gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng mµ ta quan s¸t ®−îc trªn c¸c con vËt trong nhãm t−¬ng ®ång bi : HÖ sè t−¬ng øng víi tõng tÝnh tr¹ng hoÆc tõng con vËt hä hµng. VÝ dô: Khi kiÓm tra n¨ng suÊt lîn ®ùc gièng Landrace ë Hµ Lan, ng−êi ta sö dông chØ sè chän läc sau: I = -12,61 X1 + 1,62 X2 - 88 X3 + 28,8 X4 trong ®ã, X1 : Tiªu tèn thøc ¨n trong thêi gian kiÓm tra (kg thøc ¨n/kg t¨ng träng) X2 : T¨ng träng trung b×nh trong thêi gian kiÓm tra (g/ngµy) X3 : §é dÇy mì l−ng ®o b»ng siªu ©m (mm) X4 : DiÖn tÝch “m¾t thÞt” ®o b»ng siªu ©m (mm3) Mét c©u hái ®Æt ra lµ c¨n cø vµo ®©u ng−êi ta ®Ò ra c¸c hÖ sè bi trong vÝ dô nµy còng nh− trong vÝ dô vÒ chän läc 2 tÝnh tr¹ng lµ ®é dÇy mì l−ng vµ t¨ng träng trung b×nh? Sau ®©y lµ m« t¶ tãm t¾t nguyªn t¾c tÝnh to¸n c¸c hÖ sè bi trong chØ sè chän läc. 5.3.2. Nguyªn t¾c chung cña viÖc x¸c ®Þnh c¸c hÖ sè bi cña chØ sè chän läc Bèn tiªu chuÈn vµ còng lµ bèn −u ®iÓm cña chØ sè chän läc nh− sau: - T−¬ng quan gi÷a chØ sè (I) vµ gi¸ trÞ gièng (A) lµ lín nhÊt, nghÜa lµ rTI = max; - X¸c xuÊt cña thø tù s¾p xÕp c¸c con vËt theo chØ sè ®óng víi thø tù s¾p xÕp theo gi¸ trÞ gièng cña chóng lµ lín nhÊt; - TiÕn bé di truyÒn ®¹t ®−îc do chän läc theo chØ sè lµ lín nhÊt, nghÜa lµ ∆g = max; - B×nh ph−¬ng sai lÖch gi÷a chØ sè vµ gi¸ trÞ gièng thùc cña con vËt lµ nhá nhÊt, nghÜa lµ E(I-A)2 = min. Bèn tiªu chuÈn trªn liªn quan chÆt chÏ víi nhau, do vËy chØ cÇn tho¶ m·n 1 trong 4 tiªu chuÈn nµy lµ ®ñ. XuÊt ph¸t tõ tiªu chuÈn thø nhÊt, ng−êi ta tÝnh c¸c hÖ sè bi cña chØ sè. Ta cã: 40
Cov(A,I) rAI = V ( A)V ( I ) Ng−êi ta thay thÕ viÖc t×m gi¸ trÞ cùc ®¹i cña rAI b»ng viÖc t×m gi¸ trÞ cùc ®¹i cña logrAI, sau ®ã lÊy ®¹o hµm riªng theo tõng biÕn bi vµ ®Æt c¸c ®¹o hµm b»ng 0, cuèi cïng qua mét vµi phÐp biÕn ®æi ®¹i sè ng−êi ta x©y dùng ®−îc hÖ c¸c ph−¬ng tr×nh ®Ó tÝnh c¸c hÖ sè b1. b1 V(X1) + b2Cov(X1,X2) + ... + bnCov(X1,Xn) = Cov(A,X1) b1Cov(X2,X1) + b2 V(X2) + ... + bnCov(X2,Xn) = Cov(A,X2) . . ... . . . . ... . . . . ... . . b1Cov(Xn,X1) + b2Cov(Xn,X2) + ... + bnV(Xn) = Cov(A,Xn) trong ®ã, bi : c¸c hÖ sè b cña chØ sè chän läc Cov(Xi,Xj): HiÖp ph−¬ng sai gi¸ trÞ kiÓu h×nh gi÷a 2 con vËt hä hµng V(Xi) : Ph−¬ng sai gi¸ trÞ kiÓu h×nh Cov(A,Xi) : HiÖp ph−¬ng sai gi¸ trÞ gièng cña vËt cÇn ®¸nh gi¸ víi gi¸ trÞ cña h×nh cña con vËt hä hµng. HÖ ph−¬ng tr×nh trªn ®−îc gäi lµ hÖ ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh c¸c hÖ sè bi trong chØ sè chän läc 1 hay nhiÒu tÝnh tr¹ng. 5.3.3. X¸c ®Þnh c¸c hÖ sè bi trong tr−êng hîp chän läc 1 tÝnh tr¹ng Khi chän läc 1 tÝnh tr¹ng, c¸c ph−¬ng tr×nh x¸c ®Þnh hÖ sè bi nh− sau: b1 + b2a12h2 + ... + bna1nh2 = a1αh2 b1a21h2 + b2 + ... + bna2nh2 = a2αh2 . . ... . . . . ... . . . . ... . . 2 2 b1an1h + b2an2h + ... + bn = anαh2 trong ®ã, bi : c¸c hÖ sè b cña chØ sè chän läc aij : Quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a 2 con vËt hä hµng mµ ta sö dông gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña chóng ®Ó ®¸nh gi¸ vËt cÇn chän läc ai ∝ : Quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a con vËt cÇn chän läc víi con vËt hä hµng h2 : HÖ sè di truyÒn cña tÝnh tr¹ng §©y lµ hÖ c¸c ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n dïng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c hÖ sè bi trong tr−êng hîp chän läc 1 tÝnh tr¹ng dùa trªn gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña 1 quan s¸t. §é chÝnh x¸c cña chØ sè chän läc trong tr−êng hîp nµy lµ: rAI = b1a1∝ + b2a2∝ + ... + bnan∝ trong ®ã, bi : C¸c hÖ sè cña chØ sè ai∝: Quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a con vËt cÇn chän läc víi con vËt hä hµng Khi chän läc 1 tÝnh tr¹ng, nh−ng l¹i sö dông gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh cña m quan s¸t, c¸c quan s¸t nµy hoÆc ®−îc nh¾c l¹i trªn cïng mét c¸ thÓ, hoÆc tõ m c¸ thÓ kh¸c nhau, trong ®ã mçi c¸ thÓ cã 1 quan s¸t vµ chóng ®Òu cã chung 1 quan hÖ hä hµng víi con vËt cÇn tÝnh 41
