Đề tài " Tìm hiểu, đánh giá việc thực hiện chính sách đền bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất ở một số dự án trên địa bàn Quận Thanh Xuân - Thành phố Hà Nội "

Chia sẻ: Phùng Minh Đại | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

212
lượt xem 79
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đền bù giải phóng mặt bằng (GPMB) khi nhà nước thu hồi đất là vấn đề hết sức nhạy cảm và phức tạp tác động tới mọi mặt đời sống kinh tế, xã hội của nhiều người, của cả cộng đồng dân cư. Trong điều kiện quỹ đất có hạn và nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển thì lợi ích kinh tế của các tổ chức, cá nhân khi nhà nước giao đất và thu hồi đất được quan tâm hơn. Vì vậy, đền bù thiệt hại khi nhà nước thu hồi đất đang là vấn đề thời sự mang tính cấp bách....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài " Tìm hiểu, đánh giá việc thực hiện chính sách đền bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất ở một số dự án trên địa bàn Quận Thanh Xuân - Thành phố Hà Nội "

Lêi cam ®oan - T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch−a hÒ ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. - T«i xin cam ®oan r»ng, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®· ®−îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn ThÞ Khuy 1
Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®â nhiÖt t×nh, sù ®ãng gãp quý b¸u cña nhiÒu c¸ nh©n vµ tËp thÓ ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy. Tr−íc hÕt, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n TS. NguyÔn Thanh Trµ - Tr−ëng Bé m«n Qu¶n lý ®Êt ®ai, Khoa §Êt vµ M«i tr−êng - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi ®· tËn t×nh h−íng dÉn, chØ b¶o t«i trong suèt thêi gian t«i thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gãp ý ch©n thµnh cña c¸c ThÇy, C« gi¸o Khoa §Êt vµ M«i tr−êng, Khoa Sau ®¹i häc - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n Ban chØ ®¹o Gi¶i phãng mÆt b»ng thµnh phè Hµ Néi, Së Tµi chÝnh - VËt gi¸ Hµ Néi, Phßng §Þa chÝnh - Nhµ ®Êt vµ §« thÞ QuËn Thanh Xu©n. T«i xin c¶m ¬n tíi gia ®×nh vµ nh÷ng ng−êi th©n, c¸c c¸n bé, ®ång nghiÖp vµ b¹n bÌ ®· t¹o ®iÒu kiÖn vÒ mäi mÆt cho t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. Mét lÇn n÷a t«i xin tr©n träng c¶m ¬n! Hµ Néi, ngµy 01/8/2004 T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn ThÞ Khuy 2
danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t vµ ký hiÖu STT Ch÷ viÕt t¾t NghÜa ®óng 1 ADB Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ 2 B§S BÊt ®éng s¶n 3 CNH - H§H C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ 4 HS§C Hå s¬ ®Þa chÝnh 5 GPMB Gi¶i phãng mÆt b»ng 6 GCNQSD§ GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt 7 HTX Hîp t¸c x· 8 Q§ QuyÕt ®Þnh 9 QSD§ QuyÒn sö dông ®Êt 10 KTST KiÕn tróc s− tr−ëng 11 T§C T¸i ®Þnh c− 12 UBND Uû ban nh©n d©n 13 WB Ng©n hµng thÕ giíi 14 XD X©y dùng 15 XHCN X· héi chñ nghÜa 3
Danh môc c¸c b¶ng Sè TT Tªn b¶ng Trang B¶ng 4.1 DiÖn tÝch c¬ cÊu ®Êt ®ai quËn Thanh Xu©n 46 B¶ng 4.2 §èi t−îng ®−îc ®Òn bï t¹i dù ¸n nghiªn cøu 66 B¶ng 4.3 Gi¸ ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt t¹i dù ¸n nghiªn cøu 72 B¶ng 4.4 KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ vÒ gi¸ ®Êt ®Òn bï t¹i dù ¸n 73 B¶ng 4.5 So s¸nh gi¸ ®Êt ë trªn thÞ tr−êng víi gi¸ ®Òn bï thùc tÕ 75 cña dù ¸n nghiªn cøu B¶ng 4.6 Gi¸ ®Òn bï tµi s¶n trªn ®Êt 77 B¶ng 4.7 §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn ®Òn bï tµi s¶n trªn ®Êt t¹i dù ¸n 78 nghiªn cøu 4
Môc lôc trang Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t vµ ký hiÖu iii Danh môc c¸c b¶ng iv Môc lôc v 1. Më ®Çu 1 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 1 1.2 Môc ®Ých, yªu cÇu 2 1.2.1 Môc ®Ých 2 1.2.2 Yªu cÇu 2 2. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 3 2.1 Kh¸i niÖm vÒ ®Òn bï thiÖt h¹i 3 2.1.1 §Òn bï thiÖt h¹i (Båi th−êng thiÖt h¹i) 3 2.1.2 §Òn bï thiÖt h¹i (Båi th−êng thiÖt h¹i) khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých an ninh, quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng 3 2.2 Gi¸ ®Êt vµ ®Þnh gi¸ ®Êt 3 2.2.1 Gi¸ ®Êt 3 2.2.2 §Þnh gi¸, ®Þnh gi¸ ®Êt, ®Þnh gi¸ bÊt ®éng s¶n 4 2.2.3 VËn dông lý luËn ®Þa t« cña Cac M¸c vµo viÖc ®Þnh gi¸ ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt vµ tµi s¶n 7 5
