Đánh giá đặc điểm một số giống lúa chịu hạn trong điều kiện môi trường đủ nước và canh tác nhờ nước trời

Chia sẻ: Sunshine_3 Sunshine_3 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện nay, chọn tạo và đ-a vào sử dụng các giống lúa có khả năng thích ứng và chống chịu cao, cho năng suất khá nh-ng ổn định là một biện pháp tiết kiệm chi phí sản xuất hữu hiệu nhất. Đối với các vùng khó khăn về n-ớc t-ới ở n-ớc ta, giải pháp tạo giống lúa cải tiến có khả năng chống chịu hạn càng trở nên cấp thiết. Các giống lúa mang gen chịu hạn không chỉ cần thiết đối với vùng miền núi khô hạn, canh tác nhờ n-ớc trời mà cả đối với những vùng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đánh giá đặc điểm một số giống lúa chịu hạn trong điều kiện môi trường đủ nước và canh tác nhờ nước trời

§¸NH GI¸ §ÆC §IÓM MéT Sè GIèNG LóA CHÞU H¹N TRONG §IÒU KIÖN M¤I TR¦êNG §ñ N¦íC Vµ CANH T¸C NHê N¦íC TRêI Evaluated characteristics of some drought resistance rice varieties planted in the two environment conditions, irrigation and rainfed condition Vò ThÞ BÝch H¹nh, Vò V¨n LiÕt SUMMARY The experiment on the field evaluated the drought resistance, growth, yield component and yield of the 20 traditional upland rice varieties in the spring 2004. The experiment implemented in the natural drought condition, in the spring season 2004 occurred 4 drought periods are sowing, tillering, heading and before ripen. There are 4 varieties shown good drought resistance, 11 varieties in medium level and 2 varieties in low level. Basis result on the drought resistance and yield we proposed variety is G26 (Khau Sang) can used release to rainfed rice cultivation areas, 9 rice varieties uses develop drought rice varieties. Most drought resistance rice planted in irrigation condition shown growth and yield higher than drought condition as increase of the height and unfertile grain ratio and reduced yield in drought condition. Basis on the study results evaluated field resistance indicated the characteristics requirement to drought resistance rice varieties are score for drought resistance on the field is 0 - 1, restore after dry is 1, panicle exsertion is 1 -3%, lodging tolerance is 1-3. The root characteristics include root weight gained over 4,6 g at the heading period, deep grown over 55 cm. High rate of fertile tiller and spikelet over 80%, wither plant at low moisture level under 14%, water content in the stem and leaves over 77%. The upland rice varieties have good ability resistance with insect and diseases. Keywords Gièng ®Þa ph−¬ng, chÞu h¹n, ®¸nh gi¸, ®ñ n−íc, nhê n−íc trêi 1. §ÆT VÊN §Ò HiÖn nay, chän t¹o vµ ®−a vµo sö dông c¸c gièng lóa cã kh¶ n¨ng thÝch øng vµ chèng chÞu cao, cho n¨ng suÊt kh¸ nh−ng æn ®Þnh lµ mét biÖn ph¸p tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt h÷u hiÖu nhÊt. §èi víi c¸c vïng khã kh¨n vÒ n−íc t−íi ë n−íc ta, gi¶i ph¸p t¹o gièng lóa c¶i tiÕn cã kh¶ n¨ng chèng chÞu h¹n cµng trë nªn cÊp thiÕt. C¸c gièng lóa mang gen chÞu h¹n kh«ng chØ cÇn thiÕt ®èi víi vïng miÒn nói kh« h¹n, canh t¸c nhê n−íc trêi mµ c¶ ®èi víi nh÷ng vïng trång lóa kh¸c, bëi t×nh tr¹ng thiÕu n−íc cã thÓ x¶y ra ë hÇu kh¾p c¸c vïng trång lóa hoÆc sÏ r¬i vµo mét vµi giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c©y lóa. Theo h−íng nµy, nghiªn cøu gièng lóa chÞu h¹n lµ mét c«ng viÖc khëi ®Çu cña ch−¬ng tr×nh chän gièng chÞu h¹n cho vïng canh t¸c nhê n−íc trêi vµ vïng canh t¸c lóa ch−a cã hÖ thèng t−íi tiªu chñ ®éng (Gregory, 1989). Nghiªn cøu nµy nh»m ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÞu h¹n trªn ®ång ruéng vµ so s¸nh biÕn ®éng cña mét sè dßng gièng chÞu h¹n trong ®iÒu kiÖn canh t¸c ®ñ n−íc vµ ®iÒu kiÖn h¹n tù nhiªn vô xu©n 2004 t¹i Gia L©m, Hµ Néi lµm c¬ së ®Ó chän t¹o c¸c gièng lóa chÞu h¹n. 2. VËT LIÖU Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU VËt liÖu VËt liÖu gåm 20 gièng lóa ®Þa ph−¬ng, sau chän läc c¸ thÓ 2 chu kú vµ ®èi chøng lµ gièng CH5 ®−îc ®¸nh gi¸ trªn ®ång ruéng t¹i c¸nh ®ång sè 3, gåm thÝ nghiÖm trªn ruéng canh t¸c nhê n−íc trêi vµ thÝ nghiÖm trªn ruéng ®Çy ®ñ n−íc t−íi. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh t¹i khu ®ång sè 3, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I. Bè trÝ thÝ nghiÖm theo ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm quan s¸t, kh«ng lÆp l¹i, diÖn tÝch « thÝ nghiÖm 10 m2. C¸c chØ tiªu theo dâi : §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÞu h¹n tù nhiªn (Vò Tuyªn Hoµng vµ cs., 1992) 1
X¸c ®Þnh bé rÔ b»ng ®µo phÉu diÖn ®Êt ®Ó ®¸nh gi¸ chÒu s©u, khèi l−îng bé rÔ (Gregory, 1989) §¸nh gi¸ sinh tr−ëng ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt trong ®iÒu kiÖn h¹n tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn ®ñ n−íc t−íi. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÞu h¹n theo thang ®iÓm cña IRRI (Abifarin vµ cs, 1972) 3. KÕT QU¶ NGHI£N CøU Vµ TH¶O LUËN §iÒu kiÖn h¹n tù nhiªn vô xu©n 2004 x¶y ra ë 4 giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c©y lóa, thêi gian h¹n kÐo dµi tõ 8 - 11 ngµy, tuy nhiªn ë giai ®o¹n gieo h¹t vµ trç chÝn ®é Èm tÇng ®Êt thÊp h¬n. Sè ngµy m−a Ýt vµ l−îng m−a thÊp chñ yÕu tËp trung vµo th¸ng 2 vµ th¸ng 3 (b¶ng 1 vµ 2) B¶ng 1. Thêi kú h¹n, ®é Èm ®Êt (%) trong vô xu©n 2004 ChØ tiªu Giai ®o¹n sinh tr−ëng Gieo h¹t §Î nh¸nh Lµm ®ßng Trç - chÝn Thêi gian h¹n (ngµy) 11 9 8 11 §é Èm ®Êt (%) tÇng: 0-10cm 25,1 55,2 48,3 40,2 10-20cm 33,4 61,6 53,9 43,4 B¶ng 2. L−îng m−a vµ sè ngµy m−a trong vô xu©n 2004 Th¸ng ChØ tiªu II III IV V VI VII Tæng L−îng m−a (mm) 29,2 44,5 324,9 161,4 131,3 241,1 932,4 sè ngµy m−a (ngµy) 8 17 14 14 10 8 71 3.1. Kh¶ n¨ng chÞu h¹n vµ phôc håi sau h¹n Trªn c¬ së h¹n tù nhiªn trªn ®ång ruéng, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÞu h¹n vµ kh¶ n¨ng phôc håi, ®é cuèn l¸ vµ ®é tµn l¸ ë mçi giai ®o¹n (b¶ng 3 vµ b¶ng 4). Giai ®o¹n ph©n ho¸ ®ßng, c¸c gièng lóa CH5, KhÈu Lãn, KhÈu ChiÕn cµng vµ Ngé Phrõng cã kh¶ n¨ng chèng chÞu h¹n vµ kh¶ n¨ng phôc håi tèt nh− nhau (1 ®iÓm), biÓu hiÖn qua bé l¸ chØ h¬i cuén nhÑ h×nh ch÷ V n«ng, ®Çu l¸ bÞ kh« nhÑ. Mét sè gièng kh¸c nh− KhÈu Dän, KhÈu Sang, KhÈu Pám lãn vµ Mïa chua cã ®iÓm chÞu h¹n thÊp, gi÷a møc 1-3 ®iÓm, biÓu hiÖn kh¶ n¨ng chèng chÞu h¹n kh¸, ®ång thêi chóng cã ®iÓm phôc håi tõ kh¸ ®Õn tèt. N¨m gièng lóa bao gåm KhÈu LÖp träng, KhÈu TÕ lÇu, PlÖ Pu l©u, PlÖ T« sa vµ T« bÎ cã ®iÓm chÞu h¹n cao, 5 ®iÓm, tÝnh chèng chÞu h¹n trung b×nh, hÇu hÕt c¸c l¸ bÞ kh« vµng ë 1/4 ®Õn 1/2 chiÒu dµi l¸, ®é cuèn l¸ tõ 3-5 ®iÓm. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng phôc håi kh¸ tèt (1-3 ®iÓm) nªn sè c©y bÞ chÕt kh«ng nhiÒu. Giai ®o¹n trç-chÝn x¶y ra h¹n dµi ngµy ®· lµm cho kh¶ n¨ng trç tho¸t cña c¸c gièng lóa rÊt kÐm, tû lÖ lÐp cao (®é h÷u dôc cña hoa thÊp) vµ h×nh thµnh nhiÒu b«ng lÐp hoµn toµn. 3. 2. §Æc ®iÓm bé rÔ cña 20 gièng lóa trong ®iÒu kiÖn canh t¸c nhê n−íc trêi Theo dâi bé rÔ cña c¸c gièng lóa trong ®iÒu kiÖn ®ång ruéng ë giai ®o¹n ®Î nh¸nh vµ giai ®o¹n trç cã kÕt qu¶ t−¬ng øng nh− nghiªn cøu ®· thùc hiÖn trong nhµ l−íi. Giai ®o¹n khñng kho¶ng n−íc quan träng nhÊt lµ giai ®o¹n trç v× bé rÔ lóc nµy ®· ph¸t triÓn hoµn thiÖn, sù v−¬n dµi cña rÔ hoÆc sinh ra rÔ míi bÞ h¹n chÕ (Hanson, 1980). Râ rµng, ®©y lµ mét chØ tiªu liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng chèng chÞu h¹n cña mçi gièng lóa. §¸nh gi¸ sù ph©n bè bé rÔ cña 20 gièng lóa ë giai ®o¹n b¾t ®Çu trç ®· cho kÕt qu¶ ë b¶ng 5. HÖ rÔ cña c¸c gièng lóa tËp trung chñ yÕu ë tÇng ®Êt mÆt, tõ 0-20 cm, khèi l−îng rÔ ë tÇng nµy chiÕm phÇn lín so víi khèi l−îng c¶ bé rÔ. ë c¸c tÇng ®Êt s©u h¬n, khèi l−îng rÔ gi¶m ®i rÊt nhiÒu. Trong ®iÒu kiÖn ruéng ®Êt ë Gia L©m, Hµ Néi, bé rÔ cña c¸c gièng lóa c¹n ®Þa ph−¬ng trong tËp ®oµn cã khuynh h−íng ¨n réng ra xung quanh h¬n lµ ¨n s©u. Trõ gièng KhÈu LÆc, kh«ng cã dßng, gièng lóa nµo cã rÔ ¨n s©u qu¸ 60 cm. Riªng gièng KhÈu LÆc cã 2-3 rÔ ¨n v−ît qua tÇng ®Êt 41-60cm, nh−ng còng kh«ng qu¸ 70 cm. 2
B¶ng 3. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÞu h¹n vµ kh¶ n¨ng phôc håi sau h¹n cña c¸c gièng lóa trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi (®iÓm) Giai ®o¹n ®Î nh¸nh G§ ph©n ho¸ ®ßng Giai ®o¹n trç-chÝn Tªn gièng Kh¶ n¨ng Kh¶ n¨ng Kh¶ n¨ng Kh¶ n¨ng Kh¶ n¨ng Tû lÖ chÞu h¹n phôc håi chÞu h¹n phôc håi trç tho¸t lÐp (%) CH5 1 1 1 1 1 38,6 KhÈu Dän 1 1 1-3 1 3 26,3 KhÈu LÆc 1 1 3 3 5 49,0 KhÈu LÖp Träng 3 3 5 3 9 - KhÈu TÕ L©u 3 3 5 3 9 - KhÈu L−¬ng 3 1 3 1 1 36,1 KhÈu Lanh 1 1 3 1 5 35,7 KhÈu Lãn 0 - 1 1 1 19,1 KhÈu Hin 1 1 3 1 7 44,4 KhÈu Hay Léc 3 1 3 1 1 32,0 KhÈu Sang 1 1 1-3 1 3 19,8 KhÈu Pám Lãn 1 1 1-3 1 3 29,0 KhÈu ChiÕn Cµng 0 - 1 1 1 26,2 PlÖ Sa §a 1-3 1 3 1 3 35,8 PlÖ Pu L©u 1-3 3 5 3 7 59,2 PlÖ T« Sa 1 1 3-5 1 3 52,0 Ngé Phrõng 1 1 1 1 1 10,7 Mua Chïa 1 1 1-3 1 1 30,6 TÎ Th¸i Lan2 1 1 3 1 5 38,4 T« BÎ 3 1 3-5 3 7 46,6 Ghi chó: §iÓm chÞu h¹n : 0-1: chÞu h¹n tèt §iÓm trç tho¸t: 1: trç tho¸t tèt 3: chÞu h¹n kh¸ 3: tho¸t trung b×nh 5: chÞu h¹n trung b×nh 5: tho¸t ®óng cæ b«ng B¶ng 4. §¸nh gi¸ ®é cuèn vµo cña l¸, d¹ng c©y, ®é tµn l¸ theo thang ®iÓm cña IRRI trong hai ®iÒu kiÖn m«i