to¸n chØ sè th× hÖ sè bi ®−îc nh©n thªm víi biÓu thøc 1 + (m − 1)r m NÕu m c¸c quan s¸t ®−îc nh¾c l¹i trªn cïng mét c¸ thÓ th×: r = ρ (hÖ sè lÆp l¹i cña tÝnh tr¹ng). NÕu m c¸c quan s¸t lµ cña m con vËt cã hä hµng víi nhau th×: r = ajk h2 (ajk: quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a c¸c con vËt hä hµng, h2 : hÖ sè di truyÒn cña tÝnh tr¹ng). B¶ng 5.1 lµ c¸c hÖ sè b cña c¸c chØ sè sö dông c¸c nguån th«ng tin kh¸c nhau ®Ó chän läc 1 tÝnh tr¹ng vµ ®é chÝnh x¸c cña viÖc sö dông c¸c chØ sè nµy ®èi víi viÖc −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña vËt nu«i. B¶ng 5.1. C¸c hÖ sè bi vµ ®é chÝnh x¸c cña c¸c −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng trong tr−êng hîp chØ sè chän läc 1 tÝnh tr¹ng Nguån th«ng tin HÖ sè b §é chÝnh x¸c (rAI) B¶n th©n con vËt - 1 quan s¸t h2 h - m quan s¸t nh¾c l¹i 2 mh mh 2 1 + (m − 1)r 1 + (m − 1)r Tæ tiªn con vËt - 1 quan s¸t cña bè hoÆc mÑ h2 0,5h 2 - m quan s¸t nh¾c l¹i cña 0,5mh 2 0,25mh 2 bè hoÆc mÑ 1 + (m − 1)r 1 + (m − 1)r Anh chÞ em - m quan s¸t cña mh 2 0,50mh 2 m anh chÞ em ruét 2 + (m − 1)h 2 2 + (m − 1)h 2 - m quan s¸t cña mh 2 0,25mh 2 m anh chÞ em nöa ruét thÞt 4 + (m − 1)h 2 hoÆc 4 + (m − 1)h 2 hoÆc m 0,25m m+ k víi m + k víi 4 − h2 4 − h2 k= k= h2 h2 §êi con - m quan s¸t cña m con 2mh 2 mh 2 (cïng bè kh¸c mÑ) 4 + (m − 1)h 2 hoÆc 4 + (m − 1)h 2 hoÆc 2m m m+ k m+ víi k víi 4 − h2 k= 4 − h2 h2 k= h2 42
Sau ®©y lµ mét vµi vÝ dô. VÝ dô 1: ViÕt c«ng thøc chØ sè chän läc kh¶ n¨ng t¨ng träng cña bß ®ùc gièng h−íng thÞt c¨n cø n¨ng suÊt cña chÝnh b¶n th©n nã. BiÕt t¨ng träng cña 1 bß ®ùc lµ 700g/ngµy, t¨ng träng trung b×nh ®µn lµ 600g/ngµy, hÖ sè di truyÒn kh¶ n¨ng t¨ng träng lµ 0,5, h·y −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng bß ®ùc gièng ®ã. ChØ sè chän läc c¨n cø vµo n¨ng suÊt cña chÝnh b¶n th©n c¸ thÓ sÏ lµ: _ I = h2 (X i − X i ) trong ®ã, Xi: n¨ng suÊt cña b¶n th©n con vËt X: n¨ng suÊt trung b×nh cña ®µn. Thay gi¸ trÞ hÖ sè di truyÒn h2 = 0,5 ta cã: I = 0,5(Xi - Xi) ChØ sè cña bß ®ùc gièng còng chÝnh lµ gi¸ trÞ gièng cña nã, do ®ã: I = ¢ = 0,5 (700 - 600) = 50 g/ngµy §é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh lµ: √ h2 = √0,5 = 0,701 Ta biÕt r»ng, ®êi con sÏ ®−îc thõa h−ëng 1/2 gi¸ trÞ gièng cña bè hoÆc mÑ. Do vËy, khi sö dông bß ®ùc gièng nµy phèi gièng ngÉu nhiªn víi c¸c bß c¸i trong ®µn, n¨ng suÊt trung b×nh ®êi con cña chóng sÏ cao h¬n n¨ng suÊt trung b×nh cña ®µn lµ 25 g/ngµy. VÝ dô 2: ViÕt c«ng thøc chØ sè chän läc n¨ng suÊt s÷a bß c¨n cø n¨ng suÊt c¸c kú cho s÷a cña chÝnh b¶n th©n con vËt. BiÕt s¶n l−îng s÷a trung b×nh 4 kú tiÕt s÷a cña mét bß c¸i lµ 4000kg, s¶n l−îng s÷a trung b×nh cña ®µn lµ 3500 kg, hÖ sè di truyÒn s¶n l−îng s÷a bß lµ 0,3, hÖ sè lÆp l¹i cña tÝnh tr¹ng nµy lµ 0,4, −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vÒ n¨ng suÊt s÷a cña bß c¸i ®ã. ChØ sè cã c«ng thøc lµ: mh 2 _ I= (X i − X ) 1 + (m − 1) ρ 4.0,3 _ _ I= ( X i − X ) = 0,5454( X i − X ) 1 + (4 − 1).0,4 ChØ sè cña bß c¸i chÝnh lµ −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña nã, do ®ã: ¢ =I = 0,5454 (4000 - 3500) = 272,7kg s÷a §é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh lµ: √ 0,5454 = 0,7385 Dù tÝnh r»ng, nÕu bá qua ¶nh h−ëng cña bè th× n¨ng suÊt s÷a trung b×nh c¸c bß c¸i con cña nã sÏ cao h¬n n¨ng suÊt trung b×nh cña ®µn lµ 136,35 kg. VÝ dô 3: ViÕt chØ sè chän läc gµ trèng c¨n cø vµo s¶n l−îng trøng cña c¸c chÞ em cïng bè kh¸c mÑ víi nã. BiÕt s¶n l−îng trøng trung b×nh cña 24 gµ m¸i lµ anh chÞ em cïng bè kh¸c mÑ víi gµ trèng nµy lµ 230 qu¶/n¨m, trung b×nh ®µn : 200 qu¶/n¨m, hÖ sè di truyÒn s¶n l−îng trøng gµ b»ng 0,3, −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vÒ s¶n l−îng trøng cña gµ trèng nµy. ChØ sè chän läc gµ trèng dùa vµo n¨ng suÊt cña chÞ em cïng bè kh¸c mÑ víi nã sÏ lµ: m _ I= (X i − X ) m+k 4 − h2 k= h2 43
4 - 0,3 24 k= = 12,33 I= (Xi - X) = 0,6606(Xi-X) 0,3 24 + 12,33 Gi¸ trÞ gièng cña gµ trèng lµ: ¢ = I = 0,6606 (230 - 200) = 20 qu¶ trøng Nh− vËy, sö dông gµ trèng nµy phèi gièng víi c¸c gµ m¸i cã n¨ng suÊt trung b×nh cña ®µn (kh«ng tÝnh tíi ¶nh h−ëng cña gµ m¸i ®Õn n¨ng suÊt trøng ë ®êi con), c¸c gµ m¸i con cña chóng sÏ cã n¨ng suÊt trøng cao h¬n trung b×nh ®µn lµ 10 qu¶. §é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh nµy lµ: 0,66055x 0,25 = 0,406 VÝ dô 4: ViÕt chØ sè chän läc lîn ®ùc gièng c¨n cø vµo kÕt qu¶ kiÓm tra n¨ng suÊt ®êi con cña nã. BiÕt r»ng, khi kiÓm tra ®êi con, t¨ng träng trung b×nh 8 con cña nã lµ 800 g/ngµy, trung b×nh ®µn khi kiÓm tra lµ 700 g/ngµy, hÖ sè di truyÒn tèc ®é t¨ng träng lµ 0,5, −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vÒ tèc ®é t¨ng träng cña lîn ®ùc gièng nµy. ChØ sè chän läc lîn ®ùc gièng c¨n cø vµo n¨ng suÊt ®êi con nh− sau: 2m _ I= (X i − X ) m+k 4 − h 2 4 − 0,5 k= = =7 h2 0,5 2.8 _ _ I= ( X i − X ) = 1,067( X i − X ) 8+7 Gi¸ trÞ gièng cña lîn ®ùc gièng b»ng: ¢ = I = 1,067 (800 - 700) = 107 g/ngµy Nh− vËy, ®êi con cña ®ùc gièng nµy cã thÓ mang cã tèc ®é t¨ng träng cao h¬n