904
CHUYỂN ĐỔI SỐ - GIẢI PHÁP CHO PHÁT TRIỂN ỀN VỮNG
TRONG DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA DO NỮ LÀM CHỦ
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THỪA THIÊN HUẾ
Nguyễn Thị Diệu Linh(1)
TÓM TẮT:
Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) do nữ làm chủ (chiếm khoảng 30%
trong tổng số DNNVV trên Ďịa bàn tỉnh Thừa Thiến Huế) Ďang ngày càng phát
triển cả lượng và chất, với những thành tích nổi bật trong hoạt Ďộng kinh doanh.
Những nữ doanh nhân Ďã bước Ďầu có những nhận thức và triển khai chuyển Ďổi
số (CĐS) tại doanh nghiệp mình. Số liệu Ďiều tra cho thấy, với gần 80% doanh
nghiệp có quy mô nhỏ và siêu nhỏ và hơn 70 doanh nghiệp hoạt Ďộng trong
lĩnh vực dịch vụ, doanh nghiệp nhỏ Ďã bước Ďầu áp dụng công nghệ phục vụ cho
CĐS như bán hàng online, bán hàng qua Ďiện thoại. Quản lí Ďơn hàng và khách
hàng, quản lí nhân sự và kế toán là ba hoạt Ďộng Ďược các Ďa số doanh nghiệp áp
dụng phần mềm quản lí. Nghiên cứu còn chỉ ra rằng phụ nữ làm chủ Ďang gặp nhiều
khó khăn, rào cản trong quá trình CĐS như hạn chế về tài chính, năng lực, kinh
nghiệm triển khai, thiếu thông tin về các giải pháp CĐS. Bên cạnh Ďó, doanh nghiệp
còn e ngại CĐS do lo sợ về sự rò rỉ dữ liệu cá nhân, dữ liệu doanh nghiệp trong quá
trình chuyển Ďổi số. Đưa ra những chính sách Ďúng Ďắn và kịp thời sẽ là Ďòn bẩy
giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa do nữ làm chủ trên Ďịa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế
Ďẩy nhanh và hiệu quả quá trình CĐS tại doanh nghiệp mình.
Từ khoá: Chuyển Ďổi số, DNNVV, nữ doanh nhân.
ABSTRACT:
Women-owned SMEs account for about 30% of the total number of SMEs in
Thua Thien Hue province and are increasingly developing in both quantity and
quality with outstanding achievements in business activities. Female
entrepreneurs have initially had awareness and implemented digital
transformation in their businesses. With nearly 80% of businesses being small
and micro-sized and more than 70% of businesses operating in the service sector
who initially applied technology to serve digital transformation such as online
sales and phone sales. Order and customer management, human resource
management and accounting are activities that many businesses apply
management software. However, small and medium-sized enterprises owned by
1. Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế. ntdlinh@hce.edu.vn
905
women are facing many difficulties and barriers in digital transformation such as
financial limitations, capacity limitations, implementation experience, and lack of
information about digital transformation solutions. In addition, businesses are
also afraid of personal and business data leaks during the digital transformation
process. Providing the right and timely policies will be a lever to help women-
owned SMEs in Thua Thien Hue province speed up and effectively the
conversion process at your enterprise.
Key words: Digital transformation, SMEs, Female entrepreneurs.
1. Đặt vấn đề
Theo số liệu thống kê sơ bộ, hiện nay số doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ
chiếm khoảng 24 - 25 tổng số doanh nghiệp trong cả nước (IFC, 2017). Ngành,
nghề kinh doanh của các doanh nghiệp này tập trung nhiều nhất ở các ngành dịch
vụ bán buôn, bán lẻ (chiếm khoảng 75 ), ngành công nghiệp chế biến chế tạo
(14,6 ); khoa học công nghệ (7,3 ) (TTH, 2023). Báo cáo của Sở Kế hoạch và
Đầu tư tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết, tính Ďến nay, tổng số doanh nghiệp Ďang
hoạt Ďộng trên Ďịa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế khoảng 6.000 doanh nghiệp, trong
Ďó doanh nghiệp nữ chiếm gần 30% (TTH, 2023). Các doanh nghiệp do phụ nữ
làm chủ ngày càng phát triển, nhiều gương mặt doanh nhân nữ, phụ nữ khởi
nghiệp Ďã có những thành tích nổi bật trong hoạt Ďộng sản xuất kinh doanh.
