Giáo trình chẩn đoán và nội khoa thú y part 7

Chia sẻ: Asfj Asfhjk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

149
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hậu quả tết: Nơi sung huyết lượng máu được dồn đến nhiều từ đó tăng cường quá trình trao đổi chất, lượng oxy được tăng và chất dinh dưỡng cũng tăng hơn bình thường từ đó cơ năng hoạt động của tổ chức cũng được tăng cường. Bên cạnh đó nó còn tăng cường chống độc và thải chất độc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chẩn đoán và nội khoa thú y part 7

b. Do gia súc m - Không đư c nuôi dư ng đ y đ khi mang thai. - Trong th i gian nuôi con không đư c chăm sóc nuôi dư ng t t ho c b b nh. - Cho ăn nhi u th c ăn khó tiêu. - Gia súc m đ ng d c. c. Do ngo i c nh - Do v sinh kém, gia súc non ít đư c v n đ ng và t m n ng. - Do vi trùng xâm nh p. - Do nhi m ký sinh trùng. - Trong nh ng nguyên nhân k trên thì y u t chăm sóc, nuôi dư ng đóng vai trò quy t đ nh. Chú ý: đ i v i bê nghé còn do nguyên nhân nhi m giun đũa. 6.11.3. Cơ ch sinh b nh Khi b b nh, đ u tiên d dày gi m ti t d ch v , n ng đ HCl gi m, làm gi m kh năng di t trùng và kh năng tiêu hoá protit. Khi đ ki m trong đư ng tiêu hoá tăng cao t o đi u ki n cho các lo i vi khu n trong đư ng ru t phát tri n m nh, làm th i r a các ch t ch a trong đư ng ru t và s n sinh nhi u ch t đ c. Nh ng s n ph m trên kích thích vào niêm m ch ru t làm tăng nhu đ ng, con v t sinh ra a ch y. Khi b nh kéo dài, con v t b m t nư c (do a ch y) gây nên r i lo n trao đ i ch t trong cơ th như nhi m đ c toan ho c m t c n b ng các ch t đi n gi i, làm cho b nh tr nên tr m tr ng, gia súc có th ch t. 6.11.4. Tri u ch ng a. L n con a phân tr ng L n con t 5 - 25 ngày tu i d m c b nh. Trong 1 - 2 ngày đ u m c b nh, l n v n bú và ch y nh y như thư ng. Phân táo như h t đ u xanh, nh t màu. Sau đó phân l ng d n, có màu vàng ho c tr ng, có b t và ch t nhày, mùi tanh kh m. Con v t có bú ho c b bú, lông xù và d ng, da nhăn nheo, nh t nh t, đuôi và khoeo dính đ y phân. Con v t b b nh t 5 - 7 ngày, cơ th Hình 6.14. L n a phân tr ng quá ki t s c d n đ n ch t, n u gia súc qua kh i thì ch m l n, còi c c. 162
b. Bê nghé a phân tr ng Bê nghé thư ng m c b nh này sau khi sinh ra 10 - 15 ngày, th m chí còn s m hơn. Con v t đi a phân l ng mùi chua nhưng v n bú và đi l i đư c. Sau vài ngày con v t bi u hi n rõ tri u ch ng toàn thân như: s t 40 - 410C, gi m ăn, thích n m, phân l ng, có màu hơi xanh, mùi tanh kh m, b ng chư ng to, th nông và nhanh, tim đ p nhanh và y u. B nh n ng gia súc có th b hôn mê, nhi t đ h d n r i ch t (hình 6.15). 6.11.5. Đi u tr Nguyên t c đi u tr : s m và tích c c a. B nh l n con a phân tr ng * H lý: Khi l n m i m c b nh c n h n ch bú m , có đi u ki n thì tách riêng l n b b nh đ theo dõi và đi u tr b nh. Ki m tra l i v sinh chu ng tr i và ch đ chăm sóc, chú ý đ n nhi t đ và m đ chu ng nuôi. Hình 6.15. Bê a phân tr ng * Dùng thu c đi u tr : Dùng thu c làm se niêm m c ru t: cho u ng các ch t có tanin đ làm se niêm m c ru t và di t khu n như nư c lá i, qu h ng xiêm xanh, b t tanin, búp sim,... Dùng kháng sinh di t vi khu n b i nhi m (dùng m t trong các lo i kháng sinh sau). - Cho u ng sulfaguanidin 0,5 - 1 g/con/ngày. - Neomycin cho u ng 25 - 50 mg/kg TT/ngày, cho u ng liên t c 3 - 4 ngày. - Spectam tiêm b p 25 mg/kg TT 2 l n/ngày, liên t c 3 ngày. - Norfloxacin, Enrofloxacin,... Dùng thu c đi u ch nh s cân b ng h vi sinh v t trong đư ng ru t: Cho u ng canh trùng B. subtilis ho c Biosubtil ho c ch ph m sinh h c. b. B nh bê nghé a phân tr ng * H lý: Cách ly riêng nh ng con b nh, h n ch cho bú (th m chí b t nh n bú t 8 - 12 gi ) cho u ng nư c đư ng pha mu i ho c dung d ch orezol. * Dùng thu c đi u tr : Dùng thu c kháng sinh ch ng nhi m khu n đư ng ru t: - Sulfaguanidin 0,1 - 0,2g/kg TT, u ng 2 - 3 l n trong ngày, liên t c 3 - 5 ngày. - Biomycin 0,02g/kg TT cho u ng ngày 2 l n, liên t c 2 - 3 ngày. 163
Dùng thu c tăng cư ng tr s c, tr l c. Thu c Li u lư ng Glucoza 20% 300 - 400ml Cafeinnatribenzoat 20% 5 - 10ml Canxi clorua 10% 30 - 40ml Urotropin 10% 30 - 50ml Vitamin C 5% 10ml Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n. Trư ng h p bê nghé a phân tr ng do giun đũa: dùng thu c t y giun 6.11.6. Phòng b nh - Chú ý phòng ch ng l nh, m và b n cho gia súc non. - Chăm sóc t t gia súc cái mang thai, cho gia súc non t p ăn s m, chú ý b sung thêm vào kh u ph n khoáng vi lư ng và vitamin. V i l n con dùng Dextran s t tiêm đ kích thích sinh trư ng và phát tri n (tiêm vào ngày th 3 và th 10 sau khi sinh). 164