trung b×nh cña ®µn lµ 50,35 g/ngµy. §é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh nµy b»ng: √ 1,067 x 0,5 = 0,5165. B¶ng 5.2. nh»m kh¸i qu¸t tÇm quan träng cña c¸c nguån th«ng tin ®èi víi ®é chÝnh x¸c cña c¸c −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng. B¶ng 5.2. Kh¸i qu¸t vÒ tÇm quan träng cña c¸c nguån th«ng tin ®èi víi ®é chÝnh x¸c cña c¸c −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng Møc ®é C¸c nguån th«ng tin 2 cña h Tæ tiªn Anh chÞ em B¶n th©n §êi con ThÊp + +++ ++ ++++ Trung b×nh + ++ +++ ++++ Cao + ++ ++++ +++ Ghi chó: Møc ®é quan träng cña c¸c nguån th«ng tin ®èi víi ®é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng ®−îc biÓu thÞ b»ng sè l−îng c¸c dÊu + Nh− vËy, ®é chÝnh x¸c cña viÖc −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vËt nu«i ®èi víi mét tÝnh tr¹ng nhÊt ®Þnh phô thuéc vµo ®é lín cña hÖ sè di truyÒn cña tÝnh tr¹ng ®ã vµ nguån th«ng tin mµ ta 44
sö dông ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng. §èi víi tÊt c¶ c¸c tÝnh tr¹ng, nguån th«ng tin tõ tæ tiªn (bè, mÑ, «ng, bµ ...) con vËt lu«n mang l¹i ®é chÝnh x¸c thÊp nhÊt. NÕu hÖ sè di truyÒn ë møc ®é thÊp hoÆc trung b×nh, viÖc sö dông nguån th«ng tin cña ®êi con cho ta ®é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cao nhÊt, nh−ng nÕu tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn cao, nguån th«ng tin cña b¶n th©n l¹i cã ®é chÝnh x¸c cao h¬n nguån th«ng tin cña ®êi con. Víi tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp, viÖc sö dông th«ng tin tõ mét sè l−îng anh chÞ em nhÊt ®Þnh (anh chÞ em ruét hoÆc nöa ruét thÞt) sÏ cã ®é chÝnh x¸c cao h¬n so víi sö dông nguån th«ng tin tõ b¶n th©n con vËt. Nh÷ng chi tiÕt vÒ ®é chÝnh x¸c cña viÖc −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng phô thuéc vµo c¸c nguån th«ng tin kh¸c nhau ®−îc nªu trong b¶ng 5.3. Chóng ta cÇn l−u ý r»ng, khi phèi hîp c¸c nguån th«ng tin víi nhau sÏ t¨ng ®−îc ®é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng. V× vËy, ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vËt nu«i mét c¸ch chÝnh x¸c, viÖc theo dâi, tËp hîp, xö lý c¸c nguån th«ng tin lµ b−íc khëi ®Çu rÊt quan träng ®èi víi chän läc vËt nu«i. Trong c¸c vÝ dô nªu trªn, chóng ta ®Òu míi sö dông mét nguån th«ng tin duy nhÊt. Sau ®©y, chóng ta xem xÐt mét vÝ dô vÒ chØ sè chän läc dùa trªn 2 nguån th«ng tin kh¸c nhau. 45
B¶ng 5.3. Mèi quan hÖ gi÷a ®é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng víi hÖ sè di truyÒn vµ c¸c nguån th«ng tin dïng ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng Tæ tiªn Anh chÞ em (sè l−îng anh chÞ em) §êi con h2 Bè + B.mÑ T.bé B¶n Anh chÞ em ruét Anh chÞ em nöa ruét thÞt (Sè l−îng ®êi con) MÑ +«.bµ t.tiªn th©n 2 4 8 5 10 20 40 5 10 20 40 80 120 0,1 0,22 0,27 0,29 0,32 0,22 0,29 0,38 0,17 0,23 0,29 0,36 0,34 0,45 0,58 0,71 0,82 0,87 0,2 0,32 0,37 0,39 0,45 0,30 0,39 0,48 0,23 0,29 0,36 0,41 0,46 0,59 0,72 0,82 0,90 0,93 0,3 0,39 0,43 0,45 0,55 0,36 0,45 0,54 0,27 0,33 0,39 0,44 0,56 0,70 0,79 0,87 0,93 0,95 0,4 0,45 0,49 0,50 0,63 0,41 0,50 0,58 0,30 0,36 0,41 0,45 0,60 0,73 0,83 0,90 0,95 0,96 0,5 0,50 0,53 0,54 0,71 0,45 0,53 0,60 0,32 0,38 0,43 0,46 0,65 0,77 0,86 0,92 0,96 0,97 0,6 0,55 0,57 0,57 0,77 0,48 0,56 0,62 0,34 0,40 0,44 0,47 0,68 0,80 0,88 0,94 0,97 0,98 0,7 0,59 0,61 0,61 0,84 0,51 0,58 0,63 0,36 0,41 0,45 0,47 0,72 0,82 0,90 0,95 0,97 0,98 0,8 0,63 0,64 0,64 0,89 0,53 0,60 0,65 0,37 0,42 0,46 0,48 0,75 0,84 0,91 0,95 0,98 0,98 0,9 0,67 0,67 0,67 0,95 0,56 0,62 0,66 0,38 0,43 0,46 0,48 0,77 0,86 0,92 0,96 0,98 0,99 1,0 0,71 0,71 0,71 1,00 0,58 0,63 0,67 0,39 0,44 0,47 0,48 0,79 0,88 0,93 0,96 0,98 0,99 38
VÝ dô 5: ViÕt chØ sè chän läc s¶n l−îng s÷a cña mét bß s÷a sö dông 1 sè liÖu vÒ n¨ng suÊt s÷a cña b¶n th©n bß s÷a ®ã kÕt hîp víi 1 sè liÖu vÒ n¨ng suÊt s÷a mÑ nã. BiÕt hÖ sè di truyÒn n¨ng suÊt s÷a h2 = 0,3, s¶n l−îng chu kú s÷a I cña bß c¸i lµ 3500 kg, cña mÑ lµ 3400 kg, −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña bß s÷a nµy? ChØ sè chän läc vËt ∝ cã d¹ng: I∝ = b1(X1 - X1) + b2(X2 - X2) trong ®ã, X1 : gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña quan s¸t thu ®−îc tõ b¶n th©n vËt ∝ X2 : gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña quan s¸t thu ®−îc tõ bè hoÆc mÑ cña vËt ∝ b1 vµ b2 : c¸c hÖ sè cÇn x¸c ®Þnh Ta cã 2 ph−¬ng tr×nh: b1 + b2a12h2 = a1αh2 b1a21h2 + b2 = a2αh2 Do a12= a21 = 0,5 (quan hÖ di truyÒn céng gép gi÷a vËt ∝ vµ bè hoÆc mÑ cña ∝) a1 α= 1 (quan