Trong Ďó, có nhiều doanh nghiệp Ďẩy mạnh sản xuất sản phẩm thủ công mĩ nghệ,
ngành, nghề truyền thống, các sản phẩm thân thiện với môi trường; phát triển du
lịch cộng Ďồng, qua Ďó tạo sinh kế cho người dân Ďịa phương, góp phần phát
triển kinh tế - xã hội. Có thể nói, doanh nghiệp do nữ làm chủ Ďang Ďóng vai trò
quan trọng trong tạo việc làm và thu nhập cho người lao Ďộng, giảm Ďói nghèo và
thúc Ďẩy tăng trưởng kinh tế. Trong bối cảnh hiện nay, các doanh nghiệp Việt
Nam, nhất là DNNVV do nữ làm chủ Ďang phải Ďối mặt với những thách thức và
tác Ďộng của dịch COVID-19. Điều này Ďã và Ďang thay Ďổi cuộc sống, thói quen
của con người, gây ra những khó khăn, thách thức chưa từng có, buộc doanh
nghiệp phải thay Ďổi và thích ứng. Đứng trước sự phát triển như vũ bão của công
nghệ, các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp cho nữ làm chủ nói riêng
Ďang dần áp dụng các tiến bộ công nghệ vào hoạt Ďộng kinh doanh của mình.
Trong Ďó, CĐS Ďóng vai trò quan trọng trong quá trình thay Ďổi và thích ứng Ďó.
Chuyển Ďổi số là sự tích hợp các công nghệ số vào hoạt Ďộng của doanh
nghiệp, tổ chức Ďể thay Ďổi căn bản cách thức vận hành, mô hình kinh doanh và
cung cấp các giá trị mới cho khách hàng. Nói cách khác, Ďó là sự thay Ďổi về
cách thức Ďiều hành, quy trình, thủ tục, văn hóa, dựa trên nền tảng kỹ thuật số,
hướng tới mục tiêu hiệu quả hơn. Chuyển Ďổi số có tác Ďộng Ďáng kể Ďến hoạt
Ďộng sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Vì vậy, ngày càng nhiều doanh
nghiệp Ďã nhận thức Ďược tầm quan trọng và vai trò của chuyển Ďổi số. Bên cạnh
Ďó, doanh nghiệp cũng có nhiều thuận lợi trong quá trình CĐS như: Sự chuyển
dịch, thay Ďổi thói quen của người tiêu dùng, sự sẵn sàng của công nghệ và của
906
các nhà cung cấp CĐS trong doanh nghiệp. Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt
Nam, Ďặc biệt là DNNVV do phụ nữ làm chủ cũng gặp nhiều khó khăn, rào cản
trong quá trình CĐS như hạn chế về tài chính, hạn chế về năng lực, kinh nghiệm
triển khai, thiếu thông tin về các giải pháp chuyển Ďổi số. Bên cạnh Ďó doanh
nghiệp còn e ngại CĐS do lo ngại về sự rò rỉ dữ liệu cá nhân, dữ liệu DN trong
quá trình chuyển Ďổi số; khó CĐS do năng lực của Ďội ngũ quản lí còn hạn chế
thiếu thông tin về công nghệ số; thiếu hạ tầng về công nghệ số và khó khăn về
chi phí Ďầu tư, ứng dụng công nghệ số… Đứng trước bối cảnh Ďó, bộ Kế hoạch
& Đầu tư Ďã kết hợp với tổ chức USAID của Úc Ďã có những hoạt Ďộng hỗ trợ và
tư vấn giúp cho các doanh nghiệp do nữ làm chủ Ďẩy nhanh quá trình CĐS của
doanh nghiệp mình. Đồng hành cùng chính sách này, sở Kế hoạch & Đầu tư tỉnh
Thừa Thiên Huế cũng tổ chức nhiều hoạt Ďộng nâng cao năng lực cho các doanh
nghiệp nữ trong quá trình chuyển Ďổi số. Tuy nhiên cho Ďến nay vẫn chưa có
nghiên cứu chính thức nào tập trung phân tích thực trạng CĐS của các DNNVV
do nữ làm chủ trên Ďịa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế, Ďây là một khoảng trống nghiên
cứu Ďể nhóm tác giả thực hiện nghiên cứu này.