tr−êng (§vt: ®iÓm) §é cuèn vµo cña l¸ D¹ng c©y §é tµn l¸ Tªn gièng §ñ n−íc N−íc trêi §ñ n−íc N−íc trêi §ñ n−íc N−íc trêi CH5 1 1 1-3 1 1 1 KhÈu Dän 1 3 3 7 1 5 KhÈu LÆc 1 3 3-5 5 5 5 KhÈu LÖp Träng 3 5 3 5 1 9 KhÈu TÕ L©u 3 5 5 5 5 9 KhÈu L−¬ng 1 3 3 5 5 5 KhÈu Lanh 1 3 5 7 1 1 KhÈu Lãn 0 0 5 3 5 5 KhÈu Hin 1 3 3 3 1 1 KhÈu Hay Léc 1 3 7 7 5 5 KhÈu Sang 1 1 3 3 1 5 KhÈu Pám Lãn 3 5 3 3 1 1 KhÈu ChiÕn Cµng 0 0 7 7 5 5 PlÖ Sa §a 1 3 7 7 5 5 PlÖ Pu L©u 3 5 7 7 5 9 PlÖ T« Sa 1-3 5 3 3 5 5 Ngé Phrõng 1 1 3 3 5 5 Mua Chïa 1 3 3 3 5 5 TÎ Th¸i Lan2 1 3 3 5 5 9 T« BÎ 1 3 7 5 5 9 Ghi chó: §iÓm ®é cuèn vµo cña l¸ §iÓm d¹ng c©y §iÓm ®é tµn l¸ 0 ®iÓm: l¸ b×nh th−êng 1 ®iÓm: d¹ng c©y rÊt ®Ñp 1 ®iÓm: tµn l¸ muén 1 ®iÓm: l¸ b¾t ®Çu cuèn (V n«ng) 3 ®iÓm: d¹ng c©y tèt 5 ®iÓm: tµn l¸ trung b×nh 3 ®iÓm: l¸ cuèn ch÷ V s©u 5 ®iÓm: d¹ng c©y võa 9 ®iÓm: tµn l¸ nhanh vµ sím 5 ®iÓm: l¸ cuèn ch÷ U 7 ®iÓm: d¹ng c©y kÐm 3
B¶ng 5. Sù ph©n bè rÔ theo chiÒu s©u tÇng ®Êt ë giai ®o¹n b¾t ®Çu trç cña c¸c gièng lóa thÝ nghiÖm trong ®iÒu kiÖn gieo c¹n TÇng ®Êt (cm) Khèi l−îng §−êng kÝnh Tªn gièng bé rÔ 0-20 21-40 41-60 bé rÔ (cm) (g/khãm) CH5 3,37 ab 0,20 bc 0,050 gh 3,62 ab 48,67 a KhÈu Dän 4,29 c-h 0,30 fgh 0,077 i 4,67 c-g 69,33 d-g KhÈu LÆc 4,65 fgh 0,38 h 0,110 i 5,14 fgh 72,67 e-h KhÈu LÖp Träng 3,31ab 0,21 bc 0,023 b-f 3,54 ab 63,67 cd KhÈu TÕ L©u 3,75 a-f 0,24 cde 0,016 a-d 4,00 a-d 66,67 c-f KhÈu L−¬ng 3,26 ab 0,22 cd 0,010 a 3,49 ab 63,33 cd KhÈu Lanh 4,36 e-h 0,31 gh 0,040 efg 4,71 d-g 77,33 gh KhÈu Lãn 3,86 a-g 0,24 cde 0,013 abc 4,11 a-e 73,33 fgh KhÈu Hin 3,39 abc 0,17 ab 0,030 b-g 3,59 ab 70,67 d-g KhÈu Hay Léc 4,98 h 0,30 fgh 0,043 fgh 5,32 g 79,33 h KhÈu Sang 4,75 gh 0,26 def 0,018 a-d 5,03 efg 73,33 fgh KhÈu Pám Lãn 4,32 d-h 0,24 cde 0,030 b-g 4,59 c-g 77,33 gh KhÈu ChiÕn Cµng 4,99 h 0,33 h 0,063 hi 5,39 g 74,67 fgh PlÖ Sa §a 4,02 a-g 0,26 def 0,018 a-d 4,30 a-f 63,33 cd PlÖ Pu L©u 3,21 a 0,15 a 0,020 a-e 3,38 a 53,33 ab PlÖ Tô Sa 4,12 b-h 0,23 cde 0,030 b-g 4,38 b-f 64,00 cd Ngé Phrõng 3,75 a-f 0,27 efg 0,033 c-g 4,05 a-d 76,67 gh Mua Chïa 3,65 a-e 0,17 ab 0,012 ab 3,83 a-d 60,00 bc TÎ Th¸i Lan 2 3,23 ab 0,20 bc 0,013 abc 3,44 a 64,67 cde T« BÎ 3,64 a-e 0,27 efg 0,037 d-g 3,95 a-d 76,67 gh LSD5% 0,91 0,045 0,021 0,92 8,40 CV% 13,8 11,0 37,7 13,1 7,4 Ghi chó: C¸c gi¸ trÞ trong cét cã cïng ch÷ c¸i kh«ng sai kh¸c nhau Hai gièng lóa cã bé rÔ ¨n s©u nhÊt lµ KhÈu Dän, KhÈu LÆc. Khèi l−îng rÔ ë tÇng ®Êt 41- 60cm lÇn l−ît ®¹t 0,077 g vµ 0, 11 g. Ba gièng lóa kh¸c lµ KhÈu Lanh, KhÈu Hay léc, KhÈu ChiÕn cµng cã ®é ¨n s©u cña rÔ t−¬ng ®−¬ng víi gièng lóa CH5. Do vËy, khèi l−îng rÔ cña chóng ë tÇng ®Êt 41-60 cm còng kh«ng sai kh¸c víi ®èi chøng, lÇn l−ît øng víi 0,04; 0,043; 0,063 vµ 0,05 g. Gi÷a c¸c gièng lóa, khèi l−îng bé rÔ cña chóng cã sù sai kh¸c ë møc tin cËy 95%. 3.3. Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng cña c¸c gièng trong ®iÒu kiÖn canh t¸c nhê n−íc trêi vµ ®ñ n−íc QuÇn thÓ c¸c gièng lóa c¹n chÞu h¹n cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng nhanh vµ m¹nh; sím t¹o ra diÖn tÝch ®Ó che phñ mÆt ®Êt, h¹n chÕ cá d¹i ®ång thêi h¹n chÕ mét phÇn sù bèc h¬i n−íc qua bÒ mÆt ruéng. Theo dâi ®éng th¸i sinh tr−ëng chiÒu cao c©y cña c¸c dßng gièng lóa ë hai ®iÒu kiÖn m«i tr−êng ®ñ n−íc vµ “n−íc trêi” sau khi chóng mäc hoÆc ®−îc cÊy 1 tuÇn. ë m«i tr−êng gieo c¹n, c©y lóa sinh tr−ëng nhê hoµn toµn vµo l−îng n−íc m−a tù nhiªn. Nh÷ng tuÇn ®Çu tiªn, do l−îng m−a thÊp nªn c¸c gièng sinh tr−ëng chiÒu cao chËm. Do vËy, chiÒu cao c©y gi÷a c¸c mÉu gièng ch−a cã sù sai kh¸c ®¸ng kÓ nh−ng cao h¬n ®èi chøng CH5 trung b×nh tõ 8 ®Õn 10cm Sinh tr−ëng cña c¸c gièng lóa trong ®iÒu kiÖn ®ñ n−íc æn ®Þnh h¬n trong ®iÒu kiÖn gieo c¹n. C¸c gièng lóa CH5, KhÈu hay léc vµ KhÈu sang thuéc nhãm cao c©y trung b×nh cã chiÒu cao c©y t¨ng lªn trong ®iÒu kiÖn cã t−íi (4-15,2%). §èi víi c¸c gièng thuéc nhãm rÊt cao c©y nh− KhÈu Dän, KhÈu Hin vµ KhÈu Pám lãn, chóng còng t¨ng chiÒu cao tõ 2,4 ®Õn 4,9% (b¶ng 6). Tuy nhiªn, nhiÒu dßng gièng lóa cã khuynh h−íng gi¶m chiÒu cao c©y khi cÊy ë m«i tr−êng cã ®ñ n−íc. ChiÒu cao c©y cuèi cïng ®o ë giai ®o¹n chÝn cña c¸c gièng nh−: KhÈu LÆc, KhÈu LÖp träng, KhÈu TÕ lÇu, KhÈu L−¬ng, KhÈu ChiÕn cµng, Ngé Phrõng, Mïa chua vµ tÎ Th¸i Lan gi¶m ®i so víi ®iÒu kiÖn gieo c¹n, kh«ng cã t−íi n−íc. Trong ®ã, c¸c gièng nh− KhÈu tÕ lÇu, KhÈu L−¬ng vµ Ngä Phrõng cã biÓu hiÖn sôt gi¶m chiÒu cao c©y lín nhÊt vµ râ nhÊt, trªn 25% vµ chØ ®¹t chiÒu cao c©y trung b×nh tõ 105-128,6 cm. 4
B¶ng 6. ChiÒu cao c©y cuèi cïng, kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh vµ sè b«ng h÷u hiÖu/ khãm trong hai ®iÒu kiÖn m«i tr−êng Sè nh¸nh h÷u hiÖu / Kh¶ n¨ng ChiÒu cao c©y cuèi cïng (cm) khãm (d¶nh) chèng ®æ Tªn gièng Gi¶m ho¨c §ñ N−íc Gi¶m §ñ N−íc §ñ n−íc N−íc trêi t¨ng (%) n−íc trêi (%) n−íc trêi CH5 126,80de 107,50a -15,2 3,2b-e 3,0e 6,3 1 1 KhÈu Dän 156,86i 149,10ij -4,9 1,8ab 1,4bc 11,1 3 5 KhÈu LÆc 121,70bcd 139,42c-i +14,6 3,6c-f 2,6de 27,8 1 5 KhÈu LÖp Träng 125,90de 137,40c-i +9,1 2,4abc 0,0a 100 1 3 KhÈu TÕ L©u 128,50de 162,00k +26,1 2,8a-d 0,0a 100 1 3 KhÈu L−¬ng 108,60a 145,64g-j +34,1 2,2abc 1,6bc 27,3 1 3 KhÈu Lanh 144,76gh 148,00hij +2,2 2,2abc 1,4bc 36,4 3 7 KhÈu Lãn 112,50abc 122,06b +8,5 2,2abc 1,8bc 18,2 3 1-3 KhÈu Hin 156,02hi 151,94jk -3,3 2,4abc 1,6bc 33,3 1 3 KhÈu Hay Léc 143,30fg 129,58bcd -9,6 1,4a 1,4bc 0,0 5 5 KhÈu Sang 133,12ef 127,80bc -4,0 2,6a-d 2,0cd 20,0 1 3 KhÈu Pám Lãn 148,62ghi 145,00g-j -2,4 2,0ab 1,8bc 10,0 1 3 KhÈu ChiÕn Cµng 111,14a 134,90c-g +21,4 5,0f 3,0e 25,0 5 9 PlÖ Sa §a 123,20cde 142,06e-j +15,3 2,0ab 1,6bc 20,0 3 5 PlÖ Pu L©u 112,10abc 131,98b-f +17,7 4,0def 1,2b 70,0 5 5 PlÖ T« Sa 128,20de 143,66f-j +12,1 4,4ef 2,8e 36,4 1-3 3 Ngé Phrõng 104,48a 136,52c-h +30,7 1,8ab 1,4bc 22,2 1 3 Mua Chïa 120,20bcd 143,50f-j +19,4 3,6c-f 2,6de 27,8 1 3 TÎ Th¸i Lan2 123,38cde 140,60d-j +14,0 1,8ab 1,6bc 11,1 1 1-3 T« BÎ 120,20bcd 130,40b-e +8,5 3,6c-f 1,8bc 50,0 5 3 LSD5% 11,3 11,9 1,4 0,77 CV% 7,1 6,9 10,8 15,5 C¸c gi¸ trÞ trong 1 cét cã cïng ch÷ c¸i kh«ng sai kh¸c nhau §iÓm chèng ®æ: 1 ®iÓm: kh«ng bÞ nao nghiªng; 3 ®iÓm: c©y bÞ nao nghiªng; 5 ®iÓm: c©y bÞ nao võa võa 7 ®iÓm: c©y gÇn n»m r¹p; 9 ®iÓm: c©y ®æ r¹p T¨ng hay gi¶m: So s¸nh gi÷a canh t¸c ®ñ n−íc vµ canh tác nhê n−íc trêi ChiÒu cao c©y t¨ng lªn trong ®iÒu kiÖn “n−íc trêi” lµm cho c¸c dßng gièng lóa chèng ®æ kÐm h¬n, ®iÓm chèng ®æ tõ 3-9 ®iÓm. Chèng ®æ kÐm nhÊt lµ KhÈu ChiÕn cµng (9 ®iÓm), KhÈu Lanh (7 ®iÓm), c¸c c©y lóa bÞ ®æ r¹p xuèng ®Êt vµ rÊt yÕu. C¸c gièng lóa cßn l¹i cã ®iÓm chèng ®æ thÊp h¬n (3-5 ®iÓm) nh−ng hÇu hÕt c¸c c©y lóa bÞ nao nghiªng. Gièng chÞu h¹n CH5 cã chiÒu cao c©y trung b×nh vµ kh¶ n¨ng chèng ®æ rÊt tèt, ®¹t 1 ®iÓm. Tãm l¹i TÝnh tr¹ng chiÒu cao c©y t−¬ng quan nghÞch víi ®iÓm chèng chÞu h¹n, chiÒu cao c©y t¨ng th× ®iÓm chÞu h¹n thÊp. Cã thÓ nh÷ng kiÓu h×nh cao c©y cña c¸c dßng gièng lóa c¹n trong ®iÒu kiÖn gieo c¹n vµ kh«ng cã t−íi lµ biÓu hiÖn cho kh¶ n¨ng t¨ng c−êng tÝch luü chÊt kh« cña chóng khi x¶y ra thiÕu hôt n−íc. Tuy nhiªn, chiÒu cao c©y t¨ng lµm gi¶m kh¶ n¨ng chèng ®æ cña c¸c dßng gièng lóa thÝ nghiÖm, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm gi¶m n¨ng suÊt vµ ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh thu ho¹ch khi trång trong ®iÒu kiÖn “n−íc trêi”. Sù thiÕu hôt n−íc x¶y ra trong thêi gian lóa ®Î nh¸nh lµm suy gi¶m kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh vµ sè nh¸nh h÷u hiÖu cña c¸c dßng gièng lóa thÝ nghiÖm, kÓ c¶ gièng chÞu h¹n CH5. Tuy nhiªn, sù suy gi¶m sè nh¸nh m¹nh nhÊt trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã t−íi x¶y ra ®èi víi c¸c gièng lóa c¹n cã kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh nhiÒu trong ®iÒu kiÖn ®ñ n−íc. 3.4. N¨ng suÊt vµ yÕu tè t¹o thµnh n¨ng suÊt cña c¸c gièng lóa chÞu h¹n trong hai ®iÒu kiÖn ®ñ n−íc vµ canh t¸c nhê n−íc trêi §¸nh gi¸ c¸c yÕu tè cÊu t¹o n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cña 20 gièng lóa trong hai ®iÒu kiÖn hai m«i tr−êng ®ñ n−íc vµ n−íc trêi cho thÊy: Sè b«ng h÷u hiÖu/khãm cña hÇu hÕt c¸c gièng ë m«i tr−êng ®ñ n−íc ®Òu cao h¬n canh t¸c nhê n−íc trêi, sù suy gi¶m chi tiªu nµy so víi canh t¸c ®ñ n−íc lín nhÊt ë gièng KhÈu LÖp 5
träng, PlÖ Pu l©u vµ KhÈu TÕ lÇu. Trong ®iÒu kiÖn n−íc trêi KhÇu ChiÕn cµng ®¹t sè nh¸nh h÷u hiÖu cao nhÊt (3 nh¸nh). Møc suy gi¶m so gi÷a canh t¸c ®ñ n−íc vµ n−íc trêi vÒ chØ tiªu sè h¹t ch¾c/b«ng cña c¸c dßng gièng lóa thÝ nghiÖm kh¸ lín, dao ®éng tõ 11-50%. C¸ biÖt, gièng KhÈu ChiÕn cµng cã sù t¨ng lªn vÒ sè h¹t ch¾c/b«ng ë møc 1,5 % so víi kÕt qu¶ lóa cÊy. Gièng Ngä Phrõng cã sè h¹t ch¾c suy gi¶m thÊp nhÊt, chØ ë møc 1% vµ gièng PlÖ Pu l©u cã møc suy gi¶m cao nhÊt, tíi 50%. Khèi l−îng 1000 h¹t cña c¸c dßng gièng lóa thÝ nghiÖm ®Òu bÞ gi¶m sót tõ 1,9 ®Õn 10,5% khi x¶y ra khñng ho¶ng ®é Èm. Møc suy gi¶m khèi l−îng 1000 h¹t lín nhÊt lµ cña gièng KhÈu LÆc, lªn tíi 10,5%. KhÈu ChiÕn cµng cã bÞ suy gi¶m thÊp nhÊt, ë møc 1,9%. Tû lÖ h¹t lÐp ph¶n ¸nh phÇn nµo kh¶ n¨ng chèng h¹n cña c¸c gièng lóa trong giai ®o¹n sinh thùc. Tû lÖ h¹t lÐp cao tøc lµ tû lÖ h÷u thô thÊp cho thÊy