Chương 7 B NH H TI T NI U (Diseases of the urinary system) 7.1. Đ I CƯƠNG Th n là m t cơ quan có vai trò quan tr ng b c nh t đ đ m b o s h ng đ nh c a môi trư ng bên trong cơ th . Đơn v v m t t ch c h c cũng như đ th c hi n ch c năng sinh lý c a th n là Nephron. Cơ ch ho t đ ng t o thành nư c ti u c a th n là l c, tái h p thu và bài ti t. Thông qua vi c t o thành nư c ti u và các ho t đ ng chuy n hóa, n i ti t. Th n có các ch c năng quan tr ng chính sau đây. 7.1.1. Ch c năng l c Đây là m t ch c năng quan tr ng c a th n, đào th i t máu t t c các ch t không c n thi t và Hình 7.1. H th ng ti t ni u các ch t đ c đ i v i cơ th , như các s n ph m cu i cùng c a các chuy n hóa (đ c bi t là c a chuy n hóa protein), các mu i, các thu c, các ch t màu, ch t đ c,... gi l i các ch t như protein, lipit, gluxit. 7.1.2. Ch c năng đi u ch nh s h ng đ nh các thành ph n c a máu, gi v ng pH máu - Đi u hòa cân b ng ki m - toan. - Đi u hòa s h ng đ nh áp l c th m th u c a máu. - Đi u hòa s h ng đ nh c a thành ph n máu. - Đ th c hi n ch c năng này th n đào th i m t cách có ch n l c các ch t c n đào th i và gi l i cơ th các ch t c n thi t, đ m b o s h ng đ nh các thành ph n máu. 7.1.3. Ch c năng cô đ c và hòa loãng Tùy thu c vào nhu c u c a cơ th mà th n có th cô đ c ho c hòa loãng nư c ti u. Th nh t b ng cách tái h p thu và bài ti t, đào th i s lư ng nư c không c n thi t ra nư c ti u và gi l i lư ng nư c c n cho nhu c u c a cơ th . 7.1.4. Ch c năng đ i v i chuy n hóa Đ th c hi n các nhi m v sinh lý c a th n, th n x y ra nhi u quá trình chuy n hóa ph c v cho nhu c u b n thân th n và các ch c năng mà th n ph i đ m b o: đi u 165
hòa chuy n hóa mu i - nư c, t o amoniac và th i các mu i amon, chuy n hóa các ch t sinh màu, tham gia t o axit hypuric và th i axit hypuric, cùng v i gan t o creatin và chuy n hóa creatin. Đ c bi t t bào ng còn x y ra m t cách m nh m s chuy n hóa c a các ch t gluxit, lipit, protein nh h th ng men phong phú th n (các men c a vòng Krebs, các men phosphataza, men glucoronidaza, men glutaminaza,...). 7.1.5. Tham gia đi u ch nh các áp l c đ ng m ch C n nêu lên là các nhóm t bào nh vùng đo n xa c a ng lư n, t ch c đ m c a ti u c u, đ ng m ch đ n và đi có t o ra renin, là m t ch t n i ti t b n ch t là m t protein có ho t đ ng c a m t men proteaza bi n hypertensinogen (là m t globulin) thành hypertensin có tác d ng gây co m ch, qua đó nh hư ng t i huy t áp. 7.1.6. Tham gia vi c t o máu B ng m t hormon khác đư c t ng h p th n là Erythropoietin thu c lo i mucoprotein có tác d ng kích thích t y xương t o máu. 7.2. NH NG TRI U CH NG KHI TH N B B NH B nh c a th n thư ng bi u hi n nh ng hi n tư ng sau: 7.2.1. Protein ni u Trong quá trình th n m c b nh, vách mao qu n c a th n b thoái hoá, tính th m th u tăng lên, làm cho các ch t có phân t l n như protein cũng có th th m qua đư c. Protein ni u còn do các tr ni u th i ra theo nư c ti u như tr thư ng bì, tr h ng c u, tr h t,... trong trư ng h p protein ni u gi thì protein ra ngoài theo nư c ti u là s n ph m c a bàng quang, ni u đ o khi các b ph n này b b nh ho c t i cơ quan sinh d c. 7.2.2. Huy t ni u Do th n b xu t huy t (c n phân bi t v i các trư ng h p do k phát t các b nh truy n nhi m ho c do viêm xu t huy t ni u đ o, bàng quang hay đư ng sinh d c). 7.2.3. Cao huy t áp Đây là tri u ch ng thư ng th y khi b viêm th n. Khi th n không đư c cung c p máu đ y đ s hình thành m t ch t globin g i là renin, nó k t h p v i m t protein đ c bi t trong huy t tương là hypertensinogen đ t o thành hypertensin, ch t này có tác d ng làm co các mao qu n → gây cao huy t áp. 7.2.4. Ure huy t Ure huy t là h i ch ng c a s gi l i ch t c n bã đư c sinh ra trong quá trình trao đ i ch t, gây đ c cho cơ th . Có 2 trư ng h p ure huy t 166
Ure huy t trư c th n là do b nh ngoài th n gây nên như khi b nôn m a, a ch y kéo dài, làm cho cơ th m t nư c, máu cô đ c l i, áp l c keo trong máu tăng làm tr ng i cho quá trình siêu l c trong qu n c u th n gây nên. Ure huy t lo i này còn g p trong trư ng h p đái đư ng hay r i lo n tu n hoàn do nhi m trùng. Ure huy t sau th n do gia súc b t c ni u qu n, bàng quang, ni u đ o làm cho gia súc không đi ti u đư c, ure trong nư c ti u ng m vào máu làm cho gia súc trúng đ c, n u không can thi p k p th i con v t s ch t. 7.2.5. Phù thũng Do cơ năng th i nư c ti u c a th n b tr ng i, các mu i khoáng, nh t là Na + gi l i trong t ch c làm cho nư c h p thu vào đó. M t khác do h u qu c a albumin ni u làm gi m áp l c keo c a máu gây hi n tư ng thoát