Giáo trình chẩn đoán và nội khoa thú y part 8

Chia sẻ: Asfj Asfhjk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

135
lượt xem 32
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hậu quả xấu: Nếu sung huyết lâu gây hiện tượng xuất huyết, mà đặc biệt nếu xuất huyết não dễ gây hiện tượng tử vong. Sung huyết chèn ép cơ năng của các cơ quan khác. Sung huyết lan rộng thì gây bần huyết ở một số cơ quan khác. Nếu sung huyết động mạch kéo dài gây sung huyết tĩnh mạch.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chẩn đoán và nội khoa thú y part 8

d. B nh tích Con v t thư ng có b nh tích da khô, lông xù, đôi khi xu t hi n thu thũng dư i h u, trư c ng c, âm nang. Khi m không th y l p m dư i da, th t tr ng b ch. Cơ tim nhão, l p m vành tim b thoái hoá keo. Ph i teo l i, có t ng đám b x p, gan b teo và nh t nh t. e. Phòng tr - C i thi n ch đ dinh dư ng cho con m . - Con con đ ra ph i cho bú s a đ u. - Gi cho nhi t đ chu ng nuôi m và s ch - T p cho gia súc non ăn s m. 185
Chương 9 B NH V TRAO Đ I CH T, TH N KINH, B NH V DA (Disorder of metabolism, nervous diseases, skin diseases) Trao đ i ch t đ ng v t là d u hi u cơ b n c a s s ng. Cơ th đ ng v t sinh ra, phát tri n, s ng và ch t đi đ u là do k t qu c a s trao đ i v t ch t. S trao đ i ch t đ ng v t g m có hai quá trình cơ b n liên quan m t thi t v i nhau là đ ng hóa và d hóa Đ ng hóa là quá trình tiêu th các ch t dinh dư ng đưa t môi trư ng xung quanh vào cơ th đ ng v t. Đ đ m b o cho các quá trình ho t đ ng s ng đư c ti n hành bình thư ng cơ th c n có các ch t oxy, nư c, protein, lipit, gluxit, mu i khoáng và nhi u h p ch t khác. Trong quá trình ho t đ ng s ng, cơ th đ ng v t s bi n chúng thành các d ng d tiêu th và sau đó dùng vào vi c khôi ph c ho c đ i m i các b ph n cơ th c a mình ho c vào vi c t ng h p r t nhi u h p ch t h u cơ ph c t p s n có c a cơ th . D hóa là quá trình ngư c v i đ ng hóa. Nó th hi n s phân h y sâu s c các b ph n c a cơ th đ ng v t thành nh ng ch t gi n đơn sau đó th i ra môi trư ng xung quanh các s n ph m cu i cùng c a ho t đ ng s ng. Khi trao đ i ch t trong quá trình d hóa có s gi i phóng năng lư ng c n thi t đ th c hi n các ch c năng s ng c a cơ th đ ng v t. Khi đi u ki n s ng thay đ i đ ng v t thì đ c đi m trao đ i ch t cũng thay đ i và m c đ nh t đ nh nào đó s gây nên s r i lo n trao đ i ch t, t đó làm cho cơ th lâm vào tr ng thái b nh lý. Tùy theo s r i lo n các ch t trong cơ th mà gây nên nh ng tr ng thái b nh lý khác nhau. Ví d khi r i lo n trao đ i gluxit s gây nên ch ng xeton huy t. Khi r i lo n trao đ i canxi, phospho s gây nên hi n tư ng còi xương, m m xương. H th ng th n kinh th c hi n s th ng nh t ho t đ ng c a các khí quan, t ch c trong cơ th ; gi thăng b ng gi a cơ th và ngo i c nh. M t cơ th b b nh thì các cơ năng, nh t là cơ năng ph n x b o v c a h th n kinh r i lo n. B nh phát sinh và quá trình phát tri n c a b nh lý ít nhi u ph n ánh trong tr ng thái ho t đ ng c a h th n kinh. Khi h th n kinh b b nh thư ng d n đ n: -R i lo n cơ năng th n kinh trung khu -R i lo n ch c năng v n đ ng c a cơ th -R i lo n v ý th c -R i lo n v c m giác và ph n x . 186
