Đề cương ôn tập HK1 môn Ngữ văn 11 năm 2017-2018 - Trường THPT Tôn Thất Tùng

ĐỀ CƢƠNG ÔN TẬP LỚP 11 - HỌC KỲ I<br /> A - NỘI DUNG ÔN TẬP<br /> I. ĐỌC HIỂU (4đ)<br /> 1. Các phương thức biểu đạt.<br /> 2. Xác định nội dung chính, chủ đề của văn bản.<br /> 3. Các phong cách ngôn ngữ.<br /> 4. Một số biện pháp tu từ và nêu tác dụng.<br /> 5. Kĩ năng viết đoạn văn ngắn.<br /> 6. Xác định thể thơ.<br /> II. LÀM VĂN: (6đ)<br /> 1. Thương vợ - Trần Tế Xương.<br /> 2. Chữ người tử tù – Nguyễn Tuân.<br /> 3. Chí Phèo – Nam Cao<br /> 4. Hai đứa trẻ - Thạch Lam<br /> 5. Hạnh phúc của một tang gia – Vũ Trọng Phụng.<br /> B – ĐỀ CƢƠNG CHI TIẾT<br /> <br /> I. PHẦN LÀM VĂN<br /> <br /> CHỮ NGƢỜI TỬ TÙ - NGUYỄN TUÂN.<br /> I. Hình tƣợng nhân vật Huấn Cao<br /> 1. Giới thiệu chung<br /> - Tác giả: Nguyễn Tuân là nhà văn suốt đời đi tìm kiếm cái đẹp.<br /> - Tác phẩm: Chữ người tử tù được trích trong tập Vang bóng một thời - nơi hội tụ những nét<br /> đẹp cao quý của người xưa.<br /> - Huấn Cao là nhân vật được nhà văn miêu tả đặc sắc nhất. Đó là trang anh hùng lẫm liệt, hội tụ<br /> của tài, tâm và khí phách.<br /> - Nguyễn Tuân đã dồn hết bút lực, tâm huyết, tài năng để miêu tả một cảnh tượng rất hoành<br /> tráng, xưa nay chưa từng có - cảnh cho chữ.<br /> 2. Nội dung:<br /> * Khái quát:<br /> - Nguyễn Tuân là cây bút xuất sắc của nền văn học Việt Nam, để lại nhiều tác phẩm có giá trị:<br /> Vang bóng một thời; Sông Đà...<br /> - Huấn Cao là nguyên mẫu lịch sử có thật, hiện thân của võ tướng, nhà thơ, nhà thư pháp Cao<br /> Bá Quát lừng lẫy một thời. Với khí tiết sáng ngời, con người ấy đã bước vào trang viết của<br /> Nguyễn Tuân, tỏa sáng trên từng con chữ.<br /> * Vẻ đẹp khí phách hiên ngang.<br /> - Mở đầu truyện, tiếng tăm Huấn Cao nổi như cồn: Tài bẻ khóa vượt ngục; bị coi là kẻ đứng đầu<br /> bọn phản nghịch vì chống lại triều đình, đấu tranh giành quyền sống cho người dân vô tội.<br /> - Trước cửa đề lao: Khinh bạc trò tiểu nhân thị oai dọa dẫm của lính canh; thúc gông đánh<br /> thuỳnh một cái: ngang tàng, bất chấp uy quyền.<br /> - Trong tù: Thản nhiên nhận rượu thịt, xem nhà tù như chốn dừng chân để nghỉ; Coi thường, xua<br /> đuổi quản ngục, đặt mình lên trên loại cặn bã của xã hội.<br /> => Ngang tàng, bất khuất.<br /> * Vẻ đẹp của con ngƣời tài hoa:<br /> - Tài viết chữ Hán rất nhanh và đẹp.<br /> - Nhiều người khao khát, coi là vật báu: Chữ Huấn Cao đẹp, vuông lắm; Quản ngục bất chấp<br /> tính mạng để xin bằng được chữ.<br /> <br /> 1<br /> <br /> => Một người tài hoa, có tâm hồn nghệ sĩ.