2.2.4 VÒ t¸i ®Þnh c− (T§C) 8 2.3 ChÝnh s¸ch ®Òn bï, t¸i ®Þnh c− cña mét sè n−íc trong khu vùc vµ mét sè tæ chøc ng©n hµng 10 2.3.1 In®«nªxia 11 2.3.2 Trung Quèc 13 2.3.3 Th¸i Lan 14 2.3.4 Ng©n hµng ThÕ giíi (WB) vµ Ng©n hµng Ph¸t triÓn 15 ch©u ¸ (ADB) 2.4 ChÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt qua c¸c thêi kú 16 2.4.1 Tr−íc khi cã LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 16 2.4.2 Sau khi ban hµnh LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 18 2.4.3 LuËt söa ®æi mét sè ®iÒu cña LuËt ®Êt ®ai ban 19 hµnh n¨m 1998 2.4.4 C«ng t¸c ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng hiÖn nay (Theo LuËt ®Êt ®ai söa ®æi n¨m 2001) 20 2.5 Thùc tr¹ng ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng ë mét sè ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc 21 2.5.1 Hµ néi 21 2.5.2 Thµnh phè ViÖt tr× 23 2.5.3 Thµnh phè H¶i Phßng 24 2.6 Cë së ph¸p lý cña viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt theo NghÞ ®Þnh 22 /N§-CP cña ChÝnh 25 phñ 6
2.6.1 C«ng t¸c tæ chøc 25 2.6.2 Tr×nh tù thùc hiÖn 25 2.6.3 Tr¸ch nhiÖm c¸c cÊp, c¸c ngµnh 27 2.6.4 KhiÕu n¹i vµ thêi hiÖu 29 2.7 Nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i cÇn ®−îc nghiªn cøu 29 2.7.1 Thùc tiÔn ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng 29 2.7.2 Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng vµ t¸i ®Þnh c− khi thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 32 22/1998/N§-CP 3. §èi t−îng, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 40 3.1 §èi t−îng nghiªn cøu 40 3.2 §Þa ®iÓm nghiªn cøu 40 3.3 Néi dung nghiªn cøu 40 3.4 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 40 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu 42 4.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ – x∙ héi cña QuËn Thanh 42 Xu©n 4.1.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn 42 4.1.2 §iÒu kiÖn kinh tÕ x∙ héi 44 4.1.3 §¸nh gi¸ t×nh h×nh qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai cña 45 quËn Thanh Xu©n 4.1.4 C«ng t¸c thùc hiÖn ®Ò bï GPMB vµ t¸i ®inh c− khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt t¹i quËn Thanh Xu©n 48 4.2 C«ng t¸c ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt 7
t¹i mét sè dù ¸n trªn ®Þa bµn quËn Thµnh Xu©n 53 4.2.1 Dù ¸n ®−êng NguyÔn Tu©n kÐo dµi ®Õn ®−êng TrÇn Duy H−ng 53 4.2.2 Dù ¸n ®Çu t− x©y dùng h¹ tÇng tuyÕn ®−êng vµ hai bªn ®−êng L¸ng H¹ - Thanh Xu©n 55 4.3 §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®Ó thùc hiÖn dù ¸n ®−êng NguyÔn Tu©n kÐo dµi ®Õn ®−êng TrÇn Duy H−ng vµ dù ¸n ®Çu t− x©y dùng h¹ tÇng tuyÕn ®−êng vµ hai bªn ®−êng L¸ng H¹ Thanh Xu©n 58 4.3.1 §èi t−îng ®−îc ®Òn bï vµ ®iÒu kiÖn ®−îc ®Òn bï 58 4.3.2 §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn ®Òn bï vÒ ®Êt vµ c¸c tµi s¶n trªn ®Êt. X¸c ®Þnh hÖ sè K 66 4.3.3 ChÝnh s¸ch hç trî æn ®Þnh ®êi sèng vµ s¶n xuÊt, lËp khu t¸i ®Þnh c− 82 4.3.4 Ph©n tÝch ®¸nh c«ng t¸c tæ chøc, tr×nh tù thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp c¸c ngµnh trong c«ng t¸c ®Òn bï thiÖt h¹i khi thùc hiÖn hai dù ¸n trªn ®Þa 86 bµn quËn Thanh Xu©n 4.4 §¸nh gi¸ chung 91 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 95 5.1 KÕt luËn 95 5.2 §Ò nghÞ 96 Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc 8
1. Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi §Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng (GPMB) khi nhµ n−íc thu håi ®Êt lµ vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m vµ phøc t¹p t¸c ®éng tíi mäi mÆt ®êi sèng kinh tÕ, x· héi cña nhiÒu ng−êi, cña c¶ céng ®ång d©n c−. Trong ®iÒu kiÖn quü ®Êt cã h¹n vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ngµy cµng ph¸t triÓn th× lîi Ých kinh tÕ cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n khi nhµ n−íc giao ®Êt vµ thu håi ®Êt ®−îc quan t©m h¬n. V× vËy, ®Òn bï thiÖt h¹i khi nhµ n−íc thu håi ®Êt ®ang lµ vÊn ®Ò thêi sù mang tÝnh cÊp b¸ch. Thùc tiÔn ®· kh¼ng ®Þnh c«ng t¸c ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ph¸t triÓn, nÕu kh«ng ®−îc xö lý tèt th× sÏ trë thµnh lùc c¶n ®Çu tiªn mµ c¸c nhµ ph¸t triÓn ph¶i v−ît qua [15]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thùc hiÖn ®−êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ (CNH), hiÖn ®¹i ho¸ (H§H) ®Êt n−íc, chóng ta ®· vµ ®ang triÓn khai nhiÒu dù ¸n ®Çu t− x©y dùng vµ c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng kü thuËt (hÖ thèng cÊp vµ tho¸t n−íc, hÖ thèng giao th«ng, hÖ thèng ®iÖn); C¬ së h¹ tÇng x· héi (bÖnh viÖn, tr−êng häc, khu vui ch¬i gi¶i trÝ, khu thÓ dôc thÓ thao...); C¬ së s¶n xuÊt (quy ho¹ch ®ång ruéng, khu c«ng nghiÖp) vµ më réng ®« thÞ, khu d©n c−.., ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n nµy Nhµ n−íc ph¶i thu håi ®Êt cña ng−êi ®ang sö dông. §iÒu 27 LuËt ®Êt ®ai quy ®Þnh "trong tr−êng hîp cÇn thiÕt Nhµ n−íc thu håi ®Êt cña ng−êi ®ang sö dông ®Ó sö dông vµo môc ®Ých an ninh, quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng th× ng−êi bÞ thu håi ®Êt ®−îc båi th−êng thiÖt h¹i hoÆc hç trî. ViÖc båi th−êng thiÖt h¹i hoÆc hç trî ®−îc thùc hiÖn theo c¸c quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. [17] Sau h¬n 5 n¨m triÓn khai thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 22/1998/N§-CP, mÆc dï c¸c ®iÒu kho¶n ®· ®−îc ¸p dông cã hiÖu qu¶, phï hîp víi nguyÖn väng cña nh©n d©n, kh¾c phôc ®−îc nh÷ng tån t¹i, v−íng m¾c cña c¸c v¨n b¶n tr−íc ®©y song c«ng t¸c ®Òn bï GPMB vÉn lµ vÊn ®Ò nan gi¶i, lµ nguyªn nh©n chÝnh 9
lµm chËm tiÕn ®é triÓn khai c¸c dù ¸n, ®Æc biÖt lµ t¹i thñ ®« Hµ Néi, qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng víi thÞ tr−êng bÊt ®éng s¶n (B§S) kh¸ “®¾t ®á” th× c«ng t¸c nµy ®ang thùc sù lµ mét mÆt trËn nãng báng, hÕt søc khã kh¨n vµ phøc t¹p. §ã lµ lý do ®Ó chóng t«i chän ®Ò tµi: “T×m hiÓu, ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ë mét sè dù ¸n trªn ®Þa bµn QuËn Thanh Xu©n - Thµnh phè Hµ Néi ". 1.2. Môc ®Ých, yªu cÇu 1.2.1. Môc ®Ých - T×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ë mét sè dù ¸n trªn ®Þa bµn QuËn Thanh Xu©n - Thµnh phè Hµ Néi. - Rót ra nh÷ng −u ®iÓm vµ vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng ë mét sè dù ¸n trªn ®Þa bµn QuËn Thanh Xu©n - Thµnh phè Hµ Néi. - B−íc ®Çu gãp phÇn hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n, c¸c ®iÒu kho¶n trong chÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých an ninh, quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng. 1.2.2. Yªu cÇu - VËn dông nh÷ng quy ®Þnh cña Nhµ n−íc ®Ó t×m hiÓu, ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt. - C¸c sè liÖu ®iÒu tra thu thËp ph¶i kh¸ch quan. - Nguån sè liÖu, tµi liÖu ®iÒu tra thu thËp ®−îc ph¶i cã ®é tin cËy vµ chÝnh x¸c. 10
2. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 2.1. Kh¸i niÖm vÒ §Òn bï thiÖt h¹i 2.1.1. §Òn bï thiÖt h¹i (båi th−êng thiÖt h¹i) §Òn bï thiÖt h¹i cã nghÜa lµ tr¶ l¹i t−¬ng xøng gi¸ trÞ hoÆc c«ng lao cho mét chñ thÓ nµo ®ã bÞ thiÖt h¹i v× mét hµnh vi cña chñ thÓ kh¸c. ViÖc ®Òn bï thiÖt h¹i nµy cã thÓ lµ v« h×nh (xin lçi) hoÆc h÷u h×nh (båi th−êng b»ng tiÒn, b»ng vËt chÊt kh¸c...), cã thÓ do c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®iÒu tiÕt, hoÆc do tho¶ thuËn cña c¸c chñ thÓ . [9] 2.1.2. §Òn bï thiÖt h¹i (båi th−êng thiÖt h¹i) khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých an ninh, quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng §Òn bï thiÖt h¹i (båi th−êng thiÖt h¹i) khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých an ninh, quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng lµ hµnh vi ®−îc quy ®Þnh t¹i HiÕn ph¸p n¨m 1992 [1], t¹i §iÒu 27 cña LuËt ®Êt ®ai [18] vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn cña c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña ng−êi ®−îc Nhµ n−íc cho phÐp sö dông ®Êt (®−îc Nhµ n−íc giao hoÆc cho thuª sö dông) ®èi víi ng−êi ®ang sö dông ®Êt nay bÞ thu håi bao gåm ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt, tµi s¶n trªn ®Êt vµ c¸c kho¶n hç trî