Đề tài tăng cường vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước trong nề kinh tế nhiều thành phần ở nước ta hiện nay

Chia sẻ: Trần Thị Thanh Hằng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:29

Thêm vào BST

Báo xấu

228
lượt xem 67
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Từ khi xã hội loài người được hình thành cho tới nay đã trải qua rất nhiều hình thái kinh tế- xã hội như: Công xã nguyên thuỷ, Chiếm hữu nô lệ, phong kiến, Tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên chưa một hình thái kinh tế nào có cơ chế quản lý, điều hành kinh tế toàn diện. Việt Nam là một nước nghèo, kinh tế, kỹ thuật lạc hậu, trình độ xã hội còn thấp lại bị chiến tranh tàn phá nặng nề. Đi lên Chủ Nghĩa Xã Hội là mục tiêu lý tưởng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài tăng cường vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước trong nề kinh tế nhiều thành phần ở nước ta hiện nay

ĐỀ TÀI : “TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ CHỦ ĐẠO CỦA THÀNH PHẦN KINH TẾ NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ NHIỀU THÀNH PHẦN Ở NƯỚC TA HIỆN NAY” 
A-LỜI MỞ ĐẦU Từ khi xã hội loài người được hình thành cho tới nay đã trải qua rất nhiều hình thái kinh tế- xã hội như: Công xã nguyên thuỷ, Chiếm hữu nô lệ, phong kiến, Tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Tu y nhiên chưa một hình thái kinh tế nào có cơ chế quản lý, điều hành kinh tế toàn diện. Việt Nam là một nước nghèo, kinh tế, kỹ thuật lạc hậu, trình độ xã hội còn thấp lại bị chiến tranh tàn phá nặng nề. Đi lên Chủ Nghĩa Xã Hội là mục tiêu lý tưởng lớn của những người cộng sản và nhân dân Việt Nam, l à khát vọng ngàn đời thiêng liêng của dân tộc Việt Nam. Nhưng đi lên CNXH bằng cách nào là câu hỏi lớn và cực kỳ hệ trọng. Sau nhiều năm nghiên cứu, tìm tòi, tổng kết thực tiễn. Đại hội Đảng IX(4-2001) chính thức đưa ra khái niệm " kinh tế thị trường định hướng XHCN". Kinh tế thị trường định hướng XHCN có sự quản lý của nhà nước, Nhà nước XHCN quản lý nền kinh tế bằng chiến lược, qui hoạch, kế hoạch, chính sách pháp luật và bằng cả sức mạnh vật chất của lực lượng kinh tế nhà nước, đồng thời sử dụng cơ chế thị trường, áp dụng những hình thiức kinh tế và phương pháp quản lý của kinh tế thị trường để kích thích sản xuất, giải phóng sức sản xuất,phát huy tích cực hạn chế và khắc phục mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, bảo vệ lợi ích cảu nhân dân lao động của toàn thể nhân dân. Nước ta đang trong thời kỳ quá độ đi lên CNXH. Trong quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế chủ yếu tự cung tự cấp sang nền kinh tế thị trường với nhiều thành phần kinh tế, vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN luôn đặt ra những vấn đề nghiên cứu lý luận thực tiễn và cần thiết. Lựa chọn cơ chế tổ chức quản lý để phát triển kinh tế cho phù hợp. Sau một thời gian học tập, tìm hiểu môn Kinh tế chính 1
trị em đã thu được những kiến thức nhất định, em xin được nghiên cứu đề tài “Tăng cường vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành phần ở nước ta hiện nay ” với những nội dung chủ yếu sau: - Tính tất yếu của nền kinh tế thị trường -Thực trạng vai trò quản lý của nhà nước t rong nền kinh tế thị trường ở nước ta.Với những hiểu biết và kinh nghiệm thực tế còn nhiều hạn chế nên trong khi thực hiện bài tiểu luận em sẽ không tránh khỏi những t hiếu sót, em rất mong được sự góp ý phê bình của thầy giáo hướng dẫn và các bạn. 2
B. NỘI DUNG CHÍNH I- TÍNH TẤT YẾU VAI TRÒ QUẢN LÍ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TÉ THỊ TRƯỜNG 1-Cơ chế thị trường và nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước Quá trình phát triển sản xuất của xã hội loài người từ trước tới nay đã trải qua những thời lỳ sau: - Nền kinh tế tự cung tự cấp - Nền kinh tế hàng hoá - Nền kinh tế thị trường Thị trường gắn liền với quá trình sản xuất và lưu thông hàng hóa. Nó ra đời và phát triển cùng với sự ra đời và phát triển của sản xuất và lưu thông hàng hóa." Thị trường là trung tâm của toàn bộ quá trình tái sản xuất hàng hóa. Những vấn đề cơ bản của nền sản xuất xã hội là sản xuất mặt hàng gì, số lượng bao nhiêu và bằng phương pháp nào đều phải thô ng