<br /> * Vẻ đẹp của ngƣời anh hùng có thiên lƣơng trong sáng.<br /> - Không vì vàng ngọc, quyền uy mà ép mình cho chữ: Cả đời chỉ cho 3 người bạn thân.<br /> - Quý trọng người biết yêu cái đẹp: Từ xua đuổi -> quý trọng, cho chữ viên quản ngục vì ông là<br /> một tấm lòng trong thiên hạ; Khuyên ngục quan thay đổi nghề để giữ cái tâm lương thiện.<br /> => Một con người có tâm trong sáng như pha lê.<br /> * Vẻ đẹp tài năng, khí phách, thiên lƣơng đƣợc hội tụ đầy đủ trong cảnh cho chữ.<br /> 3. Nghệ thuật:<br /> - Nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật, ngôn ngữ uyên bác, tình huống truyện độc đáo.<br /> - Một tác phẩm chứa đựng ý nghĩa sâu sắc về cái đẹp của tài hoa, thiên lương, khí phách.<br /> II. Cảnh cho chữ - Cảnh tƣợng xƣa nay chƣa từng có.<br /> * Nguyên nhân có cảnh cho chữ trên:<br /> - Tác phẩm là cuộc gặp gỡ đầy éo le của một tên tử tù có tài viết chữ đẹp với viên quan coi ngục<br /> mê chữ đẹp, khao khát có được chữ của tử tù. Họ vừa là kẻ thù nhưng cũng vừa là tri kỉ của<br /> nhau.<br /> - Lúc đầu, Huấn Cao coi thường, khinh bỉ quản ngục vì nghĩ ông là một kẻ tiểu nhân gian ác.<br /> Nhưng khi biết rõ sở thích cao quý của quản ngục, Huấn Cao đã tặng chữ cho ông.<br /> * Tóm tắt ngắn gọn cảnh cho chữ:<br /> Đêm hôm ấy, lúc lính canh đã về nghỉ hết, một cảnh tượng xưa nay chưa từng có diễn ra trong<br /> buồng giam ẩm ướt. Ánh sáng đỏ rực của bó đuốc rọi trên ba cái đầu đang chăm chú trên tấm<br /> lụa bạch. Một người tù cổ đeo gông, chân vướng xiềng đang dậm tô từng nét chữ.<br /> * Địa điểm cho chữ kỳ lạ:<br /> - Thường diễn ra ở nơi trăng thanh, lộng ngát hương hoa, hoặc thư phòng sang trọng.<br /> - Trong bài: diễn ra trong cảnh nhà lao tăm tối, ẩm ướt, bẩn thỉu. (Tường đầy mạng nhện...)<br /> => Cái Đẹp khai sinh ngay trong lòng của cái Ác, cái Xấu.<br /> * Ngƣời cho chữ còn lạ kì hơn:<br /> - Thông thường: người cho chữ trong tư thế thoải mái, thư thái về tâm hồn.<br /> - Trong bài: Một tử tù cổ đeo gông, chân vướng xiềng đang tô đậm nét chữ trên tấm lụa trắng<br /> còn nguyên vẹn làn hồ... Ngày mai con người ấy sẽ bước lên đoạn đầu đài.<br /> => Cái Đẹp đã nâng cánh con người ta bay trên hiện thực, uy vũ bạo tàn và cả cái chết cũng<br /> không thể xâm phạm lãnh địa ấy.<br /> * Lạ bởi vị thế ngƣời cho - nhận chữ:<br /> - Cho chữ: Một kẻ tử tù, kẻ phản nghịch đang sừng sững đứng nơi ngục tối với những xích<br /> xiềng còn hằn trên da thịt.<br /> - Người nhận chữ:quan coi ngục lại khúm núm, hai tay run run bê chậu mực, quỳ gối rưng rưng<br /> trong dòng nước mặt nghẹn ngào rỉ vào kẽ miệng.