Công nghệ sinh học và việc ứng dụng tin học: Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 cuốn "Ứng dụng tin học trong sinh học (Sử dụng Microsoft Excel for Windows trong nghiên cứu Sinh học)" cung cấp cho người học các kiến thức như: Giới thiệu về excel, sử dụng bảng tính và hàm giải các bài toán trong sinh học, chế độ đồ thị và biểu đồ. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Công nghệ sinh học và việc ứng dụng tin học: Phần 1

O Ạ I H Ọ O Q .U Q C O IA H A N Ö I CHU VĂN MÂN o ra i i i r - 7 — Gpp k i l l M jjgjj NHA XUẤT BẢN ĐẠI H Ọ C Q U Ố C G IA HÀ NỘÍ
ĐẠI HỌC QUOC GIA HA NỌI ( HU VÃN M AN Ứ N G D Ụ N G T IN HỌ C T R O N G SIN H HỌC (Sử dụng M ic ro s o ft Excel fo r W indow s Iro n g nghiên cứu Sinh học) IN L Ầ N T H Ứ H A I NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC m • QUỐC GIA HÀ NỘI •
MỤC LỤC Trang LOI NÓI Đ Ầ U ............................................................................................................ 7 ChîtJng 1. G IỚ I T H IỆ U VẾ E X C E L ..................................................................... 9 1.1. Các k h á i niệm cơ b ả n .......................................................................... 9 1.1.1. C ửa sô Microsoft E xcel....................................................... 10 1.1.2. B ản g tín h (S h e e t)................................................................. 11 1.1.3. T ệp hồ sơ (W orkbook)..........................................................13 1.1.4. Dữ liệu ( D a t a ) ........................................................................13 1.2. Các th a o tá c cơ b ản tro n g b a n g t í n h ........................................15 1.2.1. Các lệnh di c h u y ể n cơ b ả n ................................................ 15 1.2.2. Đ á n h d ấu ô, cột, h à n g và khôi dữ l i ệ u ............................15 1.2.3. N h ậ p và h iệu c h ỉn h dữ l i ệ u ..............................................17 1.2.4. T ự động điển dữ liệu vào tro n g vùng b ả n g t í n h ...... 18 1.2.5. Xoá, sao ch ép dữ l i ệ u .......................................................... 23 1.2.6. T ìm và th a y th ê dữ l i ệ u ..................................................... 24 1.2.7. C h èn , huỷ ô, h à n g h o ặc c ộ t ............................................... 26 1.2.8. Đ iểu chinh ch iểu rộ n g củ a cột và chiêu cao c ủ a h à n g .................................................................. .................28 1.2.9. Đ ặ t tê n cho v ù n g ô ...............................................................29 1.2.10. Các th a o tác với W o rk b o o k .............................................. 30 1.2.11. L à m việc vói n h iề u cửa s ổ .................................................33 1.3. Đ ịn h d ạ n g bíing t í n h ........................................................................ 36 1.3.1. Các n ú t định d ạn g tr ê n th a n h công cụ ( F o r m a t ti n g ) ............................................................................. 36 1.3.2. L ệ n h định d ạ n g cho v ù n g b ả n g t í n h ............................... 37 1.3.3. Đ ịn h d ạ n g tự động ( A u to F o rm a t) .................................... 43 1.3.4. Đ ịn h d ạn g b ằ n g S t y l e .......................................................... 45 1.3.5. Xoá định d ạ n g dữ liệ u .......................................................... 46 1.4. Chức n ả n g bảo vệ b a n g t í n h .......................................................... 46 1.4.1. Bảo v ệ b ả n g t í n h .................................................................... 46 1.4.2. Cô đ ịn h b ả n g t í n h ..................................................................48 1.4.3. Ẩn h iện h àn g , c ộ t ................................................................... 48
4 ỨNG DỤNG TIN HỌC TRONG SINH HỌ*C 1.5. Đ ặ t các.th ô n g sô" làm việc cho E x cel....................................... . 4 9 1.5.1. Các th ô n g sô b ả n g t í n h ...................................................... 4 9 1.5.2. Sử d ụ n g và điểu c h ỉn h T o o lB a rs.................................... 5 0 Chương 2. S Ử D Ụ N G BẢNG T ÍN H VÀ HÀM GIẢI CÁC BÀI TO Á N S IN H H Ọ C ................................................................ . 5>3 2.1. T ín h to á n b ằ n g công th ứ c tự t ạ o ............................................. . 5>3 2.1.1. N h ậ p công th ứ c vào ô ch ứ a k ế t q u ả và sao ch ép công t h ứ c ................................................................................ . 5 3 2.1.2. T ự động điền k ế t q u ả tín h t o á n .....................................5>4 2.1.3. P hư ơ n g p h á p P o i n t i n g .......................................................S 5 2.1.4. N h ữ n g t h ủ t h u ậ t sao chép đặc b i ệ t .............................. 