Luận án Tiến sĩ Kinh tế chính trị: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:169

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào" nhằm làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, luận án phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào trong thời gian qua; từ đó đưa ra những yêu cầu, giải pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế chính trị: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH ĐUÔNG CHĂN NĂN THA CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP CỦA TỈNH VIÊNG CHĂN, NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH: KINH TẾ CHÍNH TRỊ HÀ NỘI - 2023
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH ĐUÔNG CHĂN NĂN THA CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP CỦA TỈNH VIÊNG CHĂN, NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH: KINH TẾ CHÍNH TRỊ Mã số: 931 01 02 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN KHẮC THANH HÀ NỘI - 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, các số liệu, thông tin được trích dẫn trong luận án có nguồn gốc rõ ràng và đã được công bố trên những tài liệu có độ tin cậy. Tác giả luận án Đuông Chăn Năn Tha
MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN 6 1.1. Những công trình nghiên cứu của tác giả Việt Nam liên quan đến vấn đề lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 6 1.2. Những công trình nghiên cứu về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào 18 1.3. Khái quát những kết quả đã đạt được của các công trình tổng quan và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ thêm 23 Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH VIÊNG CHĂN, NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO 28 2.1. Cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế nông nghiệp 28 2.2. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 38 2.3. Nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, những yếu tố tác động và tiêu chí đánh giá mức độ chuyển dịch 49 2.4. Sự cần thiết của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào và kinh nghiệm trong nước, quốc tế trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 66 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP CỦA TỈNH VIÊNG CHĂN, NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO TRONG GIAI ĐOẠN 2015-2020 77 3.1. Điều kiện địa lý - tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội của tỉnh Viêng Chăn liên quan đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 77 3.2. Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2015-2020 955 3.3. Đánh giá quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2015-2020 109 Chƣơng 4: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP CỦA TỈNH VIÊNG CHĂN, NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO ĐẾN NĂM 2030 118 4.1. Quan điểm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn đến năm 2030 118 4.2. Giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn đến năm 2030 125 4.3. Một số kiến nghị về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào trong những năm tới 142 KẾT LUẬN 153 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 155 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 156
DANH MỤC CÁC HÌNH, BẢNG Bảng 3.1: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế của các ngành của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2015 - 2020 82 Bảng 3.2: Tình hình chuyển dịch lao động của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2016-2020 84 Bảng 3.3: Giá trị và cơ cấu sản xuất ngành trồng trọt của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2016-2020 98 Bảng 3.4: Tốc độ phát triển của ngành trồng trọt ở tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2016-2020 99 Bảng 3.5: Quy mô đàn gia súc, gia cầm của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2015 - 2020 101 Bảng 3.6: Giá trị và cơ cấu sản xuất ngành thủy sản của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2016-2020 103 Bảng 3.7: Tốc độ phát triển ngành thủy sản của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2016-2020 103 Bảng 3.8: Giá trị và cơ cấu sản xuất nông nghiệp ở 3 vùng của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2016-2020 106 Bảng 3.9: Tốc độ phát triển sản xuất nông nghiệp ở 3 vùng của tỉnh Viêng Chăn giai đoạn 2016-2020 107
