Ebook Lịch sử Đảng bộ huyện Phú Bình (1943-2018): Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:230

Thêm vào BST

Báo xấu

9
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ebook Lịch sử Đảng bộ huyện Phú Bình (1943-2018): Phần 1 cung cấp cho người đọc những kiến thức như: quê hương, con người và truyền thống; sự ra đời tổ chức Đảng Cộng sản và quá trình khởi nghĩa giành chính quyền (1943-1945); Đảng bộ huyện trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược;...Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ebook Lịch sử Đảng bộ huyện Phú Bình (1943-2018): Phần 1

LÒCH SÖÛ ÑAÛNG BOÄ HUYEÄN PHUÙ BÌNH (1943 - 2018)
ÑAÛNG BOÄ TÆNH THAÙI NGUYEÂN BAN CHAÁP HAØNH ÑAÛNG BOÄ HUYEÄN PHUÙ BÌNH LÒCH SÖÛ ÑAÛNG BOÄ HUYEÄN PHUÙ BÌNH (1943 - 2018) (Taùi baûn coù chænh lyù, boå sung) NHAØ XUAÁT BAÛN LAO ÑOÄNG
LÔØI GIÔÙI THIEÄU Phuù Bình laø huyeän trung du, naèm ôû khu vöïc Ñoâng Nam tænh Thaùi Nguyeân. Töø naêm 1940, Phuù Bình laø ñòa baøn hoaït ñoäng caùch maïng cuûa nhieàu caùn boä Trung öông vaø Xöù uûy Baéc Kyø. Thaùng 7/1943, Chi boä Ñaûng Kha Sôn Haï - toå chöùc ñaûng ñaàu tieân cuûa huyeän ñöôïc thaønh laäp; tieáp ñoù, Chi boä Ñaûng Kha Sôn Thöôïng ra ñôøi vaøo thaùng 2/1944. Thaùng 7/1945, Ban Caùn söï Ñaûng huyeän Phuù Bình (tieàn thaân cuûa Ban Chaáp haønh Ñaûng boä huyeän) ñöôïc thaønh laäp, ñaùnh daáu böôùc tieán môùi cuûa phong traøo caùch maïng treân ñòa baøn huyeän. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, trong quaù trình ñaáu tranh caùch maïng, nhaân daân Phuù Bình ñaõ cuøng vôùi nhaân daân toaøn tænh laäp neân nhöõng chieán coâng oanh lieät, goùp phaàn vieát neân nhöõng trang söû veû vang veà truyeàn thoáng caùch maïng cuûa queâ höông. Trong nhöõng naêm 1945 - 1975, caùn boä, ñaûng vieân vaø nhaân daân caùc daân toäc trong huyeän cuøng nhaân daân caû nöôùc ñaùnh ñuoåi thöïc daân Phaùp xaâm löôïc; chieán ñaáu choáng chieán tranh phaù hoaïi cuûa ñeá quoác Myõ, chi vieän tieàn tuyeán mieàn Nam ñaùnh thaéng ñeá quoác Myõ, thoáng nhaát ñaát nöôùc. Vôùi nhöõng thaønh tích treân, caùn boä, ñaûng vieân, löïc löôïng vuõ trang vaø nhaân daân huyeän Phuù Bình vinh döï ñöôïc Nhaø nöôùc phong taëng “Anh huøng Löïc löôïng vuõ trang nhaân daân” thôøi kyø choáng Phaùp vaø nhieàu phaàn thöôûng cao quyù. Töø naêm 1975 ñeán naêm 1985, Ñaûng boä huyeän laõnh ñaïo nhaân daân thöïc hieän hai nhieäm vuï chieán löôïc: xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác. Giai ñoaïn 1986 - 2018, Ñaûng boä huyeän laõnh ñaïo nhaân daân thöïc hieän coâng cuoäc ñoåi môùi, coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, xaây döïng noâng thoân môùi treân ñòa baøn. Naêm 2010, neàn kinh teá huyeän thoaùt khoûi theá thuaàn noâng. Cô caáu kinh teá chuyeån dòch theo höôùng tích cöïc: taêng tyû troïng coâng 5
nghieäp - xaây döïng, oån ñònh tyû troïng thöông maïi - dòch vuï, giaûm tyû troïng noâng - laâm nghieäp vaø thuûy saûn. Caùc hoaït ñoäng vaên hoùa - xaõ hoäi coù nhöõng böôùc tieán vöõng chaéc, ñôøi soáng nhaân daân ñöôïc naâng cao veà vaät chaát laãn tinh thaàn. Thöïc hieän Chæ thò soá 17-CT/TU ngaøy 31/12/2002 cuûa Ban Thöôøng vuï Tænh uûy veà “Taêng cöôøng vaø naâng cao chaát löôïng nghieân cöùu, bieân soaïn lòch söû ñaûng boä caùc caáp, lòch söû caùc ngaønh trong tænh”, Ñeà aùn soá 04-ÑA/TU ngaøy 10/10/2016 cuûa Ban Chaáp haønh Ñaûng boä tænh Thaùi Nguyeân veà “Taêng cöôøng coâng taùc nghieân cöùu, bieân soaïn; tuyeân truyeàn, giaùo duïc lòch söû truyeàn thoáng caùch maïng, lòch söû ñaûng boä ñòa phöông cho caùn boä, ñaûng vieân vaø nhaân daân tænh Thaùi Nguyeân, giai ñoaïn 2016 - 2020”, Ban Chaáp haønh Ñaûng boä huyeän Phuù Bình ñaõ quyeát ñònh taùi baûn coù chænh lyù, boå sung cuoán Lòch söû Ñaûng boä huyeän Phuù Bình (1943 - 2018) treân