5 5 2.2. Các h à m cơ b ả n củ a E x c e l............................................................5 8 2.2.1. H à m th ô n g k ê ..................................................................... . Ỗ9 2.2.2. H à m to á n h ọ c ........................................................................ £39 2.2.3. N h ậ p h à m vào b ả n g t í n h .................................................. 630 2.3. M ột sô"bài tậ p ví d ụ .......................................................................632 2.3.1. B ài tậ p 1.................................................................................. 632 2.3.2. B ài tậ p 2 .................................................................................. 6 3 2.4. L iên k ế t dữ liệu các b ả n g t í n h .................................................... (55 2.4.1. T h a m chiếu ba c h iề u ...........................................................636 2.4.2. Liên k ế t dữ liệu giữa các W o rk b o o k ............................. f37 2.4.3. Q u ả n lý n h ữ n g liên k ế t c ủ a W o rk b o o k ...................... . P38 2.4.4. L iên k ế t b ằ n g p h ư ơ n g p h á p d á n đặc b i ệ t ....................6 9 2.4.5. GÖ bỏ liên k ế t ...................................... ................................. $ 9 2.4.6. L iên k ế t giữ liệu giữa excel và các ứ n g d ụ n g k h á c . . ^ 0 2.4.7. K ết hợp số liệu tro n g các b ản g (C o n so lid ate W o r k s h e e t) ................................................... 770 2.4. 8. T h eo dỏi các ô p h ụ th u ộ c vào công th ứ c (A uditữ ig 773 2.4.9. T ín h n ă n g S u b t o t a l ............................................................. 773 Bài tậ p chương 2 .......................................................................................775 Chương 3. C H Ế ĐỘ ĐÔ T H Ị VÀ B i ể u Đ ồ .................................................... m 3.1. T h iế t lập đồ th ị v à biêu đ ồ ............................................................# 1 3.2. T h iế t lập lại đồ t h ị .......................................................................... 3.2.1. H iệu c h ỉn h và đ ịn h d ạ n g đồ t h ị ...................................... ị$4 3.2.2. Đ ịn h d ạ n g tê n tr ụ c .............................................................. ¿89 3.2.3.H iệu c h ỉn h đường đồ t h ị ....................................*............... í91 3.2.4. Tô m à u n ến diện tích vẻ đổ t h ị .............................. í9ồ
MỤC l-ỤC 5 Chương 4 . C H Ế Đ Ộ IN CỦA E X C E L ................................................................. 97 4.1. Đ ặ t tr a n g i n ..........................................................................................97 4.1.1. Các th ô n g sô tr a n g i n ............................................................ 98 4.1.2. Đ ặt lể tr a n g in (M a rg in s).....................................................98 4.1.3. T iêu để đ ầ u tran g /c u ố i tr a n g ( H e a d e r/F o o te r)............ 99 4.1.4. In lặp lại tê n cột của b a n g tín h khi sa n g t r a n g ......101 4.2. In b ả n g t í n h .....................................................................................103 4.2.1. L ện h i n .................................................................................. 103 4.2.2. N g ắ t tr a n g i n ...................................................................... 104 4.2.3. In dồn t r a n g (P rin t - To - F i t ) ........................................104 4.2.4. Xem tr a n g trước khi in (FVint P r e v ie w ) .................... 105 Chương 5. XỬ LÝ T H ố N G K Ê s ố L IỆ U N G H IÊ N c ứ u S IN H H Ọ C 106 5.1. Mỏ h ìn h h o á quy lu ậ t cấu tr ú c t ầ n sô'..................................... 106 5.1.1. Ý n g h ỉa c ủ a việc mỏ h ìn h hoá quy lu ậ t c ấ u tr ú c t ầ n sô....................................................................................... 106 5.1.2. M ột sô"phân bỏ lý t h u y ế t th ư ờ n g g ặ p .........................107 5.2. P hương p h á p so s á n h các m ẫ u q u a n s á t và th í nghiệm ... 118 5.2.1. Ý n g h ĩ a ...................................................................................118 5.2.2. T rư ò n g hợp các m ầ u độc l ậ p .......................................... 119 5.2.3. T rư ờ n g hợp các m ẫ u liên h ệ ........................................... 141 5.3. P h â n tích phư ơng sai (Analysis of V arian ce= A n o v a)...... 154 5.3.1. Đ ặ t v â n đ ê ............................................................................ 