2. Tổng quan nghiên cứu
2.1. Chuyển đổi số
CĐS Ďược hiểu là sự thay Ďổi trong cách vận hành tổ chức, tạo ra giá trị (mô
hình kinh doanh, sản phẩm và dịch vụ mới) và truyền thông bằng cách sử dụng
những công nghệ số (Gašperlin & cộng sự, 2021). Verhoef & cộng sự (2021)
Ďịnh nghĩa CĐS là cách thức tổ chức áp dụng công nghệ kĩ thuật số Ďể phát triển
mô hình kinh doanh nhằm tạo ra và Ďạt Ďược nhiều giá trị. Mặc dù chưa có một
Ďịnh nghĩa thống nhất về CĐS, các khái niệm trên khẳng Ďịnh vai trò của công
nghệ số và hiệu quả áp dụng Ďối với tổ chức. Nhìn chung, CĐS là việc tiếp cận
và áp dụng công nghệ số nhằm tăng cường hiệu suất kinh doanh, gia tăng lợi thế
cạnh tranh và giá trị mới thông qua phát triển mô hình kinh doanh mới (Verhoef
& cộng sự, 2021). Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, CĐS trong doanh nghiệp Ďược
Ďịnh nghĩa là việc tích hợp, áp dụng công nghệ số Ďể nâng cao hiệu quả kinh
doanh, hiệu quả quản lí của doanh nghiệp và tạo ra các giá trị mới. Các hoạt Ďộng
CĐS có thể bao gồm từ việc số hoá dữ liệu quản lí, kinh doanh của doanh
nghiệp, áp dụng công nghệ số Ďể tự Ďộng hoá, tối ưu hoá các quy trình nghiệp vụ,
quy trình quản lí, sản xuất kinh doanh, quy trình báo cáo, phối hợp công việc
trong doanh nghiệp cho Ďến việc chuyển Ďổi toàn bộ mô hình kinh doanh, tạo
thêm giá trị mới cho doanh nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư_ USAID, 2021).
Nghiên cứu về CĐS trên thế giới Ďã Ďược thực hiện bởi nhiều tác giả như và Ďặc
Ďiểm chung của những nghiên cứu này là Ďã chỉ ra Ďược những nhân tố ảnh
hưởng Ďến mức Ďộ cũng như khả năng CĐS của các doanh nghiệp, Ďặc biệt là các
DNNVV. Ví dụ, (Gamache & cộng sự, 2019) Ďã xác Ďịnh Ďược hiệu quả của việc
CĐS trong lĩnh vực sản xuất của các DNNVV ảnh hưởng bởi các yếu tố: Sự
gương mẫu và cam kết thực hiện CĐS của doanh nghiệp; cơ sở hạ tầng kĩ thuật
chuyển Ďổi số; kĩ năng, trình Ďộ CĐS của doanh nghiệp; chất lượng dữ liệu thông
907
tin; Ďồng thời nghiên cứu cũng Ďưa ra những Ďề xuất, kiến nghị nhằm hấp dẫn
các DNNVV ở Quebec tham gia thực hiện chuyển Ďổi số. (Mubarak & cộng sự,
2019) Ďã xác Ďịnh Ďược 2 rào cản chính khi doanh nghiệp có ý Ďịnh thực hiện
CĐS Ďó là: Hạ tầng kĩ thuật công nghệ, nguồn nhân lực chất lượng Ďáp ứng Ďược
công việc kĩ thuật số, và năng lực tài chính của doanh nghiệp. (Ottesjö & cộng
sự, 2020) Ďã xác Ďịnh Ďược một số yếu tố có ảnh hưởng Ďến mức Ďộ sẵn sàng ứng
dụng kĩ thuật số, CĐS trong các doanh nghiệp Ďó là: Trình Ďộ sử dụng khoa học
công nghệ của doanh nghiệp; thói quen, văn hoá của doanh nghiệp. Một nghiên
cứu gần Ďây của (Nadkarni & Prügl, 2021) chỉ ra rằng các yếu tố bên trong ảnh
hưởng Ďến khả năng CĐS của doanh nghiệp chia thành 3 nhóm: 33% tập trung
vào công nghệ, 34% tập trung vào tổ chức và 33% tập trung vào cả công nghệ và
tổ chức. Tại Việt Nam, khái niệm về CĐS tuy chỉ mới xuất hiện gần Ďây nhưng