cô sôû cuoán saùch Lòch söû Ñaûng boä huyeän Phuù Bình (1930 - 2005); bieân soaïn boå sung giai ñoaïn 2005 - 2018. Phaàn noäi dung töø naêm 1930 ñeán naêm 2005 ñaõ ñöôïc chænh lyù, boå sung nhaèm ñaûm baûo tính chính xaùc, heä thoáng vaø loâ-gic. Ngoaøi phaàn Môû ñaàu, Keát luaän, Phuï luïc vaø hình aûnh minh hoïa, cuoán saùch Lòch söû Ñaûng boä huyeän Phuù Bình (1943 - 2018) ñöôïc caáu truùc thaønh 6 chöông noäi dung, phaûn aùnh khaùch quan quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån cuûa Ñaûng boä huyeän töø khi thaønh laäp ñeán naêm 2018 cuøng caùc coâng taùc laõnh ñaïo xaây döïng, phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, quoác phoøng, an ninh, xaây döïng heä thoáng chính trò qua caùc thôøi kyø lòch söû. Ñaây laø taøi lieäu quyù baùu phuïc vuï coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo duïc lòch söû, truyeàn thoáng cho caùn boä, ñaûng vieân, nhaân daân caùc daân toäc vaø chieán só caùc löïc löôïng vuõ trang ñòa phöông; coâng taùc nghieân cöùu, bieân soaïn caùc coâng trình lòch söû ñaûng boä caùc caáp, caùc ngaønh trong huyeän. 6
Maëc duø Ban Thöôøng vuï Huyeän uûy coù nhieàu coá gaéng trong coâng taùc laõnh ñaïo, Ban Bieân soaïn laøm vieäc khaån tröông, nghieâm tuùc song do nguoàn tö lieäu thaønh vaên, nhaát laø nguoàn tö lieäu töø thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp veà tröôùc bò thaát thoaùt nhieàu neân noäi dung cuoán saùch khoâng traùnh khoûi thieáu soùt. Ban Chaáp haønh Ñaûng boä huyeän mong nhaän ñöôïc yù kieán ñoùng goùp cuûa caùc caùn boä, ñaûng vieân vaø nhaân daân treân ñòa baøn huyeän ñeå cuoán saùch ngaøy caøng hoaøn thieän. Ban Chaáp haønh Ñaûng boä huyeän traân troïng caûm ôn söï chæ ñaïo saùt sao cuûa Ban Thöôøng vuï Tænh uûy, söï quan taâm, giuùp ñôõ tröïc tieáp cuûa Phoøng Lyù luaän chính trò vaø Lòch söû Ñaûng - Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy Thaùi Nguyeân; nhöõng yù kieán ñoùng goùp quyù baùu cuûa caùc taäp theå, caù nhaân trong toaøn Ñaûng boä, ñaëc bieät laø caùc ñoàng chí laõnh ñaïo chuû choát coâng taùc ôû Phuù Bình qua caùc thôøi kyø; söï phoái hôïp cuûa Coâng ty Coå phaàn Saùch vaø Truyeàn thoâng Vaên hoùa Vieät. Xin traân troïng giôùi thieäu cuoán saùch cuøng baïn ñoïc! BAN CHAÁP HAØNH ÑAÛNG BOÄ HUYEÄN PHUÙ BÌNH 7
8
Môû ñaàu QUEÂ HÖÔNG, CON NGÖÔØI VAØ TRUYEÀN THOÁNG I. Queâ höông Phuù Bình laø huyeän trung du, naèm ôû khu vöïc Ñoâng Nam tænh Thaùi Nguyeân; giaùp huyeän Yeân Theá (tænh Baéc Giang) veà phía ñoâng; giaùp thò xaõ Phoå Yeân, thaønh phoá Soâng Coâng veà phía taây; giaùp thaønh phoá Thaùi Nguyeân veà phía taây baéc; giaùp huyeän Hieäp Hoøa (tænh Baéc Giang) veà phía nam; giaùp thaønh phoá Thaùi Nguyeân, huyeän Ñoàng Hyû (tænh Thaùi Nguyeân) veà phía baéc. Theo soá lieäu thoáng keâ naêm 2018, huyeän Phuù Bình coù dieän tích 243,37km2; daân soá treân 142.000 ngöôøi. Trong tieán trình phaùt trieån, huyeän Phuù Bình ñaõ nhieàu laàn thay ñoåi teân goïi vaø ñòa giôùi haønh chính. Thôøi Lyù, vuøng ñaát huyeän Phuù Bình ngaøy nay coù teân goïi laø huyeän Tö Noâng, thuoäc chaâu Thaùi Nguyeân; thôøi thuoäc Minh, thuoäc phuû Thaùi Nguyeân; thôøi Leâ, thuoäc thöøa tuyeân Thaùi Nguyeân. Cuoái theá kyû XIX, vuøng ñaát xaõ Haø Chaâu vaø xaõ Nga My ngaøy nay ñöôïc caét khoûi huyeän Hieäp Hoøa (phuû Baéc Haø, tænh Baéc Ninh) ñeå nhaäp vaøo huyeän Tö Noâng1. Nhö vaäy, ñeán thôøi ñieåm naøy, huyeän Tö Noâng goàm 9 toång, 54 xaõ, thoân. Naêm Töï Ñöùc thöù 4 (1851), huyeän lî huyeän Tö Noâng do phuû Phuù Bình kieâm lyù2. Tröôùc naêm 1945, huyeän Tö Noâng ñoåi teân thaønh huyeän Phuù Bình. 1. Tænh uûy Thaùi Nguyeân, Töø ñieån Thaùi Nguyeân, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi, 2016, tr.660. 2. Ñoàng Khaùnh ñòa dö chí, Nxb. Theá giôùi, Haø Noäi, 2003, tr.794-795. 9
