Đề án: "Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá"

Chia sẻ: Nguyen Phuong Hieu | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

165
lượt xem 73
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Một đất nước muốn phát triển đuổi kịp và trở thành nước tiên tiến trên thế giới thì không chỉ dựa vào một ngành nghề nào cả mà phải phát triển đồng đều tất cả các ngành nhưng phải biết lấy những ngành mà nước mình có lợi thế so sánh để phát triển làm mũi nhọn hay nói cách khác đất nước phải có một cơ cấu ngành phù hợp với từng giai đoạn phát triển của mình. Việt Nam ta là nước đang phát triển và đang từng bước hoà nhập với nền kinh tế thế giới...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án: "Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá"

Luận văn Đề án: "Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá"
Mục lục Nội dung của đề tài gồm 4 phần: ............................................................... 4 Phần I: Một số lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc dân ................... 4 Phần I ................................................................................................ .......... 5 1. Những khái niệm chung về cơ cấu kinh tế. ........................................... 5 1.1. Khái niệm cơ cấu: ................................................................................ 5 1.2. Khái niệm cơ cấu kinh tế: .................................................................... 5 1.3. Phân loại cơ cấu kinh tế. ...................................................................... 6 a. Cơ cấu ngành kinh tế: ............................................................................. 6 b. Cơ cấu vùng, lãnh thổ kinh tế: ................................................................ 6 c. Cơ cấu thành phần kinh tế: ..................................................................... 6 d. Cơ cấu xuất nhập khẩu: ................................................................ .......... 7 e. Cơ cấu công nghệ sản xuất: .................................................................... 7 f. Cơ cấu kết cấu hạ tầng: ........................................................................... 7 1.4. Vai trò của cơ cấu kinh tế trong quá trình phát triển kinh tế: ............. 8 2. Những vấn đề chung về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế quốc dân. 8 2.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế. ................................................................. 8 2.2. Một số mô hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế......................................... 8 a. Chuyển dịch cơ cấu theo hướng kết hợ khai thác nguồn lực trong nước với mở rộng quan hệ kinh tế với bên ngoài................................................... 8 b. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo mô hình hướng ngoại. ......................... 10 c. Chuyển cơ cấu kinh tế theo mô hình hướng nội. .................................... 11 2.3. Những quan niệm về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế................... 11 2.4. Những yếu tố ảnh hưởng tới chuyển dịch cơ cấu ngành của nền kinh tế. ............................................................................................................... 12 Phần II ................................................................ ...................................... 14 1. Những vấn đề chung về công nghiệp hoá, hiện đại hoá ...................... 14 1.1. Quan niệm về công nghiệp hoá .......................................................... 14 1.2. Bản chất công nghiệp hoá, hiện đại hoá: .......................................... 14 1.3. Cơ sở khoa học việc thực hiện công nghiệp hoá ................................ 15 2. Công nghiệp hoá, hiện đại hoá các ngành kinh tế quốc dân nước ta . 15 2.1. Điều kiện và bối cảnh tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá các ngành kinh tế quốc dân ............................................................................. 15 2.2. Phương hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá các ngành kinh tế quốc dân ................................ .................................................................... 16 2.3. Quan điểm chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá của nước ta. .......................................................................... 18 2.4. Những điều kiện, biện pháp chủ yếu nhằm thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá các ngành kinh tế quốc dân ở nước ta. ........................ 19 a. Phát triển nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội các mối quan hệ liên kết giữa các ngành của nền kinh tế quốc dân............................................................ 19 b. Thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng khoá học kỹ thuật công nghệ vào sản xuất và đời sống. ................................................................................................ 19 2
c. Phân bổ, sử dụng đào tạo, bồi dưỡng lao động cho các ngành. ............... 19 d. Huy động nhiều nguồn vốn và sử dụng vốn có hiệu quả. ........................ 20 e. Đổi mới cơ chế quản lý và nâng cao vai trò của nhà nước đối với sự nghiệp công nghiệp hoá nhanh và có hiệu quả. ........................................... 20 Phần III ..................................................................................................... 21 1. Sự cần thiết phải chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. ......................................................................... 21 1.1. Xuất phát từ tình hình, xu hướng chung của khu vực, thế giới. ....... 21 1.2. Xuất phát từ yêu cầu trong nước........................................................ 21 1.3. Xuất phát từ những yêu cầu khác ...................................................... 22 Phần IV ..................................................................................................... 23 1. Cần rà xét để điều chỉnh hoàn thiện và nâng cao chất lượng quy hoạch. Chiến lược phát triển các ngành, các vùng và các địa phương. . 23 2. Xác định và tập trung sức phát triển các ngành trọng điểm mũi nhọn, các ngành cần ưu tiên phát triển trong thời kỳ sắp tới. ......................... 24 3. Tập trung nghiên cứu thị trường để xác định cơ cấu sản phẩm hợp lý. ................................................................................................................... 24 4. Tăng cường một số điều kiện chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong điều kiện hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới. ........... 25 Phần I. Một số lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ............................ 28 2.4. Những yếu tố ảnh hưởng tới chuyển dịch cơ cấu ngành của nền ......... 28 3