hÖ di truyÒn céng gép cña vËt ∝ víi chÝnh b¶n th©n vËt ∝) a2α= 0,5 (quan hÖ di truyÒn céng gép bè hoÆc mÑ cña ∝ víi vËt ∝) nªn: b1 + 0,5h2b2 = h2 0,5h2b1 + b2 = 0,5h2 Ta cã: 0,5h2b1 + 0,25h4b2 = 0,5h4 0,5h2b1 + b2 = 0,5h2 Rót ra: h 2 (4 − h 2 ) 2h 2 (1 − h 2 ) b1 = b2 = 4 − h4 4 − h4 h 2 (4 − h 2 ) 2h 2 (1 − h 2 ) Iα = X1 + X2 4 − h4 4 − h4 §é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng: h 2 (4 − h 2 ) h 2 (1 − h 2 ) rAI = b1 a1α + b2 a 2α = + 4 − h4 4 − h4 h 2 (4 − h 2 ) + h 2 (1 − h 2 ) rAI = 4 − h4 Thay gi¸ trÞ hÖ sè di truyÒn h2=0,3, ta cã: 0,3(4 − 0,3) 2.0,3(1 − 0,3) Iα = X1 + X2 4 − 0,3 2 4 − 0,3 2 I α = 0,2839 X 1 + 0,1074 X 2 0,3(4 − 0,3) + 0,3(1 − 0,3) rAI = = 0,5810 4 − 0,3 2 38
Chó ý r»ng, trong chØ sè chän läc, gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña b¶n th©n ®−îc nh©n víi hÖ sè 0,2839 trong khi ®ã gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña mÑ chØ ®−îc nh©n víi hÖ sè 0,1074. NÕu chØ chän läc dùa vµo gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña b¶n th©n con vËt, ®é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng b»ng c¨n bËc hai cña hÖ sè di truyÒn, nghÜa lµ b»ng √0,3 = 0,5477. NÕu chØ chän läc dùa vµo gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña mÑ con vËt, ®é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng b»ng mét nöa cña 0,5477, nghÜa lµ 0,2739. Trong vÝ dô nµy, chän läc dùa vµo c¶ gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña b¶n th©n vµ cña mÑ (hoÆc bè) cã ®é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng lµ 0,5947. Râ rµng lµ khi phèi hîp c¸c nguån th«ng tin l¹i, ®é chÝnh x¸c cña viÖc −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vËt nu«i ®· t¨ng lªn. 5.3.4. X¸c ®Þnh c¸c hÖ sè bi trong tr−êng hîp chän läc nhiÒu tÝnh tr¹ng ChØ sè chän läc trong tr−êng hîp chän läc nhiÒu tÝnh tr¹ng vÉn cã c«ng thøc lµ: I∝ = b1X1 + b2X2 + ... + bnXn I∝ = ∑ biXi trong ®ã, Xi, bi : Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng mµ ta quan s¸t ®−îc trªn b¶n th©n vËt ∝ hoÆc trªn con vËt hä hµng vµ bi lµ c¸c hÖ sè t−¬ng øng. Gi¸ trÞ gièng cña vËt ∝ trë thµnh mét hµm tuyÕn tÝnh cña gi¸ trÞ di truyÒn céng gép chung cho c¸c tÝnh tr¹ng chän läc, hµm nµy ®−îc ký hiÖu lµ T: T = a1Y1 + a2Y2 + . . . + amYm = ∑ ajYj trong ®ã, Yj: gi¸ trÞ di truyÒn céng gép cña tÝnh tr¹ng thø j aj: gi¸ trÞ kinh tÕ cña tÝnh tr¹ng thø j CÇn l−u ý r»ng n lµ sè l−îng c¸c gi¸ trÞ kiÓu h×nh mµ ta sö dông ®Ó tÝnh to¸n chØ sè (cßn gäi lµ c¸c tiªu chuÈn chän läc), m lµ sè l−îng c¸c tÝnh tr¹ng mµ ta cÇn chän läc ®Ó c¶i tiÕn (cßn gäi lµ c¸c môc tiªu chän läc). Ch¼ng h¹n, môc tiªu chän läc ®èi víi lîn ®ùc gièng nh»m c¶i tiÕn 3 tÝnh tr¹ng: t¨ng träng, tiªu tèn thøc ¨n vµ tû lÖ n¹c trong th©n thÞt; tiªu chuÈn chän läc lµ dùa vµo gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña 2 tÝnh tr¹ng: t¨ng träng vµ ®é dµy mì l−ng. Khi chän läc nhiÒu tÝnh tr¹ng, hÖ c¸c ph−¬ng tr×nh tÝnh hÖ sè bi nh− sau: b1V(X1)+b2Cov(X1,X2)+...+bnCov(X1,Xn)=a1Cov(Y1,X1)+a2Cov(Y2,X1)+...+amCov(Ym,X1) b1Cov(X2,X1)+b2V(X2)+...+ bnCov(X2,Xn)=a1Cov(Y1,X2)+a2Cov(Y2,X2)+...+amCov(Ym,X2) . . ... . . . ... . . . ... . . . ... . . . ... . . . ... . b1Cov(Xn,X1)+b2Cov(Xn,X2)+...+bnV(Xn)=a1Cov(Y1,Xn)+a2Cov(Y2,Xn)+...+amCov(Ym,Xn) trong ®ã, bi : C¸c hÖ sè b cña chØ sè chän läc Cov(Xi,Xi’): HiÖp ph−¬ng sai gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc V(Xi) : Ph−¬ng sai gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc Cov(Yj,Xi) : HiÖp ph−¬ng sai gi¸ trÞ di truyÒn céng gép gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng thuéc môc tiªu chän läc víi c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc. ai : C¸c gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¸c tÝnh tr¹ng thuéc môc tiªu chän läc 39
Chó ý lµ: Gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¸c tÝnh tr¹ng lµ gi¸ trÞ tÝnh b»ng tiÒn cña mét ®¬n vÞ di truyÒn mµ tÝnh tr¹ng ®ã ®−îc c¶i thiÖn. Ch¼ng h¹n, theo tÝnh to¸n cña Schirvel (1985) gi¸ trÞ kinh tÕ cña 3 tÝnh tr¹ng cÇn chän läc cña lîn thÞt nh− sau: - T¨ng träng trung b×nh hµng ngµy (kg thÞt h¬i) cã gi¸ trÞ kinh tÕ lµ: 1063 - Tiªu tèn thøc ¨n cho mçi kg t¨ng träng (kg thøc ¨n) cã gi¸ trÞ kinh tÕ lµ: 945 - Tû lÖ thÞt ®ïi (% thÞt ®ïi trong thÞt xÎ) cã gi¸ trÞ kinh tÕ lµ: 3,5 Bëi v× c¸c sè liÖu theo dâi tõ thùc nghiÖm vµ gi¸ c¶ thÞ tr−êng cho thÊy: mçi 1kg t¨ng träng trung b×nh hµng ngµy t¨ng thªm sÏ gi¶m ®−îc gi¸ chi phÝ lµ 1063 franc, nÕu gi¶m ®i 1kg thøc ¨n tiªu tèn