<br /> =>Người đứng là đại diện cho giai cấp bị trị, kẻ quỳ lại là đại diện cho giai cấp thống trị. Vị thế<br /> xã hội bị đảo ngược, uy quyền bị tan biến. Cái xấu xa nhường chỗ cho cái đẹp, cái bất tử.<br /> * Lạ bởi lời khuyên của tên tử tù dành cho ngục quan: “Ở đây lẫn lộn. Ta khuyên thầy Quản<br /> nên thay chỗ ở đi… rồi mới nghĩ đến chuyện chơi chữ… nhem nhuốc cái đời lương thiện đi ”.<br /> - Huấn Cao không chấp nhận cái tài, cái đẹp lại có thể chung sống lẫn lộn với cái ác, cái xấu.<br /> Muốn chăm lo cho cái đẹp nảy nở phải trở về với cái thiện.<br /> - Ngục quan “vái tên tù một vái” và nói một câu mà dòng nước mắt rỉ vào kẽ miệng làm cho<br /> nghẹn ngào: “kẻ mê muội này xin bái lĩnh”. Đó là sự cúi đầu trước cái đẹp, khí phách.<br /> => Cái đẹp đã xóa nhòa khoảng cách, đưa con người đến với nhau trong vẻ đẹp của chân - thiện<br /> - mĩ.<br /> * Thủ pháp nghệ thuật tương phản, nghệ thuật dựng cảnh tài tình: giữa bó đuốc sáng rực và<br /> bóng tối của nhà tù; giữa hương thơm của mực, màu trắng tinh của lụa với cái hôi hám, dơ bẩn,<br /> nhớp nhúa => làm nổi bật cảnh tượng xưa nay chưa từng có. Đó là sự chiến thắng của cái đẹp,<br /> cao cả, chính nghĩa trước cái ác, cái xấu.<br /> <br /> 2<br /> <br /> CHÍ PHÈO - NAM CAO<br /> 1.Tác giả:<br /> - Nam Cao (1917 - 1951).<br /> - Nhà văn hiện thực phê phán xuất sắc của văn học Việt Nam.<br /> - Ông là một nhà văn có quan điểm nghệ thuật tiến bộ, có tấm lòng đôn hậu, chan chứa tình<br /> thương, gắn bó sâu nặng với quê hương và những người nông dân nghèo khổ.<br /> 2.Tác phẩm:<br /> - Viết năm 1941, thuộc đề tài người nông dân nghèo trước cách mạng tháng Tám.<br /> - Là tác phẩm khẳng định tài năng của Nam Cao, kiệt tác của nền văn học VN hiện đại. Tác<br /> phẩm có giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc.<br /> 3.Nội dung<br /> * Quá trình tha hóa của Chí Phèo:<br /> - Sinh ra: không cha mẹ, không họ hàng, không tấc đất, vật đem cho, đem bán -> thiếu những<br /> điều kiện cần thiết để xác định Chí là một con người.<br /> - Trƣởng thành:<br /> + Hiền như cục đất, nhút nhát (vừa bóp đùi cho bà Ba vừa run).<br /> + Mơ ước giản dị, chính đáng, lương thiện: Một gia đình nho nhỏ. Chồng cuốc mướn, cày thuê.<br /> Vợ dệt vải…<br /> + Tự trọng: thấy nhục khi bị vợ BK sai bóp chân => Lương thiện, giản dị, chân chính.<br /> - Đến ở nhà BK, bắt đầu chặng đƣờng tha hóa:<br /> + Âm mưu thâm độc, xảo quyệt của BK -> đẩy Chí vào tù 8 năm -> tha hóa về nhân hình, nhân<br /> tính.