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong các ngành kinh tế, nông nghiệp là một ngành sản xuất vật chất cơ bản cung cấp nhiều loại sản phẩm thiết yếu cho đời sống xã hội, đồng thời cung cấp nguồn nhân lực và tạo nên tích lũy ban đầu cho sự nghiệp phát triển của mỗi quốc gia. Các nước trên thế giới cũng phải dựa vào sản xuất nông nghiệp để tạo nguồn lương thực, thực phẩm cần thiết để nuôi sống dân tộc mình và tạo nền tảng cho các ngành, các hoạt động kinh tế khác phát triển. Do đó, nhiều quốc gia trên thế giới có những chiến lược, chính sách khác nhau nhằm phát huy lợi thế của sản xuất nông nghiệp. Lào là một quốc gia nằm ở khu vực Đông Nam Á với nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế nông nghiệp. Từ năm 1986 đến nay, Đảng Nhân dân Cách mạng Lào tiến hành đổi mới toàn diện đất nước, trong đó khởi đầu là đổi mới tư duy phát triển kinh tế. Một trong những vấn đề quan trọng của sự đổi mới đó là chuyển nền kinh tế tự nhiên và nửa tự nhiên sang sản xuất hàng hóa theo cơ chế thị trường, mở rộng ra bên ngoài, coi phát triển nông nghiệp là mặt trận hàng đầu và là cơ sở để phát triển kinh tế đất nước. Trong giai đoạn hiện nay, phát triển kinh tế nông nghiệp Lào đang được tiến hành trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng với nhiều thời cơ và thách thức. So với các nước trong khu vực Đông Nam Á, quá trình chuyển từ nền kinh tế tự nhiên và nửa tự nhiên sang nền kinh tế hàng hóa của Lào gặp nhiều khó khăn vì bình quân diện tích đất nông nghiệp thấp, cây trồng, vật nuôi nói chung đều xếp vào loại trung bình thấp. Do vậy, việc đẩy nhanh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là yêu cầu khách quan để tận dụng nguồn lực quốc gia. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp một mặt cho phép khai thác có hiệu quả tiềm năng và nguồn lực sẵn có để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội; mặt khác để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của quá trình hội nhập quốc tế.
2 Viêng Chăn là một trong những tỉnh có diện tích lớn, nằm ở miền trung Tây Bắc của nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào, có vị trí chiến lược về kinh tế - xã hội và có tiềm năng để phát triển nông nghiệp. Trên cơ sở đường lối đổi mới của Đảng, tỉnh Viêng Chăn đã tập trung vốn đầu tư vào phát triển nông nghiệp và lâm nghiệp, khuyến khích các thành phần kinh tế kể cả của nhà nước và tư nhân tham gia vào xây dựng cơ sở hạ tầng để thúc đẩy sản xuất của nông dân bằng nhiều hình thức khác nhau. Nhờ đó, các ngành nghề sản xuất hàng hóa nông nghiệp từng bước phát triển ở một số địa phương của tỉnh Viêng Chăn, đời sống của nhân dân đã được cải thiện đáng kể. Những kết quả đạt được trong sản xuất nông nghiệp, xây dựng và phát triển nông thôn trên địa bàn tỉnh Viêng Chăn trong thời gian qua đã làm thay đổi căn bản bộ mặt nông thôn, tạo động lực mới của sự phát triển toàn diện về kinh tế - xã hội của tỉnh. Tuy nhiên, mặc dù kinh tế nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế của tỉnh, nhưng trình độ phát triển của lực lượng sản xuất trong nông nghiệp còn thấp, phương thức canh tác còn lạc hậu, cơ cấu kinh tế mang tính tự cung tự cấp là chủ yếu. Nếu so với các tỉnh khác và cả nước thì quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn còn chậm, nhiều tiềm năng, thế mạnh về kinh tế nông nghiệp của địa phương chưa được khai thác đầy đủ và có hiệu quả. Điều đó khiến cho nền kinh tế nói chung và kinh tế nông nghiệp của Viêng Chăn nói riêng chưa tưng xứng với tiềm năng, vị thế sẵn có cũng như chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của tỉnh cũng như của đất nước. Do đó, để mở rộng sản xuất, thúc đẩy kinh tế nông nghiệp phát triển, nâng cao hơn nữa đời sống của nông dân cần phải đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp mới có thể thúc đẩy chuyển dịch kinh tế tự nhiên và nửa tự nhiên sang kinh tế thị trường được. Ngoài ra, trong bối cảnh cần phải đẩy mạnh sản xuất hàng hóa nông nghiệp trên quy mô lớn, thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng nông sản vốn là thế mạnh của tỉnh Viêng Chăn, yêu cầu cấp thiết đang đặt ra cho phát triển kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn trong giai đoạn hiện nay là cần phải đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Vì những lý do đó, tác giả lựa
3 chọn vấn đề “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào” làm đề tài luận án tiến sĩ, chuyên ngành Kinh tế chính trị học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, luận án phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào trong thời gian qua; từ đó đưa ra những yêu cầu, giải pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục đích nghiên cứu trên, đề tài xác định cần phải giải quyết những nhiệm vụ sau: - Tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nói chung và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào nói riêng; từ đó chỉ ra những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu và làm sáng tỏ thêm. - Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào. - Phân tích, đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào và nguyên nhân của sự chuyển dịch đó. - Chỉ ra yêu cầu và đề xuất giải pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào.