154 5.3.2. P h ả n tích phư ơng sa i một n h â n tô với các th í n g h iệm ngầu n h iê n h o àn to à n (Fully ra n d o m iz e d designs) 155 5.3.3. P h â n tích ph ư ơ n g sai h a i n h â n t ô ............................... 163 Bài tậ p chương 5 ...................................................................... 1............. 179 Chương 6. P H Ả N T ÍC H T Ư Ơ N G Q U A N VÀ H Ỏ I Q U Y .............................. 191 6.1 K hái n iệm vê p h â n tích th ố n g kê n h iề u b iên sô"................. 191 6.2. Xác đ ịn h mức độ liên h ệ giữa các đại lư ợ n g .........................191 6.2.1. Tỷ sô" tương q u a n ................................................................ 191 6.2.2. Hệ sô" tương q u a n ............................................................... 192 6.2.3. Kiếm t r a sự tồn tạ i củ a tỷ sô tương q u a n v à h ệ số tư ơ ng q u a n ................................................................. 193 6.2.4. Kiêm tr a gia th iế t vể d ạn g liên h ệ ................................. 194 6.3. Phương p h á p b ìn h phư ơng tối t h i ể u ..........................................195 6.3.1. Hồi quy tu y ê n tín h m ột lớ p.............................................. 196
6 _____________________ ____ ỨNG dụng tin học trong sinh HOC: 6.4. Liên h ệ tu y ế n tín h n h iề u lớ p .................................................... 20? 6.4.1. Phương p h á p d ù n g chương tr ìn h Tools - D a ta A nalysis - R eg ressio n .........................................................208 6.4.2. P hư ơ ng p h á p m a t r ậ n .......................................................211 6.5. L iên h ệ p hi tu y ê n t í n h ..................................................................214 6.5.1. C ách c h u y ể n m ột h ệ p h i tu y ê n tín h vê d ạn g tu y ế n t í n h ..............................................................................214 6.5.2. P h â n tích mỏi liên hệ giữa các đại lượng tro n g tương q u a n phi t u y ế n ........................................................2 1CĨ 6.6. T h iế t lậ p các biểu đồ tương q u a n .............................................221 B ài tậ p chương 6 ..................................................................................... 222 Chương 7. P H Â N T ÍC H c ơ SỞ D Ử L I Ệ U .................................................... 225 7.1. N h ữ n g k h á i n iệ m cơ b ả n .............................................................225 7.2. T h ao tác vói cơ sỏ dữ liệ u ..................................................... .......2 2 5 7.2.1. T ạo lậ p m ột cơ sỏ dữ liệu . . . . . . . .......................................2 2 5 7.2.2. C h ỉn h và sử a cơ sở dữ l i ệ u .............................................. 227 7.3. Tìm kiêm dữ liệu th ỏ a m ã n điếu k iệ n cho tr ư ớ c ................ 228 7.4. S ắ p xếp cơ sở dữ liệ u ..................................................................... 229 7.5. C họn lọc dử liệu (D a ta F ilte r)..................................... :............. 232 7.5.1. Lọc dữ liệu b ằ n g lệ n h A u to F ilte r ................................ 232 7.5.2. Lọc dữ liệu b ằ n g A d v an c ed F il t e r ................................ 232 7.6. P h â n tích dữ liệu b ằ n g k ỹ t h u ậ t P ivot T a b l e ...................... 2 36 7.6.1. T ạo Pivot T a b le ........... ................... ....... .......................... 237 7.6.2. H iệu c h ỉn h và k h a i th á c P ivot T a b l e .......................... 241 7.7. T ín h t ầ n sô" các giá trị tro n g m ộ t cơ sở dữ l i ệ u .................... 242 7.7.1. P h ư ơ n g p h á p d ù n g h à m C o u n tif tro n g f„ c ủ a t h a n h công c ụ ........................................................................243 7.7.2. P hư ơ n g p h á p d ù n g Tools/ D a ta a n a ly s is / H is to g r a m ........................................................... 243 B ài tậ p chương 7 ..................................................................................... 246 P H Ụ LỤC ............................................................................................................... 250 T À I L IỆ U T H A M K H Ả O ............................................................................. 263