<br /> + Nhân hình: không còn mang gương mặt con người, giống một sinh vật lạ: trọc lốc, trắng hớn,<br /> cơng cơng, gườm gườm...<br /> + Nhân tính: con quỷ dữ, gây ra cảnh đổ máu: hoặc đổ máu chính mình, hoặc đổ máu người<br /> dân vô tội.<br /> - Bị loại khỏi xã hội, cô đơn trước đồng loại. Chí khao khát dù chỉ một tiếng chửi – nhưng đồng<br /> loại không ai trả lời – đối thoại với 3 con chó.<br /> => Người nông dân lương thiện -> Lưu manh -> quỷ dữ của làng Vũ Đại.<br /> => Hình tượng điển hình, tiêu biểu cho một bộ phận cố nông bị lưu manh hóa.<br /> c) Quá trình hồi sinh của Chí Phèo: Từ khi gặp Thị Nở.<br /> - Giới thiệu khái quát về nhân vật Thị Nở: Xấu ma chê quỷ hờn, dòng giống nhà mả hủi, dở hơi,<br /> bị người đời xa lánh => giúp hồi sinh một con quỷ dữ.<br /> - Thức tỉnh lƣơng tâm: Lúc đầu đến với thị chỉ là bản năng. Nhưng với tình yêu thương, sự<br /> chăm sóc của Thị, Chí dần thức tỉnh.<br /> + Tỉnh rƣợu: nhận thức được không gian quanh mình: tiếng chim hót, người đi chợ, tiếng gõ<br /> mái chèo…bâng khuâng, mơ hồ buồn.<br /> + Tỉnh ngộ: Ý thức được hoàn cảnh bi đát của bản thân: Nhớ về quá khứ; thấy hoàn cảnh hiện<br /> tại: sợ già, cô độc, đói rét .<br /> - Khao khát trở về cuộc sống lƣơng thiện: ăn năn; thấy mắt ươn ướt; làm nũng với Thị: Muốn<br /> trở lại thế giới loài người, muốn làm hòa với mọi người; khao khát một mái ấm gia đình với Thị<br /> (Dẫn chứng).<br /> => Nghệ thuật miêu tả tâm lý bậc thầy của Nam Cao =>Con người, bản tính thật của Chí trỗi<br /> dậy, Chí đã thực sự hoàn lương.<br /> d) Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm ngƣời.<br /> - Nguyên nhân:<br /> <br /> 3<br /> <br /> + Nguyên nhân trực tiếp: Do bà cô Thị Nở ngăn cản (Dẫn chứng).<br /> + Nguyên nhân sâu xa: Định kiến của xã hội đối với những con người như Chí.<br /> => Cánh cửa hoàn lương của Chí đã bị chặn đứng. Cả làng Vũ Đại không ai chấp nhận Chí, bởi<br /> với họ, Chí không phải là người từ lâu rồi. Họ không biết và không tin vào sự hồi sinh, thức tỉnh<br /> của Chí.<br /> - Tâm trạng Chí:<br /> + Thất vọng, đau đớn: Khi bị Thị Nở trút giận, hắn ngẩn người, ngạc nhiên -> cố nắm lấy tay<br /> Thị như một nỗ lực để nắm lấy chỗ dựa cuối cùng (bị cự tuyệt) -> thất vọng, đau đớn (uống,<br /> càng uống càng tỉnh) -> khóc rưng rức.<br /> + Phẫn uất, tuyệt vọng: Nam Cao miêu tả Chí trong cơn say mà tỉnh, đi chệch đường nhưng<br /> đúng hướng (Chí lảm nhảm xách dao để tới nhà thị Nở đâm chết bà cô Thị, nhưng Chí lại đến<br /> thẳng nhà Bá Kiến, giết Bá Kiến để đòi lương thiện).<br /> => Tuyệt vọng đến cùng cực, Chí ý thức rõ nguyên nhân và kẻ đã gây ra bất hạnh cho cuộc đời<br /> mình.