Đánh giá tổng hợp tài nguyên, điều kiện tự nhiên, môi trường, kinh tế - xã hội nhằm định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía tây từ thanh Hóa đến Kon Tum

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:409

Thêm vào BST

Báo xấu

144
lượt xem 28
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'đánh giá tổng hợp tài nguyên, điều kiện tự nhiên, môi trường, kinh tế - xã hội nhằm định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía tây từ thanh hóa đến kon tum', luận văn - báo cáo, báo cáo khoa học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đánh giá tổng hợp tài nguyên, điều kiện tự nhiên, môi trường, kinh tế - xã hội nhằm định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía tây từ thanh Hóa đến Kon Tum

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn B¸o c¸o tæng kÕt §Ò tµi §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum M· sè: §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc KHCN 2001-2003 Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr× Chñ nhiÖm ®Ò tµi HiÖu tr−ëng GS. TS. TrÇn Nghi Hµ Néi, 2004
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn §Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng TS. §Æng V¨n Bµo TS. §Æng Mai Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi, CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS. Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS. NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn Hµ Néi, 2004
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn tãm t¾t B¸o c¸o §Ò tµi §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum M· sè: §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc KHCN 2001-2003 Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr× Chñ nhiÖm ®Ò tµi HiÖu tr−ëng GS. TS. TrÇn Nghi Hµ Néi, 2004
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn §Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng TS. §Æng V¨n Bµo TS. §Æng Mai Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi, CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS. Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS. NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn Hµ Néi, 2004
Më ®Çu Theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ quy ho¹ch m«i tr−êng, ViÖt Nam ®ang ®øng tr−íc nh÷ng thö th¸ch lín. Mét ®Êt n−íc nghÌo, ®iÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp, l¹i bÞ hai cuéc chiÕn tranh tµn ph¸, nÒn kinh tÕ vµ m«i tr−êng ®· ®Æt ra hµng lo¹t vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Tuy nhiªn, nÕu qu¸ véi vµng trong viÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch ®Çu t−, ®æi míi mµ thiÕu quy ho¹ch kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr−êng theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn c¬ së nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc vµ hÖ thèng th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. HËu qu¶ ®ã lµ cã thÓ cã lîi kinh tÕ tr−íc m¾t nh−ng sÏ cã h¹i l©u dµi, nÒn kinh tÕ sÏ suy tho¸i khi ph¸t triÓn qu¸ ng−ìng chÞu ®ùng cña m«i tr−êng. NhËn thøc cña chñ nhiÖm ®Ò tµi nµy lµ ph¶i lÊy quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng lµm t− t−ëng chñ ®¹o ®Ó gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ nh©n qu¶ tõ c¸c hÖ thèng tù nhiªn kinh tÕ - x· héi cÊp thÊp vµ liªn kÕt c¸c hÖ thèng ®ã víi nhau t¹o thµnh mét hÖ thèng tæng hßa cÊp cao h¬n, bÒn v÷ng tr−íc m¾t vµ cµng bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi. V× vËy, ®Ó cã c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ m« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña n−íc ta nãi chung vµ vïng nói biªn giíi ViÖt - Lµo nãi riªng, Bé Khoa häc C«ng nghÖ ®· phª duyÖt ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc: “§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum”, theo quyÕt ®Þnh sè 1583/Q§ - BKHCNMT vµ giao cho Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi lµ c¬ quan thùc hiÖn, GS. TS TrÇn Nghi lµm chñ nhiÖm. 1. Môc tiªu cña ®Ò tµi − §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi, nh÷ng mÆt m¹nh ®óng h−íng vµ nh÷ng tån t¹i theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng. − X©y dùng luËn cø khoa häc vµ ®Ò xuÊt m« h×nh quy ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lÊy hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n lµm träng ®iÓm. C¸c môc tiªu cô thÓ − §Þnh h−íng khai th¸c hîp lý vµ t¸i t¹o nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån nh©n lùc trong ®Þa bµn c¸c huyÖn biªn giíi nh»m môc tiªu xãa ®ãi gi¶m nghÌo ®èi víi c¸c d©n téc Ýt ng−êi vïng s©u vïng xa. 1