Töø ñaàu naêm 1946 ñeán giöõa naêm 1953, Phuù Bình ñöôïc chia thaønh 8 xaõ: Vaïn Thaéng, La Ñình, Thöôïng Ñình, Ñaïi Ñoàng, Nhaõ Loäng, Ñöùc Lieân, Baûo Lyù, Taân Hoøa. Thaùng 8/1953, huyeän Phuù Bình chia 8 xaõ thaønh 22 xaõ, trong ñoù, xaõ Vaïn Thaéng chia thaønh 4 xaõ (Taân Kim, Taân Khaùnh, Thaéng Lôïi, Ñoàng Lieân); xaõ La Ñình chia thaønh 3 xaõ (Caáp Tieán, Höông Sôn, Xuaân Phöông); xaõ Thöôïng Ñình chia thaønh 3 xaõ (Thöôïng Ñình, Yeân Thònh, Löông Sôn); xaõ Ñaïi Ñoàng chia thaønh 2 xaõ (Nga My, Haø Chaâu); xaõ Nhaõ Loäng chia thaønh 3 xaõ (Hoàng Phong, Quyeát Tieán, Traàn Phuù); xaõ Ñöùc Lieân chia thaønh 4 xaõ (Döông Thaønh, Thanh Ninh, Taân Ñöùc, Löông Phuù); xaõ Taân Hoøa chia thaønh 2 xaõ (Taân Hoøa vaø Taân Thaønh); xaõ Baûo Lyù giöõ nguyeân ñòa danh, ñòa giôùi haønh chính. Theo Saéc leänh soá 268/SL ngaøy 1/7/1956 cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh veà vieäc thaønh laäp Khu Töï trò Vieät Baéc, huyeän Phuù Bình ñöôïc taùch khoûi tænh Thaùi Nguyeân ñeå saùp nhaäp vaøo tænh Baéc Giang. Sau gaàn moät naêm, ngaøy 15/6/1957, Chuû tòch Hoà Chí Minh kyù quyeát ñònh taùch huyeän Phuù Bình khoûi tænh Baéc Giang, saùp nhaäp veà tænh Thaùi Nguyeân. Ngaøy 19/10/1962, Thuû töôùng Chính phuû nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa ra Quyeát ñònh soá 114/CP, caùc xoùm Nhaân Minh, Ngoïc Taâm (xaõ Thöôïng Ñình); Hanh (xaõ Traàn Phuù - nay laø xaõ Ñieàm Thuïy); Ngaân, Na Hoaøng, Tieán Boä, Phuù Thaùi, Löông Thònh, Taân Trung (xaõ Löông Sôn - nay laø phöôøng Löông Sôn, thuoäc thaønh phoá Soâng Coâng) ñöôïc taùch khoûi huyeän Phuù Bình, saùp nhaäp vaøo thaønh phoá Thaùi Nguyeân. Theo Nghò quyeát soá 103NQ-TVQH ngaøy 21/4/1965 cuûa UÛy ban Thöôøng vuï Quoác hoäi “Veà vieäc hôïp nhaát moät soá tænh vaø saùp 10
nhaäp moät soá xaõ”, töø ngaøy 1/7/1965, tænh Baéc Kaïn1 vaø tænh Thaùi Nguyeân hôïp nhaát thaønh tænh Baéc Thaùi; huyeän Phuù Bình laø moät trong 14 huyeän, thaønh phoá, thò xaõ thuoäc tænh Baéc Thaùi2. Thöïc hieän Quyeát ñònh soá 136-NV ngaøy 7/4/1967 cuûa Boä Noäi vuï veà vieäc pheâ chuaån söûa ñoåi teân caùc xaõ thuoäc tænh Baéc Thaùi, töø ngaøy 1/1/1975, moät soá xaõ treân ñòa baøn huyeän tieán haønh ñoåi teân goïi: Xaõ Caáp Tieán ñoåi teân thaønh xaõ Kha Sôn, xaõ Hoàng Phong ñoåi thaønh xaõ UÙc Kyø, xaõ Quyeát Tieán ñoåi thaønh xaõ Nhaõ Loäng, xaõ Thaéng Lôïi ñoåi thaønh xaõ Baøn Ñaït, xaõ Traàn Phuù ñoåi thaønh xaõ Ñieàm Thuïy, xaõ Yeân Thònh ñoåi thaønh xaõ Ñaøo Xaù. Cuoái naêm 1976, xaõ Löông Sôn saùp nhaäp vaøo thaønh phoá Thaùi Nguyeân. Naêm 1989, xaõ Höông Sôn ñöôïc taùch thaønh xaõ Höông Sôn vaø thò traán UÙc Sôn3. Ngaøy 6/11/1996, Quoác hoäi khoùa IX, kyø hoïp thöù 10 ñaõ ra Nghò quyeát veà vieäc chia vaø ñieàu chænh ñòa giôùi haønh chính moät soá tænh. Tænh Baéc Thaùi ñöôïc taùch thaønh 2 tænh Baéc Kaïn vaø Thaùi Nguyeân, coù ñòa giôùi nhö tröôùc khi saùp nhaäp (thaùng 7/1965), huyeän Phuù Bình thuoäc tænh Thaùi Nguyeân. Ngaøy 13/6/2003, Chính phuû ra Nghò ñònh soá 68/2003/NÑ-CP “Veà vieäc thaønh laäp thò traán Höông Sôn thuoäc huyeän Phuù Bình, tænh Thaùi Nguyeân”, xaõ Höông Sôn vaø thò traán UÙc Sôn hôïp nhaát thaønh thò traán Höông Sôn. 1. Teân goïi “Baéc Kaïn” ñöôïc söû duïng thoáng nhaát töø naêm 1997 ñeán nay. Tröôùc ñoù, trong nhieàu vaên baûn haønh chính vaãn söû duïng caû töø “Baéc Kaïn” vaø “Baéc Caïn”. Ñeå ngöôøi ñoïc tieän theo doõi, chuùng toâi thoáng nhaát söû duïng töø “Baéc Kaïn” trong toaøn boä cuoán saùch. 2. Thôøi ñieåm naøy, tænh Baéc Thaùi goàm caùc huyeän Ñaïi Töø, Ñònh Hoùa, Ñoàng Hyû, Phoå Yeân, Phuù Bình, Phuù Löông, Voõ Nhai, Baïch Thoâng, Na Rì, Chôï Raõ, Ngaân Sôn, Chôï Ñoàn, thaønh phoá Thaùi Nguyeân vaø thò xaõ Baéc Kaïn. Naêm 1967, thò xaõ Baéc Kaïn chuyeån thaønh thò traán Baéc Kaïn thuoäc huyeän Baïch Thoâng. 3. Tænh uûy Thaùi Nguyeân, Töø ñieån Thaùi Nguyeân, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi, 2016, tr.979. 11
