BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NGOẠI GIAO
HỌC VIỆN NGOẠI GIAO
-----------------------------------
PARK NOH WAN
QUAN HỆ ĐỐI TÁC HỢP TÁC CHIẾN LƢỢC
HÀN QUỐC – VIỆT NAM VÀ TRIỂN VỌNG TRONG BỐI
CẢNH THAY ĐỔI HỆ THỐNG QUẢN TRỊ
TOÀN CẦU TRONG THẾ KỶ 21
Chuyên ngành : QUAN HỆ QUỐC TẾ
MÃ SỐ : 62 31 0206
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH QUAN HỆ QUỐC TẾ
HANOI – 2014
Công trình được hoàn thành tại Học viện Ngoại giao
Người hướng dẫn khoa học:
PGS. TS. Nguyễn Thái Yên Hương
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 3:
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện
họp tại Học viện Ngoại giao
vào hồi giờ ngày tháng năm 2014
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc năm 1991, trật tự thế giới và quản trị
toàn cầu đã và đang thay đổi nhanh chóng. Thế giới đang trải qua một giai
đoạn chuyển tiếp chưa từng có. Các chuyên gia dự đoán trong tương lai thế
giới sẽ bước vào “Kỷ nguyên G2 (Hoa Kỳ và Trung Quốc)”, hay “Kỷ
nguyên Năng lượng-Khí hậu”
Trong giai đoạn hậu Chiến tranh Lạnh, thế giới đã và đang thay đổi đáng
kể nhờ quá trình toàn cầu hóa nhanh chóng. Toàn cầu hóa có vai trò quan
trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng GDP toàn cầu cũng như tăng cường
mối quan hệ giữa các quốc gia. Thế giới ngày càng trở nên thống nhất cũng
như thay đổi nhanh chóng. Cùng với bước tiến vượt bậc về tăng trưởng kinh
tế ở các nước mới nổi như BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và
Nam Phi), trật tự và hệ thống thế giới đang được đổi mới và tái cấu trúc.
Trong thế kỷ 21, những thay đổi trong quan hệ giữa các cường quốc sẽ trở
thành một trong những vấn đề trọng tâm trong nền chính trị thế giới. Nói
ngắn gọn, có 3 thay đổi chính như sau: i) thay đổi cấu trúc trong hệ thống
chủ nghĩa xã hội, ii) thay đổi quyền lực trong nền chính trị thế giới, iii) thay
đổi hành động của các quốc gia/tổ chức trên thế giới.
Trong bối cảnh phức tạp đó, sự thay đổi hệ thống quản trị toàn cầu là
yếu tố có tính quyết định có ảnh hưởng toàn diện đối với quan hệ Hàn
Quốc-Việt Nam. Khoảng giữa thập niên 1980, Việt Nam và Hàn Quốc chịu
áp lực phải đổi mới và điều chỉnh chính sách ngoại giao nhằm nhanh chóng
thích ứng với thay đổi trật tự toàn cầu. Việt Nam và Hàn Quốc đã rất kịp
thời ứng phó với thay đổi trật tự toàn cầu, khẳng định chính sách ngoại giao
đổi mới và mở cửa nhằm tăng cường lợi ích quốc gia trong thế kỷ 21. Điều
này góp phần thúc đẩy sự phát triển quan hệ ngoại giao song phương được
thiết lập vào năm 1992 lên tầm cao mới chỉ trong vòng 20 năm.
2
Trong bối cảnh thay đổi hệ thống quản trị toàn cầu, Việt Nam và Hàn
Quốc cần xây dựng khuôn khổ và mô hình hợp tác chiến lược mới. Do đó,
rất cần thiết phải tiến hành nghiên cứu về chính sách ứng phó của hai nước
đối với thay đổi hệ thống quản trị toàn cầu, quan hệ hợp tác song phương
trên mọi lĩnh vực, cũng như định hướng quan hệ hai nước trong tương lai ở
thế kỷ 21.
2. Tình hình nghiên cứu vấn đề
Đã có nhiều cuốn sách, bài báo và nghiên cứu về chủ đề quản trị toàn
cầu. Tuy nhiên định nghĩa và khái niệm về “quản trị toàn cầu” còn rất rộng
và mơ hồ. Nhìn chung, Nhiệm vụ Quản trị toàn cầu được định nghĩa là “sự
kết hợp của nhiều cách thức mà các cá nhân, tổ chức cộng đồng hoặc tư
nhân sử dụng để giải quyết các vấn đề chung. Đó là một quá trình liên tục
mà qua đó, những lợi ích khác nhau hoặc đối lập có thể được đáp ứng và
việc hợp tác hành động có thể được diễn ra.” Tuy nhiên, các định nghĩa về
thuật ngữ này tùy thuộc vào đối tượng và ngữ cảnh sử dụng, vẫn chưa có
một định nghĩa nào đạt được sự thống nhất.