tương d ch gây phù toàn thân ho c tích nư c xoang ng c và xoang b ng. 7.2.6. Suy th n Trong quá trình viêm, m t s các ti u c u th n b phá ho i nên cơ năng bài ti t c a th n b tr ng i. H u qu c a suy th n là m t kh năng duy trì đ pH c a máu, nên gia súc d b trúng đ c toan ho c ki m. Ch t c n azot tích l i trong máu. 7.3. VIÊM TH N C P TÍNH (Nephritis acuta) 7.3.1. Đ c đi m Quá trình viêm ti u c u th n, ho c t ch c k th n c a ti u c u th n. Ti u c u th n b d ch r viêm thâm nhi m. B nh gây nh hư ng t i quá trình siêu l c c a th n d n đ n phù (do tích nư c, mu i t ch c) và gây nhi m đ c đ i v i cơ th (do các s n ph m trong quá trình trao đ i ch t không th i ra ngoài đư c). B nh ít khi g p th nguyên phát, thư ng là k phát t các b nh khác 7.3.2. Nguyên nhân Do k phát t m t s b nh: - K phát t m t s b nh truy n nhi m (b nh d ch t l n, đóng d u l n, t huy t trùng, nhi t thán, l m m long móng). - K phát t m t s b nh ký sinh trùng đư ng máu (tiên mao trùng, biên trùng) - K phát t m t s b nh n i khoa (b nh viêm d dày ru t, viêm gan, suy tim,...). Do vi trùng t các viêm khác trong cơ th đ n th n gây viêm (t viêm n i tâm m c, ngo i tâm m c, viêm ph i,...). Do b nhi m đ c b i hoá ch t, n m m c th c ăn, đ c t th c v t. Do gia súc b c m l nh, b b ng. 167
7.3.3. Cơ ch sinh b nh Do nh ng kích thích c a b nh nguyên gây r i lo n th n kinh trung khu, làm nh hư ng t i cơ năng c a th n kinh v n m ch, các mao qu n toàn thân sinh ra co th t, nh t là th n s làm gi m tính th m th u mao qu n th n, các ch t đ c tích l i trong ti u c u th n gây nên viêm. Khi ti u c u th n b viêm, l p t bào n i bì sưng và tróc ra, t bào b ch c u thâm nhi m, mao qu n c u th n co th t làm cho lư ng nư c ti u gi m sinh ra ure huy t gây nên trúng đ c. Do s co th t m ch qu n, ch t renin đư c s n sinh nhi u, k t h p v i hypertensinogen trong huy t tương thành hypertensin làm cao huy t áp. S th i nư c ti u b tr ng i, mu i NaCl tích l i trong t ch c gây nên phù toàn thân. Trong nư c ti u có albumin, t bào thư ng bì, h ng c u, b ch c u và tr ni u. 7.3.4. Tri u ch ng B nh ít khi g p th nguyên phát, thư ng là k phát t các b nh khác, khi m c b nh con v t thư ng có các tri u ch ng: - Gia súc s t cao, toàn thân b c ch , b ăn và đau vùng th n làm cho con v t đi đái khó khăn, lưng cong. Khi s vào vùng th n con v t có ph n ng đau. - Con v t đi ti u nhi u th i kỳ đ u Hình 7.2. Tri u ch ng đau th n chó (đa ni u), giai đo n sau đi ti u ít (thi u ni u), nư c ti u đ c, có khi có máu. B nh kéo dài gây hi n tư ng phù toàn thân (các vùng phù d th y là ng c, y m, b ng, chân, âm h và mí m t), có hi n tư ng tràn d ch màng ph i, xoang b ng, xoang bao tim. - Hàm lư ng ure tăng cao trong máu gây nhi m đ c, làm cho con v t b hôn mê, co gi t, nôn m a, a ch y. - Xét nghi m nư c ti u có protein ni u, huy t ni u, tr ni u và t bào bi u mô ti u c u th n. Hình 7.3. Th n sung huy t và xu t huy t - Trong máu, s lư ng b ch c u tăng, t l b ch c u trung tính tăng (nh t là t l b ch c u non). 168
7.3.5. B nh tích Th n b sưng, m t th n sung huy t ho c l m t m sung huy t, màng ngoài th n d bóc, trong mao qu n c a ti u c u th n có protein đông đ c, b ch c u và ít h ng c u. H th ng n i bì sưng làm cho ti u c u th n phình to, t bào thư ng bì c a th n ti u qu n b thoái hoá h t và thoái hoá m (hình 7.3). Trong nư c ti u có tr ni u, tr h t, tr h ng c u, tr m ,.. 7.3.6. Ch n đoán Căn c vào đ c đi m c a b nh: phù, huy t áp cao, giãn tim, thi u ni u, albumin ni u, ure huy t, có các lo i tr ni u trong nư c ti u, vùng th n đau, hay k phát viêm ph i và viêm ru t. C n ch n đoán phân bi t v i: - B nh th n c p và m n tính: Không đau vùng th n, hàm lư ng protein trong nư c ti u r t nhi u, trong nư c ti u có tr ni u, không có hi n tư ng cao huy t áp. - B nh viêm b th n: không có hi n tư ng phù, không cao huy t áp, vùng th n r t m n c m, nư c ti u đ c có nhi u d ch nh y. - S i th n: không có hi n tư ng s t. 7.3.7. Đi u tr a. H lý Cho gia súc ngh ngơi, không cho con v t ăn th c ăn có nhi u mu i, th c ăn có nhi u nư c, th c ăn có tính ch t kích thích m nh đ i v i th n, h n ch cho u ng nư c. b. Dùng thu c đi u tr - Dùng thu c đi u tr nguyên nhân chính - Dùng kháng sinh đ di t vi khu n - Dùng các thu c l i ni u, gi i đ c, tăng cư ng s c đ kháng cho cơ th Thu c Đ i gia súc Ti u gia súc Chó, l n Glucoza 20% 1000 - 2000ml 400 - 500ml 150 - 400ml Cafeinnatribenzoat 20% 15ml 5 - 10ml 1 - 3ml Canxi clorua 10% 50 - 70ml 20 - 30ml 5 - 10ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50ml 10 - 15ml Vitamin C 5% 20ml 10ml 3 - 5ml Tiêm ch m vào tĩnh m ch. - Ngoài ra có th cho u ng nư c râu ngô, bông mã đ ho c r c tranh. - Đ phòng hi n tư ng th n nhi m m , ho c thoái hoá, gi m viêm (dùng Prednisolon ho c Dexamethazon). 169