Theo Nghò quyeát soá 422/NQ-UBTVQH14 ngaøy 18/8/2017 cuûa UÛy ban Thöôøng vuï Quoác hoäi, xaõ Ñoàng Lieân taùch khoûi huyeän Phuù Bình, saùp nhaäp vaøo thaønh phoá Thaùi Nguyeân. Töø cuoái naêm 2017, huyeän Phuù Bình goàm 1 thò traán (Höông Sôn) vaø 19 xaõ (Taân Khaùnh, Haø Chaâu, Taân Hoøa, Löông Phuù, Döông Thaønh, Taân Thaønh, Baûo Lyù, Nhaõ Loäng, Taân Kim, Ñaøo Xaù, Taân Ñöùc, Xuaân Phöông, Thanh Ninh, Kha Sôn, UÙc Kyø, Baøn Ñaït, Ñieàm Thuïy, Nga My, Thöôïng Ñình) vôùi 307 xoùm, toå daân phoá. Söï kieán taïo ñòa chaát cuøng vôùi doøng chaûy caùc soâng Caàu, soâng Maùng (laáy nöôùc töø soâng Caàu), keânh Ñoâng (thuoäc heä thoáng ñaïi thuûy noâng hoà Nuùi Coác, laáy nöôùc töø soâng Coâng) ñaõ chia caét huyeän Phuù Bình thaønh 3 vuøng: (1) Vuøng taû ngaïn soâng Maùng1 (vuøng baùn sôn ñòa) goàm 7 xaõ: Baøn Ñaït, Ñaøo Xaù, Taân Khaùnh, Taân Kim, Taân Thaønh, Taân Hoøa, Baûo Lyù. (2) Vuøng trung taâm huyeän goàm thò traán Höông Sôn vaø 6 xaõ: Xuaân Phöông, Kha Sôn, Döông Thaønh, Thanh Ninh, Löông Phuù, Taân Ñöùc. (3) Vuøng taû ngaïn soâng Caàu goàm 6 xaõ: Haø Chaâu, Nga My, Ñieàm Thuïy, Thöôïng Ñình, Nhaõ Loäng vaø UÙc Kyø. Phuù Bình laø huyeän coù ñaëc ñieåm ña daïng veà ñòa hình, goàm vuøng ñoài nuùi, trung du vaø ñoàng baèng. Ñòa hình Phuù Bình coù ñoä doác giaûm daàn theo höôùng ñoâng baéc - taây nam. Ñoä cao so vôùi maët nöôùc bieån trung bình laø 14m, nôi thaáp nhaát laø 10m (xaõ Döông Thaønh), nôi cao nhaát laø 250m (ñænh ñeøo Boùp, xaõ Taân Kim). Nhìn chung, ñòa hình Phuù Bình töông ñoái baèng phaúng, vuøng ñoài nuùi chuû yeáu laø ñoài nuùi hình baùt uùp, thoaûi vaø thaáp, ñoä cao döôùi 100m. Dieän tích coù ñoä doác nhoû hôn 80 chieám 67,56% 1. Soâng Maùng coøn coù teân goïi khaùc laø soâng Ñaøo, keânh Bích Ñoäng. 12
toång dieän tích töï nhieân cuûa huyeän. Ñaây laø ñieàu kieän thuaän lôïi cho canh taùc noâng nghieäp vaø caùc hoaït ñoäng quaân söï trong thôøi chieán cuõng nhö thôøi bình. Huyeän Phuù Bình coù raát ít soâng, suoái. Treân ñòa baøn huyeän chæ coù 2 con soâng (soâng Caàu, soâng Maùng) vaø 3 doøng suoái chaûy qua. Soâng Caàu thuoäc heä thoáng soâng Thaùi Bình, baét nguoàn töø xaõ Baèng Phuùc (huyeän Chôï Ñoàn, tænh Baéc Kaïn). Soâng Caàu chaûy qua ñòa phaän caùc xaõ Ñaøo Xaù, Thöôïng Ñình, Nhaõ Loäng, Baûo Lyù, UÙc Kyø, Xuaân Phöông, Nga My, Haø Chaâu treân ñòa baøn Phuù Bình. Soâng Maùng ñöôïc khôûi coâng xaây döïng vaøo naêm 1922, hoaøn thaønh naêm 1929, cung caáp nöôùc töôùi cho hôn 20.000ha ruoäng cuûa thaønh phoá Thaùi Nguyeân, huyeän Phuù Bình vaø 3 huyeän Hieäp Hoøa, Taân Yeân, Vieät Yeân (tænh Baéc Giang). Soâng Maùng chaûy qua caùc xaõ Ñaøo Xaù, Baûo Lyù, Xuaân Phöông, thò traán Höông Sôn; ñeán xaõ Löông Phuù, soâng Maùng chia laøm 2 nhaùnh: nhaùnh thöù nhaát chaûy qua xaõ Taân Ñöùc, xuoâi doøng sang huyeän Taân Yeân (tænh Baéc Giang), nhaùnh thöù hai chaûy qua xaõ Kha Sôn, xuoâi doøng xuoáng Caàu Ca sang huyeän Hieäp Hoøa (tænh Baéc Giang). Ñoaïn soâng chaûy qua ñòa baøn huyeän daøi 31km. Naêm 1978, sau khi coâng trình ñaïi thuûy noâng hoà Nuùi Coác ñöôïc hoaøn thaønh, hôn 1.000ha ñaát canh taùc thuoäc 6 xaõ cuûa huyeän Phuù Bình naèm beân höõu ngaïn soâng Caàu (goàm Thöôïng Ñình, Ñieàm Thuïy, Nhaõ Loäng, UÙc Kyø, Nga My, Haø Chaâu) ñöôïc cung caáp nöôùc töôùi töø heä thoáng naøy, goùp phaàn ñaûm baûo hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp taïi ñòa phöông. Phuù Bình naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, khí haäu phaân thaønh 2 muøa roõ reät. Muøa noùng baét ñaàu töø thaùng 4 ñeán thaùng 10, khí haäu noùng, aåm, möa nhieàu. Muøa laïnh keùo daøi töø thaùng 11 ñeán thaùng 3 naêm sau, neàn nhieät thaáp, thôøi tieát hanh khoâ, ít möa. Cuoán Ñoàng Khaùnh ñòa dö chí phaùc hoïa ñoâi 13