thøc ¨n cho 1kg t¨ng träng sÏ gi¶m ®−îc chi phÝ lµ 945 franc vµ t¨ng lªn ®−îc 1% thÞt ®ïi th× mçi kg thÞt xÎ sÏ t¨ng thªm ®−îc gi¸ b¸n lµ 3,49 franc. VÝ dô vÒ chØ sè chän läc nhiÒu tÝnh tr¹ng: Chóng ta h·y x©y dùng chØ sè chän läc lîn ®ùc gièng dùa trªn 2 tiªu chuÈn ®ã lµ gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña b¶n th©n con vËt gåm: - T¨ng träng trung b×nh (g/ngµy): X1 - §é dµy mì l−ng ®o b»ng siªu ©m (mm): X2 nh»m c¶i tiÕn 3 tÝnh tr¹ng lµ: - T¨ng träng trung b×nh (g/ngµy): Y1 - Tiªu tèn thøc ¨n cho mçi kg t¨ng träng (kg thøc ¨n/kg t¨ng träng): Y2 - Tû lÖ n¹c trong th©n thÞt xÎ (% n¹c): Y3 C¸c tham sè di truyÒn, thèng kª cÇn cho viÖc x¸c ®Þnh hÖ sè bi nh− sau: C¸c tham sè TÝnh tr¹ng cÇn chän läc Tiªu chuÈn chän läc thèng kª vµ di truyÒn Y1 Y2 Y3 X1 X2 Ph−¬ng sai kiÓu h×nh V(P) 2916 0,0256 15,21 2916 7,84 2 HÖ sè di truyÒn (h ) 0,25 0,35 0,50 0,25 0,50 Gi¸ trÞ kinh tÕ t−¬ng ®èi (a) 1 -864 55 T−¬ng quan kiÓu h×nh (rP) -0,1 C¸c hÖ sè t−¬ng quan di truyÒn Y1 Y2 Y3 X1 1 -0,80 +0,35 X2 -0,25 +0,30 -0,25 Ph−¬ng tr×nh chØ sè lµ: I = b1X1 + b2X2 trong ®ã, X1: T¨ng träng trung b×nh (g/ngµy) X2: §é dµy mì l−ng ®o b»ng siªu ©m (mm): Tõ hÖ ph−¬ng tr×nh chØ sè chän läc nhiÒu tÝnh tr¹ng ta cã: b1 V(X1) + b2Cov(X1,X2) = a1Cov(Y1,X1) + a2Cov(Y2,X1) + a3Cov(Y3,X1) b1Cov(X2,X1) + b2V(X2) = a1Cov(Y1,X2) + a2Cov(Y2,X2) + a3Cov(Y3,X2) Tr−íc hÕt cÇn tÝnh to¸n c¸c gi¸ trÞ ph−¬ng sai hiÖp ph−¬ng sai: Cov(X1,X2) = Cov(X2,X1) = rP(X1,X2)√V(X1)√V(X2) = -0,1√2916√7,84 = -15,2 2 Cov(Y1,X1) = h X1V(X1) = 0,25 x 2916 = 729 Cov(Y2,X1) = rG(Y2,X1)√h2Y2V(Y2)h2X1V(X1) = -0,8√0,35 x 0,0256 x 0,25 x 2916 = -2,04460 40
Cov(Y3,X1) = rG(Y3,X1)√h2Y3V(Y3)h2X1V(X1) = 0,50√0,35 x 15,21 x 0,25 x 2916 = 26,06042 Cov(Y1,X2) = rG(Y1,X2)√h2Y1V(Y1)h2X2V(X2) = -0,25√0,25 x 2916 x 0,50 x 7,84 = -13,36432 Cov(Y2,X2) = rG(Y2,X2)√h2Y2V(Y2)h2X2V(X2) = 0,30√0,35 x 0,0256 x 0,50 x 7,84 = 0,05622 Cov(Y3,X2) = rG(Y3,X2)√h2Y3V(Y3)h2X2V(X2) = -0,25√0,50 x 15,21 x 0,50 x 7,84 = -1,36500 Thay c¸c gi¸ trÞ tÝnh ®−îc vµo hÖ ph−¬ng tr×nh trªn: b1 (2916) + b2 (-15,52) = (1) (729) + (-864) (-2,0446) + (55) (26,06042) b1 (-15,12) + b2 (7,84) = (1) (-13,36432) + (-864) (0,05622) + (55) (-1,365) Tõ ®ã tÝnh ®−îc: b1 = 1,269 b2 = -15,028 C«ng thøc chØ sè sÏ lµ: I = 1,269 X1 - 15,028 X2 , hoÆc rót gän lµ: I = X1 - 12 X2 5.3.5. Mét sè chØ sè chän läc ®−îc sö dông ë n−íc ta Cho tíi nay ®· cã mét sè chØ sè chän läc ®ang ®−îc thö nghiÖm trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i lîn ë n−íc ta. ChØ sè chän läc lîn ®ùc hËu bÞ Yorkshire: I = 100 + 0,31(X1 - X1) - 26,4(X2 - X2) - 4,4(X3 - X3) ChØ sè chän läc lîn ®ùc hËu bÞ Landrace: I = 100 + (X1 - X1) - 32,13(X2 - X2) - 6,66(X3 - X3) trong ®ã, X1 : t¨ng träng trung b×nh hµng ngµy trong thêi gian nu«i kiÓm tra (g/ngµy) X2 : tiªu tèn thøc ¨n trung b×nh trong thêi gian nu«i kiÓm tra (kg thøc ¨n/kg t¨ng träng) X3 : ®é dµy mì l−ng ®o b»ng siªu ©m khi kÕt thóc kiÓm tra (mm) ChØ sè chän läc n¨ng suÊt sinh s¶n lîn n¸i Mãng C¸i: I = X1 - 0,84 X2 + 0,52 X3 - 0,02 X4 trong ®ã, X1 : sè lîn con ®Î ra cßn sèng (con/løa) X2 : khèi l−îng toµn æ lîn con 21 ngµy tuæi (kg/æ) X3 : khèi l−îng toµn æ lîn con 60 ngµy tuæi (kg/æ) X4 : kho¶ng c¸ch gi÷a 2 løa ®Î (ngµy) hoÆc: I = X1 + 1,10 X2 + 0,44 X3 trong ®ã, X1 : sè lîn con ®Î ra cßn sèng (con/løa) X2 : sè lîn con cßn sèng lóc 60 ngµy tuæi (con/æ) X3 : khèi l−îng toµn trung b×nh lîn con lóc 60 ngµy tuæi (kg/con) 41
5.4. ¦íc tÝnh gi¸ trÞ gièng b»ng ph−¬ng ph¸p BLUP 5.4.1. Kh¸i niÖm §Ó thùc hiÖn chän läc theo chØ sè cÇn tiÕn hµnh c¸c b−íc sau: - X¸c ®Þnh c¸c nh©n tè cÇn hiÖu chØnh (n¨m, ®µn, vô, gièng, løa ®Î...) vµ tÝnh to¸n c¸c gi¸ trÞ hiÖu chØnh; - HiÖu chØnh c¸c gi¸ trÞ kiÓu h×nh; - TÝnh chØ sè cho c¸c con vËt trªn c¬ së c¸c gi¸ trÞ kiÓu h×nh ®· hiÖu chØnh; - S¾p xÕp c¸c con vËt theo gi¸ trÞ chØ sè cña chóng. Vµo c¸c thËp kû 60-70, ph−¬ng ph¸p chØ sè chän läc ®−îc øng dông réng r·i trong c¸c ch−¬ng tr×nh chän läc gia sóc gièng ë hÇu hÕt c¸c n−íc ch¨n nu«i ph¸t triÓn. Tuy nhiªn tõ thËp kû 80 trë ®i, ph−¬ng ph¸p chØ sè chän läc ®· ph¶i dÇn dÇn nh−êng chç cho ph−¬ng ph¸p −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng b»ng m« h×nh håi quy kh«ng g©y sai lÖch vµ chÝnh x¸c nhÊt, ®−îc gäi t¾t lµ ph−¬ng ph¸p BLUP. Henderson C.R (1948, 1973) lµ ng−êi ®Ò xuÊt ra ph−¬ng ph¸p BLUP. BLUP lµ tªn viÕt t¾t tiÕng Anh: B : Best nghÜa lµ V(I-T) = min L : Linear nghÜa lµ gi¸ trÞ kiÓu h×nh ®−îc xem nh− mét hµm tuyÕn tÝnh U : Unbiased