qua thị trường. Vì vậy thị trường đóng vai trò hoạt động và phương án sản xuất, kinh doanh có hiệu quả". Cơ chế thị trường là cơ chế tự điều chỉnh nền kinh tế hàng hoá dưới sự tác động khách quan của các quy luật kinh tế vốn có. Cơ chế thị trư ờng chính là một hình thức tổ chức kinh tế, trong đó những người tiêu dùng và các nhà kinh doanh tác động qua thị trường để giải quyết những vấn đề trung tâm của sản xuất xã hội. Kinh tế thị trường là nền kinh tế vận động theo các quy luật của thị trưòng, trong đó quy luật giá trị đóng vai trò chi phối và được biểu hiện bằng quan hệ cung cầu trên thị trường. Nền kinh tế thị trường là giai đoạn phát triển cao của nền kinh tế hàng hoá, nó nằm trong tiến trình phát triển lịch sử 3
khách quan về kinh tế của xã hội loài người . Do vậy, nền kinh tế thị trường cũng có những ưu thế và hạn chế của nó. *- Những ưu thế của nền kinh tế thị trường - Thúc đẩy sản xuất và gắn sản xuất với tiêu thụ - thực hiện mục tiêu của sản xuất. Do đó, người ta tìm mọi cách rú t ngắn chu kỳ sản xuất, thực hiện tái sản xuất mở rộng, áp dụng nhanh chóng sản xuất -khoa học- công nghệ và quay nhanh tiền vốn, đạt tới lợi nhuận tối đa. - Thúc đẩy và đòi hỏi các nhà sản xuất năng động thích nghi với các điều kiện biến động của thị trường. Thay đổi mẫu mã sản xuất, tìm mặt hàng mới và thị trường tiêu thụ, mở rộng quan hệ trong kinh doanh, phá thế độc quyền và khép kín trong một đơn vị kinh doanh, tìm cách đạt tới lợi nhuận tối đa. - Thúc đẩy sự tiến bộ khoa học- công nghệ nhanh chóng ứng dụng vào sản xuất , tăng năng suất lao động, nâng cao trình độ xã hội hóa sản xuất và nâng cao chất lượng sản phẩm, hạ giá thành sản phẩm, đáp ứng yêu cầu nhiều mặt của khách hàng và thị trường. - Thúc đẩy quá trình tăng trưởng dồi dào của sản phẩm hàng hóa, dịch vụ, thúc đẩy và kích thích sản xuất hàng hoá phát triển, đề cao trách nhiệm của nhà kinh doanh với khách hàng, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội. - Đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất. Tích tụ và tập trung sản xuất là hai con đường để mở rộng quy mô sản xuất. Một mặt, các đơn vị chủ thể sản xuất kinh doanh làm ăn giỏi, có hiệu quả cao cho phép tích tụ, mở rộng sản xuất. Mặt khác, do quá trình cạnh tranh làm cho sản xuất được 4
tập trung vào các đơn vị kinh tế thực sự đứng được trên thị trường, làm ăn có hiệu quả cao, đồng thời loại bỏ những đơn vị làm ăn kém hiệu quả. Chính quá trinh cạnh tranh kinh tế là động lực thúc đẩy tích tụ và tập trung sản xuất. *- Những hạn chế của nền kinh tế thị trường thể hiện : - Nền kinh tế thị trường mang tính tự phát , tìm kiếm lợi nhuận bằng bất kỳ giá nào, không đi đúng hướng kế hoạch Nhà nước, mục tiêu và phát triển kinh tế vĩ mô của nền kinh tế. Tính tự phát của thị trường còn dẫn đến tập trung hóa cao độ, sinh ra độc quyền, th ủ tiêu cạnh tranh, làm giảm hiệu quả chung và tính tự điều chỉnh của nền kinh tế . -Xã hội phát sinh tiêu cực, tệ nạn gắn liền với hiện trạng kinh tế sa sút, gây rối loạn xã hội. Nhà kinh doanh thường tìm mọi thủ đoạn, mánh khoé làm hàng giả, buôn lậu, trốn tuế, lừa đảo... không từ một thủ đoạn nào, dù là dơ bẩn nhất để thu lợi nhuận tối đa. - Vì lợi ích và lợi nhuận riêng biệt, dẫn đến sự sử dụng bừa bãi, tàn phá tài nguyên và huỷ hoại môi trường sinh thái. 2-Vai trò kinh tế nhà nước trong nền kinh tế t hị trường: Sự lãnh đạo của Đảng và vai trò quản lý của nhà nước đối với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là tất yếu vì: - Đây là một đặc điểm bản chất của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được chi phối bởi bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Không có Đảng cộng sản lãnh đạo và nhà nước xã hội chủ nghĩa quản lý thì không thể có kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà đó sẽ chỉ là kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. - Kinh tế thị trường vốn có xu hướng tự phát tư bản chủ nghĩa. Chỉ có Đảng lãnh đạo bằng đường lối chủ trương đúng đắn và sự quản lý của nhà 5