4 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Luận án tập trung nghiên cứu quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào; có sự tham khảo kinh nghiệm một số tỉnh của Lào và các nước trong khu vực để làm căn cứ đối sánh. - Phạm vi thời gian: Luận án nghiên cứu quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong thời gian gần đây (tập trung vào giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2020) và đề xuất giải pháp đến năm 2030. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận của luận án này là lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, các quan điểm, đường lối chính sách của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào về phát triển kinh tế, trong đó có chuyển dịch cơ cấu kinh tế; đồng thời kế thừa có chọn lọc những tài liệu nghiên cứu thứ cấp có liên quan đến đề tài luận án. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án dựa trên phương pháp nghiên cứu chủ yếu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử như phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa đồng thời kết hợp với phương pháp lôgic - lịch sử, phương pháp tổng kết kinh nghiệm, thống kê... Các phương pháp nghiên cứu được triển khai cụ thể như sau: - Ở chương 1: Nghiên cứu sinh lựa chọn chủ yếu phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu, so sánh, đối chiếu các công trình nghiên cứu với nhau, từ đó khái quát hóa những kết quả mà các công trình nghiên cứu đã đạt được. - Ở chương 2: Nghiên cứu sinh lựa chọn chủ yếu phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. - Ở chương 3: Nghiên cứu sinh lựa chọn phương pháp phân tích, so sánh, phương pháp lịch sử và logic, thống kê, phương pháp tổng kết thực tiễn
5 khi phân tích, đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Viêng Chăn. - Ở chương 4: Nghiên cứu sinh sử dụng phương pháp khái quát hóa những vấn đề đã nghiên cứu ở chương 2, chương 3, cùng với phân tích thực trạng để đề xuất phương hướng và các giải pháp chủ yếu để thức đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào đến năm 2030. 5. Những đóng góp mới của luận án 5.1. Đóng góp về lý luận - Luận án góp phần làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp khái niệm, nội dung, vai trò... - Luận án xây dựng khung lý thuyết để đánh giá quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của các địa phương cấp tỉnh ở nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào. 5.2. Đóng góp về thực tiễn - Luận án góp phần làm rõ thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào. - Đề xuất những quan điểm, giải pháp nhằm đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Viêng Chăn. Một số giải pháp có thể có ý nghĩa tham khảo đối với một số tỉnh của nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào. 6. Bố cục của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận án được kết cấu gồm 4 chương, 12 tiết.