neùt veà khí haäu trong huyeän xöa kia nhö sau: “Thaùng 3 môùi baét ñaàu aám. Thaùng 5, 6 noùng gaét. Thaùng 8, 9 daàn daàn dòu maùt. Thaùng 10, 11, 12 raát reùt... Khí lam chöôùng töông ñoái nheï”1. Soá lieäu quan traéc trong nhöõng naêm gaàn ñaây cho thaáy, nhieät ñoä trung bình naêm khoaûng 23 - 240C. Löôïng möa trung bình haèng naêm dao ñoäng töø 2.000 - 2.500mm. Möa nhieàu nhaát vaøo thaùng 8, ít nhaát vaøo thaùng 1. Huyeän Phuù Bình coù ñoä aåm cao so vôùi caùc huyeän khaùc trong tænh; ñoä aåm trung bình khoaûng 82%. Heä thoáng giao thoâng ñöôøng boä cuûa huyeän töông ñoái hoaøn chænh. Truïc giao thoâng quan troïng nhaát treân ñòa baøn huyeän Phuù Bình laø Quoác loä 37. Ñoaïn Quoác loä 37 treân ñòa baøn Phuù Bình ñi qua xaõ Kha Sôn, thò traán Höông Sôn vaø caùc xaõ Xuaân Phöông, Nhaõ Loäng, Ñieàm Thuïy, Thöôïng Ñình. Beân caïnh Quoác loä 37, ñòa baøn huyeän coøn coù caùc ñöôøng lieân tænh chaïy qua (Tænh loä 261, 261C, 261D, 261E, 266, 269B, 269C) cuøng nhieàu heä thoáng ñöôøng giao thoâng lieân xaõ, lieân thoân, thuaän tieän cho quaù trình giao löu, phaùt trieån kinh teá, vaên hoùa cuûa ñòa phöông. Tænh loä 261 baét ñaàu töø ngaõ ba nuùi Caêng (Ñieàm Thuïy) qua xaõ Hoàng Tieán, sang ngaõ tö Quoác loä 3 thò xaõ Phoå Yeân, leân xaõ Ñaéc Sôn, xaõ Phuùc Thuaän (thò xaõ Phoå Yeân); xaõ Caùt Neâ, xaõ Kyù Phuù, xaõ Luïc Ba (huyeän Ñaïi Töø); gaëp Quoác loä 37 taïi thò traán Huøng Sôn (huyeän Ñaïi Töø). Tænh loä 266 töø xaõ Haø Chaâu leân ngaõ tö Ñieàm Thuïy, reõ traùi sang ngaõ tö Khu Coâng nghieäp Soâng Coâng. Ngoaøi ra, treân ñòa baøn huyeän, hai bôø ñeâ soâng Maùng cuõng laø truïc ñöôøng boä quan troïng. Veà giao thoâng ñöôøng thuûy, töø thaùng 7/1954 trôû veà tröôùc, soâng Caàu vaø soâng Maùng laø tuyeán giao thoâng quan troïng cuûa tænh Thaùi Nguyeân noùi chung, huyeän Phuù Bình noùi rieâng. Treân soâng Maùng, caùc ñoaøn thuyeàn, xaø lan chôû than ñaù, noâng saûn 1. Ñoàng Khaùnh ñòa dö chí, Nxb. Theá giôùi, Haø Noäi, 2003, tr.795. 14
töø Beán Than, Beán Töôïng (thò xaõ Thaùi Nguyeân) coù theå ñeán taän Haûi Phoøng vaø chôû haøng töø Haûi Phoøng veà Thaùi Nguyeân. Naêm 1966, ñeá quoác Myõ cho maùy bay neùm bom, baén phaù laøm hoûng nhieàu aâu thuyeàn neân tuyeán giao thoâng ñöôøng thuûy naøy ngöøng hoaït ñoäng. Tuy nhieân, nhaân daân ñòa phöông vaãn söû duïng vaän taûi noäi haït, khi caàn thieát, söûa chöõa caùc aâu thuyeàn laïi coù giaù trò söû duïng ñöôïc nhö tröôùc ñaây. II. Con ngöôøi vaø truyeàn thoáng Daân cö huyeän Phuù Bình do nhieàu boä phaän hôïp thaønh: Thöù nhaát laø daân baûn ñòa, ñònh cö töø laâu ñôøi; thöù hai laø daân cö do ñieàn chuû ngöôøi Phaùp vaø ngöôøi Vieät moä vaøo laøm thueâ ôû caùc ñoàn ñieàn; thöù ba laø ñoàng baøo ôû caùc tænh, vuøng ñòch taïm chieám leân taûn cö khaùng chieán, sau ñoù ôû laïi ñònh cö laâu daøi; thöù tö laø ñoàng baøo caùc ñòa phöông khaùc di cö ñeán ñòa baøn huyeän sinh cô laäp nghieäp. Daân cö sinh soáng treân ñòa baøn huyeän Phuù Bình goàm nhieàu daân toäc khaùc nhau, trong ñoù ñoâng nhaát laø daân toäc Kinh (chieám 93,99%); tieáp theo laø caùc daân toäc Nuøng (2,97%), Saùn Dìu (1,51%), Taøy (1,18%), Dao (0,01%), coøn laïi laø ngöôøi caùc daân toäc thieåu soá khaùc1. Naêm 2017, maät ñoä daân soá bình quaân cuûa huyeän Phuù Bình laø 584 ngöôøi/km2 (ñöùng thöù 4 trong soá 9 huyeän, thaønh phoá, thò xaõ trong tænh Thaùi Nguyeân). Nhaân daân Phuù Bình soáng chuû yeáu baèng ngheà saûn xuaát noâng nghieäp. Trong thôøi kyø khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc (1954 - 1975), naêm 1966 laø naêm cuoäc chieán tranh phaù hoaïi baèng khoâng quaân cuûa ñeá quoác Myõ dieãn ra treân ñòa baøn huyeän aùc lieät nhaát, toång saûn löôïng löông thöïc caû naêm toaøn huyeän ñaït 20.396 taán; ñaøn traâu, boø coù 12.234 con, ñaøn lôïn coù 22.047 con. Töø sau ngaøy mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng, ñaát nöôùc thoáng 1. Ñòa lí tænh Thaùi Nguyeân, tr.77. 15
nhaát; ñaëc bieät laø trong nhöõng naêm thöïc hieän ñöôøng loái ñoåi môùi, coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ôû nöôùc ta, saûn xuaát noâng - laâm - ngö nghieäp cuûa huyeän ñöôïc giöõ vöõng vaø phaùt trieån treân caùc maët troàng troït, chaên nuoâi. Töø xöa ñeán nay, Phuù Bình ñöôïc meänh danh laø vöïa thoùc cuûa tænh, luoân ñöùng trong toáp ñaàu caùc huyeän treân ñòa baøn tænh Baéc Thaùi tröôùc ñaây vaø tænh Thaùi Nguyeân ngaøy nay veà saûn löôïng löông thöïc, thöïc phaåm. Naêm 2016, toaøn huyeän coù treân 21.000ha dieän tích ñaát noâng nghieäp. Vôùi tieàm naêng ñaát ñai, ngöôøi daân caàn cuø lao ñoäng, giaøu kinh nghieäm saûn xuaát, Phuù Bình coù ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå phaùt trieån noâng nghieäp. Ngoaøi vieäc troàng caây löông thöïc, rau maøu, Phuù Bình coøn coù 409ha maët nöôùc nuoâi troàng thuûy saûn1. Beân caïnh saûn xuaát noâng nghieäp, Phuù Bình cuõng chuù troïng phaùt trieån coâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp. Ñaùng chuù yù laø ngheà laøm ñoà goám ôû Lang Taï, ngheà ñan laùt ñoà maây tre ñeàu coù raûi raùc ôû caùc thoân, xaõ. Hieän nay, treân ñòa baøn huyeän coù Khu Coâng nghieäp Ñieàm Thuïy, Toå hôïp Khu ñoâ thò, Coâng - Noâng nghieäp vaø Dòch vuï Yeân Bình, thu huùt nguoàn voán ñaàu tö töø nhieàu doanh nghieäp trong vaø ngoaøi nöôùc, goùp phaàn chuyeån dòch cô caáu kinh teá huyeän theo höôùng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa. Ñeán naêm 2018, toaøn huyeän coù 10 laøng ngheà ñöôïc UÛy ban nhaân daân tænh coâng nhaän, goàm: Laøng ngheà chaên nuoâi ngöïa vaø cheá bieán caùc saûn phaåm töø ngöïa (xaõ Döông Thaønh); Laøng ngheà maây tre ñan Ngoïc Lyù (xaõ Taân Ñöùc); Laøng ngheà moäc myõ ngheä Phöông Ñoä (xaõ Xuaân Phöông); Laøng ngheà moäc myõ ngheä Phuù Laâm (xaõ Kha Sôn); Laøng ngheà moäc myõ ngheä An Chaâu (xaõ Nga My); Laøng ngheà truyeàn thoáng töông neáp UÙc Kyø (xaõ UÙc Kyø); Laøng ngheà cheø xoùm Caû, Keâ vaø Na Ri (xaõ Taân Khaùnh); Laøng ngheà cheø xoùm Phuù Lôïi (xaõ Baøn Ñaït). 1. Chi cuïc Thoáng keâ huyeän Phuù Bình, Nieân giaùm thoáng keâ huyeän Phuù Bình giai ñoaïn 2010 - 2016. 16
Do vò trí ñòa lyù, giao thoâng thuaän tieän cho vieäc giao löu haøng hoùa, ñaëc bieät thuaän tieän trong cung caáp löông thöïc, thöïc phaåm cho thò tröôøng Thaùi Nguyeân, Baéc Giang, Baéc Ninh vaø Haø Noäi neân hoaït ñoäng thöông maïi, dòch vuï treân ñòa baøn huyeän ngaøy caøng phaùt trieån. Huyeän Phuù Bình coù moät soá chôï lôùn naèm saùt ñöôøng giao thoâng, ñoù chính laø nhöõng ñòa ñieåm giao löu haøng hoùa ñoái vôùi caùc vuøng xung quanh, nhö chôï Ñoàn, chôï Caàu, chôï Taân Ñöùc, chôï Hanh. Thò traán Höông Sôn ngaøy caøng môû roäng, daân cö tuï hoäi veà ñaây laøm aên buoân baùn ngaøy moät saàm uaát. Tieàm naêng veà kinh teá, nhaát laø tieàm naêng veà ñaát ñai vaø söùc lao ñoäng laø ñaëc ñieåm ñaùng chuù yù cuûa Phuù Bình. Trong hôn 30 naêm thöïc hieän ñöôøng loái ñoåi môùi do Ñaûng ñeà xöôùng, Phuù Bình ñaõ khai thaùc caùc tieàm naêng, nguoàn löïc, phaùt huy truyeàn thoáng lao ñoäng caàn cuø, saùng taïo cuûa nhaân daân, ñaûm baûo neàn kinh teá phaùt trieån nhanh vaø oån ñònh, chuyeån dòch cô caáu roõ neùt. Nhöõng naêm 90 trôû veà tröôùc, cô caáu kinh teá cuûa huyeän chuû yeáu laø noâng nghieäp (tyû troïng treân 91%); ñeán naêm 2018, coâng nghieäp, xaây döïng chieám tyû troïng cao nhaát trong cô caáu kinh teá huyeän (50,4%), tieáp ñeán dòch vuï vôùi 30,2%; tyû troïng noâng - laâm