7.4. B NH TH N C P TÍNH VÀ M N TÍNH (Nephrosis acuta et chromica) 7.4.1. Đ c đi m Quá trình viêm x y ra ng th n, đây là m t b nh toàn thân, là s ti p di n c a quá trình r i lo n trao đ i ch t (r i lo n trao đ i protein, lipit, ch t khoáng và nư c), t đó gây nên s thoái hoá mô bào th n ti u qu n và làm r i lo n cơ năng c a th n. B nh còn có tên g i là h i ch ng th n hư (vì các k t qu nghiên c u cho th y các tri u ch ng c a th n hư có th g p trong nhi u b nh c u th n tiên phát và th phát. T n thương th n cũng đa d ng, m c dù các bi u hi n lâm sàng và sinh hóa tương đ i gi ng nhau). Tri u ch ng lâm sàng và sinh hóa đư c đ c trưng là: protein ni u nhi u, protein máu gi m, albumin máu gi m, lipit máu tăng, phù. 7.4.2. Nguyên nhân a. Nguyên nhân do tiên phát - B nh c u th n t n thương t i thi u. - B nh c u th n m n tính (xơ hóa c u th n , đo n, b nh c u th n màng, viêm c u th n màng tăng sinh; các b nh viêm c u th n tăng sinh và xơ hóa khác). b. Nguyên nhân do k phát - K phát t m t s b nh truy n nhi m c p tính và m n tính gây nên (b nh lao, cúm, l n đóng d u, viêm ph m c truy n nhi m ng a, b nh thi u máu truy n nhi m). - Do h u qu c a các ch ng trúng đ c (trúng đ c th y ngân và các kim lo i n ng, n m m c đ c,...) - B nh h th ng: các ch t đ c c a cơ th s n sinh ra do r i lo n trao đ i ch t, làm t n thương ng th n (ch ng xeton huy t, b nh gan, ch ng đái tháo đư ng) - Khi gia súc b b ng n ng,... 7.4.3. Cơ ch sinh b nh Ngư i ta cho r ng, b nh th n không ph i b t ngu n đ u tiên th n mà là b nh c a toàn thân, d n đ n r i lo n v tính ch t lý hoá th keo trong t ch c. S r i lo n đó là bi u hi n v tr ng i trao đ i ch t (trao đ i protit, lipit, nư c, mu i NaCl) c a cơ th và gây ra các tri u ch ng lâm sàng, sinh hóa đ c trưng: Albumin ni u nhi u: albumin trong huy t tương mang đi n tích âm, bình thư ng nó khó l t qua đư c màng l c c a c u th n vì l p đi n tích âm c a màng l c c u th n ngăn c n. Trong h i ch ng th n hư, do l p đi n tích âm c a màng n n c u th n b h y ho i → c u th n đ l t d dàng các phân t mang đi n tích âm như là albumin, còn globulin là phân t l n không chui ra ngoài m ch qu n → hàm lư ng globulin trong máu tăng. Khi lư ng albumin đư c bài xu t ra ngoài nhi u gây nên gi m lư ng albumin trong máu. 170
Do gi m albumin trong máu và s t ng h p protein c a gan không bù đ p k p → gi m áp l c th keo máu gây ra phù (do nư c di chuy n t lòng mao m ch ra). Cũng do gi m áp l c th keo máu và r i lo n đi u ch nh t ng h p protein đã kích thích gan t ng h p lipoprotein → tăng lipit máu. Th tích máu gi m (do thoát d ch ra t ch c) gây ho t hóa h Renin - Angiontensin - Aldosteron và h th n kinh giao c m gây tăng tái h p thu Na+, nư c c a ng th n → phù. M t khác nh ng ch t đ ng l i th n ti u qu n, cùng v i th n ti u qu n b sưng s làm cho gia súc bí đái và gây nên phù. Nh ng ch t đ c sinh ra trong quá trình r i lo n trao đ i ch t s phá ho i các cơ quan trong cơ th và cu i cùng t p trung v th n và gây nên thoái hoá th n ti u qu n. th n ti u qu n hình thành tr ni u trong, l p t bào thư ng bì lóc ra và b v thành nh ng m nh nh đ ng l i trong ti u qu n hình thành h th ng tr ni u h t. N u b nh th c p tính, m i phát hi n thì th n ti u qu n h p thu m nh, nư c ti u ít và đ c, trư ng h p b nh th n m n tính, làm cho vách th n ti u qu n tái h p thu kém, làm cho gia súc đi đái nhi u và t tr ng nư c ti u th p. 7.4.4. Tri u ch ng a. B nh nh Trong nư c ti u có ít albumin, t bào thư ng bì th n và tr ni u, nư c ti u có tính toan. b. B nh n ng Hàm lư ng protein trong nư c ti u cao (30%). C n nư c ti u có t bào thư ng bì th n, nhi u lo i tr ni u (tr trong, tr sáp, tr h t,...). Trư ng h p c p tính: con v t m t m i, ăn ít, đái ít, lư ng nư c ti u gi m và t tr ng cao. Khi b nh th m n tính: lư ng nư c ti u nhi u và t tr ng nư c ti u gi m. Gia súc b phù n ng y m, âm nang, b n chân, có khi tràn d ch màng ph i ho c phúc m c, gia súc g y d n hay b r i lo n tiêu hoá. Xét nghi m máu và nư c ti u th y: protein toàn ph n trong máu gi m, lipit trong máu tăng, n ng đ albumin trong máu th p, n ng đ Na+ trong máu th p, t c đ l ng máu tăng, albumin trong nư c ti u nhi u. 7.4.5. B nh tích th nh , th n không sưng ho c hơi sưng. Trên kính hi n vi th y t bào quai Henle sưng to thành hình tròn, nguyên sinh ch t có h t, nhân t bào to, lòng qu n h p. B nh n ng hơn th n sưng to, m m, l p v dày, màu xám. Trên kính hi n vi ngoài hi n tư ng thoái hoá h t còn th y thoái hoá không bào, nhân t bào b phá, t bào nhi m m . 171