6 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN 1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ VIỆT NAM LIÊN QUAN ĐẾN VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP 1.1.1. Các đề tài nghiên cứu khoa học, luận án tiến sĩ Tác giả Lê Quốc Doanh (chủ nhiệm) (2006) với Đề tài nghiên cứu khoa học: “Nghiên cứu luận cứ khoa học để chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa” [14]. Trong Báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu, đề tài khẳng định: Chiến lược đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã được xác định rõ ràng trong các nghị quyết của Đảng và Nhà nước Việt Nam từ sau đổi mới 1986. Mặc dù vậy, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn Việt Nam hiện còn có nhiều bất cập [14, tr.57]. Bằng việc phân tích sâu sắc bản chất của quá trình chuyển dịch và các ngành có lợi thế của từng vùng, đề tài đã xác định được các yếu tố cơ bản ảnh hưởng tới quá trình chuyển dịch. Từ đó làm cơ sở đề xuất những định hướng và những giải pháp, chính sách nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn trong thời gian tới, phù hợp với tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước Việt Nam. Đề tài này cũng đã chỉ ra khó khăn lớn nhất của nông dân Việt Nam trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn, phát triển mạnh nông nghiệp hàng hóa, là thiếu thị trường và các thể chế thị trường để có một thị trường quốc gia hoàn chỉnh. Ngoài ra, lại có một thách thức lớn là sự dư thừa dân số nông nghiệp ở nông thôn. Đô thị hóa và di dân không được khuyến khích
7 ngành nghề nông thôn không được phát triển mạnh. Việc thiếu việc làm ở nông thôn là một trở ngại lớn. Đề tài cũng chỉ ra mối quan hệ giữa giảm nghèo và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn. Theo tác giả: Muốn giảm nghèo phải chuyển được các hộ nông dân tự cấp sang sản xuất hàng hóa đang còn chiếm đến khoảng 50% số hộ. Quá trình này đòi hỏi phải giúp họ tiếp cận với thị trường mà còn cần các thể chế phi thị trường hỗ trợ nông dân dựa chủ yếu trên sự tương trợ. Các hộ nông dân nghèo nếu muốn tăng thu nhập họ phải dựa vào đa dạng hóa sản xuất. Nhưng phát triển nông nghiệp hướng vào xuất khẩu lại đòi hỏi phải chuyên môn hóa, chuyên canh hóa. Nhiều vùng không tìm được thị trường xuất khẩu, hướng vào thị trường trong nước lại đa dạng hóa được sản xuất và giảm nghèo nhanh hơn [14, tr.96]. Tất cả các tình hình trên cho thấy chỉ có tăng trưởng nhanh không phải giải quyết được vấn đề mà cần phải có chất lượng của sự tăng trưởng. Đây chính là yêu cầu đặt ra cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn. Tác giả Trần Quang Minh với Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ: “Nông nghiệp Hàn Quốc trên đường phát triển” (năm 2010) [42] đã phân tích và đánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp Hàn Quốc và những chính sách nông nghiệp của Hàn Quốc mà áp dụng trong giai đoạn 1998-2008. Tác giả khẳng định: Những thành công của các chính sách nông nghiệp mà Chính phủ Hàn Quốc đã sử dụng, mang lại sự phát triển vượt bậc cho nông nghiệp Hàn Quốc như: chính sách mở rộng chương trình chi trả trực tiếp, bảo vệ thu nhập nông nghiệp trước các thiên tai, ổn định giá cả sản phẩm nông nghiệp, phát triển và mở rộng các nguồn thu phi nông nghiệp và các chính sách nâng cao năng lực cạnh tranh nông nghiệp [42, tr.58].