Một số tác giả như James Rosenau đã dùng thuật ngữ “quản trị” để nói
về việc kiểm soát các mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau khi thiếu vắng một
quyền lực chính trị bao quát, giống như trong hệ thống quốc tế. Ngoài ra
còn có nhiều nguồn tài liệu với các góc nhìn khác nhau về sự thay đổi trong
cơ chế quản trị toàn cầu, ví dụ như R. Gilfin với Thuyết ổn định bá quyền
(hegemonic stability theory - HST). Thuyết này cho rằng hệ thống quốc tế
sẽ ổn định hơn khi có một quốc gia trở thành bá chủ thế giới.
Về cơ chế quản trị toàn cầu sau Chiến tranh Lạnh, cũng có nhiều tài liệu
được viết dựa trên các quan điểm khác nhau theo nhiều phong cách đa dạng.
Joseph Nye cho rằng các mối liên kết phức tạp xuyên quốc gia và sự phụ
thuộc lẫn nhau giữa các nước và các tổ chức đang ngày càng tăng, trong khi
việc sử dụng sức mạnh quân sự và cân bằng quyền lực đang ngày càng
giảm nhưng vẫn giữ vai trò quan trọng. Bài báo có tiêu đề “China: Rise,
3
Fall, and Re-emergence as a Global Power” lại thể hiện quan điểm khác:
Trung Quốc sẽ thế chỗ Hoa Kỳ để trở thành cường quốc về kinh tế hàng
đầu thế giới trong vòng một thập kỷ tới, tuy nhiên về khả năng tiến hành
chiến tranh thì Trung Quốc vẫn thua xa Hoa Kỳ. Hiện nay vai trò dẫn dắt
thế giới đang dần chuyển sang các quốc gia mới nổi, tuy nhiên bài báo “The
End of US hegemony: Legacy of 9/11” lại khẳng định Hoa Kỳ vẫn có sức
mạnh vượt trội dù không còn nắm bá quyền nữa.
Về định hướng đổi mới của Hoa Kỳ, cuốn sách “The United Nations and
Changing World Politics” đề cập ba vấn đề chính: hòa bình và an ninh quốc
tế, quyền con người và ảnh hưởng gia tăng của các tổ chức phi chính phủ,
và phát triển bền vững/phát triển sinh thái. Tuy nhiên cuốn sách chưa đưa ra
được một câu trả lời thỏa đáng cho vấn đề quan trọng mà Liên Hợp Quốc
đang phải đối mặt – đó là làm sao để cải tổ Hội đồng Bảo an. Khi toàn cầu
hóa được đẩy mạnh, nhiều vấn đề toàn cầu chưa từng có cũng theo đó phát
sinh. Một số cuốn sách, bài báo, tạp chí cũng đã đề cập đến các vấn đề toàn
cầu như biến đổi khí hậu, nghèo đói, khủng bố và quyền con người, đơn cử
như “UN International Panel Convention Climate Change (IPCCC) Report”
và “Stern Review on the Economics of Climate Change”.
Về Quan hệ Đối tác Hợp tác Chiến lược Hàn Quốc-Việt Nam và triển
vọng quan hệ trong tương lai trong bối cảnh thay đổi hệ thống quản trị toàn
cầu, bài báo “Economic Cooperation between Vietnam and the Republic of
Korea in the East Asian Integration” cho biết quan hệ Hàn Quốc-Việt Nam
đã bắt đầu từ nửa sau thập niên 1980, nhưng mới hạn chế ở trao đổi thương
mại. Vào giai đoạn đó Việt Nam và Hàn Quốc áp dụng chính sách ngoại
giao mới nhằm ứng phó với những thay đổi nhanh chóng trong môi trường
quốc tế. Về phía Hàn Quốc là chính sách “Ngoại giao hướng về phía Bắc”,
còn Việt Nam tiến hành “Đổi mới” vào năm 1986. Đây là hai nhân tố quan
trọng nhất thúc đẩy sự phát triển quan hệ Hàn Quốc-Việt Nam cho tới nay.
Liên quan đến nội dung này, Alexander Lam Vuving tác giả của bài báo