Trong trư ng h p t bào th n b thoái hoá h t thì th n sưng to, r n, c t ra có màu vàng đ c. 7.4.6. Tiên lư ng Tuỳ theo tính ch t c a b nh nguyên mà quy t đ nh tiên lư ng. N u b nh nh , khi lo i tr b nh nguyên, th n s h i ph c. N u b nh n ng, th i gian b nh kéo dài, th n b thoái hoá r t khó h i ph c. 7.4.7. Ch n đoán C n n m đư c đ c đi m c a b nh: Nư c ti u nhi u protein, có t bào thư ng bì th n, có tr ni u (tr trong, tr h t). Gia súc b phù n ng. Trong trư ng h p b nh th n không ghép viêm th n thì huy t áp không cao và không b ure huy t, albumin trong máu gi m, protein toàn ph n gi m, lipit toàn ph n tăng. C n ph i ch n đoán phân bi t v i: b nh viêm th n c p, b nh viêm b th n. 7.4.8. Đi u tr Nguyên t c đi u tr : Ti n hành đ ng th i ba v n đ (đi u tr theo cơ ch sinh b nh, đi u tr tri u ch ng, đi u tr d phòng các bi n ch ng). a. H lý Khi không b ure huy t và ch ng ure nư c ti u thì cho ăn nh ng th c ăn có nhi u protein đ b sung lư ng protein m t qua đư ng nư c ti u. H n ch cho u ng nư c khi gia súc b phù, không cho ăn mu i. b. Dùng thu c đi u tr - Dùng thu c đi u tr nguyên nhân chính (ví d n u là h u qu c a b nh truy n nhi m thì dùng kháng sinh can thi p). - Đi u tr theo cơ ch sinh b nh (dùng thu c c ch mi n d ch - Prednisolon) - Dùng thu c l i ti u, gi m phù tăng s c đ kháng và sát trùng đư ng ni u Thu c Đ i gia súc Ti u gia súc Chó, l n Glucoza 20% 1000 - 2000ml 400 - 500ml 150 - 400ml Cafeinnatribenzoat 20% 15ml 5 - 10ml 1 - 3ml Canxi clorua 10% 50 - 70ml 20 - 30ml 5 - 10ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50ml 10 - 15ml Vitamin C 5% 20ml 10ml 3 - 5ml Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n. - Đi u tr d phòng các bi n ch ng (t c ngh n tĩnh m ch - do tăng đông máu): dùng Aspirin (ch ng ngưng k t ti u c u), ho c thu c kháng vitamin K (Syntrom, Wafarin). 172
7.5. VIÊM BÀNG QUANG C P (Cystitis) 7.5.1. Đ c đi m Quá trình viêm x y ra trên niêm m c bàng quang và gây co th t bàng quang, làm cho con v t đi ti u khó. Khi viêm bàng quang còn làm cho quá trình hình thành cu i ni u đư c d dàng. B nh thư ng th y chó, bò, ng a, các lo i gia súc khác ít g p. Tùy theo tính ch t viêm mà b nh có các th : viêm cata, viêm xu t huy t, viêm màng gi . Tùy theo th i gian b nh có viêm c p tính ho c viêm m n tính. 7.5.2. Nguyên nhân - Do tác đ ng c a m t s b nh truy n nhi m (b nh d ch t , phó thương hàn,...) ho c do tác đ ng c a các lo i vi trùng sinh m (Staphylococcus, Streptococcus, Colibacillea,...) nh ng lo i vi trùng này qua máu ho c qua th n vào bàng quang, ho c có s n trong bàng quang, khi bàng quang b t n thương hay khi s c đ kháng c a cơ th gi m là cơ h i t t đ vi trùng phát tri n và gây b nh. - Do viêm th n ho c viêm ni u qu n, quá trình viêm lan xu ng bàng quang. - gia súc cái b nh hay g p khi b viêm t cung ho c âm đ o. - Do các kích thích cơ gi i (dùng ng thông ni u đ o, do cu i ni u kích thích vào vách bàng quang). - Do t c ni u đ o, nư c ti u tích l i trong bàng quang và b phân gi i t o thành nh ng s n v t đ c, nh ng s n ph m này kích thích vào niêm m c bàng quang gây viêm. - Do nh hư ng c a các ch t đ c. 7.5.3. Cơ ch sinh b nh Các y u t gây b nh tác đ ng đ n h th ng n i c m th c a niêm m c bàng quang và đư c d n truy n lên th n kinh trung ương, t đó gây nên hi n tư ng sung huy t niêm m c bàng quang → viêm. Các s n ph m t o ra trong quá trình viêm như (tương d ch, b ch c u, h ng c u, t bào thư ng b bàng quang,…) s tr thành môi trư ng t t cho vi trùng phát tri n. Nh ng đ c t c a vi khu n cùng v i nh ng ch t phân gi i c a d ch viêm và s phân gi i c a nư c ti u thành amoniac kích thích vào vách niêm m c bàng quang làm cho bàng quang b co th t→ con v t đi đái d t. N u cơ vòng bàng quang co th t con v t đi đái khó khăn. Nh ng ch t phân gi i t bàng quang và đ c t c a vi khu n th m vào máu làm cho gia súc b nhi m đ c, gây s t và có bi u hi n tri u ch ng toàn thân. Khi viêm bàng quang còn làm cho quá trình hình thành cu i ni u đư c d dàng. 173