Lời nói đầu Một đất nước muốn phát triển đuổi kịp và trở thành nước tiên tiến trên thế giới thì không chỉ d ựa vào một ngành nghề nào cả mà phải phát triển đồng đều tất cả các ngành nhưng phải biết lấy những ngành mà nước mình có lợi thế so sánh để phát triển làm m ũi nhọn hay nói cách khác đất nước phải có một cơ cấu ngành phù hợp với từng giai đoạn phát triển của mình. V iệt Nam ta là nước đang phát triển và đang từng bước hoà nhập với nền kinh tế thế giới để đuổi kịp với nền kinh tế của những nước phát triển trên thế giới. Việc chính phủ Mỹ chính thức quan hệ ngoại giao với nước ta ( 1995), mới đây là việc nước ta gia nhập AFTA (2003) đặc biệt là chúng ta đang hướng tới năm 2006 sẽ xoá bỏ hàng rào thuế quan đối với các nước ASEAN và xa hơn nữa là giai nhập tổ chức thương mại thế giới WTO điều đó tạo cho nền kinh tế nước ta nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức không nhỏ. Vậy nền kinh tế, cơ cấu kinh tế của chúgn ta phải thay đổi thế nào cho phù hợp với tình hình mới để đưa nước ta đến năm 2020 trở thành nước công nghiệp như đại hội IX của Đảng đề ra. Đó là lý do em chọn đề tài "Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá". Nội dung của đề tài gồm 4 phần: Phần I: Một số lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc dân Phần II: Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Phần III: Sự cần thiết chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Phần IV: Các giải pháp chủ yếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nước ta theo hướng hội nhập với nền kinh tế khu vực thế giới. Trong quá trình làm không tránh khỏi những thiếu sót, em rất mong có được những ý kiến đóng góp của các thầy cô và các bạn. Em xin chân thành cảm ơn. 4
Phần I một số lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc dân 1. Những khái niệm chung về cơ cấu kinh tế. 1.1. Khái niệm cơ cấu: Trước khi đi vào tìm hiểu khái niệm cơ cấu kinh tế chúng ta hãy tiếp cận nó bằng khái niệm "cơ cấu". "Cơ cấu là một phạm trù triết học dùng để biểu thị cấu trúc bên trong, tỷ lệ và mối quan hệ giữa các bộ phận hợp thành hệ t hống. Cơ cấu đ ược biểu hiện như là tập hợp những mối quan hệ liên kết hữu cơ, các yếu tố khác nhau của một hệ thống nhất định. Nó biểu hiện ra như là một thuộc tính của sự vật hiện tượng nó biến đổi cùng với sự biến đổi sự vật, hiện tượng". V ì thế khi nghiên cứu cơ cấu phải đứng trên quan điểm hệ thống. 1.2. Khái niệm cơ cấu kinh tế: ở trên là khái niệm về cơ cấu, cũng như vậy đối với nền kinh tế quốc dân, khi xem nó là một hệ thống phức tạp thì c ó thể thấy rất nhiều các bộ phận và các kiểu cơ cấu hợp thành của chúng, tuỳ theo cách mà chúng ta tiếp cận khi nghiên cứu. Đ ứng trên quan điểm duy vật biện chứng và lý thuyết hệ thống có thể hiểu: cơ cấu kinh tế là một tổng thể hợp thành bởi nhiều yếu tố kinh tế của nền kinh tế quốc dân, giữa chúng có mối liên hệ hữu cơ, những tương tác qua lại cả về số lượng và chất lượng, trong những không gian và điều kiện kinh tế - xã hội cụ thể, chúng vận động hướng vào những mục tiêu nhất định. Theo quan điểm này cơ cấu kinh tế là phạm trù kinh tế, là nền tảng của cơ cấu xã hội và c hế độ xã hội. Một cách tiếp cận khác thì cho rằng: cơ cấu kinh tế hiểu một cách đầy đủ là một tổng thể hệ thống kinh tế bao gồm nhiều yếu tố có quan hệ chặt chẽ với nhau, tác động qua lại với nhau trong những không gian và thời gian nhất định, trong những điều kiện kinh tế - xã họi nhất đinịh, được thể hiện cả về mặt định tính lẫn định lượng, cả về số lượng và chất lượng, phù hợp với mục tiêu được xác định của nền kinh tế. N hìn chung các cách tiếp cận trên đ ã phản ánh đ ược bản chất chủ yếu của cơ cấu kinh tế đó là các vấn đề: - Tổng thể các nhóm ngành, các yếu tố cấu thành hệ thống kinh tế của một quốc gia. - Số lượng, tỷ trọng của các nhóm ngành và của các yếu tố cấu thành hệ thống kinh tế trong tổng thể nền kinh tế đất nươcs. - Các m ối quan hệ tương tác lẫn nhau giữa các nhóm ngành, các yếu tố hướng vào các mục tiêu đã xác định. - Sự vận động và phát triển của nền kinh tế theo thời gian luôn bao hàm trong đó sự thay đổi bản thân các bộ phận cũng như sự thay đổi của các kiểu cơ cấu. Cho nên dù xem xét dưới bất kỳ góc độ nào cũng có thể thấy rằng. Cơ cấu của nền kinh tế quốc dân là tổng thể những mối quan hệ 5
về chất lượng, số lượng giữa các bộ phận cơ cấu thành đó trong mộtthời gian và trong những điều kiện kinh tế - xã hội nhất định. 1.3. Phân loại cơ cấu kinh tế. Cơ cấu kinh tế còn là một phạm trù trừu tượng, muốn nắm vững bản chất của cơ cấu kinh tế và thực thi các giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế một cách có hiệu quả cần xem xét từng loại cơ cấu cụ thể củanền kinh tế quốc dân. Mỗi một loại cơ cấu phản ánh những nét đặc trưng của các bộ phận và các cách mà chúng quan hệ với nhau trong quá trình phát triển nền kinh tế quốc dân. Nền kinh tế quốc dân dưới giác độ cấu trúc là sự đan xen của nhiều loại cơ cấu khác nhau, có mối quan hệ chi phối lẫn nhau trong quá trình phát triển kinh tế. Những loại cơcấu kinh tế cơ bản quyết định sự tồn tại và phát triển của nền kinh tế quốc dân bao gồm: a. Cơ cấu ngành kinh tế: Là tổ hợp các ngành hợp thành các tương quan tỷ lệ, biểu hiện mối liên hệ giữa các nhóm ngành của nền kinh tế quốc dân. Cơ cấu ngành phản ánh phần nào trình đ ộ phân công lao động x ã hội chung của nền kinh tế và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Khi phân tích cơ cấu ngành của một quốc gia người ta thường phân tích theo 3 nhóm ngành chính: - N hóm ngành nông nghiệp: Gồm các ngành nông lâm, ngư nghiệp. - N hóm ngành công nghiệp: Gồm các ngành công nghiệp và xây dựng. - N hóm ngành dịch vụ: Gồm thương mại, du lịch… Chúng ta cần nghiên