− Tõng b−íc n©ng cao d©n trÝ, rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é v¨n hãa, khoa häc kü thuËt, kinh tÕ x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng gi÷a miÒn xu«i vµ miÒn ng−îc. − C¸c céng ®ång ng−êi d©n téc miÒn nói ®−îc ®µo t¹o ®Ó tõng b−íc trë thµnh nh÷ng céng ®ång d©n téc mí,i v¨n minh cã n¨ng lùc lµm chñ ®Êt rõng theo m« h×nh kinh tÕ sinh th¸i bÒn v÷ng. − §Ò xuÊt c¸c m« h×nh kinh tÕ - sinh th¸i vµ c¸c gi¶i ph¸t ph¸t triÓn bÒn v÷ng − Thµnh lËp b¶n ®å quy ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng tû lÖ 1/250.000 ®èi víi toµn vïng nghiªn cøu vµ tû lÖ 1/50.000 ®èi víi 2 huyÖn Kú S¬n vµ H−íng Hãa. 2. Ph¹m vi nghiªn cøu Theo ®Þa giíi hiÖn nay, ®Þa bµn nghiªn cøu bao gåm 27 huyÖn biªn giíi thuéc 8 tØnh: TØnh Thanh Hãa bao gåm 5 huyÖn: M−êng L¸t, Quan Hãa, Quan S¬n, Lang Ch¸nh, Th−êng Xu©n. TØnh NghÖ An bao gåm 6 huyÖn: QuÕ Phong, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, Con Cu«ng, Anh S¬n, Thanh Ch−¬ng. TØnh Hµ TÜnh bao gåm 3 huyÖn: H−¬ng S¬n, Vò Quang, H−¬ng Khª. TØnh Qu¶ng B×nh bao gåm 5 huyÖn: Tuyªn Hãa, Minh Hãa, Bè Tr¹ch, Qu¶ng Ninh, LÖ Thñy. TØnh Qu¶ng TrÞ bao gåm 2 huyÖn: H−íng Hãa, §a Kr«ng. TØnh Thõa Thiªn HuÕ bao gåm 1 huyÖn: A L−íi TØnh Qu¶ng Nam bao gåm 2 huyÖn: Hiªn (HuyÖn Hiªn ®· ®−îc t¸ch thµnh hai huyÖn T©y Giang vµ §«ng Giang theo nghÞ ®Þnh 72/2003/N§-CP ngµy 20 th¸ng 6 n¨m 2003 cña chÝnh phñ) vµ Nam Giang. TØnh Kon Tum bao gåm 3 huyÖn: §ak Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy. 3. C¸c c¬ quan phèi hîp thùc hiÖn ®Ò tµi − Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n − ViÖn Kinh tÕ Sinh th¸i 2
− ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp − ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch − ViÖn ChiÕn l−îc Ph¸t triÓn, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− − ViÖn §Þa lý, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam − ViÖn §Þa chÊt, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam − Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam − Liªn ®oµn §Þa chÊt Thñy v¨n vµ §Þa chÊt C«ng tr×nh MiÒn B¾c − Ban Biªn giíi ChÝnh phñ, Bé Ngo¹i giao − ViÖn KhÝ t−îng - Thñy v¨n, Trung t©m KhÝ t−îng Thñy v¨n − Së Khoa häc C«ng nghÖ, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Së Tµi nguyªn M«i tr−êng cña c¸c tØnh. − Uû ban Nh©n d©n c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum. 4. Néi dung nghiªn cøu §©y lµ ®Ò tµi mang tÝnh tæng hîp cao nªn nguån tµi liÖu cÇn thiÕt ®−îc thu thËp ph¶i ®Çy ®ñ, phong phó vµ ®a d¹ng, bao gåm c¸c d¹ng tµi nguyªn vµ m«i tr−êng tù nhiªn ®¬n tÝnh vµ c¸c sè liÖu vÒ kinh tÕ x· héi, d©n c− vµ d©n téc. V× vËy, trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh theo c¸c chuyªn ®Ò vµ nhãm chuyªn ®Ò sau ®©y: a. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn vµ m«i tr−êng, bao gåm: − Tµi nguyªn ®Êt − Tµi nguyªn n−íc − Tµi nguyªn rõng − Tµi nguyªn ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n, du lÞch b. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi : − Tµi liÖu vÒ d©n c−, d©n téc, t«n gi¸o, v¨n hãa vµ lÞch sö − C¸c sè liÖu vÒ c¬ cÊu c¸c ngµnh nghÒ, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, ®Çu t− vµ x©y dùng, th−¬ng 3