7.5.4. Tri u ch ng Con v t đau bàng quang khi đi ti u, luôn luôn có đ ng tác đi ti u nhưng nư c ti u ít ho c không có. Con v t t v không yên, cong lưng, đau b ng, rên r . Con v t kém ăn, u o i, thân nhi t tăng. S n n bàng quang ho c khám qua tr c tràng con v t đau đ n, bàng quang tr ng r ng. Trư ng h p cơ vòng bàng quang co th t, nư c ti u tích đ y trong bàng quang, lên men, có th gây v bàng Hình 7.4. Niêm m c bàng quang xu t huy t quang, gia súc th có mùi amoniac. Nư c ti u thay đ i: N u viêm cata thì nư c ti u đ c, có ch a nhi u d ch nhày và m t ít protein. N u viêm xu t huy t, nư c ti u có máu. N u viêm hoá m , nư c ti u có m vàng ho c xanh. N u viêm th màng gi , nư c ti u có màng gi . Trong c n nư c ti u có nhi u b ch c u, h ng c u, t bào thư ng bì c a bàng quang, màng gi , d ch nhày và vi trùng. viêm m n tính, tri u ch ng nh , hi n tư ng đi ti u khó và đau không rõ, gia súc không s t, b nh kéo dài. 7.5.5. B nh tích Niêm m c bàng quang sưng, l m t m xu t huy t hay t ng v t xu t huy t, có d ch nh y, m . B nh th n ng trên m t bàng quang ph m t l p màng gi , bàng quang b loét t ng m ng. 7.5.6. Tiên lư ng Th viêm cata thì tiên lư ng t t còn các th viêm khác thì tiên lư ng x u. Viêm bàng quang d d n t i loét ho c ho i t bàng quang và viêm bàng quang d n t i viêm th n, b th n, viêm phúc m c, gây ch ng b i huy t, li t bàng quang và gia súc ch t. 7.5.7. Đi u tr a. H lý Đ gia súc yên tĩnh, cho ăn nh ng lo i th c ăn ít kích thích, cho u ng nư c t do. b. Dùng thu c đi u tr Dùng kháng sinh đ tiêu viêm và di t khu n Dùng thu c l i ni u: có th dùng m t trong các lo i thu c sau: (Axetat kali, Diuretin, Urotropin, bông mã đ , r c tranh, râu ngô). 174
R a bàng quang: dùng dung d ch sát trùng (dung d ch KMnO4 0,1%, phèn chua 0,5%, axit boric 1 - 2%, axit salicylic 1%, axit tanic 1 - 2 %, Rivanol 0,1%,...). Trư c khi th t thu c sát trùng, nên th t vào bàng quang nư c mu i sinh lý nhi t đ 37 - 390C (đ i gia súc: 300ml, ti u gia súc: 50ml). Sau khi cho dung d ch sát trùng vào kho ng 2 - 3 phút r i rút dung d ch sát trùng ra. Cu i cùng th t kháng sinh vào bàng quang. Dùng thu c gi m đau: dùng m t trong các lo i thu c Anagin, Prozin ho c phong b Novocain 0,25% vào đ t s ng lưng. Chú ý: Khi bàng quang tích đ y nư c ti u mà ni u đ o b t c: h n ch cho gia súc u ng nư c, không dùng thu c l i ni u, sau đó dùng th thu t đ rút nư c ti u ra ngoài. 7.6. VIÊM NI U Đ O (Uretritis) 7.6.1. Đ c đi m Quá trình viêm x y ra l p niêm m c trong ni u đ o. Trong quá trình b nh, tuỳ theo tính ch t và th i gian m c b nh, b nh viêm ni u đ o th hi n các th viêm: viêm cata, viêm xu t huy t, viêm có fibrin, viêm tương d ch, viêm hoá m , viêm c p tính, viêm m n tính,... Gia súc cái và gia súc đ c gi ng hay m c. 7.6.2. Nguyên nhân - Do tác đ ng cơ gi i (thư ng do thông ni u đ o, do cu i ni u làm xây xát niêm m c gây viêm). - Do viêm lan t các cơ quan khác đ n (viêm bàng quang, viêm âm đ o). - Do k phát t m t s b nh kí sinh trùng đư ng ni u đ o. 7.6.3. Tri u ch ng - Gia súc luôn luôn đi ti u, khi đi con v t có c m giác đau đ n đư ng ni u đ o. - Gia súc đ c thì dương v t luôn sưng to, bao quy đ u sưng, gia súc cái thì âm môn m , r ra t ng gi t nư c ti u có l n d ch nhày (hình 7.5). - S n n ni u đ o ho c dùng ng thông làm cho gia súc đau đ n, khó ch u. - Khi viªm, v¸ch niÖu ®¹o d y lªn, lßng niÖu ®¹o hÑp l¹i, con vËt ®i tiÓu khã kh¨n. Hình 7.5. D ch viêm ch y ra mép âm môn - N−íc tiÓu ®ôc, trong n−íc tiÓu cã lÉn m¸u, mñ v dÞch nh y. 175
7.6.4. Tiên lư ng B nh ph n l n có tiên lư ng t t, nhưng n u b nh làm lòng ni u đ o hoá s o và h p l i thì s gây hi n tư ng khó đi ti u. Khi nư c ti u tích l i ni u đ o s t o đi u ki n cho vi trùng phát tri n, t đó d gây viêm lan lên bàng quang, b th n và th n. 7.6.5. Đi u tr Nguyên t c đi u tr : lo i b nguyên nhân gây b nh, sát trùng ni u đ o và đ phòng hi n tư ng viêm lan r ng. a. H lý - Ng ng ph i gi ng đ i v i gia súc b b nh. - V sinh chu ng tr i s ch s khô ráo. b. Dùng thu c đi u tr Dùng thu c sát trùng đư ng ni u: - Urotropin 20%: đ i gia súc (50 - 100ml), ti u gia súc (30 - 50ml/con), l n, chó (20 - 30ml/con). Tiêm tĩnh m ch ngày 1 l n. - Cho u ng salon, ho c axit salicylat. Dùng kháng sinh đ di t vi khu n (có th dùng m t trong các lo i kháng sinh): - Penicillin 10000 - 15000 UI/kg TT tiêm b p ngày 2 l n, liên t c 3 - 5 ngày. - Ampicillin 10 mg/kg TT tiêm b p ngày 1 l n, liên t c 3 - 5 ngày. - Gentamycin 5 - 10 mg/kg TT tiêm b p ngày 1 l n, liên t c 3 - 5 ngày. - Lincomycin 10 - 15 mg/kg TT tiêm b p ngày 1 l n. Dùng dung d ch sát trùng r a ni u đ o. Dùng các bi n pháp đ tăng cư ng tr s c, tr l c cho gia súc. Trư ng h p viêm ni u đ o gây t c đái, nư c ti u tích đ y bàng quang thì ph i tìm cách thoát nư c ti u ra ngoài tránh gây v bàng quang. N u lòng ni u đ o viêm tăng sinh và lòng ni u đ o b t c thì dùng th thu t ngo i khoa m ni u đ o. 176