cứu loại cơ cấu này nhằm tìm ra cách thức duy trì tính tỷ lệ hợp lý của chúng và những lĩnh vực cần ưu tiên tập trung cao nguồn lực có hạn của mỗi quốc gia trong mỗi thời kỳ nhằm thúc đẩy sự phát triển của to àn bộ nền kinh tế quốc dân một cách nhanh nhất, có hiệu quả nhất. b. Cơ cấu vùng, lãnh thổ kinh tế: N ếu cơ cấu ngành kinh tế hình thành từ quá trình phân công lao động xã hội và chuyên môn hoá sản xuất thì cơ cấu vùng - lãnh thổ lại được hình thành chủ yếu từ việc bố trí sản xuất theo không gian địa lý. Cơ cấu vùng - lãnh thổ kinh tế và cơ cấu ngành kinh tế thực chất là hai mặt của một hệ thống nhất và đều là biểu hiện của sự phân công lao động x ã hoọi. Cơ cấu vùng lãnh thổ hình thành gắn liền với cơ cấu ngành và thống nhất trong vùng kinh tế. Trong cơ cấu vùng - lãnh thổ kinh tế có sự biểu hiện của cơ cấu ngành trong điều kiện cụ thể của không gian lãnh thổ. Loại cơ cấu này phản ánh những mối liên hệ kinh tế giữa các vùng lãnh thổ của một đất nước trong hoạt động kinh tế. Thông thường cơ cấu này bao gồm cơ cấu khu vực kinh tế thành thị và nông thôn, khu vực kinh tế trọng điểm và phi trọng điểm, khu vực kinh tế đồng bằng và miền núi… c. Cơ cấu thành phần kinh tế: N ếu như phân công lao động sản xuất đã là cơ sở hình thành cơ cấu ngành và cơ cấu lãnh thổ - vùng, thì chế độ sở hữu là cơ sở hình thành cơ 6
cấu thành phần kinh tế. Cơ cấu thành phần kinh tế cũng là nhân tố tác động đến cơ cấu ngành kinh tế và cơ cấu vùng - lãnh thổ. Sự tác động đó là biểu hiện sinh động của mối quan hệ giữa các loại cơ cấu trong nền kinh tế. Loại cơ cấu này phản ánh các mối quan hệ giữa con người trong quá trình sản xuất trong đó nổi bật lên hàng đ ầu là quan hệ sở hữu đối với các tư liệu sản xuất. Mô hình chung về số lượng thành phần kinh tế trong nền kinh tế các nước bao gồm: kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân, kinh tế hỗn hợp. Tỷ lệ giữa các thành phần kinh tế này thường không giố ng nhau. Điều này tạo ra tính đặc thù trong chiến lược phát triển kinh tế của mỗi quốc gia cũng như trong mỗi giai đoạn phát triển của từng quốc gia. Trên đây là ba bộ phận cơ bản hợp thành cơ cấu kinh tế trong đó cơ cấu ngành kinh tế có vai trò quan trọng hơn cả cơ cấu ngành và thành phần kinh tế chỉ có thể được chuyển dịch đúng đắn trên phạm vi không gian lãnh thổ và trên phạm vi cả nước. Mặt khác việc phân bố không gian vùng một cách hợp lý có ý nghĩa quan trọng thúc đẩy phát triển các ngành và thành phần kinh tế trên vùng, lãnh thổ kinh tế. N goài ba cơ cấu cơ b ản trên còn có các cơ cấu sau: d. Cơ cấu xuất nhập khẩu: Đó là loại cơ cấu phản ánh mối quan hệ về số lượng và chất lượng giữa xuất khẩu và nhập khẩu hàng hoá, dịch vụ của nền kinh tế. Ngày nay xu hướng hội nhập để phát triển, không còn tồn tại nền kinh tế tự cung tự cấp trong phạm vi một quốc gia mà mọi nền kinh tế đều có sự trao đổi lẫn nhau đ ể phát huy cao nhất lợi thế so sánh, cũng như khắc phục những điểm yếu trong quá trình phát triển. Bởi vậy cơ cấu xuất nhập khẩu được xem như là tất yếu khách quan của mọi nền kinh tế. Theo tiến trình chung có tính quy luật mà mỗi nước phải trải qua trong quá trình chuyển đổi loại cơ cấu này là đi từ nhập khẩu chiếm tỷ trọng cao, tiếp theo sản xuất thay thế nhập khẩu, cuối cùng là phát triển nền kinh tế theo định lượng xuất khẩu, tỷ lệ xuất khẩu chiếm tỷ trọng cao. e. Cơ cấu công nghệ sản xuất: Phản ánh số lượng và tỷ lệ các loại công nghệ đang và sẽ sử dụng trong nền kinh tế. Một nền kinh tế thường sử dụng những loại công nghệ khác nhau: công nghệ kém hiện đại, công nghệ hiện đại, công nghệ tiên tiến, công nghệ sử dụng nhiều lao động, sử dụng ít lao động, công nghệ sạch, công nghệ gây ô nhiễm. Vai trò, vị trí quan hệ tương hỗ và tỷ lệ giữa các loại công nghệ nói trên trong quá trình phát triển nền kinh tế tạo thành cơ cấu công nghệ của nền kinh tế đó. f. Cơ cấu kết cấu hạ tầng: N ền kinh tế quốc dân muốn phát triển phải có cơ cấu hạ tầng hợp lý, cơ cấu kết cấu hạ tầng của nền kinh tế là số lượng, quan hệ tỷ lệ, vị trí, vai trò của các ngành thuộc kết cấu hạ tầng kỹ thuật, xã hội. Thuộc các ngành cơ cở hạ tầng kỹ thuật có ngành điện, giao thông, nước, thông tin liên lạc, 7
các ngành thuộc cơ sở hạ tầng xã hội gồm: giáo dục đào tạo, y tế, văn hoá, pháp lý… N goài các loại cơ cấu kinh tế kể trên còn có nhiều loại cơ cấu khác nữa nhưng trong phạm vi bài viết xin được chỉ nêu những cơ cấu cơ bản có sự ảnh hưởng lớn đến cơ cấu ngành mà thôi. 1.4. Vai trò của cơ cấu kinh tế trong quá trình phát triển kinh tế: Cơ cấu kinh tế là nhân tố cơ bản quyết định sự tồn tại, phát triển kinh tế các nước. Một nền kinh tế muốn tăng trưởng phát triển thì phải hợp lý, tiên tiến, đáp ứng nhu cầu đặt ra của thời đại không một nền kinh tế nào chỉ dựa vào nông nghiệp, công nghiệp hay dịch vụ. Cơ cấu kinh tế hợp lý cho phép khai thông tạo động lực cho việc khai thác có hiệu quả nguồn lực trong ngoài nước. V iệc hình thành cơ cấu kinh tế được diễn ra theo hai quá trình tự phát và có kế hoạch. Ngày nay để được thực hiện được mục tiêu tổng quát trong phát triển kinh tế, chính phủ các nước chủ động xác định cơ cấu kinh tế trong chiến lược phát triển của mình, giải quyết vấn đề cơ cấu kinh tế luôn là trọng tâm của việc hoạch định kế hoạch phát triển kinh tế các nước. 2. Những vấn đề chung về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế quốc dân. 2.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Cơ cấu kinh tế luôn thay đổi theo từng thời kỳ phát triển bởi các yếu tố hợp thành cơ c ấu kinh tế thông cố định. Đó là sự thay đổi về số lượng các ngành hoặc sự thay đổi về quan hệ tỷ lệ giữa các ngành, các vùng, các thành phần do sự xuất hiện hoặc biến mất của một số ngành và tốc độ tăng trưởng giữa các yếu tố cấu thành cơ cấu kinh tế không đồng đều. Sự thay đổi của cơ cấu kinh tế từ trạng thái này sang trạng thái khác cho phù hợp với môi trường phát triển gọi là sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Đây không phải đơn thuần là sự thay đổi vị trí, mà là sự biến đổi cả về chất và lượng trong nội bộ cơ cấu. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế phải dựa trên nền tảng cơ sở một cơ cấu hiện có do đó nội dung của chuyển dịch cơ cấu kinh tế là cải tạo cơ cấu cũ, lạc hậu hoặc chưa phù hợp hơn. Như vậy, chuyển dịch cơ cấu thực chất là sự điều chỉnh cơ cấu trên 3 m ặt biểu hiện của cơ cấu kinh tế, đó là cơ cấu ngành, cơ cấu thành phần kinh tế, cơ cấu vùng - lãnh thổ kinh tế. Nhằm hướng sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế theo các mục tiêu kinh tế - xã hội đã xác định cho từng thời kỳ phát triển. 2.2. Một số mô hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế. N hư chúng ta biết chuyển đổi cơ cấu là một đặt trưng vốn có của quá trình phát triển kinh tế dài hạn. Việc lựa chọn mô hình chuyển dịch cơ cấu quyết định sự thành công hay thất bại của sự phát triển kinh tế. Sau đây chúng ta sẽ đi vào xem xét một số mô hình chuyển dịch cơ cấu trên thế giới. a. Chuyển dịch cơ cấu theo hướng kết hợ khai thác nguồn lực trong nước với mở rộng quan hệ kinh tế với bên ngoài. Mô hình chung nhất của hầu hết các nước trên thế giới là m ột nền kinh tế năng động công nghiệp hoá cùng với sự phát triển cân đối giưã các 8
ngành; phát triển hệ thống tài chính tăng cường các mối quan hệ tài chính nhằm khuyến khích đạt tỷ lệ đầu tư cao. Vai trò quan trọng của chính phủ trong việc hoạch định chính sách điều chỉnh, có khả năng đối phó với những biến động bất thường của trong nước cũng như người nước. * Thứ nhất: Công nghiệp hoá cùng với sự phát triển cân đối các ngành: Đ ây là loại yếu tố có lợi đặc biệt so với phương chuyên môn hoá trong sản xuất nông nghịêp. Mô hình này không ủng hộ chiến lược phát triển một ngành duy nhất. Nó khẳng định đầu tư là yếu tố quan trọng quyết định phát triển. Nó có khả năng ứng phó linh hoạt với những biến động bất thường và dễ hoà nhập với quốc tế. * Thứ hai: Phát triển hệ thống tài chính, tăng cường các mối quan hệ nhằm khuyến khích đạt tỷ lệ đầu tư cao. Trong giai đoạn đầu của quá trình phát triển thì hệ thống tài chính tăng trưởng nhanh hơn nhiều so với GDP và cuả cải. Tuy nhiên mối quan hệ nhân quả không phải một chiều và sự phát triển của khu vực tài chính đã đáp ứng cho nhu cầu ngày càng từng của các khu vực khác trong nền kinh tế về dịch vụ tài chính. Như vậy sẽ thúc đẩy gia tăng đầu tư với tỷ suất lợi nhuận khả quan nhất và chi phí giao dịch thấp nhất. Nó có thể khuyến khích tính linh hoạt kinh tế bằng cách tăng hiệu quả của chính sách tiền tệ, tạo môi trường kinh tế vĩ mô ổn định, cân đối. Tăng khả năng điều chỉnh nhu cầu về tiền tệ thông qua chính sách lãi suất và c ác chính sách khác, cải thiện cơ sở, thể chế kiểm soát cung ứng tiền tệ thông qua các giao dịch trên thị trường mở. * Thứ ba: Vai trò nhiệmn vụ của nhà nước. Trong mô hình này Nhà nước đóng vai trò quan trọng. Nếu nhà nước ho ạt động có hiệu quả sẽ tạo ra những thành phần có tính chất sống còn cho sự phát triển. Thị trường phải được phát triển trong sự vận hành của nhà nước với một nền móng của sự hợp pháp và một môi trường chính sách lành mạnh và ổn định cộng thêm một số dịch vụ xã hội cơ bản. Chính phủ điều tiết, tự do hoá và có những chính sách công nghiệp để khuyến khích thị trường và xã hội, tạo điều kiện cho khu vực kinh tế tư nhân phát triển… Nhà nước phải làm những nhiệm vụ sau trong quá trình chuyển dịch cơ cấu. - Bảo đảm nưững nguyên tắc cơ bản về kinh tế xã hội. Để có sự phát triển bền vững cần xây dựng một nền móng cho hệ thống pháp luật hoàn chỉnh. Duy trì môi trường chính sách ôn hoà và ổ n định. Đầu tư vào dân chúng và cơ cấu hạ tầng. Bảo vệ mọi người dân bằng nhiều chính sách xã hội. - Xây dựng các thể chế cho các khu vực nhà nước có năng lực. Các thể chế bền vững được xây dựng dựa trên những biện pháp kiểm tra và cân đối gắn liền với các thể chế nhà nước nòng cót. Đó là nền tảng của một khu vực nhà nước có hiệu quả. Nhà nước cần phải có khả năng cao về xây dựng và phối hợop chính sách. 9
- Kiềm chế sự chuyên quyền độc đoán của Nhà nước trong hành động và bài trừ tham nhũng. Nhà nước muốn làm việc có hiệu quả cao thì cần phải thiết lập nuôi dưỡng những cơ chế mang lại cho cơ quan nhà nước sự mềm dẻo và sự hoạt động vì lợi ích chung, kiềm chế hành vi độc đoán tham nhũng trong những cách cư xử với doanh nghiệp và người dân. - Đưa nhà nước tới gần dân hơn. Tạo điều kiện dễ dàng cho các hoạt động tập thể quốc tế nhằm phát triển nhu cầu hợp tác quốc tế, mở rộng thị trường, thu hút đầu tư đưa nền kinh tế phát triển. - Nhà nước trong mô hình này phải có chiến lược của chính sách điều chỉnh. Trước hết là sự lựa chọn chính sách quyết định sự cân đối giữa chính sách đóng cửa và mở cửa tạo ra sự thay đổi rõ rệt đối với chính quá trình chuyển đổi về cơ cấu. Tiếp theo là sự xem xét môi trường và chính sách, thể hiện vai trò quan trọng của nhà nước trong quá trình thúc đẩy điều chỉnh cơ cấu kinh tế. b. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo mô hình hướng ngoại. Mô hình hướng ngoại là mô hình với chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế phát triển theo hướng phát triển nhiều hơn, có thể thúc đẩy thương mại và các luồng tư bản đổ vào khuyến khích lợi nhuận giữa việc sản xuất cho thị trường trong nước hay thị trong ngo ài nước tạo ra khả năng sinh lãi cao hơn trong việc sản xuất hàng hoá xuất khẩu. Có hai loại hình của chiến lược kinh tế mở cửa đó là: * Thứ nhất: Tạo ra các khuyến khíc về giá cả một cách tích cực theo hướng có lợi cho xuất khẩu. * Thứ hai: Tạo ra sự trung lập thích hợp về giá cả giữa sản xuất cho thị trường trong nước và ngoài nước. Tức là chuyển các khuyến khích theo hướng có lợi cho sự mở cửa. Đ ặc điểm của chính sách hướng ngoại ban đầu ở các nước đang phát triển là hướng vào xuất khẩu những hàng nông sản truyền thống và thực hiện chính sách thuế nhập khẩu vừa phải để tăng nguồn thu cho chính phủ, nhằm nâng cao cơ sở hạ tầng hỗ trợ cho xuất khẩu. Mô hình này được thực hiện với các chính sách thương mại thiên về ủng hộ sự thay thế nhập khẩu, tạo một biểu thuế nhập khẩu đem lại nguồn thu thích hợp m à không cần bảo hộ mạnh mẽ. Sau khi hoàn thành giai đoạn đầu của việc thay thế nhập khẩu các nước phát triển thường chuyển sang các chính sách hướng ngoại đối với các ngành chế tạo máy. Cách tốt nhất là quan tâm đ ến việc cung cấp các đầu vào cho các nhà xuất khẩu trong khi cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng đầy đủ. Chuyển dịch cơ cấu theo mô hình hướng ngoại rất có ý nghĩa đối với thuế quan và các hình thức khác của chính sách bảo hộ mậu dịch, chính sách tỷ giá hối đoái và quản lý kinh tế vĩ mô trong nước. Ưu tiên của mô hình này là thúc đẩy quá trình đổi mới, tăng năng suất lao động nhanh, tạo ra khả năng thích nghi cho nền kinh tế, tác động tốt đến quá trình phát triển dài hạn, có tác dụng tốt với tăng GDP. 10