kh¶ n¨ng chÞu h¹n kÐm. §−îc cung cÊp ®ñ n−íc, tû lÖ lÐp cña c¸c gièng lóa kh«ng cao, dao ®éng trung b×nh tõ 3,0% (KhÈu sang) ®Õn 25% (KhÈu chiÕn cµng). ë ®iÒu kiÖn gieo c¹n, kh«ng cã t−íi, tû lÖ lÐp cña c¸c gièng cao h¬n nhiÒu so víi ®iÒu kiÖn cã t−íi, t¨ng h¬n tõ 4,4 ®Õn h¬n 67%. Sè h¹t/b«ng gi¶m, sè h¹t ch¾c/b«ng gi¶m, P1000h¹t gi¶m, tû lÖ lÐp t¨ng nªn n¨ng suÊt thùc thu cña mçi gièng ®Òu bÞ gi¶m sót khi trång trong ®iÒu kiÖn n−íc trêi. Møc ®é suy gi¶m thÊp nhÊt tõ 5% (Ngä Phrõng) ®Õn cao nhÊt lµ 65,3% (PlÖ pu l©u). C¸c gièng KhÈu lÆc, CH5, KhÈu Hin ®Òu bÞ gi¶m n¨ng suÊt tíi gÇn mét nöa (49,5 vµ 47,6%). KhÈu LÖp träng vµ KhÈu TÕ lÇu kh«ng cho thu ho¹ch. N¨ng suÊt gièng KhÈu ChiÕn cµng trong ®iÒu kiÖn “n−íc trêi” t¨ng lªn 13,6% so víi lóa cÊy. Trong ®iÒu kiÖn ®ñ n−íc, gièng CH5 cã n¨ng suÊt cao nhÊt (48,7 t¹/ha), tiÕp ®Õn lµ c¸c gièng nh− KhÈu Hin, KhÈu Sang, KhÈu Dän, PlÖ Pu l©u vµ PlÖ T« sa cã thÓ cho n¨ng suÊt xÊp xØ 40 t¹/ha. Gièng KhÈu Sang cã n¨ng suÊt æn ®Þnh nhÊt ë c¶ ®iÒu kiÖn ruéng n−íc vµ trång c¹n, lÇn l−ît ®¹t 39 vµ 33,5 t¹/ha. N¨m gièng gåm: KhÈu ChiÕn cµng, KhÈu L−¬ng, KhÈu TÕ lÇu, Ngä Phrõng cã n¨ng suÊt rÊt thÊp, trªn d−íi 15 t¹/ha. Trong ®iÒu kiÖn gieo c¹n, kh«ng cã t−íi, PlÖ Pu l©u chØ ®¹t n¨ng suÊt rÊt thÊp 12,6 t¹/ha. (b¶ng 7) 4. KÕT LUËN Khèi l−îng, sè rÔ chÝnh vµ ®−êng kÝnh bé rÔ lµ nh÷ng chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÞu h¹n cña lóa, quan s¸t bé rÔ lóa trªn ®ång ruéng b»ng ph−¬ng ph¸p ®µo phÉu diÖn bé rÔ theo chiÒu s©u tÇng ®Êt ®· x¸c ®Þnh c¸c gièng KhÈu lÆc, KhÈu hay léc, KhÈu sang, KhÈu chiÕn cµng, PlÖ pu l©u vµ tÎ Th¸i Lan cã khèi l−îng vµ ®−êng kÝnh rÔ lín nhÊt. Nh÷ng biÓu hiÖn chèng chÞu h¹n tèt cña lóa c¹n trªn ®ång ruéng khi x¶y ra h¹n lµ cã møc suy gi¶m chiÒu cao c©y, sè nh¸nh, kÝch th−íc l¸, chiÒu dµi b«ng, khèi l−îng vµ kÝch th−íc h¹t. C©y sinh tr−ëng b×nh th−êng, ®Çu l¸ Ýt bÞ kh« hay biÕn vµng, ®iÓm cuèn l¸ thÊp, c¸c b«ng lóa ph¶i trç tho¸t vµ ®é h÷u thô cao. Mçi dßng gièng lóa c¹n cã kh¶ n¨ng chèng chÞu h¹n kh¸c nhau. Trong 20 gièng lóa thÝ nghiÖm, cã 4 gièng lóa chÞu h¹n tèt, 11gièng lóa chÞu h¹n kh¸, 3 gièng chÞu h¹n trung b×nh, 2 gièng chÞu h¹n kÐm. KÕt hîp víi chØ tiªu n¨ng suÊt vµ mét sè chØ tiªu c¬ b¶n kh¸c, b−íc ®Çu chän ®−îc 10 gièng lóa theo môc ®Ých dïng trùc tiÕp lµm gièng cho vïng th−êng xuyÕn bÞ h¹n lµ gièng KhÈu Sang. ChÝn gièng cßn l¹i cã thÓ dïng lµm vËt liÖu lai t¹o c¶i tiÕn mét sè tÝnh tr¹ng sö dông cho vïng h¹n vµ th©m canh lµ KhÈu Dän, KhÈu LÆc, KhÈu L−¬ng, KhÈu Hin, KhÈu ChiÕn cµng, KhÈu Hay léc, KhÈu Pám lãn, PlÖ Pu l©u, Ngä Phrõng vµ tÎ Th¸i Lan. Nh÷ng gièng lóa chÞu h¹n khi canh t¸c trong ®iÒu kiÖn cã t−íi kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu cao h¬n trong ®iÒu kiÖn h¹n. §©y lµ mét −u thÕ khi sö dông vËt liÖu gièng lóa chÞu h¹n trong t¹o gièng cho vïng th©m canh. Tµi liÖu tham kh¶o Vò Tuyªn Hoµng, NguyÔn V¨n DuÖ, Huúnh Yªn NghÜa (1992), “ §Æc ®iÓm sinh lý cña mét sè gièng lóa chÞu h¹n”, KÕt qu¶ nghiªn cøu c©y l−¬ng thùc, thùc phÈm (86-90), ViÖn CLT-TP, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, tr 58-61 6