<br /> - Hành động giết BK rồi tự sát:<br /> + Kết quả tất yếu của sự hồi sinh, thức tỉnh.<br /> + Chí có hai con đường: hoặc làm quỷ, hoặc hoàn lương. Không thể làm quỷ nhưng Chí cũng<br /> không thể hoàn lương bởi cái xã hội phi nhân tính ấy không cho Chí đường về. Chính vì vậy, cái<br /> chết là tất yếu.<br /> => Chí chết nhưng lương tâm Chí còn mãi. Cái chết ấy là sự tố cáo mạnh mẽ cái xã hội đương<br /> thời, đẩy người nông dân vào con đường lưu manh hóa => Nghệ thuật miêu tả tâm lý tài tình<br /> của Nam Cao.<br /> =>Niềm tin vào bản tính lương thiện của con người.<br /> 4.Nghệ thuật:<br /> - Xây dựng những nhân vật điển hình vừa có ý nghĩa tiêu biểu,vừa sống động, có cá tính độc<br /> đáo và nghệ thuật miêu tả tâm lý sắc sảo.<br /> - Kết cấu truyện mới mẻ, tưởng như tự do nhưng lại rất chặt chẽ, logic.<br /> - Có cốt truyện và tình tiết hấp dẫn,biến hóa giàu kịch tính.<br /> - Ngôn ngữ sống động, vừa điêu luyện lại gần gũi tự nhiên; giọng điệu đan xen biến hóa, trần<br /> thuật linh hoạt.<br /> <br /> HAI ĐỨA TRẺ - THẠCH LAM<br /> <br /> 1. Tác giả<br /> - Thạch Lam (1910 – 1942) là người đôn hậu và tinh tế, rất thành công ở thể loại truyện ngắn.<br /> - Ông chủ yếu khai thác thế giới nội tâm nhân vật với những cảm xúc mong manh, mơ hồ. Mỗi<br /> truyện của ông như một bài thơ trữ tình.<br /> 2. Tác phẩm<br /> - Rút từ tập truyện “Nắng trong vườn” (1938).<br /> - Là một trong những truyện ngắn đặc sắc, tiêu biểu cho văn phong Thạch Lam.<br /> 3. Đọc – hiểu văn bản<br /> a) Phố huyện lúc chiều tàn:<br /> * Bức tranh thiên nhiên:<br /> - Màu sắc: Phương Tây đỏ rực như lửa cháy; Những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn;<br /> Dãy tre làng đen lại.<br /> => Ngày sắp tàn, bóng tối sắp bao phủ.<br /> - Âm thanh: Tiếng trống thu không; Tiếng ếch nhái kêu ran; Tiếng muỗi vo ve.<br /> => Âm thanh gần gũi, quen thuộc nhưng hiu hắt buồn.<br /> => Một bức họa đồng quê quen thuộc, bình dị của làng quê Việt Nam.<br /> <br /> 4<br /> <br /> * Bức tranh cuộc sống:<br /> - Cảnh chợ tàn: Người về hết, tiếng ồn ào cũng mất; Còn lại rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị...<br /> => Buồn tẻ, nghèo nàn.<br /> - Cuộc sống con ngƣời: Mấy đứa trẻ con nhà nghèo đi lại nhặt nhạnh...; Chị em Liên, bác xẩm,<br /> bác Siêu, cụ Thi điên...<br /> => Cuộc sống tàn lụi, tiêu điều thảm hại của những kiếp người tàn tạ.<br /> * Tâm trạng Liên: Lòng buồn man mác; Động lòng thương những đứa trẻ.<br /> => Nhạy cảm, tinh tế, giàu lòng trắc ẩn.