Ďã dần trở thành phổ biến trong rất nhiều các lĩnh vực. Đã có nhiều nghiên cứu
tìm hiểu thực trạng CĐS trong DNNVV. Nhiều tác giả Ďã phân tích Ďánh giá thực
trạng và những thách thức trong hoạt Ďộng CĐS của các doanh nghiệp ở Việt Nam
như Nghĩa (2021); Nguyên (2023). Hoặc Ďi sâu phân tích thực trạng CĐS tại doanh
nghiệp miền Trung như nghiên cứu của Vũ Văn & cộng sự (2022). Tuy nhiên, chưa
có một nghiên cứu nào tập trung nghiên cứu thực trạng CĐS tại các doanh nghiệp do
nữ làm chủ, Ďây là một khoảng trống nghiên cứu Ďể nhóm tác giả thực hiện nghiên
cứu này.
2.2. Vai trò của chuyển đổi số đối với s phát triển của doanh nghiệp
CĐS Ďang trở thành xu thế tất yếu trong quá trình hội nhập và phát triển của
các doanh nghiệp trong xu thế toàn cầu hoá. Theo (Vũ Văn et al., 2022) CĐS
giúp kết nối các phòng, ban trong một doanh nghiệp, giúp tăng hiệu quả trong
quản trị doanh nghiệp, tối Ďa hoá năng lực làm việc của nhân viên, cải tiến và
sáng tạo trong sản xuất, tăng chất lượng sản phẩm và cuối cùng giúp cho doanh
nghiệp nâng cao khả năng cạnh tranh. Ngoài ra, CĐS còn giúp tiết kiệm Ďược
nguồn nhân lực nhờ quá trình tự Ďộng hoá, từ Ďó giảm giá thành cho sản phẩm.
Bên cạnh Ďó, nhờ vào CĐS thông tin Ďược cung cấp thường xuyên và chính xác
Ďến các chủ thể của nền kinh tế (Hằng & Thuý, 2022). Thông qua CĐS, nhiều
mô hình kinh doanh mới Ďược hình thành và phát triển theo tiêu chí bền vững, từ
Ďó giúp cho nền kinh tế phát triển theo hướng bền vững (Tuyến & Đạo, 2022).
2.3. Đặc điểm doanh nghiệp do nữ làm chủ
Việt Nam Ďược Ďánh giá tốt về bình Ďẳng giới so với các quốc gia khác có
cùng trình Ďộ phát triển, Ďặc biệt là cơ hội của nữ giới Ďược tham gia các hoạt
Ďộng kinh tế - xã hội. Hiện tại, trong DNNVV do nữ làm chủ có 95.906 doanh
nghiệp, chiếm hơn 21 tổng số doanh nghiệp chính thức, tức Ďã Ďăng ký, tại
Việt Nam. Phần lớn các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ (57 hay 55.049
doanh nghiệp) là các doanh nghiệp siêu nhỏ với doanh thu dưới 100.000 USD
một năm; 42 hay 40.003 doanh nghiệp là nhỏ và vừa (doanh thu hàng năm từ
100.000 USD Ďến 15 triệu USD); và 1 hay 854 là các doanh nghiệp lớn với
doanh thu hàng năm trên 15 triệu USD (IFC, 2017)
908
Ở Việt Nam, chưa có quy Ďịnh cụ thể thế nào là doanh nghiệp do phụ nữ làm
chủ. Các nghiên cứu về DNNVV do phụ nữ làm chủ ở Việt Nam hoặc Ďược lồng
ghép nghiên cứu Ďa phần là do IFC tài trợ và do Ďó thường sử dụng Ďịnh nghĩa do
IFC Ďưa ra. Trong phạm vi của báo cáo này, với sự sẵn có của số liệu khảo sát
doanh nghiệp do Tổng cục Thống kê tiến hành, DNNVV do phụ nữ làm chủ
Ďược hiểu theo Ďịnh nghĩa của Ngân hàng Thế giới. Điều này có nghĩa là
DNNVV do phụ nữ làm quản lý (giám Ďốc Ďiều hành) sẽ Ďược coi là DNNVV do
phụ nữ làm chủ (MBI & cộng sự, 2016). Theo MBI & cộng sự (2016), doanh
nghiệp do nữ làm chủ Ďó Ďặc Ďiểm sau:
Doanh nghiệp cho phụ nữ làm chủ thường tập trung ở các doanh nghiệp
có quy mô nhỏ và siêu nhỏ.