Chương 8 B NH V MÁU, DINH DƯ NG (Diseases of blood, Nutritional diseases) Máu có quan h m t thi t t i s s ng c a cơ th , nó v n chuy n ch t dinh dư ng đ n các t ch c và th i ti t nh ng s n ph m sinh ra trong quá trình trao đ i ch t. Máu có nhi m v trao đ i O2 và CO2 ph i và mô bào. Máu làm nhi m v đi u ti t nhi t cho cơ th , tham gia vào quá trình th c bào và s n sinh kháng th , v n chuy n các ch t n i ti t đ làm cho các khí quan trong cơ th liên h v i nhau ch t ch . Thành ph n h u hình c a máu đ ng v t đ u n đ nh, nó ch thay đ i chút ít trong ph m vi sinh lý. Khi c ơ th b m t kích thích nào đó n i t i ho c các tác đ ng t bên ngoài đ u có th làm thay đ i v thành ph n và tính ch t c a máu. S thay đ i này ph thu c vào tính ch t c a b nh, m c đ c a b nh cũng như di n bi n c a quá trình b nh. B nh c a cơ quan t o máu do nhi u nguyên nhân gây b nh khác nhau d n đ n m t máu: như các b nh truy n nhi m, kí sinh trùng, trúng đ c, ung thư, các b nh v r i lo n dinh dư ng và trao đ i ch t. Khi máu và cơ quan t o máu b b nh s nh hư ng nghiêm tr ng t i cơ th . Nh ng hi n tư ng m t máu và tan máu gây nên thi u máu, nh ng nhân t gây b i huy t làm thay đ i b nh lý trong cơ quan t o máu. các ch ng viêm, quá trình gây m , nh ng r i lo n v n i ti t có th gây nên ch ng tăng b ch c u. 8.1. CH NG THI U MÁU (Anaemia) 8.1.1. Đ c đi m Bình thư ng kh i lư ng c a máu đư c duy trì m c đ g n như h ng đ nh. Do đó, thi u máu là gi m s lư ng h ng c u trong m t đơn v dung tích máu, kèm theo gi m hàm lư ng hemoglobin, làm cho h ng c u thay đ i v ch t l n lư ng. Có r t nhi u cách x p lo i thi u máu, song d hi u nh t là cách x p lo i theo cơ ch sinh b nh. Có th x p thành ba nhóm chính. 8.1.2. Thi u máu do m t máu Thi u máu do m t máu là thi u máu như c s c (vì s t b m t ra ngoài cơ th không thu h i l i đư c). Có hai trư ng h p m t máu: 177
- Thi u máu c p tính Do cơ th b m t l n m t máu v i kh i lư ng l n, làm cho con v t r i lo n tu n hoàn và hô h p nghiêm tr ng đ ng th i th hi n r i lo n v th n kinh, do lư ng máu mao qu n thi u h t nhanh chóng, nghiêm tr ng nh t là s thi u máu não. Trư ng h p này thành ph n máu không thay đ i. - Thi u máu th m n tính Do máu ch y ra ngoài liên t c v i m t kh i lư ng nh . Trong trư ng h p này ngoài s thay đ i v s lư ng, ch t lư ng máu cũng thay đ i, th hi n rõ nh t là s gi m h ng c u và huy t s c t . a. Nguyên nhân * Nguyên nhân ch y u gây nên m t máu c p tính: - Do v m ch qu n (nh t là v đ ng m ch) - Khi gia súc b ngo i thương, làm ph u thu t, - Do v m t s khí quan trong cơ th (v gan, lách, d dày, xu t huy t ph i,...). * Nguyên nhân gây m t máu m n tính: - Do m t s b nh truy n nhi m m n tính. - B nh ký sinh trùng, b nh n i khoa m n tính. b. Cơ ch sinh b nh * Trư ng h p m t máu c p tính gây nên thi u máu não, d n đ n t bào th n kinh v não b nh hư ng nghiêm tr ng, gia súc ch t trong th i gian ng n. Khi m t máu, lư ng máu tim và m ch qu n gi m, áp l c xoang và đ ng m ch c gi m, t đó kích thích th n kinh giao c m làm cho tim đ p nhanh, m ch qu n co l i, đ ng t m t giãn r ng, vã m hôi. Hơn n a do lư ng oxy trong máu gi m làm cho gia súc ng t th . Khi lư ng máu m ch qu n gi m, máu các cơ quan d tr trong cơ th (như lách) d n vào m ch qu n, ti p đó d ch t ch c cũng d n vào m ch qu n làm cho con v t có c m giác khát nư c. * Trư ng h p m t máu m n tính: huy t c u s thay đ i v s lư ng và ch t lư ng. S thay đ i ch ng nh ng ph thu c vào s lư ng máu m t mà còn ph thu c vào kh năng tái sinh c a cơ quan t o máu. Trư ng h p m t máu m n tính, trong máu xu t hi n nhi u h ng c u non, hàm lư ng huy t s c t gi m, s lư ng b ch c u tăng. N u m t máu trư ng di n có th d n t i m t s cơ quan ngoài tu xương cũng t o máu (như gan, lách, h ch lâm ba). c. Tri u ch ng * Trư ng h p m t máu c p tính: làm cho cơ th suy s p r t nhanh chóng. Gia súc toát m hôi, l nh, cơ run r y, khó th , niêm m c tr ng b ch (như màu chén s ), gia súc 178