nghieäp giaûm coøn 19,4%. Naêm 2018, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi treân ñòa baøn huyeän ñaït 50 trieäu ñoàng/ngöôøi; ñôøi soáng nhaân daân veà vaät chaát laãn tinh thaàn ngaøy caøng ñöôïc ñaûm baûo, goùp phaàn oån ñònh chính trò vaø xaõ hoäi. Huyeän Phuù Bình giöõ vai troø quan troïng caû veà kinh teá cuõng nhö quoác phoøng cuûa tænh Thaùi Nguyeân. Veà quaân söï, neáu Thaùi Nguyeân laø vaønh ñai, aùo giaùp baûo veä cho phía Baéc thaønh phoá Haø Noäi, thì Phuù Bình laø moät trong nhöõng ñòa baøn coù vò trí troïng yeáu trong vaønh ñai ñoù. Phuù Bình laø vuøng ñaát roäng lôùn aùn ngöõ ñòa ñaàu phía nam cuûa tænh. Caùc xaõ ôû taû ngaïn soâng Caàu cuûa huyeän laø vuøng ñaát baùn sôn ñòa noái lieàn moät daûi vôùi 17
röøng nuùi Voõ Nhai, Ñoàng Hyû (Thaùi Nguyeân) vaø Yeân Theá (Baéc Giang). Taän duïng ñieàu kieän töï nhieân ñoù, döïa vaøo nhaân daân, nghóa quaân Yeân Theá do Hoaøng Hoa Thaùm laõnh ñaïo ñaõ laáy vuøng ñaát naøy laøm caên cöù, töø ñoù môû roäng ñòa baøn hoaït ñoäng leân caùc huyeän phía Baéc tænh Thaùi Nguyeân, sang caùc tænh Vónh Phuùc, Tuyeân Quang... Trong thôøi kyø vaän ñoäng Caùch maïng Thaùng Taùm (1939 - 1945), Trung öông Ñaûng, Xöù uûy Baéc Kyø ñaõ choïn Phuù Bình laøm An toaøn khu (ATK), nôi ñaøo taïo, huaán luyeän caùn boä quaân söï, chính trò, nôi in aán, phaùt haønh baùo Côø Giaûi phoùng vaø caùc taøi lieäu chæ ñaïo phong traøo caùch maïng toaøn quoác cuûa Ñaûng. Nôi ñaây cuõng laø ñieåm noái quan troïng coù vò trí huyeát maïch giöõa Caên cöù ñòa Vieät Baéc vôùi phong traøo caùch maïng ôû Haø Noäi vaø toaøn quoác. Trong khaùng chieán choáng Phaùp (1945 - 1954), Phuù Bình vöøa laø cöûa ngoõ phía Nam Caên cöù ñòa Vieät Baéc, vuøng giaùp ranh giöõa Caên cöù ñòa Vieät Baéc vôùi vuøng ñòch taïm chieám, vöøa laø nôi ñöùng chaân cuûa caùc ñôn vò boä ñoäi chuû löïc tröôùc khi xuoáng trung du, ñoàng baèng ñeå tham gia caùc chieán dòch, ñoàng thôøi laø moät trong nhöõng nôi cung caáp caùc nhu yeáu phaåm töø vuøng ñòch haäu vaøo caên cöù khaùng chieán. Keû ñòch thöôøng laáy ñòa baøn huyeän Phuù Bình laøm baøn ñaïp taán coâng leân tænh lî Thaùi Nguyeân vaø Caên cöù ñòa Vieät Baéc1. Trong cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc, Phuù Bình laø ñòa baøn quan troïng ñeå xaây döïng traän ñòa phoøng khoâng baûo veä voøng ngoaøi Thuû ñoâ Haø Noäi, caùc yeáu ñòa ôû thaønh phoá Thaùi Nguyeân (Khu Gang theùp, thaønh phoá Thaùi Nguyeân), thò xaõ Phuû Laïng Thöông2 (tænh Baéc Giang3). Ñaây vöøa laø nôi huaán luyeän haøng vaïn taân binh chi vieän cho caùc chieán tröôøng; vöøa 1. Vaøo naêm 1884, thöïc daân Phaùp ñaùnh chieám Phuù Bình tröôùc, laáy nôi ñaây laøm baøn ñaïp taán coâng thaønh Thaùi Nguyeân. 2. Töø naêm 1959, thò xaõ Phuû Laïng Thöông ñoåi teân thaønh thò xaõ Baéc Giang. 3. Naêm 1962, tænh Baéc Giang vaø Baéc Ninh hôïp nhaát thaønh tænh Haø Baéc. 18
laø tuyeán vaän chuyeån quaân söï quan troïng khi caùc Quoác loä 1 vaø Quoác loä 3 bò khoâng quaân Myõ ñaùnh phaù. Nhieàu ñôn vò thuoäc caùc quaân, binh chuûng Xe taêng, Phaùo binh, Coâng binh, Phoøng khoâng - Khoâng quaân... ñaõ choïn Phuù Bình laøm ñòa baøn huaán luyeän, ñaøo taïo caùn boä kyõ thuaät, chæ huy. Töø ngaøy Caên cöù ñòa caùch maïng Baéc Sôn - Voõ Nhai ra ñôøi, vuøng queâ naøy ñaõ ñi vaøo lòch söû nhö nhöõng “ñòa chæ ñoû” - nôi nuoâi döôõng, ñuøm boïc, che chôû cho nhieàu caùn boä caáp cao cuûa Ñaûng trong nhöõng naêm coøn trong boùng toái ñaày gian nan, thaùch thöùc. Trong hai cuoäc khaùng chieán thaàn thaùnh cuûa daân toäc, Ñaûng boä huyeän Phuù Bình ñaõ laõnh ñaïo nhaân daân trong huyeän ñoùng goùp nhieàu söùc ngöôøi, söùc cuûa, goùp phaàn ñaùng keå vaøo thaéng lôïi chung cuûa daân toäc; nhieàu teân ñaát, teân laøng ñaõ trôû thaønh di tích caùch maïng, ñöôïc