Doanh nghiệp cho phụ nữ quản lí phần lớn thuộc lĩnh vực dịch vụ.
Tỷ lệ DNNVV do phụ nữ làm chủ giảm dần khi quy mô doanh nghiệp lớn dần.
Tuy nhiên thực tế cho thấy, bản thân doanh nghiệp cho phụ nữ làm chủ vẫn Ďang
phải Ďối diện với nhiều khó khăn và thách thức. Có những khó khăn cụ thể, bao gồm
cả việc tiếp cận tài chính, mà phụ nữ gặp phải khi thành lập và Ďiều hành doanh
nghiệp. Các rào cản khác bao gồm: (1) thiếu hình mẫu, (2) Ďịnh kiến cố hữu, (3) mạng
lưới kinh doanh yếu hơn, (4) nhận thấy khó khăn hơn trong việc dung hoà kinh doanh
và cuộc sống cá nhân và (5) sự khác biệt về giới trong lĩnh vực hoạt Ďộng. Sợ thất bại
dường như là một yếu tố văn hoá - xã hội quan trọng ảnh hưởng Ďến cả hai giới,
nhưng phụ nữ ở mức Ďộ lớn hơn (Popović-Pantić & cộng sự, 2019). Ngoài ra, doanh
nghiệp cho phụ nữ làm chủ ít có cơ hội tham gia xúc tiến thương mại, bất lợi trong
xây dựng và phát triển mạng lưới kinh doanh. Bên cạnh Ďó, nữ doanh nhân còn phải
cân bằng công việc quản lí doanh nghiệp với gia Ďình và phải vượt qua những trở ngại
về văn hoá ―trọng nam khinh nữ‖. Hơn nữa, phụ nữ cùng một lúc phải gánh vác nhiều
trách nhiệm liên quan Ďến gia Ďình như sinh Ďẻ, chăm sóc con cái, vun vén hạnh phúc
gia Ďình. (MBI & cộng sự, 2016)
3. Phƣơng pháp nghiên cứu
Nghiên cứu tập trung vào Ďánh giá thực trạng CĐS tại các DNNVV do nữ
làm chủ trên Ďịa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Nghiên cứu dựa trên hai nhóm dữ liệu
sơ cấp và thứ cấp nhằm phân tích thực trạng CĐS tại các DNNVV cho nữ làm
chủ trên Ďịa bản tỉnh Thừa Thiên Huế. Dữ liệu thứ cấp Ďược thu thập thông qua
các báo cáo, nghiên cứu, sách báo, internet,… liên quan Ďến CĐS và DNNVV.
Dữ liệu sơ cấp Ďược thu thập thông qua phỏng vấn DNNVV do nữ làm chủ trên
Ďịa bản tỉnh Thừa Thiên Huế.
Danh sách các DNNVV do nữ làm chủ Ďược cung cấp bởi Sở Kế hoạch và Đầu
tư tỉnh Thừa Thiên Huế. Đối tượng khảo sát là chủ hoặc Ďại diện hợp pháp của doanh
nghiệp, có 200 doanh nghiệp Ďược chọn phỏng vấn, sau khi thu thập và sàng lọc, 195
phiếu Ďiều tra hợp lệ sử dụng Ďể phân tích. Mẫu Ďược lựa chọn theo phương pháp
phân tầng, theo tỉ lệ các ngành trong tổng danh sách DNNVV do nữ làm chủ.