LÒI NÓI ĐẦU N h ữ n g n ă m qua, Microsoft Excel đã được sử d ụ n g h ế t sức rộ n g rãi tr ê n n h iề u lĩnh vực k h á c n h au ,... do tín h ưu việt củ a nó tro n g việc q u ả n lý, kêt nối các cơ sỏ dữ liệu; do k h ả n à n g tạ o các biểu đồ, b ả n g tín h đa d u n g và t h u ậ n tiệ n . Việc n h a n h chóng th u được các k ế t quả m ong m uôn là m ột ư u điểm m à các ngôn ng ữ lập tr ìn h khó có th ể thực h iệ n được. Đặc biệt, đôi vói các n h à n g h iên cứu k hông c h u y ê n n g à n h T oán, Tin như: S in h học, H óa sinh, ... đã đưa Microsoft Excel vào vị tr í q u a n trọ n g tro n g các p h ầ n m ềm được sử d ụ n g tr ê n m áy tín h điện tử. K hoa học S in h học, từ m ộ t môn học mô tả và đ ịn h tín h , tro n g quá tr ìn h c h u y ể n t h à n h m ôn k h o a học thự c n ghiệm , chính xác, lượng hóa các đặc tr ư n g hoặc các q u á tr ìn h sin h học, đã v ậ n d ụ n g n h ữ n g phư ơng p h áp to á n học mới, c ù n g với nó là việc cầ n th iế t có n h ữ n g phương tiệ n tín h to á n h iệ n đại - n h ữ n g th ê h ệ m áy vi tín h mối n h ấ t, với p h ầ n m ềm tiệ n ích n h ấ t. Sự tiế n bộ củ a kỹ t h u ậ t vi tín h cho p hép người ta sử d ụ n g các phư ơng tiệ n tín h to á n m ạn h , giải các b ài to á n h ệ thông, các b à i to á n về q u ầ n th ể sin h v ậ t p hứ c tạ p cả về không g ian và thời gian. Đ iều đó đã đòi hỏi việc tr u y ề n đ ạ t k iến th ứ c to án học p h ả i được k ế t hợp vỏi phư ơng p h á p tín h to á n b ằ n g phư ơng tiệ n mối - đó ch ính là mục đích củ a giáo tr ìn h này. Nội d u n g c ủ a giáo tr ìn h gồm 7 chương: Chương 1: Giói th iệ u về Microsoft Excel, vối n h ữ n g k h á i niệm cơ b ả n , n h ữ n g th ủ t h u ậ t và th a o tá c vổi b ản g tín h Excel; Chương 2: T rìn h b ày về ứng d ụ n g b ả n g tín h và các h à m để giải các b à i to á n sin h học; Chương 3: T rìn h b ày vê c h ế độ đồ thị và biểu đồ; Chương 4: Giối thiệu vê chê độ in của Excel;
8 ỨNG DỤNG TIN HỌC TRONG SINH HỌC - Chương 5: Giói thiệu về các phương p h á p xử lý th ố n g kê số liệu n g h iê n cứu S in h học; - Chương 6: Đê cập tới p h â n tích th ô n g kê n h iề u b iế n s ố trong n g h iê n cứu S in h học h a y p h â n tích tương q u a n hồi quy; - Chương 7: T rìn h bày về q u ả n lý m ột cơ sờ dữ liệu tro n g n g h iê n cứu S in h học. T ác giả xin c h â n t h à n h càm ơn TS. H à Q u a n g T h ụ y v à TS. N g u y ễn Tuệ, K hoa Công n g h ệ T h ôn g tin, Đ ại học Quốc gia H à Nội đã đọc b ản th ả o và cho n h ữ n g n h ậ n x ét quý báu. G iáo tr ìn h b iên so ạn lầ n đ ầu , khó t r á n h khỏi th iế u sót, tác giả m ong n h ậ n được ý k iến đóng góp củ a b ạ n đọc để lầ n x u ấ t b ả n s a u được h o à n th iệ n hơn. Tác giả
Ch ư ơ n g 1 GIÓI THIỆU VỂ EXCEL 1.1. C Á C K H Á I N IỆM C ơ B Á N Microsoft Excel là p h ầ n m ềm d ù n g đê xử lý b ản g tính, nó có th ể tạo ra các b ả n g tín h điện tử vối kích thước r ấ t lổn. T rong b ản g tín h người sử d u n g (NSD) có th ể thực h iệ n n h a n h chóng các p h ép tín h, sấ p xếp và k h a i th á c các cơ sỏ dử liệu. Các chức n ă n g cơ b ả n củ a Excel bao gồm: - T ự động đ iền m ột chuỗi số t u ẫ n tự hoặc một dãy dữ liệu (đã k h a i báo trước) vào n h ữ n g ô tro n g p h ạ m vi củ a b ả n g tín h do người sử d ụng quy đ ịn h (dùng tín h n ă n g Auto F ill hoặc F ill Handle). - Di chu y ển , sao chép dữ liệu tro n g b ả n g tín h được thực h iệ n n h a n h chóng v à đơn giản nhờ kĩ t h u ậ t rê chu ộ t (Drag and Drop). ■T ậ p hợp n h ữ n g b ản g tín h có q u a n h ệ với n h a u vào tro n g cù n g m ột tậ p tin (Workbook). - T ín h to á n dựa tr ê n các h à m số có sẵ n củ a Excel hoặc sử d ụ n g công th ứ c do người sử d ụ n g th iê t lập. - Dễ d à n g theo dõi sự p hụ thuộc c ủ a các ô dữ liệu tro n g b ả n g tín h (Auditing). - P h â n loại, tổ ng hợp các nhóm dữ liệu tro n g b ản g tín h (Subtotals). - N h ậ p và liên k ế t dữ liệu tro n g n h iề u b ả n g tín h (sử d ụ n g Consolidate). - C họ n lọc n h a n h chóng các dữ liệu theo điều k iện do người sử d ụ n g ấ n (tịnh (d ùn g Data Filter). ■ P h â n tích và hệ th ố n g dữ liệu theo n h ữ n g cách tr ìn h bày khí n h a u (Pivot table).
10 ỨNG DỤNG TIN HỌC TRONG SINHHCc • T ra o đổi v à liên k ế t dữ liệu giữa các chư ơ ng trìn h ứ n g d ụ n g khác nhau. - D ự n g các đồ thị, b iểu đồ m in h h ọ a cho các sô" liệu của b ả n g tín h . - v.v... T ro n g p h ầ n n ày sẽ giới th iệ u m ộ t sô' tín h n ă n g cơ bản c ủ a Excel cần th iế t cho công tá c q u ả n lý v à n h ữ n g công việc xử lý sô' liệu k h o a học. Microsoft Excel được v iế t để sử d ụ n g tro n g môi trường Windows. C ách khởi động v à th o á t khỏi Excel cũ n g theo n g u y ê n tấc c h u n g n h ư dôi vối các chương tr ìn h ứ n g d ụ n g khác. S au k h i k h ỏ i động, Excel sẽ h iế n th ị cử a sổ n h ư tr ê n h ìn h 1.1. 1.1.1. C ử a sổ M icro so ft E xcel Hình 1.1: cửa sô Microsoft Excel Các t h à n h p h ầ n c ủ a cử a sổ Microsoft Excel gồm: - T h a n h tiê u đề (Title Bar) vói tê n chương tr ìn h là Microsoft Excel - T h a n h thự c đơn (Mcnu Bar). * T h a n h d ụ n g cụ Toolbars có h a i h à n g ch ứ a n ú t lệnh: h à n g tr ê n là Standard Toolbar và h à n g dưới là Formating Toolbar. T ên c ủ a các n ứ t lệ n h sẽ h iệ n r a mỗi k h i người sử d ụ n g đưa con trỏ ch u ộ t đến n ú t lệnh.