r t khát nư c. Nhi t đ cơ th h d n, m ch y u, tim đ p nhanh, huy t áp h đ t ng t, ti ng tim th hai gi m. Trong máu s lư ng h ng c u gi m, lư ng huy t s c t gi m, s lư ng b ch c u và huy t ti u b n tăng (hình 8.1). * Trư ng h p m t máu m n tính: con v t m t m i, y u d n, m t kh năng làm vi c, niêm m c nh t nh t. Trong máu xu t hi n các d ng h ng c u b nh lý, s lư ng h ng cÇu v l−îng huyÕt s¾c tè gi¶m. d. Tiên lư ng Tiên lư ng c a b nh ph thu c vào lư ng máu c a cơ th m t nhi u hay ít, ph thu c vào v trí nơi ch y máu và cơ Hình 8.1. Niêm m c m t nh t nh t quan b m t máu. e. Đi u tr Nguyên t c đi u tr : lo i tr nguyên nhân gây ch y máu, đ phòng ch y máu ti p t c, b sung lư ng máu đã m t cho cơ th và kích thích s t o máu. * Trư ng h p m t máu c p - N u ch y máu bên ngoài: dùng các th thu t ngo i khoa đ c m máu. - N u ch y máu bên trong: dùng các thu c làm co m ch qu n, làm xúc ti n quá trình đông máu nơi có máu ch y. * Trư ng h p m t máu m n tính: Cho gia súc u ng s t hoàn nguyên (FeCl2), k t h p v i vitamin C đ tăng cư ng quá trình t o máu. Gia súc ăn th t cho ăn thêm gan. Dùng vitamin B12 tiêm cho gia súc. Chú ý: - Trư ng h p gia súc b ch y máu ph i không đư c dùng Adrenalin đ tiêm (vì nó làm giãn m ch qu n ph i). - Ti p máu khi gia súc b m t máu c p tính: s lư ng máu ti p tuỳ thu c vào s lư ng máu m t và ph n ng c a cơ th (có th t 0,1 - 2 lít). N u không có máu ti p, ph i dùng nư c sinh lý đ duy trì huy t áp bình thư ng c a gia súc. 8.1.3. Thi u máu do dung huy t Đây là ch ng thi u máu gây nên b i h ng c u b phá hu hàng lo t, làm cho gia súc có hi n tư ng hoàng đ n. 179
a. Nguyên nhân - Do gia súc m c m t s b nh truy n nhi m ho c ký sinh trùng (xo n khu n, tiên mao trùng, lê d ng trùng, biên trùng,...). - Do gia súc b trúng đ c các lo i hoá ch t (Pb, Hg, Cloroforin,...). - Do b ung thư, b b ng lâu ngày, ho c b nhi m trùng huy t. - Do suy tu , d n t i cơ năng t o huy t b r i lo n. b. Cơ ch sinh b nh Nh ng đ c t c a vi sinh v t, ký sinh trùng hay nh ng ch t đ c khác t bên ngoài cơ th thông qua ph n x th n kinh trung ương s phá ho i cơ năng c a cơ quan t o máu. Trong quá trình viêm hàng lo t các t bào máu (b ch c u, h ng c u, huy t ti u b n) b phá v . Do h ng c u b phá v , lư ng bilirubin tăng lên trong huy t thanh (ch y u là hemobilirubin). Do v y, trên lâm sàng con v t có hi n tư ng hoàng đ n. M t khác do h ng c u b v nhi u làm cho con v t b suy như c d n đ n ch t. c. Tri u ch ng - Gia súc kém ăn, da khô, lông xù, th nông, tim đ p nhanh, niêm m c m t nh t nh t có màu vàng, da cũng có màu vàng. Trâu bò b b nh thư ng li t d c , gi m s n lư ng s a. - Xét nghi m máu th y: S lư ng h ng c u gi m nhi u, trong máu xu t hi n h ng c u d hình (h ng c u đa s c, hình lư i), s c kháng h ng c u gi m, s lư ng b ch c u thư ng không tăng. Trong huy t Hình 8.2. Bò th t thi u máu thanh hàm lư ng hemobilirubin tăng cao, ph n ng vandenberg gián ti p. - Trong nư c ti u xu t hi n hemoglobin ni u (huy t s c t ni u) lư ng urobilin tăng. - Trong phân, lư ng stekobilin tăng, phân có màu đ m. - Khi m khám có hi n tư ng lá lách sưng to, gan cũng hơi sưng có hi n tư ng ho i t ho c thoái hoá m . d. Ch n đoán Căn c vào tri u ch ng lâm sàng đi n hình và k t qu xét nghi m máu, nư c ti u. Đ ng th i c n chú ý ki m tra ký sinh trùng đư ng máu, th c ăn, thu c ho c hoá ch t đã dùng cho gia súc. 180
e. Đi u tr Căn c vào tính ch t c a b nh nguyên đ ti n hành đi u tr . N u là b nh truy n nhi m hay ký sinh trùng đư ng máu ph i đi u tr nh ng b nh trên. N u là trúng đ c, tìm bi n pháp gi i đ c. * H lý: Tăng cư ng chăm sóc và nuôi dư ng t t gia súc. B sung vào th c ăn nh ng nguyên t vi lư ng và protein đ t o h ng c u. * Dùng thu c đi u tr : Trong trư ng h p s lư ng h ng c u b phá hu ít: dùng các thu c có tác d ng làm tăng h ng c u. - Cho u ng viên s t: ĐGS (5 - 10 g/con/ngày); TGS (2 - 3 g/con/ngày); chó (1g/con/ngày). - Tiêm vitamin B12: ĐGS (2000 - 3000 γ/con); TGS (1000 γ/con); chó (200 - 500 γ/con). Dùng các lo i thu c làm tăng cư ng cơ năng c a gan như Philatopgan: ĐGS (10ml/con/ngày); TGS (5ml/con/ngày); l n, chó (2 - 5ml/con/ngày). Tiêm ho c cho u ng tùy theo ch ph m thu c. 8.1.4. Thi u máu do r i lo n ch c ph n t o máu Quá trình t o máu c n nh ng nguyên li u như s t, protein, vitamin và s ho t đ ng bình thư ng c a cơ quan t o máu. Lo i thi u máu này r t ph c t p. Trong nhóm này ngư i ta thư ng g p: - Thi u máu do thi u s t. - Thi u máu do thi u protein. - Thi u máu do thi u vitamin (vitamin C, B12). - Thi u máu do t y xương kém ho c không ho t đ ng. 8.2. CH NG THI U VITAMIN (Hypo vitaminosis) Vitamin là nh ng h p ch t h u cơ, v i m t s lư ng ít nhưng nó l i có tác d ng vô cùng quan tr ng trong quá trình trao đ i ch t c a cơ th . Nó có nhi u trong các lo i th c ăn đ ng v t và th c v t. Vitamin chia làm 2 lo i: - Vitamin tan trong m g m các lo i vitamin A, D, E, K. - Vitamin tan trong nư c g m các lo i vitamin nhóm B và C. Khi cơ th gia súc thi u vitamin, tuỳ theo thi u lo i vitamin nào s bi u hi n trên lâm sàng nh ng tri u ch ng đ c hi u. Khi thi u vitamin đ u d n đ n gi m ăn, ch m l n, suy dinh dư ng, thi u máu, tiêu ch y, viêm ph i. 181