m¹i, cöa khÈu, b−u ®iÖn, c¸c dÞch vô kinh tÕ theo tõng huyÖn trong 10 n¨m trë l¹i ®©y. c. C¸c tµi liÖu vÒ tµi nguyªn du lÞch : + C¸c ®iÓm du lÞch: V−ên Quèc gia, c¸c di s¶n v¨n hãa thÕ giíi (Th¸nh ®Þa Mü S¬n, cè ®« HuÕ), di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi Phong Nha - KÎ Bµng vµ c¸c di tÝch v¨n hãa lÞch sö ®−îc xÕp h¹ng. d. C¸c tµi liÖu vÒ biªn giíi: Täa ®é mèc Quèc gia, ranh giíi ®−êng biªn giíi ViÖt Nam - Lµo. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi ®−îc biªn tËp trªn c¬ së 13 chuyªn ®Ò do c¸c chuyªn gia ®¶m nhiÖm. C¸c chuyªn ®Ò lµ c¬ së khoa häc ®Ó tËp thÓ t¸c gi¶ bæ sung vµ x©y dùng thµnh mét b¸o c¸o tæng hîp hoµn chØnh víi néi dung gåm 364 trang phÇn lêi, 43 h×nh vÏ, 11 b¶n ®å, 60 b¶ng, biÓu vµ 177 tµi liÖu tham kh¶o ®−îc bè côc thµnh 6 ch−¬ng, kh«ng kÓ më ®Çu, kÕt luËn. Ch−¬ng 1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn Ch−¬ng 2. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn Ch−¬ng 3. §¸nh gi¸ tæng hîp kinh tÕ - x· héi Ch−¬ng 4. C¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÒn bÒn v÷ng Ch−¬ng 5. §Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng Ch−¬ng 6. C¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng 5. KÕt qu¶ ®ãng gãp cña ®Ò tµi VÒ khoa häc §· ¸p dông thµnh c«ng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng vµo ®¸nh gi¸ hÖ phøc t¹p gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi. §· x©y dùng ®−îc luËn cø khoa häc nh»m môc tiªu ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï miÒn nói biªn giíi ViÖt nam. §¸nh gi¸ ®−îc thÕ m¹nh còng nh− c¸c mÆt h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum. 4
X©y dùng ®−îc c¸c tiªu chÝ nh»m ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum. §· thµnh lËp c¸c b¶n ®å ®Þnh h−íng quy ho¹ch cho toµn vïng nghiªn cøu ë tû lÖ 1/250.000 vµ cho hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n ë tû lÖ 1/50.000. §· x©y dùng ®−îc c¸c m« h×nh lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng, sù hµi hßa gi÷a m«i tr−êng thiªn nhiªn vµ x· héi, b¶o vÖ ®−îc sù ®a d¹ng sinh häc. §Ò xuÊt ®−îc c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ cho viÖc triÓn khai thùc hiÖn m« h×nh. Gãp phÇn hoµn chØnh hå s¬ “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi V−ên Quèc gia Phong Nha - KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh). VÒ ®µo t¹o §· ®µo t¹o ®−îc 3 th¹c sü chuyªn ngµnh §Þa lý vµ M«i tr−êng 6. C¸c c«ng tr×nh ®· c«ng bè liªn quan §· xuÊt b¶n quyÓn s¸ch “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi – V−ên Quèc gia Phong Nha – KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh – ViÖt Nam)” Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· tæ chøc nhiÒu lÇn héi th¶o vµ ®· nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc liªn quan. §Ò tµi ®−îc tæ chøc triÓn khai ë quy m« tæng hîp liªn ngµnh kh«ng chØ bao gåm c¸c nhµ khoa häc trong ph¹m vi §¹i häc Quèc gia Hµ Néi mµ cßn tËp hîp mét lùc l−îng c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh cña c¸c ViÖn nghiªn cøu, c¸c Trung t©m vµ c¸c Tr−êng §¹i häc kh¸c thuéc c¬ quan Trung −¬ng vµ c¸c tØnh thuéc ®Þa bµn nghiªn cøu. Sù thµnh c«ng cña ®Ò tµi ®−îc quyÕt ®Þnh nhê sù t¹o ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi cña l·nh ®¹o Vô Qu¶n lý khoa häc Tù nhiªn vµ X· héi - Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Ban Gi¸m ®èc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì vµ céng t¸c nhiÖt t×nh cña Uû ban nh©n d©n vµ c¸c Së, Ban, Ngµnh cña 8 tØnh : Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng 5
TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam vµ Kon Tum. Uû ban nh©n d©n cña 27 huyÖn biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ c¬ së vËt chÊt vµ tinh thÇn cho tËp thÓ t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh thu thËp tµi liÖu, xö lý, ®iÒu tra bæ sung, héi th¶o khoa häc vµ viÕt c¸c b¸o c¸o chuyªn ®Ò, b¸o c¸o tæng hîp. Nh©n dÞp nµy Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ vµ nh÷ng ng−êi tham gia xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã vµ xin ®−îc göi tíi c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c c¬ quan, Bé, Ngµnh tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng, c¸c tËp thÓ vµ c¸ nh©n c¸c nhµ khoa häc lêi chóc søc kháe, h¹nh phóc, hîp t¸c vµ lêi chµo kÝnh träng. 6