Chương 1. GIỚI THIÊU VẾ EXCEL 11 T h a n h công thứ c (Formula Rar) h a y còn gọi là dòng n h ậ p dử liệu (n a m dưới Toolbars). - V ùn g là m việc {Workbook) và b ả n g tín h . D an h s á c h các Module h iệ n tại. Dòng tr ạ n g th á i (n ằ m dưới cù n g củ a m à n hình). Dòng th ự c đơn c h ứ a tê n củ a các n h ó m lệnh chính và cơ b a n n h ấ t
ỨNG !)ỤNG rir ỉ RONG SINHH(K: b) Hình 1.2: Thực hiện phép tinh khi tham chiêu đèn địa chỉ tương dối (a) và tuyệt đối (b). Đ ể chỉ địa chỉ tu y ệ t đôi củ a ô cản thêm ký tự $ đứng trư ỏc địí chỉ (ví dụ: $D$12). N hư vậy nếu trong ô C3 có công ihííc =$A $3+$B$3, khi sao chép công thức n à y sa n g ô C4 ta sẽ
Chương 1. GIỚI THIỆU VỂ EXCEL ________ ____ __ ________________ 13 sô ò liên tục. Địa chỉ cù a vùn g được ghi theo đ ịa chi cùa h a i ô đỏi d iện (đinh trê n bón trá i và đinh dưỏi bón ph ải của h in h chữ n h ậ t) cách n h a u bởi d ấu (ví dụ A2:F15,B10:C15). 1 .1 .3 . T ê p hổ sơ (W orkbook) T ro n g Excel mỗi File dữ liệu bao gồm nhiều Module tậ p hợp lại. Mỗi Module n à y có th ể là b á n g tính (Sheets), biểu đồ (Chart), m ột h ìn h vẽ h ay la m ột Module ch ứ a các h à m th ú tục được viết tr ê n ngôn ngữ Visual Basic v à là bộ p h ậ n c ủ a Workbook. T o àn bộ các Module này tậ p hợp trong một File được gọi là Workbook, s ỏ lượng các Module tro n g một Workbook không h ạ n chê. G iá trị mác đ ịn h cho sô lượng b ả n g tín h trong m ột Workbook là 16 (đôi vối Excel 97 là 3), người sử d ụ n g có th ể th a y đối đ ến 255 b ả n g tín h b ằ n g lộnh Insert /Worksheet. D an h sách các b ản g tín h được liệt kẻ tạ i vị tr í góc t r á i dưới m à n hình. Người sứ d ụng có th ê th ự c hiện các th a o tá c với cúc Module n à y n h ư d ặ t tên, xỏa, tạo mỏi. T rong giáo tr ìn h n à y sỏ tr ìn h b ày ch ủ yêu các th a o tá c vối Module dạng b ản g tín h (Worksheet). 1 .1 .4 . D ừ liệ u (D ata) Dử liệu được n h ậ p từ b à n phím , nó được t h ể hiện đồng thòi tr ê n t h a n h công th ứ c và tro n g ỏ h iệ n tại. Con trỏ n h ấ p n h áy x u ấ t h iệ n n g ay t r ê n t h a n h công th ứ c để người sử dụng thực hiện các thao tác h iệ u c h ín h trự c tiếp với 80 liệu và các kí tự c ủ a dữ liệu. Khi người sử d ụ n g n h ậ p dử liệu vào dòng n h ậ p , Excel tự động n h ậ n biết kiểu dữ liệu. Excel p h â n biệt các loại dữ liệu chính sa u đây: - Dữ liệu dạng chừ: Gồm các ký tự từ A đến z v à cốc d ấ u c ă n lể là \ ”, A, \ . D ạ n g m ặc định của Excel là că n lể tr á i với kí tự * định s ẵ n đ ứ n g trư ứ c các k í tự chữ. Quy ước củ a các dấu căn lề tro n g ô n h ư sau: * là că n lề trá i. ” là c à n lề phải, A là că n chính giữa và \ là lặp lại kí tự s a u d ấ u n à y đ ến h ế t ch iều rộng củ a ô. Việc că n lổ có th ể xứ lý n h a n h b ằ n g các n ú t lện h tr ê n th a n h Formatting Toolbar sa u k h i đã đ á n h d ấ u ô hoặc v ùn g. - Dừ liệu cỉạng sỏ': P hai b ắ t đ ầ u b ằng các ch ữ số’ từ 0 đ ến 9 và các d a u +, (, *. $. D ạng m ặc định củ a chữ sô" là General, và c ă n lề b ê n p h ải,