kh¸c... 2.2. Gi¸ ®Êt vµ ®Þnh gi¸ ®Êt 2.2.1. Gi¸ ®Êt §iÒu 12 LuËt ®Êt ®ai quy ®Þnh: "Nhµ n−íc quy ®Þnh gi¸ c¸c lo¹i ®Êt ®Ó tÝnh thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt, thu tiÒn khi giao ®Êt, tÝnh gi¸ trÞ tµi s¶n khi giao ®Êt, båi th−êng thiÖt h¹i vÒ ®Êt khi thu håi"[20]. Do ®ã chóng ta cã thÓ hiÓu "Gi¸ ®Êt" lµ cÇu nèi gi÷a mèi quan hÖ vÒ ®Êt ®ai - thÞ tr−êng - sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc. Nhµ n−íc ®iÒu tiÕt qu¶n lý ®Êt ®ai qua gi¸ hay nãi mét c¸ch kh¸c: gi¸ ®Êt lµ c«ng cô kinh tÕ ®Ó ng−êi qu¶n lý vµ ng−êi sö dông ®Êt tiÕp cËn víi c¬ chÕ thÞ tr−êng, ®ång thêi còng lµ c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ sù c«ng b»ng trong ph©n phèi ®Êt ®ai, ®Ó ng−êi sö dông thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh vµ Nhµ n−íc 11
®iÒu chØnh c¸c quan hÖ ®Êt ®ai theo ph¸p luËt. Nh− vËy gi¸ ®Êt do Nhµ n−íc quy ®Þnh chØ nh»m ®Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n−íc - chñ së h÷u ®Êt vµ ng−êi sö dông ®Êt - ng−êi ®−îc Nhµ n−íc giao ®Êt hoÆc cho thuª ®Êt, kh«ng ¸p dông gi¸ nµy cho giao dÞch d©n sù nh− chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt, thÕ chÊp gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt gi÷a nh÷ng ng−êi ®−îc Nhµ n−íc giao ®Êt vµ cho thuª ®Êt. Gi¸ b¸n quyÒn sö dông ®Êt ®−îc h×nh thµnh trong c¸c giao dÞch d©n sù lµ do c¸c bªn tù tho¶ thuËn vµ gi¸ nµy ®−îc gäi lµ "gi¸ ®Êt thùc tÕ" hay "gi¸ ®Êt thÞ tr−êng". Gi¸ ®Êt thÞ tr−êng lµ gi¸ b¸n quyÒn sö dông ®Êt cña mét m¶nh ®Êt nµo ®ã cã thÓ thùc hiÖn phï hîp víi quy luËt gi¸ trÞ (trao ®æi ngang gi¸), quy luËt cung cÇu, quy luËt canh tranh... biÓu hiÖn b»ng tiÒn do ng−êi chuyÓn nh−îng (b¸n) vµ ng−êi nhËn chuyÓn nh−îng (mua) tù tho¶ thuËn víi nhau t¹i thêi ®iÓm x¸c ®Þnh. Nh− vËy trªn thùc tÕ cã hai lo¹i gi¸ ®Êt: gi¸ do Nhµ n−íc quy ®Þnh vµ gi¸ thÞ tr−êng. Hai gi¸ nµy ®Òu cã mÆt trong viÖc xö lý quan hÖ ®Êt ®ai (hoÆc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp) gi÷a Nhµ n−íc víi ng−êi sö dông ®Êt [31]. 2.2.2. §Þnh gi¸, ®Þnh gi¸ ®Êt, ®Þnh gi¸ bÊt ®éng s¶n §Þnh gi¸: lµ ho¹t ®éng chuyªn m«n võa mang tÝnh kinh tÕ - kü thuËt, tÝnh ph¸p lý, võa mang tÝnh x· héi, tÝnh nghÖ thuËt. Ho¹t ®éng ®Þnh gi¸ h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn g¾n víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng. HiÖn nay, ho¹t ®éng ®Þnh gi¸ t¹i nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®· trë thµnh ®èi t−îng, c«ng cô cÇn thiÕt víi ho¹t ®éng qu¶n lý cña nhµ n−íc trong viÖc vËn hµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng - mét lo¹i dÞch vô phæ biÕn n»m trong sù kiÓm so¸t cña nhµ n−íc. ë ViÖt Nam, c¸c ho¹t ®éng ®Þnh gi¸ ®· cã tõ l©u nh−ng ch−a thùc sù ph¸t triÓn do bÞ chi phèi bëi nÒn kinh tÕ tËp trung. Ho¹t ®éng ®Þnh gi¸ chñ yÕu lµ thô ®éng, chØ tõ n¨m 1991 trë l¹i ®©y khi nÒn kinh tÕ chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ 12
tr−êng th× ho¹t ®éng ®Þnh gi¸ ®−îc s¾p xÕp vµ vËn hµnh theo ®óng vai trß vµ chøc n¨ng cña nã. + §Þnh gi¸ lµ sù −íc tÝnh cña quyÒn së h÷u tµi s¶n cô thÓ b»ng h×nh th¸i tiÒn tÖ cho mét môc ®Ých ®· ®−îc x¸c ®Þnh. + §Þnh gi¸ lµ mét nghÖ thuËt hay khoa häc vÒ −íc tÝnh gi¸ trÞ cho mét môc ®Ých cô thÓ t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh, cã c©n nh¾c ®Õn tÊt c¶ c¸c ®Æc ®iÓm cña tµi s¶n còng nh− xem xÐt tÊt c¶ c¸c yÕu tè kinh tÕ c¨n b¶n cña thÞ tr−êng, bao gåm c¸c lo¹i ®Çu t− lùa chän. §Þnh gi¸ ®Êt: lµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p kinh tÕ nh»m tÝnh to¸n l−îng gi¸ trÞ cña ®Êt ®ai b»ng h×nh th¸i tiÒn tÖ t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh khi chóng tham gia trong mét thÞ tr−êng nhÊt ®Þnh. §Êt ®ai lµ mét tµi s¶n ®Æc biÖt v× cã ®ñ c¸c thuéc tÝnh cña mét tµi s¶n, lµ vËt cã thùc - cã thÓ ®¸p øng mét nhu cÇu nµo ®ã cña con ng−êi, cã ®Æc tr−ng gi¸ trÞ vµ lµ ®èi t−îng cña giao dÞch d©n sù: + §Êt ®ai kh«ng do lao ®éng lµm ra, lao ®éng chØ t¸c ®éng vµo ®Êt ®ai lµm cho nã sö dông vµo ®a môc ®Ých. + §Êt ®ai cè ®Þnh vÒ vÞ trÝ, cã giíi h¹n vÒ kh«ng gian vµ v« h¹n vÒ thêi gian. + §Êt ®ai cã kh¶ n¨ng sinh lîi, nÕu sö dông hîp lý th× gi¸ trÞ cña ®Êt ®ai