8 Từ đó, tác giả đã đưa ra các bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc phát triển nông nghiệp. Đó là những gợi ý trong việc vận dụng các chính sách phát triển nông nghiệp ở Việt Nam. Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương với đề tài: “Các yếu tố tác động đến quá trình chuyển dịch cơ cấu nông thôn Việt Nam” (năm 2015) [66] đã nghiên cứu và đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2015, chỉ ra các yếu tố ngăn cản và thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn. Trong đó, có bàn về các nhân tố chi phối và nhận định về xu hướng chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn Việt Nam trong giai đoạn 1990-2005. Đây là tài liệu có thể tham khảo cho nghiên cứu lý luận, thực tiễn chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Việt Nam. Đề tài khẳng định: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và cơ cấu kinh tế nông nghiệp nói riêng là quá trình phức tạp, những yếu tố tác động có thể là lợi thế so sánh, thị trường, các tiến bộ khoa học kỹ thuật, mức tăng nhu cầu tiêu dùng, khả năng tích lũy vốn đầu tư, thể chế hay vai trò của nhà nước. Ngoài ra còn các yếu tố kinh tế xã hội khác như vấn đề phân phối thu nhập, các giá trị truyền thống, những tác động bất thường từ bên ngoài hay bên trong của nền kinh tế [66, tr.112]. Tác giả Nguyễn Hữu Đức với công trình “Tác động của cơ chế quản lý kinh tế đối với việc thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp”, Luận án tiến sĩ khoa học kinh tế, quản lý và kế hoạch (năm 1996) [18]. Công trình này đã đi sâu nghiên cứu các cơ chế quản lý tác động đến cơ cấu kinh tế được hình thành trong địa bàn nông thôn. Các vấn đề lý luận tác giả đã nêu lên không chỉ tập trung trong vấn đề cơ chế hoạt động, quản lý mà còn nêu rõ khái niệm kinh tế, những đặc trưng của kinh tế nông thôn tại địa bàn nông thôn. Nhưng do cơ cấu kinh tế có đặc điểm khác nhau, lại luôn vận động, do vậy tài liệu này cũng
9 chỉ là tài liệu tham khảo giúp cho một số định hướng nghiên cứu trên một số mặt của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Tác giả Phạm Hùng với công trình “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo định hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở miền Đông Nam Bộ hiên nay”, Luận án tiến sĩ chuyên ngành Kinh tế chính trị, (năm 2001) [24]. Luận án đã trình bày cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa; đã phân tích, đánh giá tình hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn ở một số nước và lãnh thổ trong khu vực châu Á; đã rút ra những bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam nói chung và miền Đông Nam Bộ nói riêng. Luận án cũng phân tích tiềm năng và lợi thế so sánh mang tính đặc thù miền Đông Nam Bộ từ khi chuyển sang cơ chế thị trường, chỉ ra mặt tích cực và vấn đề tồn tại trong quá trình phát triển của các ngành nông, lâm, ngư nghiệp, công nghiệp, thương nghiệp và dịch vụ ở nông thôn miền Đông Nam bộ; đã đề xuất phương hướng và những giải pháp cơ bản nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo định hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở miền Đông Nam bộ. Tác giả Nguyễn Đăng Bằng với công trình “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn Bắc Trung Bộ theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Luận án tiến sĩ, (năm 2001) [1]. Luận án đã nghiên cứu về cơ cấu kinh tế nông thôn và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phân tích những đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội ảnh hưởng trực tiếp đến cơ cấu kinh tế nông thôn ở Bắc Trung bộ; phân tích thực trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn Bắc Trung bộ. Tác giả Trần Xuân Châu với công trình “Đẩy nhanh sự phát triển nông nghiệp hàng hóa ở Việt Nam hiện nay”, Luận án Tiến sĩ kinh tế, (năm 2002) [10]. Luận án đã hệ thống hóa lý luận phát triển nông nghiệp hàng hóa. Tìm hiểu kinh nghiệm một số nước trong quá trình đẩy nhanh sự phát triển nền nông nghiệp hàng hóa chỉ ra các điểm tương đồng và các vấn đề mới đặt ra; xây dựng