Ch−¬ng 1 VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn Khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ mét bé phËn cña d·y Tr−êng S¬n. Chóng cã vÞ trÝ ®Þa lý ®Æc biÖt, n»m tr¶i dµi däc theo s−ên ®«ng cña d·y nói hïng vÜ nhÊt ViÖt Nam. Chóng ®ãng vai trß lµ vïng chuyÓn tiÕp gi÷a d¶i ®Êt ven biÓn miÒn trung ViÖt nam víi vïng cao nguyªn Trung vµ H¹ Lµo ®Ó tõ ®ã tiÕp nèi víi khu vùc ®«ng b¾c Th¸i Lan vµ Mianma. §Þa h×nh cña khu vùc nghiªn cøu thuéc lo¹i ®Þa h×nh nói trung b×nh ®Õn cao. Møc ®é ph©n dÞ ®Þa h×nh tËp trung theo hai h−íng chñ yÕu lµ B¾c – Nam vµ §«ng – T©y. Nguyªn nh©n cña sù ph©n ho¸ nµy lµ do sù kÕ thõa cña lÞch sö ph¸t triÓn ®Þa chÊt, kiÕn t¹o vµ chóng ph¶n ¸nh râ nÐt cÊu tróc ®Þa chÊt cña d·y Tr−êng S¬n. MÆc dï ®Þa h×nh kÐo dµi theo chiÒu tõ b¾c xuèng nam nh−ng ph©n dÞ ®é dèc l¹i theo chiÒu tõ t©y sang ®«ng lµ chÝnh, nªn c¸c hÖ th«ng s«ng suèi trong vïng nghiªn cøu ®Òu ch¶y theo ph−¬ng tõ t©y sang ®«ng hoÆc tõ t©y b¾c xuèng ®«ng nam vµ ®æ ra BiÓn §«ng. C¸c s«ng th−êng ng¾n, dèc, nhiÒu ghÒnh th¸c. ChÝnh v× vËy, l−u l−îng dßng ch¶y gi÷a mïa m−a vµ mïa kh« chªnh lÖch nhau rÊt lín. Lò lín th−êng x¶y ra tõ th¸ng 8 ®Õn 10 vµ cã sù lÖch pha tõ b¾c vµo nam. Do ho¹t ®éng cña hÖ thèng s«ng suèi vµ c¸c dßng ch¶y mÆt m·nh liÖt nªn tèc ®é xãi mßn cña khu vùc nghiªn cøu t−¬ng ®èi cao, hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy dÉn ®Õn quü ®Êt giµnh cho n«ng nghiÖp thÊp so víi c¸c vïng nói kh¸c ë ViÖt nam. Khu vùc nghiªn cøu n»m gèi trªn hai miÒn khÝ hËu kh¸c biÖt. C¸c huyÖn tõ Thanh Ho¸ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña khÝ hËu nãng Èm miÒn b¾c. Tõ huyÖn Hiªn trë vµo ®Õn Sa ThÇy, khÝ hËu hai mïa cña miÒn nam chi phèi râ rÖt. Cïng víi ®Þa h×nh, tÝnh ph©n hãa vÒ khÝ hËu nµy ®· dÉn ®Õn tÝnh ®a d¹ng cao vÒ sinh häc cña d·y Tr−êng S¬n. Sù ®a d¹ng ®−îc thÓ hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh, ®Æc biÖt lµ cã th¶m thùc vËt víi nhiÒu tÇng sinh th¸i phong phó. NhiÒu lo¹i ®éng, thùc vËt ®Æc h÷u ch−a t×m thÊy ë bÊt kú n¬i nµo kh¸c ë ViÖt Nam còng nh− trªn thÕ giíi. D¶i biªn giíi phÝa t©y còng lµ n¬i héi tô nhiÒu v−ên Quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn næi tiÕng kh«ng nh÷ng ë ViÖt nam mµ cßn trªn c¶ thÕ giíi nh− Di s¶n thiªn nhiªn Phong Nha-KÎ Bµng, v−ên quèc gia Pï M¸t, Vò Quang, Ngäc Linh... Tr¶i dµi qua nhiÒu cÊu tróc ®Þa chÊt cã b¶n chÊt kiÕn t¹o vµ lÞch sö ph¸t triÓn kh¸c nhau, th¹ch häc ®a d¹ng vµ phong phó vÒ lo¹i h×nh, nªn khu vùc nghiªn cøu nãi riªng vµ d·y Tr−êng S¬n nãi chung cã nhiÒu lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c nhau. Trong vïng nghiªn cøu cã mÆt ®Çy ®ñ c¸c lo¹i ®¸ tõ cæ nhÊt ®Õn trÎ nhÊt, tõ siªu mafic ®Õn axit, tõ biÕn chÊt cao ®Õn ch−a g¾n kÕt. ChÝnh sù phong phó vµ ®a d¹ng 7
vÒ ®¸ mÑ lµ nguyªn nh©n sinh ra nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau còng nh− tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao. Do bÞ ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh biÓn §«ng diÔn ra trong Cenoizoi, c¸c hÖ thèng ®øt g·y kiÕn t¹o lín ph©n chia c¸c khèi cÊu ®Þa chÊt ®· bÞ t¸i ho¹t ®éng vµ lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp còng nh− gi¸n tiÕp g©y ra nhiÒu lo¹i tai biÕn. Ho¹t ®éng t©n kiÕn t¹o ®· sinh ra sù ph©n dÞ lín vÒ ®Þa h×nh vµ dÉn ®Õn hµng lo¹t hÖ qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh bÒ mÆt nh−: l−u tèc dßng ch¶y mÆt lín, tèc ®é xãi mßn cao, nhiÒu s¶n phÈm phong hãa vËt lý vµ hãa häc ®−îc sinh ra. C¸c s¶n phÈm nµy cïng víi sù biÕn ®éng vÒ thêi tiÕt lµ nguyªn nh©n g©y ra lò quÐt, lò bïn ®¸, g©y tai biÕn cho khu vùc h¹ du cña c¸c s«ng lín trong suèt d¶i ®ång b»ng ven biÓn miÒn trung. 8
Ch−¬ng 2 §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn Do ®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh− ®· nªu trong ch−¬ng 1, khu vùc nghiªn cøu rÊt ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh tµi nguyªn. Trong ®ã, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn chñ yÕu lµ ®Êt, thñy n¨ng, rõng, ®a d¹ng sinh häc vµ du lÞch. 1. Tµi nguyªn ®Êt Vïng biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum cã diÖn tÝch tù nhiªn kh¸ lín víi 3.679.268 ha, ®−îc h×nh thµnh tõ 11 nhãm ®Êt víi 32 ®¬n vÞ ph©n lo¹i d−íi nhãm. Trong ®ã, nhãm ®Êt ®á vµng chiÕm diÖn tÝch lín nhÊt, 2.645.751 ha, chiÕm 71,91% tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Nhãm ®Êt phï sa cã diÖn