nghÜa lµ thõa nhËn r»ng kh«ng biÕt ®−îc c¸c nh©n tè ngo¹i c¶nh vµ −íc tÝnh nh©n tè ngo¹i c¶nh theo c¸ch kh«ng g©y ra nh÷ng sai lÖch P : Prediction nghÜa lµ −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng. Do vËy BLUP lµ ph−¬ng ph¸p −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng chÝnh x¸c nhÊt dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña b¶n th©n còng nh− cña c¸c con vËt hä hµng, trong ®ã ¶nh h−ëng cña mét sè nh©n tè ngo¹i c¶nh ®−îc lo¹i trõ. 5.4.2. Nh÷ng −u ®iÓm cña BLUP Ph−¬ng ph¸p BLUP cã nh÷ng −u ®iÓm c¬ b¶n sau: - Sö dông ®−îc tÊt c¶ c¸c nguån th«ng tin vÒ gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c con vËt cã hä hµng víi vËt cÇn ®¸nh gi¸ v× vËy gi¸ trÞ gièng ®−îc −íc tÝnh mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n, còng do ®ã hiÖu qu¶ chän läc theo BLUP còng sÏ cao h¬n. - Lo¹i trõ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè cè ®Þnh nh− n¨m, ®µn gia sóc, mïa vô, løa ®Î... do sö dông nguån th«ng tin cña nh÷ng con vËt hä hµng thuéc c¸c ®µn nu«i trong ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh kh¸c nhau. - §¸nh gi¸ ®−îc khuynh h−íng di truyÒn cña c¸c ®µn gia sóc do xö lý c¸c nguån th«ng tin thu ®−îc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. - Sö dông ®−îc c¸c nguån th«ng tin d−íi d¹ng sè liÖu gi÷a c¸c nhãm kh«ng c©n b»ng BLUP ®· ®−îc øng dông trong chän läc bß, cõu vµ gÇn ®©y trong chän läc lîn. 5.4.3. C¸c b−íc c¬ b¶n cña BLUP 1/ ViÕt m« h×nh to¸n häc biÓu thÞ gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña con vËt bao gåm c¸c nh©n tè mµ ta cÇn lo¹i bá khi −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña con vËt cÇn chän läc. 2/ ViÕt hÖ c¸c ph−¬ng tr×nh b×nh ph−¬ng bÐ nhÊt phï hîp víi m« h×nh trªn. 3/ Céng thªm ¶nh h−ëng cña ®ùc gièng vµo c¸c phÇn tö n»m trªn ®−êng chÐo vÕ bªn tr¸i hÖ ph−¬ng tr×nh. HÖ ph−¬ng tr×nh nµy ®−îc gäi lµ hÖ ph−¬ng tr×nh m« h×nh hçn hîp. 4/ Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh m« h×nh hçn hîp, t×m gi¸ trÞ cña tõng nh©n tè ¶nh h−ëng. 5.4.4. VÝ dô CÇn −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña c¸c bß ®ùc gièng (5 con) trªn c¬ së sè liÖu n¨ng suÊt s÷a cña c¸c con g¸i cña chóng (15 bß c¸i) ®−îc nu«i trong c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nhau (5 tr¹i gièng). 42
B¶ng 5.4. N¨ng suÊt s÷a cña 15 bß c¸i (con g¸i cña 5 bß ®ùc gièng) ®−îc nu«i t¹i 4 tr¹i gièng kh¸c nhau Tªn Sè hiÖu bß ®ùc gièng tr¹i gièng B1 B2 B3 B4 B5 1 3700 3500 4300 4100 2 4900 4300 4300 4800 4900 3 3900 4800 3600 4600 3700 4 4900 Tæng sè 12900 17600 12400 12200 9200 n 3 4 3 3 2 Trung b×nh 4300 4400 4133,33 4066,67 4600 Trung b×nh chung 4286,67 Chªnh lÖch so víi TBC 13,33 113,33 -153,33 -220,00 313,33 Nh− vËy, nÕu bá qua ¶nh h−ëng cña nh©n tè tr¹i gièng, chØ c¨n cø vµo gi¸ trÞ trung b×nh n¨ng suÊt s÷a cña c¸c con g¸i hoÆc gi¸ trÞ chªnh lÖch n¨ng suÊt s÷a trung b×nh cña tõng ®ùc gièng so víi n¨ng suÊt trung b×nh chung, xÕp h¹ng thø tù ®ùc gièng sÏ nh− sau: B5>B2>B1>B3>B4 Ta t×m c¸ch lo¹i trõ phÇn nµo ¶nh h−ëng cña nh©n tè tr¹i gièng b»ng c¸ch tÝnh n¨ng suÊt trung b×nh cña tõng tr¹i gièng vµ trung b×nh c¸c chªnh lÖch n¨ng suÊt cña c¸c con g¸i cña tõng ®ùc gièng. KÕt qu¶ thu ®−îc nh− sau: B¶ng 5.5. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt bß ®ùc gièng th«ng qua gi¸ trÞ chªnh lÖch so víi n¨ng suÊt trung b×nh cña tõng tr¹i gièng Tªn Sè hiÖu bß ®ùc gièng TB tr¹i gièng B1 B2 B3 B4 B5 1 -200 -400 400 200 3900 2 260 -340 -340 160 260 4640 3 -220 680 -520 480 -420 4120 4 0 4900 Tæng chªnh lÖch 460 80 480 -940 -80 n 3 4 3 3 2 Trung b×nh c¸c chªnh lÖch 153,33 20 160 -313,33 -40 C¨n cø vµo trung b×nh cña c¸c chªnh lÖch trong b¶ng ®Ó xÕp h¹ng ®ùc gièng, thø tù xÕp h¹ng sÏ thay ®æi nh− sau: B3>B1>B2>B5>B4 NÕu sö dông ph−¬ng ph¸p BLUP, ta thùc hiÖn ph−¬ng ph¸p so s¸nh trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp: So s¸nh trùc tiÕp gi÷a 2 bß ®ùc gièng B1 vµ B3, còng nh− gi÷a 2 bß ®ùc gièng B3 vµ B4 v× chóng cã ®êi con nu«i cïng trong mét tr¹i gièng. Do vËy, ta cã thÓ so s¸nh gi÷a bß B1 vµ 43