10 phương hướng, giải pháp có tính khả thi nhằm đẩy nhanh sự phát triển nền nông nghiệp hàng hóa ở Việt Nam trong năm tới. Tác giả Phạm Ngọc Dũng với công trình “Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành công nông nghiệp ở vùng lãnh thổ đồng bằng Sông Hồng - thực trạng và giải pháp”, Luận án tiến sĩ (năm 2002) [15]. Về mặt lý luận, luận án đã phân tích sâu vào quá trình biến đổi có tính quy luật của cơ cấu kinh tế nông nghiệp về các mối quan hệ tất yếu giữa phát triển nông nghiệp với công nghiệp trong sản xuất hàng hóa: hệ thống hóa và phân tích rõ mối quan hệ tương tác giữa lực lượng sản xuất, tổ chức kinh tế và quản lý kinh tế trong sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế công nông nghiệp bắt đầu từ nông nghiệp; về mặt thực tiễn luận án đã đưa ra những đánh giá khách quan tiến bộ và phân tích nguyên nhân của các hạn chế trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế công nông nghiệp ở đồng bằng Sông Hồng thời kỳ 1986-2000; đồng thời đã đưa ra các giải pháp có tính hệ thống phù hợp với sự phân công lao động xã hội ở đồng bằng Sông Hồng ở thời kỳ 2000-2010. Tác giả Phạm Thị Khanh với công trình “Huy động vốn phát triển nông nghiệp vùng đồng bằng Sông Hồng hiện nay”, Luận án Tiến sĩ kinh tế (năm 2003) [31]. Luận án đã hệ thống hóa cơ sở khoa học về vốn và huy động vốn phát triển nông nghiệp; luận án đã phân tích bài học kinh nghiêm rút ra từ thực tiễn huy động vốn phát triển nông nghiệp của một số nước và vùng lãnh thổ châu Á; góp phần làm rõ tiềm năng, thế mạnh cũng như khó khăn trong phát triển nông nghiệp vùng đồng bằng Sông Hồng; đã phân tích thực trạng huy động vốn trong nước phát triển nông nghiệp vùng đồng bằng Sông Hồng, rút ra các hạn chế và nguyên nhân cần khắc phục giải quyết; đề xuất những phương hướng, giải pháp nhằm đẩy mạnh huy động vốn trong nước phát triển nông nghiệp vùng đồng bằng Sông Hồng. Tác giả Đoàn Xuân Thủy với công trình “Chính sách hỗ trợ sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam hiện nay”, Luận án Tiến sĩ, (năm 2011) [65]. Luận
11 án đã tập trung vào phân tích, đánh giá mức độ phù hợp của các chính sách hỗ trợ sản xuất nông nghiệp ở nước ta trong thời gian qua so với thông lệ quốc tế, quy định của Tổ chức Thương Mại thế giới (WTO), đồng thời cũng đề xuất những giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện các chính sách hỗ trợ sản xuất nông nghiệp theo hướng vừa phù hợp với các cam kết quốc tế, vừa thúc đẩy phát triển nền nông nghiệp hiện đại, tạo cơ sở cho giải quyết vấn đề nông dân và nông thôn trong thời gian tới, đặc biệt nhất là đến năm 2018 khi Việt Nam trở thành một quốc gia có nền kinh tế thị trường đầy đủ. Tác giả Ngô Thái Hà (2015) với công trình “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển bền vững ở Việt Nam”, Luận tiến sĩ kinh tế, (năm 2015) [20] đã phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế, các nhân tố tác động đến quá trình đó để bảo đảm chuyển dịch theo hướng phát triển bền vững ở Việt Nam; phân tích những biến đổi của cơ cấu kinh tế Việt Nam để đưa ra những nhận định về các khuynh hướng vận động và đề xuất phương hướng và các chỉ tiêu đánh giá; những giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế bảo đảm tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tác giả Lê Bá Tâm với công trình “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững ở tỉnh Nghệ An”, Luận án tiến sĩ, (năm 2016) [57]. Công trình này đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững ở tỉnh Nghệ An trong điều kiện hội nhập quốc tế sâu rộng của Việt Nam. Luận án đã làm rõ thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững ở tỉnh Nghệ An, đề xuất phương hướng và giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững. 1.1.2. Một số sách và các bài viết đăng tải trên các tạp chí khoa học Tác giả Đỗ Hoài Nam với cuốn sách Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành và phát triển những ngành trọng điểm, mũi nhọn ở Việt Nam (năm 1999) [43].