Tuy nhiên chiến ưlợcc này mang lại cho chính phủ nước sử dụng ít có khả năng hành đ ộng theo ý mình hơn, có tác dụng xấu đối với công nghệ trong nước do phải dựa vào tư liệu sản x uất và công nghệ nhập khẩu đặc biệt đối với các nước nhỏ có thu nhập thấp mà kinh tế nước họ có vị thế không thuận lợi. Khi điều kiện quốc tế không thuận lợi sẽ đem lại ảnh hưởng xấu cho kinh tế xã hội trong nước. c. Chuyển cơ cấu kinh tế theo mô hình hướng nội. V ới mục tiêu là phát huy tính chủ động của chính phủ trong quản lý kinh tế, đảm bảo và duy trì sự phát triển của các ngành sản xuất truyền thống dân tộc, nhiều nước đã thực hiện chính sách chuyển dịch cơ cấu theo mô hình hướng nội. Mô hình hướng nội là chínhh sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế có xu hướng hướng nội, có chiến lược đóng cửa nhiều hơn. Nó khuyến khích theio hướng sản xuất cho thị trường trong nước, nhấn mạnh thay thế nhập khẩu, tự túc về lương thực và có thể cả các mặt hàng phi mậu dịch. Ban đ ầu chính phủ sẽ lựa chọn chính sách cơ cấu kinh tế nhằm thúc đẩy tính tự lực quốc gia, đặc biệt là tăng cường sản xuất lương thực, các nông sản, khoáng sản mà chúng không được nhập khẩu. Các biểu thuế nhập khẩu, quốc tế nhập khẩu lương thực được thực hiện, chính phủ cũng đánh thuế vào hàng xuất khẩu nhằm nâng cao nguồn thu. Các chính trên sẽ đem tới sự mở rộng cho các ngành nông nghiệp nhỏ với sự trợ cấp thích hợp, dần dần khuyến khích nền công nghiệp hoá thay thế nhập khẩu. Bên cạnh chính sách hỗ trợ chung họ còn thực hiện hỗ trợ có lựa chọn cho nền công nghiệp hoá thay thế nhập khẩu. Mô hình này thựcc hiện núp sau bức tường bảo hộ mậu dịch do đó tạo ra sức ép về cạnh tranh hơn, làm cho cơ cấu sản xuất ít nhạy bén hơn, gây sự trì trệ cho phát triển kinh tế, tăng trưởng GDP. 2.3. Những quan niệm về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế. N hư chúng ta đã nêu phần trên về cơ cấu ngành kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế chúng ta thấy sức ép và nhu cầu của thị trươngf, yêu cầu phát triển kinh tế đòi hỏi phải thay thế, thay đổi cơ cấu ngành của nền kinh tế gọi là chuyển dịch cơ cấu ngành từ trạng thái này sang trạng thái khác, hợp lý hơn và hiệu quả hơn. Chuyển dịch cơ cấu ngành phải được coi là điểm trọng yếu một nội dung cơ bản lâu d ài trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Nếu xác định phương hướng, giải pháp chuyển dịch đúng sẽ đảm bảo hiệu quả kinh tế xã hội cao trong sự phát triển. Ngược lại sẽ phải trả giá đặt cho những sự phát triển về sau. Trong sự phát triển thời đại ngày nay, sự thay đổi nhanh chóng của nhu cầu thị trường và tiến bộ khoa học kỹ thuật công nghệ ở các nước đều đặt ra vấn đề chuyển dịch cơ cấu ngành. Riêng ở các nước đang phát triển, chuyển dịch cơ cấu ngành phải luôn luôn gắn liền với công nghiệp hoá, hiện đại hoá là tạo lập cơ cấu ngành phù hợp với yêu cầu công nghiệp hoá, hiện 11
đại hoá đất nước. Yêu cầu đặt ra là phải định vị được một cơ cấu các ngành kinh tế, xác định hợp lý các ngành mũi nhọn, trong điểm cho phù hợp với mỗi giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Chuyển d ịch cơ cấu kinh tế ngành thành công hay thất bại phụ thuộc rất nhiều vào khâu quyết định chủ trương chính sách chuyển dịch và tổ chức thực hiện mục tiêu nhiệm vụ đã xác định. ở đây nhà nước có vai trò quyết định trong việc hoạch định chủ trương và chính sách kinh tế vĩ mô, còn các doanh nghiệp thì có vai trò quyết định việc thực thi phương hướng nhiệm vụ chuyển dịch. 2.4. Những yếu tố ảnh hưởng tới chuyển dịch cơ cấu ngành của nền kinh tế. Đối với cơ cấu kinh tế thì nó chịu ảnh hưởng bởi nhiều nhóm nhân tố, có thể kể ra đây gồm những nhóm như: - N hóm những nhân tố chính trị xã hội. - N hóm những nhân tố mang tích chất xu hướng vận động của các nền kinh tế. - N hóm những nhân tố thuộc về kinh nghiệm trong nước, quốc tế. - Nhóm những nhân tố thuộc về những điều kiện thực hiện chính sách cơ cấu kinh tế. - Nhóm những nhân tố thuộc về những thực trạng chính sách cơ cấu kinh tế. Chính vì thế việc chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế cũng phải chịu tác động của nhiều yếu tố từ các nhóm nhân tố trên: Thị trường tiến bộ khoa học công nghệ, các nguồn lực, định hướng phát triển c ủa chính phủ, kinh tế đối ngoại, điều kiện, môi trường lịch sử xã hội của sự phát triển kinh tế v.v. ở đây, xin được nhấn mạnh những yếu tố sau: a. Thị trường, đặc biệt là nhu cầu tình hình cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước là yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp và quyết định đầu tiên tới cơ cấu ngành của nền kinh tế. Chính nhu cầu, cơ cấu nhu cầu và xu thế vận động của chúng đặt ra những mục tiêu cần vươn lên để thoả mãn, là cơ sở để đảm bảo tính thực thi và hiệu quả ngành của nền kinh tế. b. Những định hướng chiến lược và vai trò quản lý kinh tế vĩ mô của nhà nước cũng có vai trò rất quan trọng đối với việc hình thành cơ cấu ngành. Trong trường hợp phó mặc cho sự tác động của thị trường thì sự hình thành cơ cấu ngành mong muốn sẽ quá chậm, nhất là những ngành bao gồm các doanh nghiệp hoạt động không vì mục đích lợi nhuận hoặc mức lãi thấp. N gược lại, những định hướng thiếu cơ sở khách quan hoặc sự can thiệp quá sâu của nhà nước trong quá trình thực hiện đều dẫn tới chỗ hình thành cơ cấu ngành kém hiệu quả. c. Tác động của tiến bộ khoa học nghệ có ảnh hưởng nhiều mặt đến cơ cấu ngành của nền kinh tế. ở nước ta, yếu tố này đ ã thúc đẩy sự ra đời và phát triển một số ngành như d ầu khí, điện tử, làm thay đổi quy mô, tốc độ phát triển của các ngành chế biến, dịch vụ. 12
d. Các nguồnn lựcc và lợi thế so sánh của đất nước là cơ sở để hình thành và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế một cách bền vững, có hiệu quả. 13