14 ỨNG DỤNG TIN HỌC TRONG SINH HỌC m u ố n th a y đối là m giông n h ư dừ liệu d ạ n g chữ tr ê n th a n h công cụ. Nếu n h ậ p to à n sô" n h ư n g m uố n Excel hiểu là các ký tự chữ th ì người sử d ụ n g phải b ắ t đầu bằng dấu \ - Dữ liệu dạng công thức: Quy ưốc công thức p h ả i được b ắ t đ ầ u bÀng d ấ u =. K hi n h ậ p công thứ c vào m ột ỏ th ì k êt qua của công th ứ c được g án cho ô đó và công th ứ c sẽ được lưu giữ tr ê n th a n h công th ứ c (mồi k h i ô k ế t q u ả được đ á n h d ấ u thì công thức gốc của nó được h iệ n r a tr ê n th a n h công thức). Các p h ép to á n sử d ụ n g tro n g công th ứ c bao gồm: - Các toán tử tính toán: + (cộng), - (trừ), / (chia), A (luỹ th ừ a ), * (nh ân ). - Toán t ử HO sánh: = (bằng), (không bằng), > (lớn hơn), >= (lớn h ơn hoặc bằng), < (nhỏ hơn), =20 cho k ế t quả: TRUE (đúng) hoặc FALSE (sai). - Toán tử liên kết: & (liên k ế t chuỗi ký tự chữ), Vi dụ: Công th ứ c = "Bio"& "statistics" cho k ê t quá "Biostatistics". - Các p h ép to á n logic, các biểu thức, các h àm ... K hi th ự c h iện tín h toán , các to án tứ được ưu tiên theo th ứ tự: biểu th ứ c tro n g d ấ u ngoặc đơn (...), luỹ th ừ a , n h ản , chia, cộng trừ. Đốỉ vói dữ liệu d ạ n g ng ày th ủ n g Excel quy ưỏc th ể h iện n h ư sau: Dạng Ví du m/d/y 1/1/98. d-m m m -yy l-Ja n -9 9 . d-m m m 1-Jan. mmm-yy Ja n -9 9 m/d/y h :m m 1/1/99 15:00. h :m m :ss AM/PM 1:00:00 PM„ h :m m 15:00. h:mm:ss 15:00:02.
Chuvngi 1 GIỚI THIỆU VỂ EXCEL 15 1.2. C Á C T H A O T Á C c ơ B Ả N TR O N G B Ả N G TÍN H 1 .2 .1 . C á c lệ n h di c h u y ể n cơ b ản C'ó th ể di c h u y ê n con trỏ n h ấ p n h á y tro n g b á n g tính b ằ n g các m ủi tỏn d i c h u y ể n t r ê n b à n phim Î, ị, —> hoặc người sứ d ụ n g d ù n g k ế t hựp c á c p h ím đặc b iệ t vổi các m ũi tên: *Home, End 4- : vê cột đ ầ u tiê n (cột A). E nd + —> : vể cột cuối cùn g (cột IV). PgUp ! PgDn : lên, x u ốn g m ột tr a n g m à n hình. ¿F5 {Goto) : v ề ô chí đ ịnh (sau k h i n h ấ n F5, n h ậ p địa chỉ ô v à n h ấ n ENTER). 1.2 .2 . Đ án h d â u ô, cột, h à n g v à k h ô i dử liệ u • Đánh (láu ỏ c
16 ỨNG DỤNG TIN HỌC TRONG SINH HỌC - Đê đ á n h d ấ u m ột cột, ngươi sử d ụ n g n h ấ n ch u ộ t tr ê n ô tiêu để của cột đó. K hi bị đ á n h d ấ u cột sẽ được bỏi đen. - Đ ể đ á n h d ấ u n h iề u cột liền n h a u , người sử d ụ n g n h ấ n và rê chuột từ ô tiê u đề c ủ a cột đ ầ u tiê n đ ến ô tiê u đề c ủ a cột cuối cùng rồi n h a chuột. Các cột bị đ á n h d ấ u sẽ được bôi đen. - Đe đ á n h d ấ u n h iề u cột k h ô n g liền n h a u , người sư d ụ n g n h ấ n chu ộ t tr ê n ô tiê u đề c ủ a cột th ứ n h ấ t, tiếp theo ngưòi sử dụng n h ấ n v à giữ p h ím CTRL tro n g k h i n h ấ n c h u ộ t tr ê n ỏ tiê u đề của các cột k h ác cần đ á n h d ấu. Các cột bị đ á n h d ấ u sẽ được bôi đen. • Đánh dấu hỉing T ro n g Excel cột đ ầ u tiên b ên t r á i (gọi là cột tiêu để củ a b ả n g tính) gồm các ô đ ứ ng đ ầ u củ a các hàng. Các ỏ n à y được đ án h dấu lầ n lượt b à n g các số’ 1, 2, 3, ... theo th ứ tự từ tr ê n xuống, t a gọi c h ú n g là ô tiêu đề h àn g . M uôn đ á n h d ấ u h à n g ngưòi sử d ụ n g p h ải n h ấ n ch u ộ t tr ê n ô tiêu đ ể c ủ a nó. Người sử d ụ n g có th ê đ á n h d ấ u m ột hàng, m ột sô" h à n g liền n h a u hoặc đ á n h d ấ u n h iề u h à n g không liền n h a u . - Đ ể đ á n h d ấ u m ột hàn g, người sử d ụ n g n h ấ n chuột tr ê n ô tiê u để c ủ a h à n g đó. K hi bị đ á n h d ấ u h à n g sẽ được bôi đen. - Đ ể đ á n h d ấ u n h iề u h à n g liền n