nước bằng chính sách pháp luật bằng các công cụ quản lý vĩ mô mới hạn chế tinh tự phát chủ nghĩa. - Kinh tế thị trưòng vốn có hai mặt: mặt thuận lợi như thúc đẩy kinh tế tăng trưởng nhanh, chú trọng lợi ích và hiệu quả kinh tế... và mặt nghịch như thúc đẩy phân hóa giàu - nghèo, khuyến khích lối sống thực dụng vị kỷ, chạy theo đồng tiền, hạ thấp giá trị đạo đức...mặt nghịch của kinh tế thị trường mâu thuẫn với bản chất của chủ nghĩa xã hội. Vì vậy sự quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa sẽ phát huy được mặt tích cực hạn chế mặt tiêu cực của kinh tế thị trường. a- nhà nước đóng vai trò định hướng cho sự phát triển kinh tế Trong nền kinh tế của chúng ta hiện nay, các doanh nghiệp được quyền lựa chọn phương án sản xuất kinh doanh, nhà nước không can thiệp vào quyết định của họ về việc sản xuất cái gì? Bằng cách nào? Tiêu thụ ở đâu? Trong khi lựa chon các phương án sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp lấy lợi nhuận của mình làm thước đo hiệu quả, đồng thời làm mục tiêu định hướng cho hành vi của họ. Hiện nay rất nhiều các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác nhau hoạt động cạnh tranh với nhau. Sự hoạt động của quy luật cạnh tranh vừa thúc đẩy sản xuất phát triển, vừa có thể dẫn đến sự khai thác bừa bãi các nguồn lực, huỷ hoại môi trường. Khác với các doanh nghiệp, vai trò quản lý kinh tế của nhà nước là ở chỗ nhà nước không theo đuổi mục đích lợi nhuận như một doanh nghiệp cá biệt mà đuổi theo mục tiêu chung của cả dân tộc là làm cho dân giàu, nước mạnh, nền kinh tế tăng trưởng ổn định, vững chắc trong điều kiện công bằng xã hội và hiệu quả kinh tế quốc dân. Thực chất của việc định hướng sự phát triển của nền kinh tế là thống nhất các lợi ích khác nhau,quy tụ các lợi ích khác nhau về cùng một lợi ích để sao cho trong khi mỗi người theo đuổi lợi ích cá nhân của mình cũng đồng thời góp phần vào theo đuổi lợi ích dân tộc. Chính vì vậy để có thể 6
hoàn thành chức năng định hướng nền ki nh tế Chính phủ phải tạo ra được công cụ định hướng để quy tụ hành động của các doanh nghiệp và người tiêu dùng theo chiều hướng vận động của nền kinh tế và nhà nước ta đã có hai định hướng cho sự phát triển của nền kinh tế, đó là: + Chiến lược phát triển kinh tế xã hội dài hạn. + Kế hoạch hóa định hướng. b- Tạo môi trường thuận lợi cho nền sản xuất hàng hoá nhiều thành phần phát triển Mỗi cơ chế kinh tế có thể hoạt động khi có môi trường với những điều kiện kinh tế xã hội cần và đủ. Thực tiễn lịch s ử cho thấy rằng: con đường lịch sử tự nhiên của các nước có nền kinh tế thị trường phát triển rất lâu dài. Kể từ khi nền kinh tế thị trường truyền thống bộc lộ các khuyết tật của nó đến khi chính phủ các nước này tự nhận thức được vai trò điều khiển quản l ý kinh tế của mình phải mất hàng trăm năm. Ngày nay khi kinh nghiệm lịch sử của các nước này đã trở thành lý luận, các nước đi sau có thể rút ngắn chặng đường phát triển của mình bằng cách: chủ động sử dụng kiến trúc thượng tầng và quyền lực nhà nước để tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp yên tâm đầu tư mở rộng phát triển sản xuất. Để hoàn thành vai trò đó nhà nước ta phải thực hiện những công việc sau: -Tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình tự do hoá giá cả, thương mại hóa nền kinh tế. - Bảo đảm các quyền của nguời chủ sở hữu về tư liệu sản xuất - Đa dạng hoá chế độ sở hữu về tư liệu sản xuất . - Xây dựng hệ thống pháp luật của nền kinh tế. - Ổn định về chính trị. 7
c- Phân phối thu nhập quốc dân một cách công bằng hiệu quả tạo ra động lực sản xuất. Trong nền kinh tế thị trương, thị trường mở rộng sự hoạt động của quy luật giá trị càng dẫn đến việc phân hoá thu nhập giữa các tầng lớp dân cư, chia rẽ dân cư thành các tầng lớp khác nhau trong quan hệ của họ đối với quyền lực kinh tế và quyền lực chính trị tình trạng bất bình đẳng khi vượt quá khuôn khổ cho phép sẽ dẫn đến sự phản ứng của dân cư trong lĩnh vực chính tri, xã hội, mâu thuẫn gay gắt về lợi ích của các giai cấp có thể dẫn đến sự đe doạ ổn định xã hội. Chính vì vậy để ổn định về mặt chính trị tạo ra môi trưòng lành mạnh cho các doanh nghiệp làm ăn, nhà nước phải hoàn th ành các phân phối lại thu nhập của các tầng lớp dân cư sao cho thoả mãn nhu cầu công bằng, hiệu quả . d- Can thiệp vào quá trình kinh tế mỗi khi có chấn động. Định hướng và tạo môi trường phân phối thu nhập là những công vi ệc cần thiết thể hiện vai trò