B4 b»ng c¸ch so s¸nh gi¸n tiÕp. Víi ph−¬ng ph¸p so s¸nh trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp, ta cã thÓ so s¸nh tÊt c¶ c¸c bß ®ùc gièng víi nhau. B¶ng 5.6. So s¸nh trùc tiÕp vµ so s¸nh gi¸n tiÕp gi÷a c¸c bß ®ùc gièng Tªn Sè hiÖu bß ®ùc gièng tr¹i gièng B1 B2 B3 B4 B5 1 3700 3500 4300 4100 2 4900 4300 4300 4800 4900 3 3900 4800 3600 4600 3700 4 4900 B2 B1 B5 B3 B4 H×nh 5.1. M« h×nh so s¸nh trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp gi÷a c¸c bß ®ùc gièng Trong s¬ ®å trªn, c¸c ®−êng ®Ëm nÐt biÓu thÞ cho c¸c so s¸nh trùc tiÕp, c¸c ®−êng nh¹t biÓu thÞ cho c¸c so s¸nh gi¸n tiÕp. 1/ ViÕt m« h×nh to¸n häc M« h×nh to¸n häc viÕt cho gi¸ trÞ kiÓu h×nh n¨ng suÊt s÷a cña c¸c bß c¸i nh− sau: Yijk = µ + Bi + Tj + eijk trong ®ã: Yijk : N¨ng suÊt s÷a cña bß c¸i µ : N¨ng suÊt s÷a trung b×nh cña ®µn Bi : ¶nh h−ëng cña bè thø i Tj : ¶nh h−ëng cña tr¹i thø j eijk : ¶nh h−ëng ngÉu nhiªn Ch¼ng h¹n, bß sè 2 thuéc tr¹i 1, lµ con cña ®ùc 3 cã n¨ng suÊt lµ: 4100 = µ + B3 + T1 + e312 cßn bß sè 1 thuéc tr¹i 2, lµ con cña ®ùc 2 cã n¨ng suÊt lµ: 44
4300 = µ + B2 + T2 + e211 2/ HÖ ph−¬ng tr×nh b×nh ph−¬ng bÐ nhÊt ViÕt hÖ ph−¬ng tr×nh b×nh ph−¬ng bÐ nhÊt B1 B2 B3 B4 B5 T1 T2 T3 T4 3 0 0 0 0 2 1 0 0 B1 12900 0 4 0 0 0 0 2 2 0 B2 17600 0 0 3 0 0 2 0 1 0 B3 12400 0 0 0 3 0 0 0 2 1 B4 12200 0 0 0 0 2 0 2 0 0 B5 = 9200 2 0 2 0 0 4 0 0 0 T1 15600 1 2 0 0 2 0 5 0 0 T2 23200 0 2 1 2 0 0 0 5 0 T3 20600 0 0 0 1 0 0 0 0 1 T4 4900 Chó ý r»ng, hÖ c¸c ph−¬ng tr×nh b×nh ph−¬ng bÐ nhÊt trªn ®−îc viÕt d−íi d¹ng ma trËn. Khi thùc hiÖn phÐp nh©n ma trËn ta sÏ ®−îc c¸c ph−¬ng tr×nh phï hîp víi m« h×nh ®· nªu. Ch¼ng h¹n, sau khi nh©n ma trËn, ph−¬ng tr×nh thø ba nh− sau: 0B1 + 0B2 + 3B3 + 0B4 + 0B5 + 2T1 + 0T2 + 1T3 + 0T4 =12400 3B3 + 2T1 + 1T3 =12400 Trong ph−¬ng tr×nh nµy, bß ®ùc B3 cã 3 con g¸i, trong ®ã 2 bß thuéc tr¹i T1, 1 bß thuéc tr¹i T3, s¶n l−îng s÷a cña chóng lµ 12.400kg. 3/ Céng thªm hÖ sè k k=(4-h2)/h2 Do quan hÖ hä hµng gi÷a m bß c¸i trong nhãm lµ quan hÖ gi÷a c¸c chÞ em cïng bè kh¸c mÑ, v× vËy khi céng thªm hÖ sè k sÏ lµ m + k. NÕu: h2 = 0,25 th×: k=(4-0,25)/0,25 =15. Nh− vËy bß B1 cã 3 con g¸i (m=3), céng thªm víi 15 sÏ lµ : 3+15. 3+15 0 0 0 0 2 1 0 0 B1 12900 0 4+15 0 0 0 0 2 2 0 B2 17600 0 0 3+15 0 0 2 0 1 0 B3 12400 0 0 0 3+15 0 0 0 2 1 B4 12200 0 0 0 0 2+15 0 2 0 0 B5 = 9200 2 0 2 0 0 4 0 0 0 T1 15600 1 2 0 0 2 0 5 0 0 T2 23200 0 2 1 2 0 0 0 5 0 T3 20600 0 0 0 1 0 0 0 0 1 T4 4900 NÕu bá qua ¶nh h−ëng cña c¸c tr¹i gièng, ta cã: 18 0 0 0 0 B1 12900 0 19 0 0 0 B2 17600 0 0 18 0 0 B3 = 12400 0 0 0 18 0 B4 12200 0 0 0 0 17 B5 9200 45
§Ó t×m gi¸ trÞ cña c¸c Bi, ta thùc hiÖn phÐp nghÞch ®¶o ma trËn n»m ë vÕ ph¶i, sau ®ã nh©n ma trËn nghÞch ®¶o nµy víi ma trËn ë vÕ ph¶i. Ta cã: B1 18 0 0 0 0 -1 12900 B2 0 19 0 0 0 17600 B3 = 0 0 18 0 0 12400 B4 0 0 0 18 0 12200 B5 0 0 0 0 17 9200 B1 1/18 0 0 0 0 3x4300 3/(3+15)x4300 B2 0 1/19 0 0 0 4x4400 4/(4+15)x4400 B3 = 0 0 /18 0 0 3x4133 = 3/(3+15)x4133 B4 0 0 0 1/18 0 3x4067 3/(3+15)x4067 B5 0 0 0 0 1/17 2x4600 2/(2+15)x4600 Chó ý r»ng gi¸ trÞ cña c¸c bß ®ùc gièng t×m ®−îc cã d¹ng thøc sau: 3 m B1 = 4300 hoÆc Bi = 4300 3 + 15 m+k Gi¸ trÞ cña mçi bß ®ùc gièng chÝnh b»ng: m/(m+k) nh©n víi gi¸ trÞ trung b×nh cña c¸c con g¸i cña nã. 4/ Gi¶i B1 18 0 0 0 0 2 1 0 12900 B2 0 19 0 0 0 0 2 2 17600 B3 0 0 18 0 0 2 0 1 12400 B4 0 0 0 18 0 0 0 2 12200 B5 = 0 0 0 0 17 0 2 0 9200 T1 2 0 2 0 0 4 0 0 15600 T2 1 2 0 0 2 0 5 0 23200 T3 0 2 1 2 0 0 0 5 20600 T4 0 0 0 1 0 0 0 0 4900 Cuèi cïng ta cã kÕt qu¶: B1 29,0855 B2 3,1186 B3 29,0616 B4 -57,154 B5 = -4,066 T1 3870,95 T2 4634,56 T3 4135,81 T4 4957,15 46
Nh− vËy xÕp h¹ng thø tù vÒ gi¸ trÞ gièng nh− sau: B1>B3>B2>B5>B4 KÕt qu¶ trªn cßn cho thÊy gi¸ trÞ trung b×nh n¨ng suÊt bß c¸i cña tõng tr¹i gièng. 5.4.5. Nh÷ng øng dông ph¸t triÓn cña ph−¬ng ph¸p BLUP Trªn c¬ së nguyªn t¾c cña ph−¬ng ph¸p BLUP, c¸c øng dông cña BLUP ngµy cµng ®−îc ¸p dông réng r·i trong s¶n xuÊt. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ c¸c øng dông nµy th−êng ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ chän läc ®èi víi mét quÇn thÓ lín, sö dông mét tËp hîp lín c¸c sè liÖu theo dâi cña nhiÒu c¸ thÓ cã quan hÖ hä hµng víi nhau. Sau ®©y lµ mét sè øng dông BLUP ®Ó ®¸nh gi¸ vËt nu«i: - M« h×nh ®¸nh gi¸ con ®ùc (Sire Model): M« h×nh nµy lµ nh÷ng øng dông ®Çu tiªn cña ph−¬ng ph¸p BLUP dïng ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng cña c¸c ®ùc gièng trong ch¨n nu«i bß s÷a. Trong m« h×nh nµy, ng−êi ta sö dông c¸c sè liÖu theo dâi ë ®êi con cña c¸c ®ùc gièng. H¹n chÕ chñ yÕu cña m« h×nh nµy lµ kh«ng xem xÐt ®¸nh gi¸ con mÑ. - M« h×nh gia sóc (Animal Model): Trong m« h×nh nµy, ng−êi ta ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng cña ®êi con th«ng qua bè vµ mÑ cña chóng. - M« h×nh lÆp l¹i (Repeatability Model): M« h×nh nµy ®−îc sö dông trong tr−êng hîp mçi c¸ thÓ cã mét sè sè liÖu lÆp l¹i, ch¼ng h¹n c¸c kú tiÕt s÷a, c¸c løa ®Î kh¸c nhau... - M« h×nh nhiÒu tÝnh tr¹ng (Multivariate Animal Model): M« h×nh nµy t−¬ng tù nh− tr−êng hîp chØ sè chän läc nhiÒu tÝnh tr¹ng. HiÖn nay trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i ë nhiÒu n−íc tiªn tiÕn, ng−êi ta ®ang sö dông c¸c phÇn mÒm m¸y tÝnh cña m« h×nh nµy, ch¼ng h¹n ch−¬ng tr×nh PIGBLUP dïng ®Ó chän läc lîn ë Australia... 47