h a u , ngưòi sử d ụ n g n h ấ n và rê c h u ộ t từ ô tiê u đề củ a h à n g đ ầ u tiê n đ ến ô tiêu đề củ a h à n g cuốỉ cùng rồi n h ả chuột. Các h à n g bị đ á n h d ấ u c h ú n g sẽ được bôi đen. - Đ ể đ á n h dâ'u n h iề u h à n g k hô ng liền n h a u , người sử d ụ n g n h ấ n c h u ộ t tr ê n ô tiê u để c ủ a h à n g th ứ n h ấ t, tiếp theo ngưòi sử d ụ n g n h ấ n và giữ p h ím CTRL tro n g k h i n h ấ n ch u ộ t tr ê n ô tiê u để của các h à n g k hác cầ n đ á n h dấu. Các h à n g bị đ á n h d ấ u sẽ được bôi đen. • Đánh dấu khối Khối là m ột v ù n g h ìn h chữ n h ặ t tr ê n b ả n g tín h . Việc đ á n h d ấu khỏi được tiế n h à n h theo các bước: - Đ á n h d â u ô ở m ột góc c ủ a khối. - N h ấ n v à giữ p h ím SHIFT đồng thời sử d ụ n g các p hím m ùi tê n —>, t , ị để mở rộng k h u n g bao q u a n h ô tối vị tr í góc đốì diện củ a khối
Chi/ơng 1. GIỚI THIỆU VỂ EXCEL 17 hoặc n h â n và giừ n ú t tr á i ch u ộ t đồng thòi rê ch u ộ t tỏi vị trí góc dối diện cù a khôi v à th ả chuột. Các phương pháp (lặc biệt - Chọn một vừng liên tục: Đ á n h d ấ u ô góc tr á i tr ê n của khôi, n h ấ n v à giữ SHIFT , n h ấ n ch u ộ t tạ i ô dối diện ở góc p h ả i của khối. - Chọn các vùng rời rạc: Chọn v ù n g đầu, n h ấ n và giữ CTRL rồi n h ấ n v à rê ch u ộ t ở các v ù n g khác. - Chọn toàn bộ bảng tính: N h ấ n tổ hợp phím CTRL + SHIFT + SPACEBAR hoặc n h ấ n ch u ộ t tạ i góc tr á i tr ê n c ù a b ả n g tín h (là giao điểm c ủ a h à n g tiê u đề v à cột tiêu để). 1.2 .3 . N h ậ p v à h iệ u c h ỉn h dử liệ u • Nhập dữ liệu vào bảng tính Dữ liệu được n h ậ p vào các ô đã đ á n h d ấ u (ô được viền k h u n g đen). N h ậ p dữ liệu vào b ả n g tín h theo th ứ tự: - N h â n ch u ộ t vào ô cầ n n h ậ p để đ á n h d ấ u ô (nếu n h ư trư ỏ c đó ô c h ư a được đóng k h u n g đ á n h dấu). - N h ậ p dữ liệu từ b à n phím th eo d ạn g th ứ c quy định (xem mục - K ết th ú c n h ậ p dữ liệu vào ô h iệ n tạ i b ằ n g cách: + N h ấ n phím ENTER , hoặc + N h ấ n ch u ộ t vào ô khác, hoặc + D ù n g các phím di c h u y ể n con trỏ tr ê n b à n p hím để di c h u y ể n ô hiện t ạ i sa n g vị tr í khác. • Xóa và hiệu chinh (ìừ liệu S a u k h i n h ậ p dữ liệu vào b ả n g tín h người sử d ụ n g có th ể xóa hoặc h iệ u c h ỉn h chúng. - Xóa dữ liệu D ể xóa dữ liệu, người sử d ụ n g thự c h iện các bưốc: + Đ á n h d ấ u b ằn g cách bôi đen v ù n g dữ liệu m u ô n xóa ( n h ấ n và rê chuột). IA H4 NOI ÍN/THƯViỆy
18 ỨNG DỤNG TIN HOC TRONG SINH HOC + NhâVi p h ím DELETE từ b à n phím , hoặc thực h iệ n lệr.h Edit /Clear, m ột k h u n g ch ứ a m ột sô" tu ỳ chọn để chọn sẽ x u ấ t hiện, tro n g đó người sử d ụ n g có th ể xóa cả dữ liệu và đ ịn h dạng (chọn All), chi xóa đ ịn h d ạ n g (chọn Format), hoặc chỉ xóa dữ liệu (chọn Content). Chú ý: + P h ím DELETE tư ơ ng đương vối lệnh xóa dữ liệu. + N g ay s a u k h i xóa dữ liệu, m u ố n khôi phục lạ i ngưòi sử d ụ n g chỉ việc th ự c hiện lệnh Edit ¡Undo (hoặc n h ấ n n ú t Undo tr ê n th a n h công cụ). + L ệ n h h ủ y đ ịnh d ạ n g là m ột p h ầ n tro n g lện h xóa dử liệu củ a b ả n g tín h v à được th ự c h iệ n từ lện h Edit ¡Clear. ■ Hiệu chỉnh dữ liệu Đế h iệ u ch ỉn h dữ liệu tro n g ô, người sử dụn g là m n h ư sau: + N h ấ n c h u ộ t t r ê n ô c ầ n h iệ u ch ỉn h dữ liệu v à ấ n phím F2 từ b à n p hím , k h i đó tr ê n dòng t r ạ n g th á i ở cuối m àn h ìn h x u ấ t hiện chữ Edit. + T iến h à n h sử a đổi dữ liệu tr ê n t h a n h công thức hoặc tr o n g ô h iệ n tại. + N h ấ n c h u ộ t vào ô k h á c hoặc d ù n g các phím di ch uy ên con trỏ tr ê n b à n p hím di c h u y ể n k hỏ i ô đã điều ch ỉn h đế k ế t thúc. Nếu m u ố n th a y đổi h o à n to à n dữ liệu tro n g ô th ì n gay sa u khi n h ấ n chuột tr ê n ô để đ á n h d ấ u người sử d ụ n g h ã y n h ậ p sô' liệu mới, nó sẽ đè lên n ộ i d u n g cũ c ủ a ô. 1.2 .4 . T ự đ ộ n g đ iề n dử liệ u v à o tro n g v ù n g b ả n g tín h • Điển dữ liệu Excel cho p hép tự động điền dữ liệu vào m ột v ù n g b àn g tín h . V ùng n à y n ằ m t r ê n m ột h à n g hoặc m ột cột c ủ a b ản g tín h và p h ải có tối th iể u là m ộ t số đã được điền sẵ n , sô” n à y th ư ờ n g n ằ m tạ i ô đầu tiê n c ủ a vùng. Đ iền dữ liệu tiế n h ả n h th eo các bưóc sau: • Đ á n h d ấ u h à n g hoặc cột c ầ n điển dữ liệu. - T hự c h iệ n lệnh E d it/F ill sẽ x u ấ t h iện thực đơn chửa các chê độ đẻ chọn.
ChiVng 1 GIỚI THIỆU VỀ EXCEL 19 - C h ọ n Serics, sẽ x u ấ t h iệ n hộp tho ại n h ư tr ê n hình 1.3. T rong hộp th oại Series, người sứ d ụ n g điển các th a m sỏ thích hợp: Hình 1.3: Tự động diền dữ liệu + Series in: Chọn điền dữ liệu cho Rows (hàng) hoặc Columns (cột). + Type: Kiểu điền số': Linear: T u y ê n tín h Growth: Bội sô. Date: N g ày t h á n g (đơn vị được tín h tro n g Date Unit). AutoFill: C hương tr ìn h tự động tín h to án và điền dữ liệu. + Step Value. G iá trị bước n h ảy khi điền dữ liệu vào cột (hoặc hàng). + Stop Value: G iá tr ị k ế t thúc. - N h ấ n phím OK để k ế t thúc. • Sử dụng F iU Handle Kỹ t h u ậ t điền dữ liệu b a n g F ill Handle đơn g iản hơn so vối việc sứ d ụ rg các lệnh từ dòng thực đơn và tiế t kiệm được thòi gian. F ill Handle lồ* n ộ t d ấ u vuông đ en n h ỏ ỏ góc dưổi b ê n p h ả i cùa ô h iện tạ i (ô được viền k.hvng đ á n h dấu) n h ư trô n h ìn h 1.4 . T h a o tác với F ill Handle n h ư sa u : Đưa con trỏ chuột đến d ấ u hiệu c ù a F ill Handle, con trỏ c h u ộ t sẽ có h ìn h d ấu cộng đen th ả m , khi đó kéo réặ con trỏ chuột đến các ô k h ác m u ố n điền dữ liệu (cùng h à n g hoặc cùng cệột Dưỏi đây xét m ột sô" ví dụ để làm q u en vối cách sử d ụ n g F ill
20 ỨNG DỤNG TIN HỌC TRONG SINH HCC Handle. T ro ng b ả n g ỏ h ìn h 1.5 là các dữ liệu b a n đ ầ u được s ứ d ụ n g (tê điền cho các ô tiếp theo củ a cùn g m ột h àn g . Hlnh 1.4: Còng cụ Fill Handle 1 1! .......... iaPr ............. .......1/1/98; 1/1/99: 5/2/99 MSI3$. ] H/nh 1.5: Dử liệu ban dầu cho Fill Handle Ví dụ I : - N h ấ n c h u ộ t tr ê n ô A2 - Rê F ill Handle đến h ế t ô D2 và n h ả chuột. Các ô sẽ được đ iể n các dữ liệu giống n h ư sao chép củ a ô A2 (hình 1.6). C ách điền sô' liệu cho cột th ự c h iệ n tư ơ n g tự. Nói c h u n g người sử d ụ n g có th ể sử d ụ n g F ill Handle để đ iên dữ liệu theo bốn hưỏng. N ếu sử d ụ n g F ill Handle với m ột sô" h a y một v ă n b ả n th ì F ill Handle chỉ đơn g iả n là sao chép dữ liệu n h ư trong ví dụ 1. N ế u sử d u n g F ill Handle với công thức, Excel sẽ sao ch ép nó và điều ch ỉn h các t h a m số tư ơ n g ứ n g k h i lấp đầy công thức.