Phần II C huyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá 1. Những vấn đề chung về công nghiệp hoá, hiện đại hoá 1.1. Quan niệm về công nghiệp hoá Đ ể thủ tiêu tình trạng nghèo nàn lạc hậu, khai thác tối ưu các nguồn lực và lợi thế, bảo đảm nhịp độ tăng trưởng nhanh, ổn định, giải quyết cơ bản các vấn đề kinh tế xã hội bức bách, mỗi quốc gia phải xác định được cơ cấu kinh tế hợp lý, trang bị kỹ thuật hiện đại và ứng dụng rộng rãi các phương pháp sản xuất tiên tiến cho tất cả các ngành kinh tế quốc dân. Quá trình ấy gắn với quá trình công nghiệp hoá, sự gắn bó ở đây là gắn bó hữu cơ, chặt chẽ. Trong thực tế có nhiều quan niệm khác nhau về phạm trù công nghiệp hoá. Ta có thể rút ra nhận xét về công nghiệp hoá như sau: - Quá trình công nghiệp hoá nhằm thực hiện hệ thống các mục tiêu chứ không phải nhằm mục tiêu kinh tế - kỹ thuật. Nội dung của quá trình công nghiệp hoá là đưa sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn, thực hiện cách mạng khoa học công nghệ và phân công lại lao động xã hội. Do vậy, nó động chạm đến tất cả các ngành kinh tế quốc dân chứ không chỉ riêng công nghiệp. - Xét trong quan hệ với xây dựng xã hội chủ nghĩa, quá trình công nghiệp hoá gắn liền với thời kỳ quá độ nên khi kết thúc thời kỳ quá độ nhiệm vụ trọng tâm của phát triển kinh tế sẽ thay đổi. Tuy rằng các quốc gia cùng thực hiện công nghiệp hoá nhưng mục tiêu và quá trình thực hiện các quốc gia sẽ không giống nhau do điều kiện kinh tế - x ã hội và quan điểm công nghiệp hoá khác nhau. 1.2. Bản chất công nghiệp hoá, hiện đại hoá: V iệc định nghĩa về công nghiệp hoá một cách khái quát không phải là điều dễ. Bởi thế chúng ta cần hiểu một cách thống nhất bản chất của quá trình công nghiệp hoá, trên cơ sở vận dụng phù hợp với điều kiện thực tế của mỗi quốc gia. Bản chất công nghiệp hoá bao hàm những mặt sau: * Thứ nhất: Công nghiệp hoá là nhiệm vụ tất yếu, một quy luật có tính phổ biến đối với tất cả các quốc gia để chuyển từ trạng thái lạc hậu kém phát triển và phụ thuộc sang một xã hội phát triển và văn minh. * Thứ hai: Mục tiêu của công nghiệp hoá là b ảo đảm sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh, ổn định và vững chắc, khai thác có hiệu quả các nguồn lực trong nước để nâng cao đời sống vật chất - tinh thần cho dân cư, xây dựng xã hội văn minh công nghiệp. Mục tiêu này được thực hiện dần từng bước trong mỗi giai đoạn có mục tiêu ưu tiên riêng. * Thứ ba : Công nghiệp hoá gồm nhiều nội dung khác nhau, có quan hệ chặt chẽ với nhau. Những nội dung cơ b ản có tính phổ biến là: ứng dụng 14
kỹ thuật và công nghệ sản xuất hiện đại đối với tất cả các ngành kinh tế của nền kinh tế quốc dân trước hết là những ngành quan trọng nhất: - Xây dựng những yếu tố cơ bản nhằm khai thác, bảo tồn tái tạo các nguồn lực. Đặc biệt là những nguồn lực tự nhiên mang lại. - Xây dựng cơ cấu đa ngành. Sự cân đối giữa các ngành, các vùng được xem xét trong điều kiện kinh tế mở để phát huy lợi thế mỗi nước. - Phân công lao động xã hội lại theo ngành và theo vùng. * Thứ tư: Công nghiệp hoá là một quá trình mang tính quy luật gắn liền với quá trình phát triển của mỗi quốc gia. Để đánh dấu sự kết thúc của quá trình rộng lớn phức tạp lâu dài này cần có những tiêu chuẩn nhất định. * Thứ năm: Công nghiệp hoá cũng chính là hiện đại hoá. Để thực hiện những mục tiêu và nội dung cơ bản ở trên cần có những bước đi điều kiện, giải pháp thích ứng. 1.3. Cơ sở khoa học việc thực hiện công nghiệp hoá N gày nay có nhiều học thuyết khác nhau về thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá, muốn hoạch định chính sách, chiến lược chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng CNH, HĐH cần nghiên cứu vận dụng nhiều học thuyết kinh tế khác nhau. Có thể các học thuyết tiêu biểu là: - Học thuyết Mác - Lênin - Thuyết cất cánh của W.Rostow - Học thuyết Keynes 2. Công nghiệp hoá, hiện đại hoá các ngành kinh tế quốc dân nước ta 2.1. Điều kiện và bối cảnh tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá các ngành kinh tế quốc dân Trải qua nhiều năm khôi phục xây dựng, phát triển kinh tế xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng, bước đầu chúng ta đã tạo ra những tiền đề cần thiết quan trọng để tiếp tục quá trình công nghiệp hoá. Tiền đề đó không phải chỉ là đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật, cán bộ quản lý công nhân kỹ thuật, cơ sở vật chất kỹ thuật trong các ngành kinh tế quốc dân mà còn là hệ thống thể chế cần thiết đã đ ược xác lập và sự ổn định chính trị xã hội. Tiềm năng về tài nguyên, lao động của đất nước chưa được khai thác sử dụng tốt. Đất nước ta nằm ở khu vực có sự phát triển kinh tế năng dộng và nhanh hơn so với nhiều khu vực khác trên thế giới. Thêm vào đó cuộc cách mạng khoa học công nghệ trên thế giới phát triển nhanh như vũ b ão. X u hướng quốc tế hoá đời sống kinh tế diễn ra mạnh mẽ và cuốn hút các quốc gia vào guồng máy kinh tế chung và ảnh hưởng lẫn nhau. Cùng với những điều kiện thuận lợi đó chúng ta còn phải đối đầu với khó khăn như: tình hình thế giới khu vực diễn biến phức tạp, nhiều nhân tố không ổn định trong quan hệ quốc tế, nước ta còn ở trình độ thấp của phát triển kinh tế, phát triển khoa học kỹ thuật, mức sống. Vì thế quá trình công nghiệp hoá các ngành kinh tế của chúng ta sẽ là những thời cơ, điều kiện mới, và cả những thử thách gay gắt to lớn. 15
2.2. Phương hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá các ngành kinh tế quốc dân Q uán triệt những quan điểm chung về công nghiệp hoá cho phù hợp với yêu cầu đặc điểm của nền kinh tế quốc dân và mỗi ngành, phương hướng công nghiệp ở nước ta là: a) Công nghiệp hoá là quá trình lâu dài gắn liền với quá trình các ngành kinh tế và quá trình phát triển ngày càng hiện đại nhằm thực hiện mục tiêu cuối cùng là thực hiện "dân giàu nước mạnh xã hội công bằng văn minh". Trong hoàn cảnh hiện nay công nghiệp hoá là con đường duy nhất đúng đắn để phát triển kinh tế xã hội nhanh, vững chắc, hiệu quả. Khi nào đất nước ta trở thành một nước giàu, hiện đại, phát triển thì khi đó nhiệm vụ công ngghiệ hoá mới được hoàn thành. Hiện nay, chúng ta đang ở trong giai đo ạn đầu của công nghiệp hoá vì thế mục tiêu trước mắt là đưa nền kinh tế tăng trưởng nhanh, hiệu quả cao, bền vững đi đôi với giải quyết những vấn đề bức xúc xã hội, bảo đảm an nhinh quốc phòng cải thiện đời sống nhân dân, nâng cao tích lũy nội bộ nền kinh tế tạo tiền đề vững chắc cho bước phát triển cao hơn ở giai đoạn sau. b. Phát triển đồng thời cả