<br /> => Giọng văn êm dịu, giàu chất thơ.<br /> =>Thể hiện tình yêu mến quê hƣơng và sự thƣơng xót những kiếp ngƣời nghèo khổ của<br /> nhà văn.<br /> b. Phố huyện lúc đêm về.<br /> * Bức tranh thiên nhiên: Đối lập giữa ánh sáng và bóng tối.<br /> - Bóng tối: Đường phố, các ngõ dần chứa đầy bóng tối; Tối hết cả con đường thăm thẳm ra<br /> sông...tối đen hơn nữa.<br /> => Bóng tối mênh mông bủa vây.<br /> - Ánh sáng: Một vài khe sáng hé ra ở các cửa hàng; Quầng sáng quanh ngọn đèn chị Tí; Chấm<br /> lửa nhỏ bên bếp bác Siêu; Từng hột sáng lọt qua phên lứa...<br /> => Ánh sáng nhỏ nhoi, yêu ớt, biểu tương cho những kiếp người leo lét, vô danh, lụi tàn nơi phố<br /> huyện.<br /> * Bức tranh đời sống: Chị Tí, bác Siêu tối tối vẫn dọn hàng mặc dù chẳng bán được bao nhiêu;<br /> Vẫn những suy nghĩ ngóng đợi như hôm trước...<br /> => Quẩn quanh, đơn điệu, bế tắc.<br /> * Tâm trạng của Liên: Buồn thấm thía; Mơ ước một cái gì đó tươi sáng hơn.<br /> => Mơ hồ, tội nghiệp nhưng họ không mất niềm tin vào cuộc sống, vẫn không thôi hi vọng.<br /> => Sự xót thương da diết của nhà văn, đồng thời trân trọng khát vọng đẹp đẽ của những con<br /> người nghèo khổ.<br /> c. Cảnh đợi tàu:<br /> - Cảnh tàu đến: Người gác ghi xuất hiện -> Ngọn lửa xanh biếc -> Tiếng còi xe vang lại -><br /> Tiếng xe rít, khói trắng bừng lên -> Tiếng hành khách -> rầm rộ tới.<br /> => Háo hức chờ đợi. Chuyến tàu là biểu tượng cho thế giới tuổi thơ đầy mơ ước, giàu sang, vui<br /> nhộn. Đoàn tàu đến đem theo một chút ánh sáng, tạm thời xóa đi cái màn đêm dày đặc bao phủ<br /> phố huyện => tiếp thêm cho họ niềm tin để tiếp tục cuộc mưu sinh vào sáng hôm sau.<br /> - Cảnh tàu đi: Còn lại nhũng đốm than đỏ -> chấm nhỏ -> khuất dần.<br /> => Tiếc nuối, hụt hẫng, để lại sự yên tĩnh, tối tăm, tù túng.<br /> - Thái độ của tác giả:<br /> + Nâng niu khát vọng vượt ra khỏi cuộc sống tù túng của họ.<br /> + Thông điệp: Đừng để cuộc sống chìm trong buồn tẻ, bế tắc. Luôn mơ ước, vươn ra ánh sáng.<br /> => Cốt truyện đơn giản, giàu chất trữ tình; Giọng văn nhẹ nhàng, lời văn giản dị.<br /> <br /> HẠNH PHÚC CỦA MỘT TANG GIA<br /> 1.Tác giả:<br /> - Vũ Trọng Phụng ( 1912 -1939) là nhà văn hiện thực xuất sắc.<br /> - Ông nổi tiếng về tiểu thuyết, truyện ngắn, và đặc biệt thành công ở thể loại phóng sự.<br /> 2.Tác phẩm:<br /> - Tiểu thuyết “Số đỏ”(1936) được coi là một trong những kiệt tác trào phúng của văn học Việt<br /> Nam, có thể “làm vinh dự cho mọi nền văn học” (Nguyễn Khải).<br /> - Đoạn trích thuộc chương XV của tiểu thuyết “Số đỏ”.<br /> <br /> 5<br /> <br />