của nhà nước trong chiến lược dài hạn. Trong quá trình thực hiện các chiến lước đó, dưới ảnh hưỏng của cơ chế cung cầu giá cả trong thị trường nội địa, đồng thời dưới ảnh hưởng của quan hệ kinh tế quốc tế, việc thực hiện mục tiêu định hướng của nhứng chương trình dài hạn bị nhứng " cú sốc " làm chệch hướng là điều không tránh khỏi. Trong trườn g hợp đó nhà nước cần phải sử dụng những công cụ như lãi xuất, thuế, quỹ dự trữ quốc gia và chi tiêu ngân sách để làm giảm những ch ấn động, đưa nền kinh tế đi theo định hướng. e- Quản lý tài sản quốc gia, phân bổ các nguồn lực một cách hợp lý. Trong nền kinh tế thị truờng ở nước ta Nhà nước cùng một lúc phải hoàn thành hai nhiệm vụ lớn trong nền kinh tế: Thứ nhất, Nhà nước phải điểu khiển sự vận động của nền kinh tế bằng cách hoạch định các chiến lược phát triển kinh tế xã hội dài hạn và ngắn hạn, 8
quyết định các phương án phân phối và ph ân phối lại thu nhập quốc sao cho bình đẳng, công bằng, hiệu quả, tạo môi trường thuận lợi, hướng dẫn các doanh nghiệp làm ăn, can thiệp nền kinh tế mỗi khi có " cú sốc" để làm giảm các chấn động trên con đường đi d ến mục tiêu. Thứ hai, cùng với chức năng điều khiển nền kinh tế, Nhà nước còn phải đóng vai trò người quản lý tài sản quốc gia. Về mặt đối ngoại, Nhà nước còn có trách nhiệm bảo vệ các nguồn lực, ngăn chặn mọi âm mưu từ bên ngoài đến các vùng đặc quyền đặc lợi trong lòng đất, vùng trời và vùng biển. Về mặt đối nội, Nhà nước là người chủ sở hữu các nguồn lực này và phân bố sử dụng sao cho hợp lý. Mặt khác, Nhà nước còn là chủ sở hữu của khu vực doanh nghiệp Nhà nước. Với tư cách là chủ sở hữu của doanh nghiệp nhà nước, Nhà nước quản lý trực tiếp và đóng vai trò độc quyền ở thị trường quan trọng, quyết định sự tồn tại của đế chế. Với tư cách là người chủ quản lý đất nước, Nhà nước là người trọng tài, là chủ thể của quá trình phân công lại vai trò giữa các thành phần kinh tế sao cho lợi ích riêng của các thành phần kinh tế không làm triệt tiêu lợi ích chung của toàn xã hội. f- Nhà nước sử dụng quyền lực kinh tế chính trị của mình để tiếp tục quá trình tự do giá cả , thương mại hóa nền kinh tế: Xóa bỏ tình trạng độc quyền, xây dựng các đạo luật chống độc quyền bằng cách tạo điều kiện cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiẹp, tạo ra các điều kiện, các tiền đề kinh tế , pháp lý cho sự hoạt động của các thi trường cần thiết như thị trường vốn, thị trường chứng khoán, thị trường lao động.. g- Nhà nước đảm nhận vai trò thiết lập, duy trì quyền sở hữu các quyền lực kinh tế theo hướng xác định số chủ sở hữu đích thực của công nhân, của các doanh nghiệp tập thể, tư nhân và Nhà nước, cụ thể là : Giao quyền sử dụng ruông đất lâu dài cho cho nông dân với các quyền cụ thể như thừa kế, thế chấp, cho thuê... 9
Cho thuê hoặc đấu thầu tài sản sản xuất Cho nước ngoài thuê đất và các tài sản phục vụ sản xuất kinh doanh 3- Chức năng công cụ quản lý của nhà nước trong nền kinh tế thị trường Trong nền kinh tế thị trường nhà nước đựơc quan niện vơi tư cách là cơ quan quyền lực chính trị bảo vệ lợi ích của toàn thể nhân dân và là chủ sở hữu đại diện cho toàn dân với số tài sản quốc gia. Do đó, Nhà nước cần thực hiện đúng chức năng chủ yếu trong lĩnh vực quản lý về kinh tế. a- Định ra khuôn khổ pháp luật cho các hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhà nước đặt ra các khung pháp luật, đề ra hệ thống pháp lý, trên cơ sở đó đặt ra các điều luật cơ bản về qu yền sở hữu tài sản và hoạt động của thi trưòng, quy định hoạt độn g kinh tế của các doanh nghiệp và nguời tiêu dùng trong mọi thành phần kinh tế phải tuân theo. Các khung pháp luật đó phải đảm bảo được tính dân chủ sự bình dẳng các cơ may để mọi công dân có thể tham gia các hoạt động thị trường mà không bị ai ngăn cản. Ngoài ra, chính phủ cũng như chính quyền các cấp còn lập nên hệ thống các quy định chi tiết nhằm tạo nên môi trường thuận lợi, lành mạnh và tạo nên hành lang an toàn cho sự phát triển có hiệu quả các hoạt động kinh tế xã hôị. Đối với Việt Nam, do hệ thống hoạt đ ộng kinh tế còn đơn sơ, chưa tạo được môi trường kinh doanh lành mạnh nên chức năng này chưa được thực hiện đầy đủ. Do đó, chúng ta cần đổi mới việc xây dựng, ban hành và thực thi pháp luật đảm bảo tính hệ thống của luật và các văn bản dưới luật, chú ý đến pháp luật và các thông lệ quốc tế, kh ẩn trương xây dựng và ban hành hệ thống luật kinh tế, luật bảo vệ môi trường... và phổ cập cho toàn dân . b- ổn định và cải thiện các hoạt động kinh tế Bàn tay vô hình của kinh tế có quyền thể tạo ra nhiều yếu tố cho nền kinh tế nhưng nó cũng không tránh khỏi chu kỳ kinh doanh dẫn tới làm phát, 10