tÝch ®Êt kh«ng ®¸ng kÓ 103.187 ha, chiÕm 2,8% (b¶ng 1) DiÖn tÝch ®Êt b»ng bao gåm c¶ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô cã 168.519 ha, chiÕm 4,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Trong ®ã diÖn tÝch ®Êt kh«ng sö dông ®−îc bao gåm: nhãm ®Êt cån c¸t, b·i c¸t vµ ®Êt c¸t biÓn; nhãm ®Êt phÌn trung b×nh; nhãm ®Êt mÆn, ®Êt phï sa óng n−íc; ®Êt lÇy vµ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô cã ®Õn 70.220 ha, chiÕm 41,6% diÖn tÝch ®Êt b»ng, ®©y lµ nh÷ng lo¹i ®Êt cÇn ®−îc c¶i t¹o, ®iÒu nµy còng cho thÊy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c©y l−¬ng thùc trong vïng rÊt h¹n chÕ. DiÖn tÝch ®Êt ®åi nói cã 3.400.249 ha (kÓ c¶ ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸), chiÕm 92,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng, ®iÒu nµy còng cho thÊy ®©y lµ vïng cã lîi thÕ ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y dµi ngµy, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y trång cã gi¸ trÞ hµng ho¸ cao nh− cµ phª, cao su. Tuy nhiªn, so víi nhiÒu vïng kh¸c diÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é dèc
B¶ng 1. DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Thõa Thiªn Thanh Ho¸ Qu¶ng TrÞ Kon Tum NghÖ An DiÖn tÝch Tû lÖ (%) Hµ TÜnh Tªn ®Êt Qu¶ng Qu¶ng B×nh nam HuÕ (ha) I. Nhãm ®Êt c¸t 23256 0.63 23256 II. Nhãm ®Êt 5671 0.15 5671 mÆn III. Nhãm ®Êt 5586 0.15 5586 phÌn IV. Nhãm ®Êt 103187 2.80 913 33445 32530 27463 3531 5305 phï sa V. Nhãm ®Êt lÇy 802 0.02 802 vµ than bïn VI. Nhãm ®Êt 38382 1.04 6734 340 1687 6130 19643 3848 x¸m b¹c mµu VII. Nhãm ®Êt 2645751 71.91 282905 746595 214387 433306 218842 111673 291476 346567 ®á vµng VIII. Nhãm ®Êt mïn vµng ®á 434250 11.80 52002 181930 25824 10180 10788 7946 39221 106359 trªn nói IX. Nhãm ®Êt mïn trªn nói 7260 0.20 1674 5586 cao X. §Êt thung lòng do s¶n 35603 0.97 13145 7418 14423 617 phÈm dèc tô XI. Nhãm ®Êt xãi mßn tr¬ sái 269020 7.31 85017 24926 7846 147438 1767 1474 552 ®¸ Céng ®Êt 3568768 97.00 427571 1002055 289692 674255 234928 121093 350892 468282 Hå ao, s«ng 48706 1.32 8239 13294 4408 11953 2201 1286 3517 3808 suèi Nói ®¸ 61794 1.68 6948 11275 85 42198 275 523 490 Tæng diÖn tÝch tù 3679268 100.00 442758 1026624 294185 728406 237404 122902 354899 472090 nhiªn 2. Tµi nguyªn n−íc Tµi nguyªn n−íc trong khu vùc nghiªn cøu ®−îc ph©n thµnh hai nhãm lµ n−íc mÆt vµ n−íc d−íi ®Êt. 2.1. Tµi nguyªn n−íc mÆt N−íc mÆt trong khu vùc nghiªn cøu tËp trung chñ yÕu vµo hai lo¹i h×nh chÝnh lµ n−íc m−a vµ dßng ch¶y mÆt. L−îng m−a b×nh qu©n 1800-3000mm/n¨m, lín h¬n l−îng m−a b×nh qu©n c¶ n−íc lµ 1975 mm/n¨m. L−¬ng m−a ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu vµo mét sè khu vùc nhÊt ®Þnh vµ h×nh thµnh nh÷ng t©m m−a lín ë d¶i B¹ch M·, H−¬ng Khª, Bè Tr¹ch. Trong khi ®ã, mét sè vïng kh¸c l−îng m−a rÊt thÊp, vÝ dô nh− ë T−¬ng D−¬ng l−îng m−a trung b×nh chØ cã 1200mm/n¨m. Ngoµi ra, l−îng m−a biÕn ®éng m¹nh theo thêi gian trong n¨m. Tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu ë c¸c huyÖn tõ Thanh Hãa ®Õn 10
Thõa Thiªn HuÕ. Trong khi ®ã c¸c huyÖn cßn l¹i ë phÝa nam ®Ìo H¶i V©n, mïa m−a tËp trung trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12. Dßng ch¶y trong khu vùc nghiªn cøu bÞ chi phèi chñ yÕu bëi 7 hÖ thèng s«ng lín: hÖ thèng S«ng M·, hÖ thèng S«ng C¶, hÖ thèng S«ng Gianh, hÖ thèng S«ng H−¬ng, hÖ thèng S«ng BÕn H¶i, hÖ thèng S«ng Thu Bån, hÖ thèng S«ng Dakbla. MËt ®é s«ng ngßi biÕn thiªn tõ 0,43-1,69km/km2. B×nh qu©n 20 km bê biÓn cã mét cöa s«ng. §Æc ®iÓm chung cña hÖ thèng s«ng trong khu vùc nghiªn cøu lµ ng¾n, dèc vµ ®Òu b¾t nguån tõ d·y Tr−êng S¬n, ®æ ra biÓn §«ng. L−îng dßng ch¶y n¨m vµ hÖ sè dßng ch¶y khu vùc nghiªn cøu ®Òu lín, m« dul dßng ch¶y M0=19,0-72,7l/skm2. PhÇn lín c¸c cöa s«ng ®Òu bÞ c¸c cån c¸t ch¹y song song víi bê biÓn ch¾n l¹i. Do ®ã, vµo mïa lò n−íc khã tiªu tho¸t vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ngËp óng. TiÒm n¨ng thuû n¨ng cña c¸c s«ng ngßi trong vïng lµ rÊt lín. Chóng cã thÓ cung cÊp nguån ®iÖn n¨ng lªn ®Õn 24,308 tû kwh vµ t¹o c¸c hå chøa lín phôc vô ph¸t triÓn t−íi tiªu, gãp phÇn ®iÒu hßa, c©n b»ng n−íc gi÷a c¸c