kh«ng ngõng ®−îc t¨ng lªn. §Êt ®ai lµ tµi s¶n, v× vËy vÒ nguyªn t¾c, viÖc ®Þnh gi¸ ®Êt còng gièng nh− ®Þnh gi¸ c¸c tµi s¶n th«ng th−êng. MÆt kh¸c, ®Êt ®ai lµ mét tµi s¶n ®Æc biÖt, nªn gi¸ ®Êt ngoµi c¸c yÕu tè vÒ kh«ng gian, thêi gian, kinh tÕ, ph¸p luËt chi phèi, nã cßn bÞ t¸c ®éng bëi c¸c yÕu tè t©m lý x· héi. V× vËy, nh− trªn ®· tr×nh bµy th× gi¸ ®Êt chØ cã thÓ lµ sù −íc tÝnh vÒ mÆt gi¸ trÞ mµ kh«ng cã thÓ tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ nh− c¸c tµi s¶n th«ng th−êng. Víi c¸c ®Æc ®iÓm nªu trªn, b−íc ®Çu chóng t«i t¹m ®−a ra kh¸i niÖm ®Þnh gi¸ ®Êt nh− sau: §Þnh gi¸ ®Êt ®−îc hiÓu lµ sù −íc tÝnh vÒ gi¸ trÞ cña quyÒn sö dông ®Êt b»ng h×nh th¸i tiÒn tÖ cho mét môc ®Ých ®· ®−îc x¸c ®Þnh t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh [27]. 13
§Þnh gi¸ B§S: Khi Nhµ n−íc giao ®Êt cho ng−êi sö dông ®Òu g¾n víi mét môc ®Ých sö dông cô thÓ. Môc ®Ých sö dông cã thÓ thay ®æi theo thêi gian khi ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn cho phÐp. V× vËy, viÖc ®Þnh gi¸ ®Êt ph¶i dùa trªn môc ®Ých sö dông ®Êt do ph¸p luËt quy ®Þnh t¹i thêi ®iÓm x¸c ®Þnh. ViÖc ®Þnh gi¸ ®Êt kh«ng thÓ t¸ch rêi víi viÖc ®Þnh gi¸ tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt. §©y chÝnh lµ hai néi dung cña mét ho¹t ®éng thèng nhÊt ®ã lµ ®Þnh gi¸ bÊt ®éng s¶n. B§S tr−íc hÕt lµ mét tµi s¶n nh−ng nã kh¸c víi c¸c tµi s¶n kh¸c lµ kh«ng thÓ di dêi ®−îc, bao gåm: - §Êt ®ai; - Nhµ ë, c«ng tr×nh g¾n liÒn víi ®Êt ®ai, kÓ c¶ c¸c tµi s¶n g¾n liÒn víi nhµ ë, c«ng tr×nh x©y dùng ®ã; - C¸c tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt ®ai; - C¸c tµi s¶n kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh [24] Tõ c¸c kh¸i niÖm trªn cho thÊy B§S cã thÓ lµ ®Êt ®ai, còng cã thÓ lµ ®Êt ®ai vµ c¸c tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt. V× vËy, ®Þnh gi¸ B§S thùc chÊt lµ ®Þnh gi¸ ®Êt vµ ®Þnh gi¸ c¸c tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt, nªn kh«ng t¸ch chóng hoµn toµn ®éc lËp víi nhau v× B§S lµ mét ®¬n vÞ thèng nhÊt c¶ vÒ quyÒn së h÷u vµ môc ®Ých sö dông. Nh− vËy, theo §iÒu 1 Bé luËt D©n sù ViÖt Nam th¸ng 10 n¨m 1995 th× ®Êt ®ai vµ c¸c tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt cïng n»m trong néi dung cña kh¸i niÖm B§S [22] Båi th−êng thiÖt h¹i khi GPMB lµ vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n, phøc t¹p, trong ®ã cã gi¸ ®Êt, gi¸ B§S ®Ó båi th−êng thiÖt h¹i lµ vÊn ®Ò thêi sù nan gi¶i, lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm chËm tiÕn ®é thùc hiÖn c¸c dù ¸n, g©y khiÕu kiÖn trong c«ng t¸c ®Òn bï GPMB. Do ®ã, ®Ó kh¾c phôc cÇn ph¶i cã gi¸ ®Òn bï phï hîp, ®¶m b¶o cho ng−êi bÞ thu håi ®Êt t¸i t¹o ®−îc cuéc sèng cña m×nh, Ýt nhÊt còng ph¶i b»ng n¬i ë cò [6] 14
2.2.3. VËn dông lý luËn ®Þa t« cña C¸c M¸c vµo viÖc ®Þnh gi¸ ®Òn bï thiÖt h¹i ®Êt vµ tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt D−íi bÊt kú chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt nµo, ng−êi sö dông ®Êt còng ®−îc tr¶ mét kho¶n tiÒn ®Òn bï khi bÞ thu håi ®Êt. Trong ®iÒu kiÖn së h÷u ruéng ®Êt lµ së h÷u toµn d©n do Nhµ n−íc ®¹i diÖn chñ së h÷u th× viÖc ng−êi sö dông ®Êt ®−îc Nhµ n−íc tr¶ tiÒn ®Òn bï khi bÞ thu håi ®Êt lµ ®iÒu tÊt nhiªn, víi ®iÒu kiÖn ng−êi sö dông ®Êt ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c nghÜa vô cña m×nh [21]. §Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh v× lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng tÊt yÕu dÉn ®Õn viÖc Nhµ n−íc ph¶i thu håi ®Êt. V× vËy, viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i cho ng−êi bÞ thu håi ®Êt vµ c¸c tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt còng lµ vÊn ®Ò tÊt yÕu. Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ nµy lµ gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a ng−êi ®−îc giao quyÒn sö dông ®Êt míi vµ ng−êi sö dông bÞ thu håi ®Êt. Trong ®iÒu kiÖn Nhµ n−íc thu håi ®Êt cho môc ®Ých c«ng céng, lîi Ých quèc gia th× tr−êng hîp nµy gièng nh− lµ hµnh vi chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt vµ chuyÓn môc ®Ých sö dông ®Êt nh−ng lµ hµnh vi chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt ®Æc biÖt, nã kh«ng ph¶i lµ tù nguyÖn mµ lµ mét sù b¾t buéc. Bëi vËy, viÖc gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng lîi Ých cña ng−êi bÞ thu håi ®Êt lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ quan träng, thÓ hiÖn ë viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt vµ tµi s¶n trªn ®Êt bÞ thu håi. §©y lµ vÊn ®Ò chñ yÕu cÇn ®−îc xem xÐt nh»m gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng lîi Ých cho ng−êi bÞ thu håi ®Êt. Lý luËn ®Þa t« cña C¸c M¸c vÉn cã gi¸ trÞ lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn [4, 10]. - TiÒn ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt vµ tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt cho ng−êi cã ®Êt bÞ thu håi: ®−îc lÊy tõ ng−êi sö dông ®Êt míi. Kho¶n tiÒn mµ ng−êi sö dông ®Êt míi ph¶i tr¶ Ýt nhÊt lµ b»ng víi sè tiÒn ®Òn bï cho ng−êi bÞ thu håi c¶ vÒ ®Êt vµ tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt. - C¬ së vµ møc tÝnh ®Òn bï: theo lý luËn ®Þa t« cña C¸c M¸c th× ®é ph× nhiªu vµ vÞ trÝ cña ®Êt ®ai lµ c¬ së cho viÖc tÝnh to¸n møc ph¶i tr¶ cho ng−êi sö dông ®Êt. §é ph× nhiªu vµ vÞ trÝ ®Êt ®ai ë ®©y bao gåm c¶ c¸c yÕu tè tù nhiªn 15
vµ nh©n t¹o tøc lµ c¸c chi phÝ ®Çu t− cña con ng−êi lµm thay ®æi ®é ph× nhiªu vµ vÞ trÝ cña m¶nh ®Êt ®−îc sö dông [32]. Bëi vËy, ®Ó tÝnh møc ®Òn bï cho ng−êi sö dông ®Êt bÞ thu håi, nªn c¨n cø vµo c¸c yÕu tè sau ®©y: - Lo¹i ®Êt bÞ thu håi: dùa vµo ph©n lo¹i ®Êt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh nh− ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt ë, ®Êt ®« thÞ... CÇn l−u ý tíi yÕu tè nh©n t¹o, tøc lµ vai trß cña con ng−êi t¸c ®éng vµo ®Êt ®ai. VÝ dô ®èi víi ®Êt n«ng nghiÖp th× ngoµi yÕu tè ®é ph× tù nhiªn, cÇn chó ý ®Õn ®é ph× nh©n t¹o, tøc lµ ë ®Þa t« chªnh lÖch II. Víi nh÷ng yÕu tè nh©n t¹o cÇn xem xÐt ®Õn vai trß ®Çu t− cña Nhµ n−íc còng nh− cña ng−êi sö dông ®Êt. - C¨n cø vµo lo¹i c«ng tr×nh: møc ®Òn bï ®−îc tÝnh to¸n phï hîp víi gi¸ trÞ c«ng tr×nh g¾n liÒn víi ®Êt theo môc ®Ých sö dông ®Êt ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh. ViÖc c¨n cø vµo lo¹i c«ng tr×nh ®Ó tÝnh to¸n møc ®Òn bï thiÖt h¹i ph¶i tr¶ cho ng−êi bÞ thu håi sÏ lµm cho c¸c chñ dù ¸n tÝnh to¸n kü l−ìng nh»m tiÕt kiÖm chi phÝ. Uû ban nh©n d©n (UBND) c¸c ®Þa ph−¬ng vµ chñ dù ¸n lµ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp xem xÐt c¸c yÕu tè, ®iÒu kiÖn liªn quan tíi viÖc quy ®Þnh møc gi¸ ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt vµ tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt. 2.2.4. VÒ t¸i ®Þnh c− (T§C) T§C lµ qu¸ tr×nh ®Òn bï c¸c thiÖt h¹i vÒ ®Êt ®ai vµ tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt, chi phÝ di chuyÓn, æn ®Þnh vµ kh«i phôc cuéc sèng cho nh÷ng ng−êi d©n bÞ thu håi ®Êt ®Ó x©y dùng c¸c dù ¸n. T§C cßn bao gåm hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng nh»m hç trî cho ng−êi bÞ ¶nh h−ëng do viÖc thùc hiÖn dù ¸n g©y ra, nh»m kh«i phôc vµ c¶i thiÖn møc sèng, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nh÷ng c¬ së kinh tÕ vµ v¨n ho¸ - x· héi. T§C nh»m gi¶m nhÑ c¸c t¸c ®éng xÊu vÒ kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi ®èi víi mét bé phËn d©n c− ph¶i di chuyÓn n¬i ë v× sù ph¸t triÓn chung. V× vËy, c¸c dù ¸n T§C còng ®−îc coi lµ dù ¸n ph¸t triÓn vµ ph¶i ®−îc thùc hiÖn nh− c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kh¸c. Ng©n hµng vµ c¸c Nhµ n−íc ®ang ph¸t triÓn cÇn nh×n nhËn nhËn thøc nµy nh− c¬ héi chø kh«ng ph¶i lµ trë 16
ng¹i. CÇn thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch T§C b¾t buéc sÏ t¹o nªn mét m«i tr−êng ph¸p chÕ lµnh m¹nh khi Nhµ n−íc cÇn thu håi ®Êt phôc vô cho c¸c môc ®Ých c«ng céng cña quèc gia. MÆt kh¸c, cÇn c¶i tiÕn c¸ch hiÓu vµ lËp kÕ ho¹ch thùc hiÖn, sao cho c¸c dù ¸n lu«n h−íng tíi sù ph¸t triÓn, kh«ng chØ mang l¹i lîi Ých vÒ kinh tÕ mµ cßn vÒ m«i tr−êng, x· héi, ph−¬ng thøc nµy phï hîp víi hai môc tiªu lµ gi¶m nghÌo ®ãi vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng [9]. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ triÓn khai ®· n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®−îc xem xÐt. 2.2.4.1. VÊn ®Ò æn ®Þnh n¬i ë - Mét sè khu T§C kh«ng ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng tèi thiÓu nh−: hÖ thèng ®iÖn, n−íc, ®−êng giao th«ng, tr−êng hoÆc tr¹m x¸...tõ ®ã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña nh÷ng ng−êi T§C. - Bè trÝ khu T§C ch−a quan t©m tíi c¸c yÕu tè céng ®ång d©n c−, tËp qu¸n sinh ho¹t, s¶n xuÊt. VÝ dô ng−êi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÞ chuyÓn ®Õn khu T§C cao tÇng kh«ng cã t− liÖu s¶n xuÊt trong khi viÖc hç trî ®µo t¹o nghÒ, gi¶i quyÕt viÖc lµm ch−a cã chÕ tµi chÆt chÏ. - ViÖc x©y dùng khu T§C cßn chËm, nhiÒu khi cã quyÕt ®Þnh thu håi ®Êt hoÆc thËm chÝ khi tiÕn hµnh båi th−êng míi quan t©m ®Õn vÊn ®Ò T§C. Tõ kh©u chuÈn bÞ kh«ng ®−îc kü do sù bøc b¸ch vÒ thêi gian dÉn ®Õn thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn tèi thiÓu. - Ch−a cã quy ®Þnh tèi thiÓu vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi bÞ thu håi ®Êt khi ®−îc ®Òn bï ë khu T§C, nªn ng−êi d©n kh«ng biÕt m×nh cã quyÒn vµ nghÜa vô g×. Hä kh«ng vµo c¸c khu T§C mµ yªu cÇu ®Òn bï b»ng tiÒn ®Ó tù lo chç ë míi dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thõa chç trong khu T§C. - Ch−a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn cã liªn quan trong viÖc x©y dùng khu T§C, nªn cã t×nh tr¹ng kho¸n tr¾ng cho chñ dù ¸n dÉn ®Õn cã nh÷ng c«ng tr×nh T§C chÊt l−îng kh«ng ®¶m b¶o. Nh÷ng tån t¹i trªn ®©y khã tr¸nh khái khi CNH, H§H ph¸t triÓn trong khi c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ch−a ®ång bé, nhËn thøc cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh vÒ 17
T§C ch−a ®Çy ®ñ. - æn ®Þnh ®êi sèng vµ phong tôc tËp qu¸n cña ng−êi d©n: ph¶i x©y dùng khu T§C víi ®iÒu kiÖn sèng cao h¬n so víi tr−íc khi di dêi. MÆt kh¸c, ph¶i quan t©m ®Õn phong tôc, tËp qu¸n tõng nhãm ng−êi, quan hÖ hä hµng, céng ®ång... §èi víi khu T§C cÇn x©y dùng c¸c quy ®Þnh vÒ lèi sèng, an ninh trËt tù... t¹o sù yªn t©m cho ng−êi míi chuyÓn ®Õn [23]. 2.2.4.2. VÊn ®Ò chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp - §a sè c¸c hé bÞ thu håi ®Êt sèng b»ng nghÒ bu«n b¸n nhá vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, kh«ng cã kh¶ n¨ng nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh do ®ã thu nhËp kh«ng æn ®Þnh. - ViÖc chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp cho nh÷ng ng−êi bÞ thu håi ®Êt gÆp nhiÒu khã kh¨n. Trong nh÷ng n¨m tr−íc ®©y, viÖc hç trî chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp kh«ng ®−îc c¸c chñ dù ¸n quan t©m ®· g©y bÊt lîi cho ®êi sèng cña nh÷ng ng−êi d©n bÞ thu håi ®Êt mµ kÕ sinh nhai cña hä lµ g¾n liÒn víi ®Êt, nhiÒu dù ¸n thùc hiÖn c«ng t¸c hç trî viÖc lµm th«ng qua viÖc trî cÊp mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh. Kho¶n tiÒn nµy ph¸t huy t¸c dông kh¸c nhau: víi ng−êi n¨ng ®éng hoÆc cã kh¶ n¨ng th× nã ®−îc ®Çu t− sinh lîi, víi mét sè ng−êi kh¸c th× kho¶n tiÒn ®ã ®−îc tiªu dïng cho sinh ho¹t c¸ nh©n trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, sau ®ã dÉn ®Õn thÊt nghiÖp, ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng gia ®×nh, vµ ®· cã nh÷ng ng−êi m¾c tÖ n¹n x· héi. V× vËy, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm ®Ó ng−êi d©n cã ®Êt bÞ thu håi cã thu nhËp æn ®Þnh lµ tr¸ch nhiÖm cña chñ dù ¸n còng nh− cña c¶ ng−êi d©n ®−îc hç trî viÖc lµm trong thêi kú ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn æn ®Þnh cuéc sèng gia ®×nh, æn ®Þnh x· héi, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. 2.3. ChÝnh s¸ch ®Òn bï, T§C cña mét sè n−íc trong khu vùc vµ mét sè tæ chøc ng©n hµng Víi bÊt cø quèc gia nµo trªn thÕ giíi, ®Êt ®ai lµ nguån lùc quan träng, c¬ b¶n cña mäi ho¹t ®éng ®êi sèng kinh tÕ - x· héi. Khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt phôc vô cho c¸c môc ®Ých cña quèc gia ®· lµm thay ®æi toµn bé ®êi sèng kinh 18