12 Ở công trình này, tác giả đã trình bày những vấn đề lý luận chung về chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu ngành kinh tế, trên cơ sở đó xem xét, đánh giá nền kinh tế Việt Nam. Nghiên cứu mối quan hệ giữa cơ cấu ngành kinh tế với cơ cấu vùng kinh tế, gắn chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành với phát triển các vùng kinh tế trọng điểm của Việt Nam. Tác giả Vũ Đình Thắng trong cuốn Giáo trình kinh tế nông nghiệp (năm 2005) [63] đã trình bày tổng quan về kinh tế nông nghiệp, đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu môn học; những nội dung cơ bản về quan hệ sản xuất trong nông nghiệp Việt Nam. Nghiên cứu các nội dung cơ bản về phát triển lực lượng sản xuất của nông nghiệp dưới góc độ kinh tế học, một số vấn đề về sản xuất và hàng hoá thị trường nông nghiệp, trong đó quan tâm đến thị trường nông sản; một số vấn đề quản lý nhà nước về phát triển kinh tế nông nghiệp của Việt Nam hiện nay, trong đó có chú ý đến vấn đề quản lý nhà nước của chính quyền cơ sở. Trong cuốn sách, tác giả cũng trình bày một số nội dung về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Đây là tài liệu quan trọng được luận án tham khảo khi phân tích, trình bày những vấn đề lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Tác giả Trương Thị Tiến với cuốn sách Đổi mới cơ chế quản lý kinh tế nông nghiệp ở Việt Nam (năm 2009) [58]. Trong cuốn sách, tác giả khái quát những giai đoạn phát triển của nền nông nghiệp Việt Nam. Đầu tiên là những năm sau cải cách ruộng đất với những chính sách nông nghiệp mới của Đảng và Nhà nước Việt Nam, kế đó là nền nông nghiệp hợp tác hóa - tập thể hóa với cơ chế tập trung bao cấp những năm 60-80 và đặc biệt là quá trình đổi mới cơ chế quản lý nông nghiệp, nông thôn Việt Nam những năm gần đây. Từ sự phân tích quá trình đổi mới của nông nghiệp, tác giả đã rút ra một số kinh nghiệm có giá trị tham khảo góp phần thúc đẩy quá trình đổi mới nông nghiệp Việt Nam tiếp tục tiến lên. Tác giả Bùi Tất Thắng với cuốn sách Những nhân tố ảnh hưởng đến sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế trong thời kỳ công nghiệp hóa ở Việt Nam
13 (năm 2007) [61]. Trong cuốn sách, tác giả tập trung đi sâu nghiên cứu các nhân tố tác động đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa nền kinh tế quốc dân Việt Nam như đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, điều kiện phát triển kinh tế nông nghiệp, trình độ của người lao động; trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến yếu tố khoa học - công nghệ. Bên cạnh những cuốn sách bàn về vấn đề phát triển kinh tế nông nghiệp nói chung và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nói riêng, còn có khá nhiều các bài viết đã được đăng tải trên các tạp chí bàn về vấn đề này. Tiêu biểu như: Tác giả Phan Ngọc Mai Hương với bài viết “Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế tỉnh Thái Nguyên theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá”, (năm 2006) [29]. Trong bài viết, tác giả tập trung trình bày thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế, phân tích những ưu, khuyết điểm của chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của tỉnh Thái Nguyên. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất các quan điểm có tính chất định hướng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế tỉnh Thái Nguyên. Tác giả Đức Phường với bài viết “Nông nghiệp Thái Lan - lời giải từ công nghệ và đổi mới chính sách” (năm 2008), [52]. Bài viết chỉ rõ: Thái Lan được xem là đi đầu sản xuất và xuất khẩu vi sinh vật cho nông nghiệp. Với việc cơ giới hóa nông nghiệp, đẩy mạnh nghiên cứu áp dụng công nghệ sinh học đã đáp ứng được tôn chỉ mà chính phủ Thái đặt ra là sản xuất nông sản sạch, chất lượng bằng công nghệ sinh học thay vì chạy theo số lượng nên đời sống của người dân Thái đã trở nên khá giả nhờ xuất khẩu nông sản [52, tr.54]. Bài viết có ý nghĩa tham khảo trong việc phân tích những kinh nghiệm của một số nước trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đối với tỉnh Viêng Chăn nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào. Tác giả Trần Anh Phương với bài viết “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế - thực trạng và những vấn đề đặt ra” (năm 2009) [53]. Tác giả cho rằng chuyển