ba lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ trong hệ thống mở với cơ cấu năng động có hiệu quả và chuyển dịch theio hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Các ngành thuộc ba lĩnh vực trên có quan hệ hữu cơ ràng buộc lẫn nhau trong sự phát triển. Công nghiệp hoá các ngành kinh tế quốc dân cần thực hiện theo hướng: - Phát triển nhanh và có hiệu quả các ngành sản xuất vật chất (công nghiệp, nông nghiệp) và dịch vụ trong một cơ cấu công nghiệp - nông nghiệp - dịch vụ, vừa khai thác tốt nguồn lực và lợi thế của đất nước, vừa tham gia tốt vào phân công, hợp tác quốc tế. - Nông nghiệp phát triển theo hướng đa dạng hoá, có năng suất chất lượng, hiệu quả ngày càng cao, độ bền vững về kinh tế, sinh thái nhằm thực hiện mục tiêu trực tiếp: đảm bảo lương thực, thực phẩm cho tiêu dùng trong nước, nguyên liệu cho công nghiệp chế biến, sản phẩm cho xuất khẩu và tạo ra thị trường rộng lớn cho tiêu thụ sản phẩm của công nghiệp và dịch vụ. Theo hướng trên nông nghiệp cần tăng cả về chất và lượng. - Phát triển công nghiệ chế biến gắn liền với nông lâm ngư nghiệp đáp ứng nhu cầu trong nước, đẩy mạnh xuất khẩu, phát huy lợi thế so sánh, sinh thái, tài nguyên, giảm dần và tiến tới chấm dứt xuất khẩu sản phẩm dưới dạng nguyên liệu thô. Phát triển công nghiệp hàng tiêu dùng thoả mãn nhu cầu về các loại hàng thông thường, tăng mức đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao của nhân dân và đẩy mạnh xuất khẩu. Ưu tiên phát triển kết cấu hạ tầng kỹ thuật như đường sá cầu cống, điện nước… Phục vụ cho sản xuất đời sống. Phát triển có trọng tâm các ngành công nghiệp sản xuất tư liệu sản xuất, khai thác chế biến khoán sản việc phát triển công nghiệp nặng đòi hỏi phải cân nhắc đảm bảo phục vụ có hiệu quả sản xuất nông lâm ngư nghiệp, hàng tiêu dùng và xuất khẩu, tài nguyên thiên nhiên. Quá trình phát 16
triển các ngành này phải căn cứ vào hiệu quả, khả năng đầu tư, đặc biệt là khả năng tranh thủ vốn, kỹ thuật nước ngoài. - Pht các ngnàh, hoạt động dịch vụ với một cơ cấu đa dạng chất lượng ngày càng cao, trình độ văn minh, hiện đại để khai thác tốt nhất mọi nguồn lực, gắn liền, phục vụ tốt nhất các ngành sản xuất vật chất và cùng nó thực hiện tốt các mục tiêu kinh tế xã hội. Phát triển nhanh và đi thẳng vào hiện đại với một số hoạt động dịch vụ. Cần ưu tiên, tạo điều kiện phát triển các loại dịch vụ mang lại hiệu quả cao khuyến khích các htành phần kinh tế tham gia vào dịch vụ. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ trong cơ cấu chung của nền kinh tế quốc dân mà là phải tạo ra sự thay đổi về chất trong cơ cấu trình độ pot của mỗi ngành. c. CNH các ngnàh kinh tế quốc dân phải dựa trên cơ sở áp dụng nhanh chóng và có hiệu quả tiến bộ khoa học và công nghệ vào tất cả các lĩnh vực sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ. - Nâng cao trình độ trang bị kỹ thuật và đổi mới công nghệ trong tất cả các ngành, lĩnh vực nhằm tạo ra nhiều hàng hoá, dịch vụ tốt về chất lượng, chi phí giảm xuống, lợi nhuận cao hơn, mở rộng được sản xuất tăng việc làm. - Kết hợp kỹ thuật và công nghệ nhiều trình độ theo hướng sử dụng tốt kỹ thuật và công nghệ hiện có chưa được khai thác sử dụng tốt, hiện đại hoá kỹ thuật và công nghệ truyền thống, tranh thủ đi thẳng vào công nghệ kỹ thuật hiện đại ở nơi có nhu cầu điều kiện. - Chú trọng áp dụng công nghệ mà có hiệu quả về mặt kỹ thuật vừa có hiệu quả cao về mặt kinh tế, xã hội, môi trường. Đó là những cô ng nghệ hao ít vốn đầu tư, tạo nhiều việc làm, không ảnh hưởng đến môi trường. - Thực hiện phương pháp tổ cưức sản xuất và tổ chức lao động khoa học trong tổ chức quản lý quá trình phát triển kinh tế x ã hội. Theo các mục tiêu phương hướng trên mỗi lĩnh vực, ngành đều phải nâng c ao trình độ kỹ thuật và công nghệ với nội dung, bước đi phương thức thực hiện thích hợp, tuỳ thuộc vào khả năng vai trò vị trí, đặc điểm của từng ngành, thậm chí từng sản phẩm. Thực hiện cơ khí hoá, điện khí hoá, hoá học hoá, sinh học hoá là chủ yếu, đồng thời tranh thủ đi vào kỹ thuật công nghệ hiện đại đối với một số ngành, dây chuyền, sản phẩm có nhu cầu, điều kiện mang lại hiệu quả kinh tế quốc dân cao. d. Công nghiệp hoá các ngành kinh tế quốc dân phải thúc đẩy phân công lao động xã hội theo hướng sản xuất hàng hoá quy mô lớn. Q uá tìnhh công nghiệp hoá ở nước ta cũng chính là quá trình thực hiện phân công lao động xã hội làm xuất hiện nhiều ngành nghề mới, làm cho cơ cấu ngành kinh tế càng sâu sắc, phong phú, tiến bộ hơn. Trong điều kiện của nền kinh tế thị trường, của cuộc khoa học công nghệ và trong tình hình quốc tế hoá đời sống kinh tế thế giới, sự phát triển của phân công lao 17
động xã hội tất yếu phải diễn ra theo hướng hình thành và phát triển các ngành sản xuất hàng hoá quy mô lớn, thể hiện ở các mặt. - Phát triển nền kinh tế nước ta theo hệ thống mới, làm cho kinh tế nước ta có thể hoà nhập vào kinh tế thế giới, tham gia vào phân công lao động quốc tế và hợp tác quốc tế. Chú trọng phát triển những ngành, sản phẩm xuất khẩu đồng thời tranh thủ lợi thế so sánh về tài nguyên, sức lao động, vị trí địa lý. - Phát triển đa dạng ngành nghề để tận dụng khai thác tốt mọi nguồn lực. Nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng hoá dịch vụ ở thị trường trong nước và ngoài nước. Cần tiến hành phân công lại lao động tại chỗ. Đặc biệt coi trọng công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn; phát triển toàn diện nông lâm ngư nghiệp hàng tiêu dùng, hàng xuất khẩu. Nâng cao cải tạo mở rộng xây dựng mới có trọng điểm kết cấu hạ tầng kinh tế. 2.3. Quan điểm chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá của nước ta. - Giữ vững độc lập tự chủ đi đôi với mở rộng hợp tác quốc tế, đa phương hoá, đa dạng hoá quan hệ đối ngoại. Dựa vào nguồn lực trong nước là chính đi đôi với tranh thủ tối đa nguồn lực bên ngoài. Xây dựng một nền kinh tế mở, hợp nhập với khu vực và thế giới, hướng mạnh về xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu bằng những sản phẩm trong nước sản xuất có hiệu quả. - Công ngiệp hoá, hiện đại hoá phải theo định hướng XHCN, quan điểm này xuất phát từ bản chất XHCN của nền kinh tế. Việt Nam đang trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường XHCN. Nền kinh tế thị trường dựa trên cơ sở chế độ công hữu nhằm mục tiêu phát triển. Quan điểm này chi phối tới việc lựa chọn các lợi hình cơ cấu kinh tế mà còn chi phối việc sử dụng các vấn đề như chính sách. - Công nghiệp hoá, hiện đại hoá là sự nghiệp của toàn dân, của mọi thành phần kinh tế trong đó kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo, tiến hành trong cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Qua điểm này khẳng định rõ hướng phát triển của nền kinh tế, của cơ cấu thành phần kinh tế và vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường. - Lấy việc phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh, bền vững. Động viên toàn dân cần kiệm xây dựng đất nước, không ngừng tăng tích luỹ cho đầu tư phát triển. Tăng trưởng kinh tế gắn liền với cải thiện đời sống nhân dân, phát triển văn hoá, giáo dục, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường. - Khoa học kỹ thuật công nghệ là động lực của công nghiệp hoá, hiện đại hoá, kết hợp công nghệ truyền thống với công nghệ hiện đại, tranh thủ đi nhanh vào hiện đại ở những khâu quyết định. - Lấy hiệu quả kinh tế xã hội làm tiêu chuẩn cơ bản để xác định phương án phát triển lựa chọn dự án đầu tư và công nghệ. Đầu tư chiều sâu để khai thác tối đa năng lực; sản xuất hiện có. Trong phát triển mới, ưu tiên 18
quy mô vừa và nhỏ, công nghệ tiên tiến tạo nhiều việc làm, thu hồi vốn nhanh; đồng thời xây dựng một số công trình quy mô lớn, thật cần thiết có hiệu quả. Tạo ra những mũi nhọn trong từng bước phát triển. Tập trung thích đáng vào các lĩnh vực, ngành mũi nhọn. - Hoàn thiện không ngừng cơ cấu kinh tế theo hướng tiến bộ, tận dụng mọi thời cơ trong nước, quốc tế. Quan điểm này đòi hỏi phải thúc đẩy sự chuyển dịch không ngừng cơ cấu kinh tế theo hướng tiến bộ phù hợp với điều kiện mới, phát huy cao nhất mọi cơ hội. 2.4. Những điều kiện, biện pháp chủ yếu nhằm thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá các ngành kinh tế quốc dân ở nước ta. a. Phát triển nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội các mối quan hệ liên kết giữa các ngành của nền kinh tế quốc dân. Sự phát triển của phân công lao động, việc đảm bảo quyền tự chủ kinh doanh cho các hộ gia đình và doanh nghiệp thuộc các ngành, thành phần kinh tế khác nhau, xu thế chuyên môn hoá và đạng hoá sản xuất kinh doanh, yêu cầu các doanh nghiệp phải tồn tại phát triển trong cạnh tranh đòi hỏi phải nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội các mối quan hệ liên kết kinh tế giữa các ngành thuộc các htành phần kinh tế trong quá trình tái sản xuất mở rộng… b. Thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng khoá học kỹ thuật công nghệ vào sản xuất và đời sống. Công nghiệp hoá được thực hiện nhanh hay chậm có hay không hiệu quả kinh tế - xã hội cao là tuỳ thuộc rất nhiều vào phạm vi, nhịp độ, hiệu quả của ứng dụng khoa học công nghệ. Mỗi ngành cần lựa chọn cho mình phương hướng, nội dung tiến bộ khoa học công nghệ thích hợp, căn cứ vào mục tiêu phát triển sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế xã hội, vốn, lao động mình hiện có từ đó tính toán hiệu quả toàn diện kinh tế, kỹ thuật, xã hội, môi trường. Phát triển sâu rộng quan hệ liên kết kinh tế giữa khoa học với sản xuất, đào tạo với nghiên cứu khoa học và sản xuất. Tổ chức lại các viện nghiên cứu các trường đại học theo hướng tập trung, kết hợp có hiệu quả các nguồn lực gắn khoa học với đào tạo, gắn nghiên cứu và đào tạo với thị trường. c. Phân bổ, sử dụng đào tạo, bồi dưỡng lao động cho các ngành. Lao động là yếu tố trung tâm, là nguồn lực lớn nhất, cơ bản nhất trong phát triển kinh tế xã hội ở nước ta. Sự nghiệp công nghiệp hoá các ngành không thể thành công nếu không có sự quan tâm tới sự phân bổ, sử dụng đào tạo lao động. Có chương trình giải quyết việc làm, giảm tỷ lệ thất nghiệp dựa trên cơ sở các biện pháp phát triển đa ngành, có chiến lược, quy hoạch phát triển cách ngành, thực hiện chế độ tiền lương hoàn thiện hơn - xã hội hoá giáo dục đào tạo gắn giáo dục đào tạo với công nghiệp hoá, với chiến lược chú trọng giáo dục hướng nghiệp cho học sinh, sinh viên học nghề. 19
d. Huy động nhiều nguồn vốn và sử dụng vốn có hiệu quả. Vốn là chìa khoá để công nghiệp hoá. Vốn cho việc công nghiệp hoá các ngành kinh tế quốc dân có thể nhiều hoặc ít tuỳ thuộc vào sự vận động cơ chế huy động, quản lý, hiệu quả sử dụng vốn. - Giải quyết tốt quan hệ giữa phát triển với đầu tư, tiết kiệm, tiêu dùng. Tăng tỷ lệ đầu tư trong GNP lên tới 20% bằng các chính sách phát triển kinh tế. Huy động mọi nguồn vốn có thể huy động được. Khởi động mọi nguồn vốn trong nước, chú trọng tăng cả số lượng, tỷ trọng phần không phải là vốn ngân sách cấp. Thu hút vốn đầu tư nước ngo ài qua nhiều hình thức, xây dựng hoàn thiện luật đầu tư nước ngoài, tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư trong tất cả các khu: bố trí cơ cấu đầu tư, cơ chế cấp phát vdà cho vay vốn, xây dựng cơ bản, sử dụng vốn và tài sản. Cơ cấu đầu tư phải gắn phục vụ cơ cấu kinh tế, chú trọng đầu tư theo chiều sâu giảm đến mức thấp nhất bao cấp qua đầu tư. e. Đổi mới cơ chế quản lý và nâng cao vai trò của nhà nước đối với sự nghiệp công nghiệp hoá nhanh và có hiệu quả. Cơ chế quản lý của nhà nước và vai trò của nhà nước quyết định sự thành b ại, kìm hãm hoặc thúc đẩy quá trình công nghiệp hoá. Nhà nước cần phải đảm bảo quyền tự do kinh doanh cho các doanh nghiệp tư nhân trong khuôn khổ luật pháp. Đa dạng hoá các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh theo nguyên tắc hiệu quả, tự nguyện, đa dạng, đan kết các hình thức sở hữu. Tạo ra sự ổn định chính trị để tạo điều kiện cho phát triển kinh tế - xã hội. Phát huy vai trò định hướng, điều tiết, tạo ra môi trường, điều kiện cho sản xuất kinh doanh. Tạo sự nhất quán thống nhất trong các chính sách. N hanh chóng đổi mới hệ thống bộ máy quản lý kinh tế x ã hội cho phù hợp với kinh tế thị trường dựa trên cơ sở nâng cao quyến tự do kinh doanh cho các doanh nghiệp và người lao động, nâng cao vai trò của nhà nước pháp quyền phân định rõ chức năng quản lý nhà nước. Nhà nước trung ương xây dựng chiến lược, quy hoạch phát triển các ngành, địa phương cùng nhà nước quản lý đảm bảo các vấn đề xã hội, môi trường kết cấu hạ tầng cho các doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh. 20