Ch−¬ng VI: chän läc vËt nu«i Nh− ®· ®Ò cËp trong bµi më ®Çu, chän läc vµ nh©n gièng lµ hai vÊn ®Ò c¬ b¶n cña lý thuyÕt còng nh− thùc tiÔn vÒ gièng vËt nu«i. Trong c¸c ch−¬ng tr−íc ®©y, chóng ta ®· ®Ò cËp tíi nh÷ng kh¸i niÖm, c¬ së lý thuyÕt vÒ mèi quan hÖ gi÷a chän läc vµ viÖc c¶i tiÕn n¨ng suÊt vËt nu«i, c¸c ph−¬ng ph¸p −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng cña vËt nu«i. C¸c néi dung cña ch−¬ng nµy nh»m giíi thiÖu c¸c ph−¬ng ph¸p theo dâi ®¸nh gi¸ ®Ó chän läc vËt nu«i trong thùc tiÔn cña s¶n xuÊt gièng vËt nu«i. 6.1. Kh¸i niÖm vÒ chän läc Khi xem xÐt qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña sinh vËt, chóng ta ®· ®Ò cËp tíi hai kh¸i niÖm chän läc tù nhiªn vµ chän läc nh©n t¹o. B¶n chÊt cña chän läc vËt nu«i lµ chän läc nh©n t¹o, tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh chän läc nh©n t¹o, vËt nu«i vÉn chÞu ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh bëi chän läc tù nhiªn. Ch¼ng h¹n, kh¶ n¨ng sèng cña con vËt kÓ tõ lóc trøng ®−îc thô tinh tíi khi cai s÷a mÑ kh«ng chØ chÞu ¶nh h−ëng bëi nh÷ng quyÕt ®Þnh cña con ng−êi mµ mét sè ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh− nhiÖt ®é m«i tr−êng... còng g©y t¸c ®éng sèng cßn ®èi víi chóng. Chän läc vËt nu«i bao gåm hai kh©u c¬ b¶n: - QuyÕt ®Þnh lùa chän con vËt lµm gièng. QuyÕt ®Þnh nµy ®−îc gäi lµ chän läc vµ th−êng x¶y ra khi con vËt kÕt thóc thêi gian nu«i hËu bÞ (tõ khi t¸ch mÑ tíi lóc chuÈn bÞ phèi gièng), hoÆc khi con vËt ®· ®−îc theo dâi kiÓm tra n¨ng suÊt ®êi con cña chóng. - QuyÕt ®Þnh kh«ng ®Ó cho con vËt tiÕp tôc lµm gièng n÷a. QuyÕt ®Þnh nµy ®−îc gäi lµ lo¹i th¶i vµ th−êng x¶y ra sau mçi chu kú s¶n xuÊt cña con vËt, ch¼ng h¹n sau mçi løa ®Î cña lîn, mçi chu kú v¾t s÷a cña bß s÷a... hoÆc theo ®Þnh kú vÒ thêi gian còng nh− c¸c kiÓm tra ®¸nh gi¸ nhÊt ®Þnh. Ngoµi ra ng−êi ta còng cã thÓ buéc ph¶i lo¹i th¶i con vËt khi nã gÆp mét tai biÕn bÊt th−êng ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi søc khoÎ, n¨ng suÊt. 6.2. Chän läc vËt nu«i lµm gièng §Ó chän läc mét con vËt lµm gièng, tr−íc hÕt ph¶i lùa chän bè vµ mÑ chóng. Ng−êi ta th−êng c¨n cø vµo gi¸ trÞ gièng cña c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt vµ ngo¹i h×nh ®Ó lùa chän c¸c cÆp bè mÑ. MÆc dï con vËt mµ chóng ta ®Þnh chän läc lµm gièng ch−a ra ®êi, song cã thÓ −íc tÝnh ®−îc gi¸ trÞ gièng cña nã th«ng qua c¸c gi¸ trÞ gièng cña bè vµ mÑ. VÝ dô, muèn cã mét bß ®ùc gièng cã n¨ng suÊt cao vÒ s¶n l−îng s÷a, ng−êi ta cho mét c¸i bß s÷a cao s¶n cã gi¸ trÞ gièng lµ 300 kg phèi gièng víi mét bß ®ùc gièng cã gi¸ trÞ gièng lµ 400 kg, −íc tÝnh ®êi con sÏ cã gi¸ trÞ gièng lµ 350 kg. Tuy bè mÑ lµ nh÷ng con gièng ®· ®−îc chän läc, nh−ng chóng còng kh«ng thÓ cã nh÷ng nh−îc ®iÓm nhÊt ®Þnh vÒ ngo¹i h×nh. Tr¸nh sù trïng lÆp c¸c khuyÕt ®iÓm vÒ ngo¹i h×nh cña bè vµ mÑ lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu ng¨n ngõa khuyÕt ®iÓm nµy l¹i xuÊt hiÖn ë ®êi con. Ch¼ng h¹n, nÕu bß mÑ cã nh−îc ®iÓm ë ch©n sau ng−êi ta sÏ kh«ng cho phèi gièng víi bß ®ùc gièng còng cã nh−îc ®iÓm nµy. Nh− vËy, cã ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin vÒ bè mÑ lµ nh÷ng ®¶m b¶o b−íc ®Çu cho viÖc chän läc ®−îc mét con gièng tèt. B−íc tiÕp theo sÏ lµ c¸c kh©u kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®Ó chän läc con vËt. CÇn kiÓm tra ®¸nh gi¸ con vËt trong 2 giai ®o¹n: - Giai ®o¹n hËu bÞ: Tõ khi con vËt ®−îc nu«i t¸ch mÑ (®èi víi gia sóc) hoÆc tõ 4 tuÇn tuæi (®èi víi gia cÇm) tíi khi con vËt b¾t ®Çu sinh s¶n. ViÖc theo dâi ®¸nh gi¸ trong giai ®o¹n nµy tËp trung vµo c¸c chØ tiªu sinh tr−ëng vµ ngo¹i h×nh. - Giai ®o¹n sinh s¶n: §èi víi con ®ùc, theo dâi ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu sinh s¶n cña b¶n th©n chóng hoÆc c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt ë ®êi con cña chóng sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin cho viÖc quyÕt ®Þnh lùa chän con ®ùc lµm gièng hay kh«ng. §¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu sinh s¶n ë con c¸i nh»m ®i ®Õn quyÕt ®Þnh cã tiÕp tôc gi÷ chóng lµm gièng hay kh«ng. 56