thất nghiệp. Nếu Nhà nước buông lỏng cho thị trường vận động thì biến động đó rất rõ, chẳng hạn th ời kỳ siêu lạm phát ở Đức năm 20 hay thời kỳ suy thoái của Mỹ những năm 30. Những kinh nghiệm đó đã giúp chúng ta nhận ra một điều bổ ích rằng Nhà nước XHCN cần phải tìm mọi cách để kiểm soát và ngăn chặn những thăng trầm của chu kỳ kinh doanh thông qua các chính sách kinh tế như tài chính và chính sách tiền tệ để làm giảm biên độ dao động của chu kỳ kinh doanh, hạn chế thất nghiệp làm phát. ở nước ta chính phủ cần hoàn thiện các chinh sách để tạo điều kiện cần thiết cho cơ chế thị trường hoạt động có hiệu quả, sử dụng các chính sách tài chính tiền tệ có lợi đến sản lượng, việc là m, thu nhập và giá cả, tạo nên sự phát triển nhịp nhàng, năng động của nền kinh tế. c- Chức năng hiệu quả kinh tế Cơ chế thị trưòng có thể dẫn tới một số thất bại, làm giảm hiệu quả của xuất và tiêu dùng. Do đó Nhà nước cần phải phân bổ tài nguyên và nguồn lực sao cho đảm bảo hiệu quả kinh tế, ngăn chặn những hành động bất chấp luật lệ, những tư tưởng cạnh tranh không lành mạnh , đồng thời có chính sách và kế hoạch dẫn dắt nền kinh tế để giúp nhà doanh nghiệp lựa chọn sản xuất cái gì, sản xuất như thế nào và phân phối cho ai để sản xuất có hiệu quả cao nhất . d- Chức năng công bằng xã hội. Phân phối là một khâu không thể thiếu được của quá trình tái sản xuất . Nó nối liền sản xuất với tiêu dùng, phục vụ và thúc đẩy sản xuất, nó phản ánh quan hệ lợi ích của mỗi thành viên và lợi ích của toàn xã hội. Cơ chế thị trường có thể giúp chúng ta sử dụng có hiệu quả nguồn vốn, vật tư, sức lao động giúp các doanh nghiệp sản xuất những hàng hoá phù hợp với yêu cầu của thị trường. Nhưng ngay cả trong những trường hợp hoàn hảo như người ta mô tả thì nó còn có những hạn bởi hàng hóa được sản xuất và tiêu thụ theo tiếng gọi của lợi nhuận chứ không phải theo ước nguyện của 11
mọi tầng lớp. Do đó trong xã hội sẽ nảy sinh rất nhiều những sự bất bình đẳng lớn trong nền kinh tế về thu nhập, cơ may... nhiều nghịch cảnh còn tồn tại. Trong những trưòng hợp này, thị trường vẫn làm đúng chức năng của nó là đặt hàng vào tay người có thể trả tiền nhiều nhất. Vì vậy Nhà nước cần có những biện pháp điều tiết để đạt được công bằng xã hội thông qua những chính sách công cụ pháp luật . II. THỰC TRẠNG VAI TRÒ QUẢN LÝ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Ở NƯỚC TA Khác với một số nước trên thế giới, chún g ta tiến lên CNXH từ một nước nông nghiệp nghèo nàn và lạc hậu mà bỏ qua giai đoạn phát triển lên chủ nghĩa tư bản. Bởi vậy chúng ta gặp rất nhiều khó khăn trong việc xây dựng và phát triển nền kinh tế đó là do chúng ta chưa chuẩn bị được cơ sở vật chất kỹ thuật để tiến lên CNXH. Mặt khác nền kinh tế của nước ta trước đây dập khuôn theo mô hình kinh tế của Liên xô với chế độ xã hội công hữu về tư liệu sản xuất dưới hai hình thức là sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể trong đó sở hữu toàn dân đóng vai trò chủ đạo. Xuất phát từ quan niệm nền kinh tế XHCN là nền kinh tế phát triển có kế hoạch, quy luật phát triển có kế hoạch là quy luật điều tiết mọi hoạt động của nền kinh tế nên Nhà nước ta lấy kế hoạch hoá làm công cụ chủ yếu để quản lý kinh tế. Việc lãnh đạo phát triển kinh tế quốc dân có kế hoạch là một vấn đề cơ bản nhất trong nhiệm vụ quản lý kinh tế của Nhà nước XHCN. Công cụ đổi mới nền kinh tế của nước ta bắt đầu từ Đại hội VI của Đảng. Đó là điểm mốc cho sự phát triển nền kinh tế của đ ất nước. Từ đại X I Nhà nước ta mới thấy rõ lợi ích của việc chuyển đổi nền kinh tế và đó là thời điểm Đảng ta xác định phải chuyển dần nền kinh tế tự nhiên tự cung tự cấp, nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung quan liêu bao cấp đang tồn tại sang nền kinh tế thị trường phát triển theo cơ chế thị trường định hướng XHCN có sự quản lý của Nhà nước. 12