14 dịch cơ cấu kinh tế là con đường nhanh chóng đưa nước ta ra khỏi tình trạng lạc hậu, kém phát triển, đồng thời khái quát nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế, kết quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế sau hơn 20 năm đổi mới, từ đó chỉ rõ những mâu thuẫn trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế, từ đó đề xuất và kiến nghị năm giải pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong thời kỳ mới. Tác giả Bùi Chí Bửu với bài viết “Phát triển nông nghiệp ở Việt Nam thành tựu và thách thức” (năm 2009) [5]. Bài viết đã chỉ rõ, nhiệm vụ chính của ngành nông nghiệp trong quá trình thực hiện chính sách nông nghiệp, nông dân, nông thôn là đáp ứng nhu cầu sản xuất nông nghiệp để phát triển bền vững, bảo đảm an ninh lương thực. Cần chú trọng khai thác tối đa lợi thế so sánh, khắc phục, vượt qua điều kiện bất lợi của tự nhiên, đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu, kết hợp giữa phương pháp sản xuất truyền thống với công nghệ sinh học, tăng cường hợp tác giữa các nhà khoa học với nhiều chuyên ngành khác nhau, phát huy sức mạnh xã hội hóa, để nông nghiệp thực sự phát triển phục vụ yêu cầu của đất nước trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Tác giả Phan Hải Thu với bài viết “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn ở Gia Lai” (năm 2014) [64]. Tác giả chỉ rõ, Gia Lai là một tỉnh miền núi, có điều kiện tự nhiên, khí hậu rất thuận lợi cho việc phát triển nông, lâm nghiệp. Đây cũng là lĩnh vực chiếm tỷ trọng chủ yếu trong cơ cấu kinh tế của tỉnh. Tác giả khẳng định vai trò của ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn Gia Lai. Vì vậy, tác giả đã luận giải và đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của Gia Lai, từ đó đề xuất những định hướng nhằm tiếp tục đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong giai đoạn mới trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Các công trình khoa học trên đây đã đề cập nhiều khía cạnh khác nhau của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nói riêng; những vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn ở nhiều địa phương và một số nước mà tác giả có thể kế thừa một cách có chọn lọc.
15 Tác giả Hoàng Minh Thảo với bài viết “Thách thức của toàn cầu hóa với chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở Việt Nam hiện nay” (năm 2015) [59]. Trong bài viết, tác giả khẳng định: Ở Việt Nam, nông nghiệp luôn được coi là một trong những động lực của phát triển, là ngành sản xuất chiến lược của nhiều quốc gia, có vai trò đảm bảo an ninh lương thực và thu ngoại tệ cho đất nước. Loài người đã đạt được nhiều thành tựu khoa học công nghệ trong nông nghiệp, tạo ra năng suất, sản lượng nông nghiệp ngày càng lớn, nhưng trớ trêu thay đến nay nông nghiệp vẫn chưa giải quyết được vấn đề nghèo đói trên trái đất [59, tr.26]. Tác giả đã đi sâu phân tích những thách thức của toàn cầu hóa đối với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Việt Nam, trong đó có chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và đưa ra các kiến nghị để vượt qua những thách thức đó. Tác giả Đào Ngọc Lâm với bài viết “Cơ cấu ngành kinh tế: mục tiêu, tiến độ và cảnh báo” (năm 2015) [35]. Tác giả đã tập trung nghiên cứu về cơ cấu kinh tế ngành, chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành thời kỳ đổi mới. Khái quát tính tất yếu, chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành. Trên cơ sở đó đề xuất những mục tiêu đặt ra trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành và chỉ tiêu cụ thể đối với các ngành kinh tế. Các tác giả Nguyễn Thị Mai Hương và Bùi Thị Sen với bài viết “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở Việt Nam” (năm 2020) [28]. Bài viết đã khái quát thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế công nghiệp của Việt Nam thời gian qua; từ đó tác giả chỉ rõ những đóng góp của nông nghiệp với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Từ đó, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của Việt Nam theo hướng hiệu quả và bền vững. Tác giả Hà Xuân Bình với bài viết “Kinh nghiệm về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng xuất khẩu bền vững của một số địa