Vò Tuyªn Hoµng, NguyÔn Ngäc Ng©n (1992), “Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu lóa chÞu h¹n”, KÕt qu¶ nghiªn cøu c©y l−¬ng thùc, thùc phÈm (86-90), ViÖn CLT vµ TP, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, tr. 47-57. Abifarin, A. O. , R. Chabrolin, M. Jacquot, R. Marie, J. C. Moomaw (1972), “Upland rice improvement in West Africa”, page 625. In IRRI (ed.), Rice breeding, Published by The International Rice Research Institute, Los B·nos, Laguna, Phillipines. Gregory, P.J. (1989), “The role of root characteristics in moderating the effects of drought”, pages 141-148. In Baker, F. W. G. (1989), Drought resistance in cereals, Press by C.A.B Internaltional,Wallingford, UK. Hanson, A.D. (1980), “Interpreting the metabolic response of plants to water stress”, Hortscience 15, p. 623-629 7
B¶ng 7. C¸c yÕu tè cÊu t¹o n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt ë 2 ®iÒu kiÖn m«i tr−êng cña c¸c dßng gièng lóa thÝ nghiÖm trong vô xu©n 2004 t¹i vïng Gia L©m, Hµ Néi N¨ng suÊt thùc thu Sè b«ng hh/khãm (b«ng) Sè h¹t ch¾c /b«ng (h¹t) Tû lÖ lÐp (%) P1000 h¹t (g) (t¹/ha) KH gièng §ñ N−íc Gi¶m §ñ N−íc Gi¶m §ñ N−íc T¨ng §ñ N−íc Gi¶m §ñ N−íc Gi¶m n−íc trêi (%) n−íc trêi (%) n−íc trêi (%) n−íc trêi (%) n−íc trêi (%) CH5 3,2 3,0 6,3 158,4 102,0 35,6 21,3 38,6 44,7 23,0 22,1 3,9 48,7 25,5 47,6 KhÈu Dän 1,8 1,6 11,1 140,0 112,2 19,9 17,6 26,3 33,1 32,9 32,0 2,7 36,8 29,7 19,3 KhÈu LÆc 3,6 2,6 27,8 93,0 51,6 44,5 14,4 39,0 63,1 29,5 26,4 10,5 30,5 15,4 49,5 KhÈu LÖp Träng 2,4 - - 87,2 - - 19,4 - - 42,4 - - 29,0 0 100 KhÈu TÕ L©u 2,8 - - 38,8 - - 11,2 - - 42,6 - - 17,2 0 100 KhÈu L−¬ng 2,2 1,6 27,3 45,6 35,6 21,9 24,2 36,1 33,5 42,6 40,6 4,7 19,1 15,2 20,4 KhÈu Lanh 2,2 1,4 36,4 104,8 80,4 23,3 14,2 35,7 60,3 34,7 33,8 2,6 33,5 26,1 22,1 KhÈu Lãn 2,2 1.8 18,2 79,2 71,8 9,3 13,6 19,1 29,0 36,9 35,5 3,8 26,5 21,6 18,5 KhÈu Hin 2,4 1,6 33,3 149,2 103,0 31,0 22,5 44,4 49,4 35,2 34,0 3,4 46,8 24,4 47,7 KhÈu Hay Léc 1,4 1,4 0,0 99,6 72,6 27,1 18,6 32,0 42,0 45,8 44,0 3,9 29,4 18,8 36,1 KhÈu Sang 2,5 2,0 20,0 101,0 92,8 8,1 15,1 19,8 23,5 32,4 31,1 4,0 39,0 33,5 14,1 KhÈu Pám Lãn 2,0 1.8 10,0 93,0 72,6 21,9 13,9 29,0 52,0 35,2 33,7 4,3 23,7 16,7 29,5 KhÈu ChiÕn Cµng 4,0 3,0 25,0 40,2 40,8 +1,5 25,0 26,2 4,4 21,6 21,2 1,9 11,0 12,5 +13,6 PlÖ Sa §a 2,0 1,6 20,0 58,6 44,0 24,9 18,4 35,8 48,6 33,3 31,5 5,4 14,8 12,7 14,2 PlÖ Pu L©u 4,0 1,2 70,0 85,6 42,8 50,0 19,9 59,2 66,4 33,7 32,6 3,3 36,3 12,6 65,3 PlÖ T« Sa 4,4 2,8 36,4 96,8 55,4 42,8 17,1 52,0 67,1 31,4 30,6 2,5 36,5 28,2 22,7 Ngé Phrõng 1,8 1,4 22,2 44,2 43,8 1,0 5,0 10,7 53,6 42,4 40,7 4,0 12,0 11,4 5,0 Mua Chïa 3,6 2,6 27,8 98,6 87,8 11,0 24,9 30,6 18,8 26,7 24,8 7,1 38,8 31,3 19,3 TÎ Th¸i Lan2 1,8 1,6 11,1 107,6 84,2 21,7 14,2 31,4 54,9 32,5 30,2 7,1 21,8 16,5 24,3 T« BÎ 3,6 1,8 50,0 61,4 34,2 44,3 14,6 46,6 68,7 32,6 30,5 6,4 29,8 19,8 33,6 T¨ng, gi¶m: So sanh gi÷a canh t¸c ®ñ n−íc vµ canh t¸c nhê n−íc trêi 8
9