Nhaø nöôùc coâng nhaän: chuøa Mai Sôn, ñình Kha Sôn... Huyeän Phuù Bình cuøng vôùi 8 xaõ, thò traán: Kha Sôn, Löông Phuù, Haø Chaâu, Taân Hoøa, Taân Ñöùc, Thanh Ninh, Döông Thaønh, Höông Sôn ñöôïc taëng danh hieäu “Anh huøng Löïc löôïng vuõ trang nhaân daân” thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp1. Phaùt huy truyeàn thoáng anh huøng cuûa queâ höông, Ñaûng boä huyeän Phuù Bình laõnh ñaïo quaân vaø daân toaøn huyeän phaán ñaáu, vöôït qua nhieàu thöû thaùch, ra söùc xaây döïng, phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, ñi ñoâi vôùi taêng cöôøng tieàm löïc quoác phoøng vaø theá traän quoác phoøng toaøn daân, an ninh nhaân daân, thöïc hieän coù hieäu quaû nhieäm vuï xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác. 1. Trong hai cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp, choáng Myõ, Phuù Bình laø vuøng ñaát ñöùng chaân cuûa moät soá cô quan khaùng chieán cuûa Trung öông vaø thaønh phoá Haø Noäi, nhieàu ñôn vò quaân ñoäi. Nhaân daân Phuù Bình ñaõ nhöôøng haøng traêm gian nhaø cho caùc cô quan, ñôn vò ñeán ôû vaø laøm vieäc; ñoùng goùp haøng vaïn taán löông thöïc, thöïc phaåm cho khaùng chieán. Theo Ñòa chí Thaùi Nguyeân, tr.947-948, trong khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp, huyeän Phuù Bình coù 2.716 thanh nieân nhaäp nguõ, trong ñoù coù 230 ngöôøi hy sinh; trong khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc, Phuù Bình coù 6.274 thanh nieân toøng quaân, trong ñoù coù hôn 1.200 ngöôøi hy sinh. Toaøn huyeän coù 55 caùn boä laõo thaønh caùch maïng, 69 caùn boä tieàn khôûi nghóa, 90 Baø meï Vieät Nam anh huøng. 19
Tieàm naêng veà kinh teá cuøng vôùi vò trí veà quaân söï laøm cho vò theá chính trò cuûa Phuù Bình caøng trôû neân quan troïng. Phuù Bình coù daân soá ñoâng, laïi laø vöïa thoùc cuûa tænh; trong caùc taàng lôùp daân cö ngaøy nay, nhieàu ngöôøi thaønh ñaït ôû nhieàu lónh vöïc, duø soáng ôû thaønh thò nhöng vaãn gaén boù vôùi laøng queâ. Moät soá ñoàng chí trôû thaønh töôùng lónh, só quan trong quaân ñoäi, caùn boä an ninh), caùn boä caáp cao cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc, coù taâm huyeát saâu saéc vôùi queâ höông, tieâu bieåu nhö Anh huøng Löïc löôïng vuõ trang nhaân daân, Thöôïng töôùng Phaïm Thanh Ngaân - Nguyeân UÛy vieân Boä Chính trò, Chuû nhieäm Toång cuïc Chính trò Quaân ñoäi nhaân daân Vieät Nam. Phuù Bình caùch thaønh phoá Thaùi Nguyeân, Thuû ñoâ Haø Noäi khoâng xa neân vieäc tieáp caän kinh teá thò tröôøng, giao löu kinh teá, xaõ hoäi giöõa Phuù Bình vôùi Thaùi Nguyeân, Haø Noäi khaù nhanh nhaïy. Ñoù laø cô sôû, laø theá maïnh ñeå Phuù Bình tieán nhanh, tieán vöõng chaéc treân con ñöôøng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa. Traûi qua nhieàu theá heä, nhaân daân Phuù Bình tuy ngheøo khoù veà vaät chaát nhöng raát duõng caûm, coù nghò löïc, khoâng bao giôø chòu khuaát phuïc tröôùc cöôøng quyeàn, luoân caêm thuø giai caáp aùp böùc, boùc loät vaø kieân quyeát ñaáu tranh cho chính nghóa, cho ñoäc laäp, töï do. Hoï cuõng laø nhöõng con ngöôøi haøo hieäp, troïng nghóa, khinh taøi, ñaày loøng nghóa hieäp. Nhöõng phaåm chaát toát ñeïp mang tính truyeàn thoáng naøy ñöôïc keá thöøa vaø phaùt huy töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. Chính vì leõ ñoù, ngöôøi daân Phuù Bình töø tröôùc ñeán nay khoâng nhöõng caàn cuø, kieân nhaãn, saùng taïo trong lao ñoäng saûn xuaát, chinh phuïc thieân nhieân, bieán maûnh ñaát hoang vu xöa kia thaønh vuøng ñaát maøu môõ, nhieàu laøng xoùm truø phuù, maø coøn duõng caûm, kieân cöôøng, baát khuaát trong ñaáu tranh choáng aùp böùc, boùc loät, choáng ngoaïi xaâm. Vaøo theá kyû XI, nhaø Toáng cho 30 vaïn quaân xaâm chieám nöôùc ta, nhaân daân caùc daân toäc Phuù Bình ñaõ saùt caùnh cuøng ñoàng 20