Trong hơn 20 năm đổi mới đất nước ta đã phải đối phó với rất nhiều khó khăn nhưng nhờ sự lãnh đạo, sự quản lý chặt chẽ của Đảng và đặc biệt là vai trò tham gia điều tiết nền kinh tế củ a Nhà nước, sự định hướng theo kế hoạch và quản lý vĩ mô nền kinh tế của Nhà nước theo hướng có lợi nhất nên chỉ trong một thời gian ngắn nền kinh tế nước ta đã có những thay đổi đáng kể sau: - Về cơ bản về nền kinh tế nước ta từ nền kinh tế một thành phần với hai hình thức sở hữu là toàn dân và tập thể đã dần chuyển sang nền kinh tế nhiều thành phần với đa hình thức sở hữu. Các thành phần kinh tế đều được quyền bình đẳng trước pháp luật. Trước kia nền kinh tế nước ta không tồn tại loại hình kinh tế tư bản tư nhân với hình thức sở hữu tư nhân thì từ khi chuyển đổi nền kinh tế đã chấp nhận loại hình này và ngày nay Đảng và Nhà nước ra còn có rất nhiều chính sách nhằm phát triển quy mô sản xuất của mô hình này nhằm thu hút đầu tư mở rộng sản xuất của khu vực t ư nhân. - Nền kinh tế nước ta từ chỗ mang nặng tính chất tự cung tự cấp đã từng bước chuyển sang nền kinh tế sản xuất hàng hoá. Các loại mặt hàng sản phẩm hàng hoá ngày càng đa dạng phong phú đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng. Trước khi đổi mới nền kinh tế nước ta ở trong trạng thái khan hiếm hàng hoá và chủ yếu là nhập khẩu, nhận viện trợ từ nước ngoài thì ngày nay theo cơ chế thị trường hàng hoá không những đa dạng mà một số hàng hoá còn có sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. - Các hình thức sở hữu mở rộng tạo điều kiện giải phóng mọi tiềm năng, phát triển lực lượng sản xuất, mở rộng phân công lao động xã hội nâng cao hiệu quả kinh tế. Mở rộng quy mô sản xuất, đã thu hút được lao động ổn định sự phát triển kinh tế. Đẩy lùi nguy cơ lạm phát. - Nền kinh tế từ trong trạng thái khép kín đã dẫn mở cửa thị trường trong nước giao lưu hợp tác với các nước trên thế giới tạo nên thị trường thông suốt và chặt chẽ với nền kinh tế các nước trên thế giới và trong khu vực. 13
Chính nhờ chính sách kinh tế đối ngoại cởi mở bảo đảm môi trường chính trị xã hội ổn định đảm bảo cho môi trường phát triển kinh tế đầu tư nước ngoài cho nên trong những năm qua, nước ta đã thu hút rất nhiều nguồn vốn đầu tư từ các nước như Mỹ, Trung Quốc, Nhật, Pháp... Hiện n ay tính trên toàn quốc gia có tới hơn 3 vạn doanh nghiệp ngoài quốc doanh và liên doanh với nước ngoài. - Hệ thống giá cả đã được tự do hoá theo cơ chế thị trường. Việt độc quyền giá cả, giá cả do uỷ ban đặt giá xoá bỏ đang dần dần xoá bỏ. Nhờ việc tự do hoá giá cả mà các yếu tố cạnh tranh được pháp huy và thúc đẩy làm cho nền kinh tế phát triển nhanh chóng. - Quan hệ hàng hoá tiền tệ được phát triển. Thị trường vốn đã xuất hiện do các ngân hàng Nhà nước Việt Nam đảm nhiệm. - Vai trò quản lý kinh tế vĩ mô n ền kinh tế đang dần được khẳng định. Việc quản lý kinh tế bằng mệnh lệnh hành chính được thay thế dần bằng việc sử dụng các công cụ tài chính tiền tệ..... Cơ chế quản lý kinh tế hách dịch cửa quyền được xoá bỏ phù hợp với xu hướng vận động của cơ chế thị trường. - Các loại hình dịch vụ gắn liền với lưu thông hàng hoá phát triển mạnh thúc đẩy kinh doanh đã giải quyết số lượng lớn việc làm. Dịch vụ phát triển nhanh chóng đã đẩy mạnh tốc độ tăng trưởng nền kinh tế. - Hệ thống các doanh nghiệp Nhà nước đã có sự chuyển đổi về tổ chức và phương thức hoạt động kinh doanh và ngày càng mở rộng sản xuất Các doanh nghiệp này đang từng bước thích ứng với cơ chế mới đang giữ tỷ trọng tuyệt đối về nhập khẩu đóng góp ngày càng nhiều cho Nhà nước. Hoạt động của các doanh nghiệp này có hiệu quả đã phát huy được vai trò chỉ đạo trên thị trường nội địa bước đầu tìm chỗ đứng trên thị trường thế giới. Hệ thống doanh nghiệp này đã thực sự là mạch máu lưu thông trong toàn nền 14