tÕ cña hµng triÖu ng−êi d©n, ng−êi bÞ ¶nh h−ëng cã xu h−íng ngµy cµng t¨ng vÒ sè l−îng. §Æc biÖt, ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn, ng−êi d©n chñ yÕu sèng b»ng n«ng nghiÖp th× ®ã lµ vÊn ®Ò sèng cßn cña hä. D−íi ®©y lµ mét sè kinh nghiÖm trong c«ng t¸c ®Òn bï, GPMB cña mét sè n−íc trong khu vùc vµ mét sè tæ chøc ng©n hµng. 2.3.1. In®«nªxia §èi víi In®«nªxia di d©n T§C, ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt v× môc ®Ých ph¸t triÓn cña x· héi tõ tr−íc ®Õn nay vÉn bÞ coi lµ sù ‘hi sinh” mµ mét sè ng−êi ph¶i chÊp nhËn v× lîi Ých cña céng ®ång. C¸c ch−¬ng tr×nh ®Òn bï T§C chØ giíi h¹n trong ph¹m vi ®Òn bï theo LuËt cho ®Êt bÞ dù ¸n chiÕm dông, hoÆc cho mét sè Ýt tr−êng hîp thu håi ®Êt ®Ó x©y dùng khu T§C. Tuy nhiªn, quan ®iÓm nh×n nhËn vÒ c«ng t¸c ®Òn bï T§C ®ang tõng b−íc thay ®æi, nhËn thøc vÒ hËu qu¶ xÊu cã thÓ x¶y ra ®èi víi c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh thu håi ®Êt vµ di d©n, mÆt kh¸c, tõ thùc tÕ kh¸ch quan vµ sù chuyÓn biÕn vÒ nhËn thøc, ng−êi bÞ ¶nh h−ëng quan t©m ngµy cµng lín vÒ quyÒn lîi vµ phóc lîi cho hä, v× vËy T§C ngµy nay ®−îc xem lµ ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña quèc gia. Kinh nghiÖm thùc tiÔn ®· gióp cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c chuyªn gia lËp kÕ ho¹ch vµ c¸c nhµ thùc thi ®i ®Õn thèng nhÊt r»ng chi phÝ ph¶i tr¶ cho nh÷ng tæn thÊt do sù thiÕu quan t©m vµ ®Çu t− trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch T§C cã thÓ lín h¬n rÊt nhiÒu chi phÝ T§C ®óng ®¾n. H¬n n÷a, nh÷ng ng−êi bÞ bÇn cïng ho¸, ®Õn mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh sÏ lµ nguyªn nh©n lµm kiÖt quÖ nÒn kinh tÕ quèc d©n. Do vËy, tr¸nh hay gi¶m thiÓu nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu trong viÖc di d©n T§C, céng víi viÖc kh«i phôc tho¶ ®¸ng cho nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng, ngoµi viÖc ®¹t ®−îc lîi Ých vÒ mÆt kinh tÕ, cßn ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng ®èi víi hä, ®iÒu nµy gióp cho c¸c chñ thÓ an t©m trong qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn dù ¸n. T§C ®−îc thùc hiÖn theo ba yÕu tè quan träng: - §Òn bï tµi s¶n bÞ thiÖt h¹i, nghÒ nghiÖp vµ thu nhËp bÞ mÊt; 19
- Hç trî di chuyÓn trong ®ã cã trî cÊp, bè trÝ n¬i ë míi víi c¸c dÞch vô vµ ph−¬ng tiÖn phï hîp; - Trî cÊp kh«i phôc ®Ó Ýt nhÊt ng−êi bÞ ¶nh h−ëng cã ®−îc møc sèng ®¹t hoÆc gÇn ®¹t so víi møc sèng tr−íc khi cã dù ¸n. §èi víi c¸c dù ¸n cã di d©n T§C, viÖc lËp kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ néi dung di d©n lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ngay tõ chu kú ®Çu tiªn cña viÖc lËp dù ¸n ®Çu t− vµ nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh ph¶i ®−îc ®Ò cËp ®Õn gåm: - Nghiªn cøu kü ph−¬ng ¸n kh¶ thi cña c¸c dù ¸n ®Ó gi¶m thiÓu viÖc di d©n b¾t buéc, nÕu kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc khi triÓn khai dù ¸n. - Ng−êi bÞ ¶nh h−ëng ph¶i ®−îc ®Òn bï vµ hç trî ®Ó triÓn väng kinh tÕ, x· héi cña hä nãi chung Ýt nhÊt còng thuËn lîi nh− trong tr−êng hîp kh«ng cã dù ¸n: ®Êt ®ai, nhµ cöa, c¬ së h¹ tÇng thÝch hîp vµ c¸c lo¹i ®Òn bï kh¸c t−¬ng xøng nh− tr−íc khi cã dù ¸n ph¶i ®−îc cÊp cho ng−êi bÞ ¶nh h−ëng. Chó träng ®Õn ng−êi d©n b¶n ®Þa (c¸c dù ¸n n−íc ngoµi), d©n téc thiÓu sè, n«ng d©n v× hä lµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn lîi hoÆc quyÒn hoa lîi theo phong tôc ®èi víi ®Êt vµ c¸c tµi s¶n kh¸c bÞ dù ¸n chiÕm dông. - C¸c dù ¸n vÒ T§C ph¶i ®¹t hiÖu qu¶ ë møc cµng cao cµng tèt, c¸c kÕ ho¹ch T§C ph¶i ®−îc so¹n th¶o vµ x¸c lËp t−¬ng øng víi thêi gian vµ ng©n s¸ch phï hîp, ng−êi di chuyÓn ®−îc h−ëng c¸c c¬ héi vÒ n¬i ë, nguån lùc æn ®Þnh cuéc sèng cµng nhanh cµng tèt. - Ng−êi bÞ ¶nh h−ëng ®−îc th«ng b¸o ®Çy ®ñ, ®−îc tham kh¶o ý kiÕn chi tiÕt vÒ c¸c ph−¬ng ¸n ®Òn bï T§C, ng−êi bÞ ¶nh h−ëng ®−îc hç trî ë møc cao nhÊt vÒ hoµ nhËp céng ®ång d©n c− ®Þa ph−¬ng b»ng c¸ch më réng lîi Ých cña dù ¸n ®Õn c¶ c¸c céng ®ång d©n ®Þa ph−¬ng. - C¸c chñ ®Çu t− ®Æc biÖt chó ý ®Õn tÇng líp nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt, trong ®ã cã nh÷ng ng−êi kh«ng hoÆc ch−a cã quyÒn hîp ph¸p vÒ ®Êt ®ai, tµi s¶n, nh÷ng hé gia ®×nh do phô n÷ lµm chñ. §ång thêi, cã kÕ ho¹ch x¸c ®Þnh quyÒn hîp ph¸p cña hä, h¹n chÕ nh÷ng tr−êng hîp coi lý do ng¨n trë ®Òn bï T§C lµ viÖc thiÕu quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông ®Êt hîp ph¸p. 20