mïa trong n¨m. 2.2. Tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt C¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y chñ yÕu cã diÖn tÝch lµ ®åi, nói ph¸t triÓn trªn c¸c thµnh t¹o ®¸ gèc kh¸c nhau nªn nguån n−íc d−íi ®Êt chñ yªu thuéc nhãm n−íc n−íc khe nøt vµ n−íc lç hæng. N−íc khe nøt trong khu vùc nghiªn cøu kh«ng n»m trong mét hÖ thèng thñy lùc liªn tôc mµ n»m trong c¸c bån, c¸c khèi ®¸ nøt nÎ, c¸ch biÖt víi nhau. MÆt g−¬ng n−íc ngÇm cã d¹ng bËc thang. §é s©u mùc n−íc ngÇm th−êng gÆp tõ 2-10m hay s©u h¬n n÷a. PhÇn lín c¸c tÇng chøa n−íc khe nøt lµ c¸c tÇng kh«ng ¸p, song ®«i khi n−íc trë nªn cã tÝnh ¸p lùc côc bé do bÞ phñ ë trªn c¸c líp sÐt hay thÊu kÝnh sÐt hoÆc ®¸ nguyªn khèi dµy c¸ch n−íc. Nguån cung cÊp cho n−íc khe nøt chñ yÕu lµ n−íc m−a vµ n−íc thÊm xuyªn tõ c¸c tÇng n−íc lç hæng n»m trªn. MiÒn tho¸t n−íc n»m trïng víi hÖ thèng s«ng suèi vµ ranh giíi gi÷a c¸c ®Þa tÇng ®¸ gèc vµ c¸c trÇm tÝch bë rêi §Ö Tø. §éng th¸i cña n−íc khe nøt lµ ®éng th¸i biÕn ®æi theo mïa, cã sù lÖch pha gi÷a l−îng m−a, l−îng dßng mÆt víi ®é cao mùc n−íc ngÇm. ChÊt l−îng n−íc khe nøt thuéc lo¹i siªu nh¹t (M
thung lòng lín ch¹y qua nh− huyÖn A L−íi, §¾k Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy còng cã c¸c tÇng chøa n−íc lç hæng, nh−ng diÖn tÝch hÑp. Nh− vËy, nguån n−íc d−íi ®Êt cña c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y, tõ Thanh hãa ®Õn Kon Tum chØ tËp trung vµo lo¹i n−íc khe nøt. MÆt kh¸c, do ®Þa h×nh ph©n c¾t m¹nh nªn tr÷ l−îng ®éng cña n−íc d−íi ®Êt lµ kh«ng lín, song c¸c tÇng chøa n−íc ®Òu cã chÊt l−îng tèt vµ hÇu hÕt ®Òu ch−a bÞ « nhiÔm. 3. Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc 3.1. DiÖn tÝch rõng vµ ®é che phñ Theo kÕt qu¶ tæng kiÓm kª n¨m 2000 cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rõng cña khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum ®−îc ®−a ra trong b¶ng 2. B¶ng 2. Tæng hîp diÖn tÝch rõng khu vùc biªn giíi phia t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum DiÖn tÝch ®Êt cã rõng (ha) §é che TT HuyÖn Rõng Rõng Rõng phñ hiÖn Rõng gç Rõng tre nøa hçn giao ngËp mÆn trång t¹i (%) 1 M−êng L¸t 16378 13554 11525 - 1039 55,2 2 Quan Hãa 38689 4409 1031 - 19469 63,8 3 Quan S¬n 16345 23175 15569 - 3812 63,3 4 Lang Ch¸nh 20622 5782 2991 - 6342 60,9 5 Th−êng Xu©n 18878 22820 6286 - 2442 45,6 6 QuÕ Phong 92472 21639 3907 - 3063 63,8 7 T−¬ng §−¬ng 119299 16887 8018 - 1428 51,9 8 Kú S¬n 46662 5170 9455 - 150 29,3 9 Con Cu«ng 101958 10408 7390 - 1736 69,6 10 Anh S¬n 13835 5085 2826 - 1303 38,5 11 Thanh Ch−¬ng 35257 6305 1126 - 4558 41,9 12 H−¬ng S¬n 61879 343 256 - 4156 58,1 13 H−¬ng Khª 80690 37 431 - 7724 49,5 14 Tuyªn Hãa 78525 - - - 685 68,9 15 Minh Hãa 102816 - - - 149 73,0 16 Bè Tr¹ch 144167 - - - 8255 71,8 17 Qu¶ng Ninh 42971 - - 19 6301 41,4 18 Lª thuû 65561 - - - 12659 55,4 19 H−¬ng Hãa 25492 - - - 1553 23,5 20 DaKr«ng 55966 - - - 538 46,2 21 A L−íi 68841 - - - 3555 48,9 22 Hiªn 93926 6677 - - 4130 61,1 23 Giµng 88851 1343 - - 162 49,2 24 Dakglai 74632 14887 12383 - 1770 72,6 25 Ngäc Håi 18000 19442 11691 - 435 60,1 26 Sa ThÇy 96291 34650 36664 - 135 69,5 Céng 1619103 212613 131549 19 97549 56.1 Tõ b¶ng trªn, thÊy r»ng ®é che phñ rõng cña mét sè huyÖn nh− Minh Hãa, Bè Tr¹ch, §¨k Glei ®· ®¹t tíi >70%, trong khi ®ã mét sè huyÖn kh¸c nh− huyÖn Kú S¬n, H−íng Hãa, Anh S¬n, ®é che phñ cßn rÊt thÊp míi ®¹t 30%. MÆc dï ®é che 12
phñ cña toµn vïng ®· ®¹t tíi 56,1% nh−ng vÉn ch−a ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®Æc biÖt víi vai trß lµ m¸i nhµ cña khu vùc vµ lµ l¸ ch¾n phßng hé cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña c¸c huyÖn vµ tØnh thuéc d¶i ven biÓn. 3.2. §a d¹ng sinh häc Sù ph©n hãa cao ®é vÒ khÝ hËu vµ ®Þa h×nh ®· lµm cho d¶i biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum trë thµnh mét trong 4 trung t©m ®a d¹ng sinh häc chÝnh cña n−íc ta. TÝnh ®a d¹ng ®ã ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt: th¶m thùc vËt, hÖ thùc vËt, tµi nguyªn thùc vËt, hÖ ®éng vËt vµ nguån gen. Th¶m thùc vËt rõng bao gåm c¸c kiÓu víi c¸c tÇng sinh th¸i phong phó: + Rõng kÝn th−êng xanh nöa rông l¸, m−a mïa, ¸ nhiÖt ®íi hçn giao c©y l¸ réng l¸ kim ë ®é cao tõ 1500m trë lªn. + Rõng kÝn th−êng xanh m−a mïa ¸ nhiÖt ®íi c©y l¸ réng hçn giao c©y l¸ kim ë ®é cao 700-1500m. + Rõng kÝn th−êng xanh nöa rông lµ ¸ nhiÖt ®íi m−a mïa c©y l¸ réng ë ®é cao 700-1500m. + Tr¶ng c©y bôi th−êng xanh nöa rông l¸ ë ®é cao 700 – 1500m + Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi ë ®é cao d−íi 700m + Rõng th−êng xanh thø sinh ®ang phôc håi, ®é cao d−íi 700m. + Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi, chñ yÕu c©y lµ réng trªn nói ®¸ v«i. HÖ thùc vËt bao gåm kho¶ng 194 hä, 723 chi vµ 1438 loµi thùc vËt bËc cao cã mÆt trong ®ã 60 loµi quý hiÕm ®· ®−îc ®−a vµo s¸ch ®á ViÖt Nam. NhiÒu loµi thùc vËt ®Æc h÷u, nhiÒu lo¹i gç quý næi tiÕng. VÒ hÖ ®éng vËt, khu vùc nghiªn cøu lµ mét trong nh÷ng khu hÖ ®éng vËt giµu loµi nhÊt n−íc ta gåm thó, chim, bß s¸t, l−ìng c−, c¸ n−íc ngät, ®éng vËt phï du, ®éng vËt ®¸y. NÐt næi bËt cña khu hÖ ®éng vËt lµ sè loµi ®Æc h÷u chiÕm tû lÖ cao so víi nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c. Sù cã mÆt cña c¸c loµi ®éng thùc vËt ®Æc h÷u, quý hiÕm lµ nguån gen ®a d¹ng cÇn ®−îc nh©n réng. Nh×n chung, tµi nguyªn rõng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum cã gi¸ trÞ cao c¶ vÒ mÆt kinh tÕ, m«i tr−êng vµ ®a d¹ng sinh häc. N»m ë 2 bªn s−ên §«ng vµ T©y cña dÉy Tr−êng S¬n vµ lµ biªn giíi quèc gia, c¸c khu rõng ë ®©y cßn cã gi¸ trÞ an ninh quèc phßng b¶o vÖ vïng biªn giíi phÝa t©y ®Êt n−íc. Tuy vËy, ®é che phñ ë nhiÒu n¬i cßn thÊp. MÆt kh¸c, do sù t¨ng d©n sè, do ¸p lùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, do khai th¸c l¹m dông tµi nguyªn rõng qu¸ møc, nªn trong nh÷ng n¨m qua diÖn tÝch rõng vµ chÊt l−îng rõng ®· gi¶m sót. Ngoµi ra, chÊt 13
®éc da cam/®i«xin do Mü sö dông tr−íc ®©y vµ c¸c t¸c ®éng cña thiªn nhiªn nh− ch¸y rõng, lò quÐt, b·o lôt ... còng lµm suy gi¶m chÊt l−îng m«i tr−êng sèng cña c¸c loµi ®éng, thùc vËt, dÉn ®Õn nguy c¬ diÖt chñng mét sè loµi quý hiÕm. Trong khi ®ã, rõng vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cña vïng nghiªn cøu lµ mét trong nh÷ng tµi nguyªn ®Æc biÖt vµ quý gi¸ nhÊt. ChÝnh v× vËy, bÊt cø m« h×nh ph¸t triÓn nµo, muèn ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng ®Òu ph¶i ®−îc x©y dùng trªn c¬ së b¶o tån vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn nµy. 4. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n Trong ph¹m vi khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum, kho¸ng s¶n ®a d¹ng, ph©n t¸n, kÐm triÓn väng trõ ®¸ v«i xi m¨ng, c¸t thñy tinh vµ vËt liÖu x©y dùng. Tuy nhiªn, ®¸ v«i l¹i liªn quan ®Õn c¸c khu Di s¶n Thiªn nhiªn vµ v−ên Quèc gia nªn kh«ng ®−îc phÐp khai th¸c vµo môc ®Ých lµm xi m¨ng còng nh− sö dông chóng nh− lµ mét lo¹i kho¸ng s¶n th«ng th−êng. B¶ng 3. C¸c lo¹i h×nh kho¸ng s¶n khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Kho¸ng s¶n Ph©n bè Quy m« Fe Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng Má nhá, ®iÓm quÆng B×nh Qu¶ng Nam Cu Thanh Hãa, NghÖ An, Qu¶ng Nam Má nhá, ®iÓm quÆng Pb-Zn Thanh Hãa, NghÖ An, Qu¶ng Nam §iÓm quÆng Ýt triÓn väng Sn – W Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng §iÓm quÆng, má nhá Nam Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng Vµng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ – Qu¶ng Nam, Kon §iÓm quÆng, má nhá Tum Photphorit NghÖ An, Qu¶ng B×nh Má nhá Hãa häc vµ Thanh Hãa, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Pyrit Má nhá, quÆng ph©n bãn Qu¶ng Nam Serpentinit Lµng Håi Má nhá Nguyªn liÖu Graphit Thanh Hãa, Qu¶ng Nam §iÓm quÆng, má nhá kü thuËt Talc Kaolin Qu¶ng B×nh, Thõa Thiªn HuÕ Má nhá – võa §¸ v«i Thanh Hãa, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh Granit Thõa Thiªn HuÕ, Thanh Hãa C¸t sái x©y dùng NghÖ An, Qu¶ng TrÞ, Kon Tum Má nhá, ®iÓm quÆng NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Than Má nhá, võa Qu¶ng Nam, NghÖ An Uran Thõa Thiªn – HuÕ, Qu¶ng Nam N-íc kho¸ng Thanh Hãa, Qu¶ng B×nh, Kon Tum C¸c lo¹i kho¸ng s¶n cã gi¸ trÞ kh¸c nh− vµng còng lµ mét lîi thÕ cña mét sè tØnh nh− Qu¶ng TrÞ, Qu¶ng Nam, tuy nhiªn viÖc khai th¸c vµng sa kho¸ng còng nh− vµng gèc ®ang diÔn ra nh− hiÖn nay l¹i g©y t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng. Lîi 14
Ých thu ®−îc tõ viÖc khai th¸c vµng thiÕu quy ho¹ch kh«ng thÓ bï ®¾p ®−îc c¸c thiÖt h¹i to lín vµ ®Ó l¹i c¸c hËu qu¶ xÊu ®èi víi m«i tr−êng sinh th¸i, tÝnh ®a d¹ng c¶nh quan vµ ®a d¹ng sinh häc, lµ nh÷ng nguån tµi nguyªn quÝ h¬n nhiÒu. ChÝnh v× vËy, còng kh«ng nªn coi vµng lµ lo¹i kho¸ng s¶n ®Ó ®−a nÒn kinh tÕ trong khu vùc nghiªn cøu ph¸t triÓn theo h−íng bÒn v÷ng. C¸c lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c còng ®Òu thuéc lo¹i má võa vµ nhá, thËm chÝ chØ lµ nh÷ng ®iÓm quÆng, do ®ã xÐt vÒ gãc ®é tµi nguyªn, kho¸ng s¶n cña khu vùc nghiªn cøu chØ lµ mét bé phËn chiÕm tû träng nhá so víi c¸c lo¹i h×nh tµi nguyªn kh¸c. 5. TiÒm n¨ng du lÞch Víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, nhiÒu v−ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn, còng nh− sù ®a d¹ng vÒ c¶nh quan tù nhiªn, tiÒm n¨ng du lÞch cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ rÊt lín. §Æc biÖt hÖ thèng ®−êng Hå ChÝ Minh míi ®−îc ®−a vµo sö dông ®· t¹o nhiÒu tiÒn ®Ò thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung còng nh− kinh tÕ du lÞch nãi riªng. Cïng víi th¶m thùc vËt rõng phong phó vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, du lÞch còng lµ mét trong nh÷ng nguån tµi nguyªn quý gi¸ vµ ®Çy lîi thÕ cña vïng nghiªn cøu. V× vËy, c¸c m« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−îc nªu trong b¸o c¸o ®· coi du lÞch nh− mét yÕu tè quan träng. §iÒu nµy còng phï hîp víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch lµ phÊn ®Êu ®−a du lÞch trë thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän, xÕp vÞ trÝ thø hai sau ngµnh dÇu khÝ. 15
Ch−¬ng 3 §¸nh gi¸ tæng hîp tæng hîp kinh tÕ – x· héi 1- §Æc ®iÓm d©n téc, d©n c−, gi¸o dôc, y tÕ vµ møc sèng d©n c− N»m ë vÞ trÝ trung chuyÓn theo h−íng §«ng - T©y gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n−íc Lµo vµ Campuchia vµ theo h−íng B¾c - Nam gi÷a khu vùc miÒn nói phÝa B¾c vµ khu vùc T©y Nguyªn, vïng nghiªn cøu lµ n¬i sinh tô, gÆp gì, tiÕp xóc gi÷a c¸c bé téc, bé l¹c thuéc c¸c thµnh phÇn nh©n chñng, ng«n ng÷ vµ v¨n hãa kh¸c nhau. §iÒu nµy ®· t¹o cho l·nh thæ nghiªn cøu tÝnh chÊt ®a d©n téc, ®Æc ®iÓm v¨n hãa ®a d¹ng vµ phong phó bao gåm c¸c yÕu tè b¶n ®Þa hoµ quyÖn víi c¸c yÕu tè bªn ngoµi ®· ®−îc hÊp thu t¹o nªn b¶n s¾c riªng ®éc ®¸o nh−ng còng g©y nªn nh÷ng khã kh¨n cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña vïng. Trªn ®Þa bµn biªn giíi phÝa T©y ViÖt Nam tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum, cã h¬n 16 d©n téc chung sèng víi nhau trong ®ã, ng−êi Kinh chiÕm 66%, ng−êi Th¸i chiÕm 16%, ng−êi M−êng chiÕm 3% vµ 15% lµ c¸c d©n téc Ýt ng−êi kh¸c. Ng−êi Kinh vµ ng−êi Th¸i sèng chñ yÕu ë nh÷ng vïng ®Êt t−¬ng ®èi thuËn lîi, trong khi ®ã c¸c d©n téc kh¸c th−êng c− tró ë nh÷ng vïng cao. Ng«n ng÷ cña c¸c d©n téc trªn thuéc ba ng÷ hÖ: Nam ¸, Th¸i - Ka §ai vµ Hm«ng - Dao. Ng÷ hÖ Nam ¸ bao gåm 2 nhãm ng«n ng÷: M«n - Kh¬me vµ ViÖt M−êng ®−îc 14 d©n téc sö dông. Nhãm ng«n ng÷ Tµy - Th¸i thuéc ng÷ hÖ Th¸i - Ka §ai. Ng÷ hÖ Hm«ng - Dao chØ cã ng−êi Hm«ng sö dông. MÆc dï c¸c d©n téc trong vïng sö dông 3 ng÷ hÖ kh¸c nhau nh−ng ng«n ng÷ vµ tiÕng nãi cã nhiÒu nÐt t−¬ng ®ång. §Æc ®iÓm ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù giao l−u gi÷a c¸c d©n téc vµ th¾t chÆt khèi ®¹i ®oµn kÕt céng ®ång. §©y còng lµ yÕu tè thuËn lîi cho viÖc thiÕt lËp vµ më réng mèi quan hÖ kinh tÕ trong vïng theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. B¶ng 4: Thµnh phÇn vµ n¬i c− tró cña c¸c d©n téc trong khu vùc nghiªn cøu Tªn c¸c d©n STT téc, nhãm c¸c C¸c tªn gäi kh¸c Khu vùc c− tró chñ yÕu d©n téc C− tró cïng c¸c d©n téc kh¸c ë trªn toµn 1 Kinh ViÖt vïng Tµy, Tµy Khao (Th¸i Con Cu«ng, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, QuÕ 2 Th¸i Tr¾ng), Tµy §¨m Phong, Lang Ch¸nh, Quan Hãa, Quan (Th¸i §en) S¬n vµ M−êng L¸t Mol, Mual, Moi*, Quan S¬n, Quan Hãa, Lang Ch¸nh vµ 3 M−êng Mäi M−êng L¸t Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, QuÕ Phong, Lang 4 Hm«ng/MÌo M«ng, MÌo Ch¸nh, Quan Hãa, Quan S¬n vµ M−êng 16