kinh tế quốc dân, trong việc điều hoà cung cầu, ổn định giá cả, định hướng cho sự phát triển của các thành phần kinh tế khác. - Nhiều cán bộ quản lý và kinh doanh qua cơ chế mới của nền kinh tế thị trường đã được sàng lọc và đào tạo lại, đào tạo mới đã khẳng định được phẩm chất năng lực và dần được nâng cao trì nh độ trong việc giao lưu hợp tác với nước ngoài. - Sự phát triển tăng trưởng kinh tế góp phần bảo đảm các nhu cầu về vật tư hàng hoá cho nền kinh tế quốc dân, quốc phòng và đời sống nhân dân. Nhờ có sự chuyển đổi nền kinh tế tạo ra giá trị gia tăng cho nề n kinh tế, đời sống nhân dân từ đó cũng được nâng lên một bước đáng kể. Đạt được những thành tựu bước đầu này là do có đường lối và chính sách đổi mới đúng đắn kịp thời của Đảng và Nhà nước. - Sự cải tiến về mối quan hệ giữa Đảng và Nhà nước. Thể hiện vai trò của Đảng và Nhà nước là thống nhất, các chính sách của Đảng phù hợp với chính sách của Nhà nước. Đồng thời thể hiện bản chất của Đảng chính sách Việt Nam và Nhà nước Việt Nam là vì lợi ích của nhân dân của người lao động. - Do sự nỗ lực phấn đấu của các ngành các cấp và do mối quan hệ của Nhà nước và doanh nghiệp ngày càng gần gũi hơn. Nhà nước đã ban hành các chính sách kinh tế phù hợp tạo điều kiện cho các doanh nghiệp hoạt động hiệu quả hơn. Các chính sách của Nhà nước đã được nới lỏng không khắt khe rườm rà từ trên xuống dưới như trước đã tạo cho các doanh nghiệp hoạt động tự do hơn. - Do Nhà nước đã thực sự có những chính sách kinh tế thiết thực nhằm thu hút và phát huy mọi tiềm năng sẵn có trong nước. - Do sự hoạt động nhạy bén với thị trường của các doanh nghiệp sản xuất. Họ đã thích ứng rất nhanh trong các điều kiện của cơ chế thị trường. 15
Nhưng tựu chung lại là do chính sách đổi mới kinh tế, đổi mới tư duy của đảng và Nhà nước, do sự quản lý có hệ thống điều tiết vĩ mô nền kinh tế của Nhà nước thì nền kinh tế mới có sự chuyển biến tích cực. Tuy nhiên bên cạnh những thay đổi và kết quả trên, cũng như thị trường có ưu điểm và hạn chế thì nền kinh tế tuy có những thành tựu đáng kể song nó vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Công cuộc đổi mới hơn 20 năm qua đã đem lại bộ mặt mới cho nền kinh tế Việt Nam. Tuy đã có sự thay đổi căn bản nhưng nền kinh tế thị trường ở nước ta mới chỉ là sơ khai chưa đầy đủ. - Sản xuất hàng hoá trong các lĩnh vực còn ở trình độ thấp, công nghệ sản xuất còn lạc hậu chưa thực sự tuân theo một chu trình hiện đại nào chính vì vậy sản phẩm sản xuất ra còn kém cả về chất lượng và mẫu mã. Điều này là nguyên nhân chủ yếu đưa sản phẩm của ta dẫn tới tình trạng kém cạnh tranh ngay cả ở trong nước. - Hệ thống máy móc trang thiết bị lạc hậu không sánh kịp với máy móc tiên tiến hiện đại của nước ngoài là đã dẫn đến năng suất lao động còn thấp. Đó là do việc chuyển giao công nghệ ở nước ta còn quá kém không đủ trình độ chuyên môn nên trong quá trình chuyển giao với nước bạn ta nhập thiết bị máy móc đã qua sử dụng quá lâu hoặc là nhận viện trợ không hoàn lại. Chính vì vậy làm cho máy móc thiết bị của ta một là lạc hậu lỗi thời, thứ hai là kém năng suất - Hệ thống các xí nghiệp và công ty ở nước ta chưa có sự cân đối giữa các ngành nghề giữa các vùng vì vậy không khai thác triệt để các nguồn tài nguyên và không tận dụng hết nguồn lực lao động ở các địa phương có nơi thừa lao động thất nghiệp trầm trọng nhưng có nơi cần lao động lại không có. 16
- Thị trường hàng hoá và số lượng doanh nghiệp bung ra kinh d oanh phát triển với tốc độ cao nhưng mang nặng tính tự phát. Nền thương nghiệp về cơ bản vẫn là nền thương nghiệp nhỏ tổ chức phân tán manh mún dẫn tới việc ép giá đầu vào nâng giá đầu ra ở thị trường trong nước và bị chèn ép giá trên thị trường nước ngoài. - Mặc dù giá cả đã được tự do hoá nhưng vẫn còn độc quyền. Đó là ở các ngành điện nước, bưu chính... làm cho giá cả từ đó mà lên tuy rằng cùng có sự điều chỉnh của Nhà nước. - Nhiều điều kiện cần thiết cho sự ra đời của sản xuất hàng hoá như thị trường đất đai thị trường sức lao động, thị trường tiền tệ chưa được thiết lập một cách công khai hoàn chỉnh. - Các hoạt động dịch vụ đã phát triển mạnh mẽ nhưng chỉ mới tập trung vào một số ngành như ăn uống buôn bán nhỏ, các hàng công nghiệp tiêu dùng. Các ngành như du lịch bảo hiểm cung ứng kỹ thuật và công nghệ chưa tương xứng, chất lượng hàng hoá dịch vụ nhìn chung còn thấp. - Mặc dù nước ta đã mở cửa và đã thu hút được nguồn đầu tư từ nước ngoài nhưng trên thực tế nguồn vốn mà nước ngoài đầu tư vào nước ta ch ỉ dừng lại ở nhỏ và vừa chưa có những dự án đầu tư lớn. - S ố doanh nghiệp Nhà nước còn quá lớn vượt quá khỏi khả năng quản lý của bộ máy Nhà nước, quy mô doanh nghiệp nhỏ phân tán , phân bổ không hợp lý cả theo ngành và lãnh thổ. Trong một số lĩnh vực doan h nghiệp Nhà nước còn giữ vị trí độc quyền nhưng chưa có quy chế kiểm soát độc quyền thích hợp. Trang thiết bị và cơ sở hạ tầng của thành phần kinh tế chủ đạo này còn rất kém, chỉ có 18% doanh nghiệp được xây dựng từ năm 1986 và chỉ có 15% sản phẩm đủ tiêu chuẩn xuất khẩu. Mặc dù doanh nghiệp Nhà nước đang nắm giữ và sử dụng một số đất đai nguồn tài nguyên rất lớn đóng góp vào ngân sách là chủ yếu nhưng chưa nhiều, hiệu quả thấp, thiếu vốn nghiêm trọng . 17
- Trong tổ chức của các doanh nghiệp Nhà nước tuy đã được sắp xếp lại nhưng hệ thống hiện nay vẫn chưa phù hợp với cơ chế quản lý của nền kinh tế thị trường còn có quá nhiều người tham gia vào quản lý và hoạt động của các doanh nghiệp Nhà nước. - Cơ chế quản lý của Nhà nước đối với các doanh nghiệp tuy đã có nới lỏng nhưng vẫn còn tồn tại nhiều mặt gò bó phi lý. Việc quản lý còn lỏng lẻo sơ hở đặc biệt là quản lý tài chính doanh nghiệp. Việc kiểm toán thống kê không được đầy đủ là nguyên nhân do tham nhũng gia tăng . - Kỷ cương pháp luật bị vi phạm, trật tự t hị trường chưa được xác lập. Nạn buôn lậu làm hàng giả diễn ra nghiêm trọng tác động xấu đến sản xuất và đời sống. Tình trạng kinh doanh không đăng ký, trốn thuế, cạnh tranh không lành mạnh diễn ra ở nhiều nơi nhiều lĩnh vực . Hoạt động quảng cáo thương mại chưa được quản lý tốt gây tác hại đến đạo đức lối sống ảnh hưởng xấu đến thuần phong mỹ tục , đời sống xã hội. - Quản lý của Nhà nước về xuất nhập khẩu và điều hành thị trường còn nhiều khuyết điểm chưa kịp thời đã gây ra tình trạng mất cân đối giữa cung và cầu. Nhà nước chưa thực hiện đúng chức năng để giải quyết quan hệ giữa bảo hộ sản xuất trong nước và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng. - Trong nền kinh tế thị trường công cụ để Nhà nước sử dụng để quản lý kinh tế là hệ thống pháp luật. Hệ thống pháp luật của Nhà nước càng chặt chẽ đồng bộ thì việc quản lý càng thuận lợi nhưng trên thực tế hệ thống luật pháp của ta còn nhiều thiếu sót sơ hở. Nền kinh tế nước ta đã chuyển sang nền kinh tế sản xuất hàng hoá song những luật lao động, luật doanh nghiệp, luật cạnh tranh chưa đầy đủ vì vậy Nhà nước vẫn không thể quản lý chặt chẽ ở tầm vĩ mô và là cơ sở cho các hoạt động sản xuất kinh doanh phi pháp gây thiệt hại nghiêm trọng cho nền kinh tế quốc dân. - Mặc dù nước ta đang xoá dần tệ quan liêu bao cấp cửa qu yền nhưng một số cán bộ quản lý của ta chưa làm đúng chức năng hoặc là do trình độ 18
chuyên môn, trình độ quản lý của họ quá yếu kém mà không bị sa thải hay đào thải lại. - Thủ tục hành chính của ta tuy đã được tổ chức lại song vẫn rườm ra kồng kềnh là nguyên nhân cho việc hạn chế đầu tư của nước ngoài vào sản xuất tại Việt Nam. * Nguyên nhân của những hạn chế trên là do nhiều khó khăn và mất cân đối lớn trong nền kinh tế, tính phức tạp của quá trình chuyển đổi và sự bất cập trong việc xây dựng và hoàn thiện thể chế Nhà nước nhưng về mặt chủ quan là do: - Do Nhà nước chưa kịp thời ban hành chỉ thị hướng dẫn để phát triển và định hướng nền kinh tế trong cơ chế mới. - Do nhận thức về cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN trong giai đoạn đầu chuyển đổi còn nhiều lúng túng dẫn đến nhiều sai lệch. Kiến thức và năng lực quản lý điều hàn h còn yếu. Từ đó có nhiều sơ hở , không đồng bộ và thiếu nhất quán trong việc hoạch định các chính sách kinh tế vĩ mô trong quản lý và phát triển kinh tế. - Chưa xử lý đúng mối quan hệ giữa kế hoạch và thị trường giữa chức năng quản lý của Nhà nước và quyền tự chủ của doanh nghiệp. Vì vậy chưa phát huy đầy đủ vai trò của Nhà nước đối với lĩnh vực phân phối lưu thông đồng thời chưa phát huy hết tính năng động sáng tạo của doanh nghiệp. - Nhà nước chưa chăm lo quan tâm đúng mức tới việc xây dựng và tổ chức trong các doanh nghiệp Nhà nước, chậm đổi mới xây dựng cơ chế và giải pháp đáng kể phát huy vai trò của doanh nghiệp Nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành ph ần. - Bộ máy quản lý Nhà nước về doanh nghiệp từ trung ương đến địa phương chưa kiện toàn kịp thời và đủ mạnh so với yêu cầu và chức năng 19