Da là m t t ch c bao b c cơ th nhưng nó có m i liên h ch t ch v i các khí quan bên trong và ch u s đi u ti t c a th n kinh trung ương. Do đó nh ng b nh tích trên da có th liên quan đ n m t s b nh c a cơ quan n i t ng khác và r i lo n hi n tư ng trao đ i ch t c a cơ th . Da có ch c năng ch ng các kích thích cơ gi i, nhi t và hoá h c, da giúp cơ th đi u ti t nhi t, hô h p và th i nh ng ch t c n bã ra ngoài. Khi b t n thương, l p bi u bì c a da có kh năng tái sinh r t nhanh đ hàn g n v t thương. 9.1. CH NG XETON HUY T (Ketonic) 9.1.1. Đ c đi m Ch ng xeton huy t là k t qu c a s r i lo n trao đ i lipit và protein. Trong máu và trong t ch c ch a nhi u th xeton gây tri u ch ng th n kinh con v t, đ ng th i hàm lư ng đư ng huy t gi m xu ng rõ r t. H u qu c a s tăng các axit xetonic trong máu là: - c ch s bài ti t axit uric máu theo th n d n đ n tăng axit trong máu. H u qu xu t hi n các cơn co rút cơ. - Làm nhi m axit chuy n hóa và gây m t nhi u cation trong nư c ti u d n đ n r i lo n hô h p và nhi m axit trong d ch não t y. - Làm gi m thu nh n oxy não và c ch m t cách t ng quát s thu nh n glucoza, axit pyruvat não d n đ n cơ th m t m i, rũ. - B nh thư ng x y ra bò s a có s n lư ng cao, thi u v n đ ng, th c ăn nhi u đ m, m . 9.1.2. Nguyên nhân Do ph i h p kh u ph n th c ăn chưa đúng. Trong kh u ph n th c ăn thi u gluxit, nhưng t l protein và lipit l i quá nhi u. Do k phát t ch ng đư ng ni u, do b nh gan, do thi u insulin nên s t ng h p glycogen kém, cơ th không gi đư c đư ng. 9.1.3. Cơ ch sinh b nh cơ th gia súc kho , trao đ i ch t ti n hành bình thư ng, hàm lư ng th xeton trong máu th p (1 - 2 mg%). Khi hàm lư ng đư ng không đ cung c p năng lư ng cho cơ th , trong khi đó th c ăn ch a nhi u đ m và m thì cơ th ph i dùng m và đ m làm ch t t o năng lư ng ch y u cho cơ th thì hàm lư ng xeton trong máu tăng lên r t nhi u (200 - 300 mg%), gây hi n tư ng xeton huy t (cơ th phân gi i nhi u lipit, protit, lư ng axetyl. Coenzym A s n sinh quá nhi u, chúng không hoàn toàn đi vào chu trình Krebs, lư ng còn th a s thành th xeton). Th xeton tăng trong máu ch y u là axit β- 187
oxybutyric; axit axetoacetic; axeton. Các th xeton mang tính ch t toan, n u tích nhi u trong máu s làm gi m đ d tr ki m gây nên trúng đ c toan, làm r i lo n sâu s c các quá trình sinh hoá c a cơ th , con b nh thư ng ch t trong tr ng thái hôn mê. Các th xeton trong máu vào ph i, th n, tuy n vú. Do v y, trong hơi th , s a, nư c ti u c a con v t b nh cũng có th xeton. 9.1.4. Tri u ch ng Trong giai đo n đ u (nh t là đ i v i bò s a có s n lư ng cao) con v t bi u hi n r i lo n tiêu hoá, thích ăn th c ăn thô xanh ch a nhi u nư c, con v t ăn d , ch y dãi, nhai gi , nhu đ ng d c gi m ho c li t, gi m nhai l i. Sau đó có hi n tư ng viêm ru t th cata, đi a ch y, phân đen, có ch t nh y, th nh tho ng đau b ng. Con v t g y d n, s n lư ng s a gi m. Giai đo n b nh ti n tri n: con v t rũ, m t m i, đi l i lo ng cho ng, thích n m lì, Hình 9.1. Bò li t do ch ng xeton huy t m t lim dim. Con v t có tri u ch ng th n kinh b t đ u b ng nh ng cơn điên cu ng, m t tr n ngư c, d a đ u vào tư ng, hai chân trư c đ ng b t chéo hay cho ng ra, lưng cong, cơ c và cơ ng c co gi t. Cu i th i kỳ b nh: con v t b li t hai chân sau, ph n x kém, n m lì m t ch , đ u g c vào mé ng c. Trong quá trình b nh nhi t đ cơ th thư ng gi m, th sâu và ch m, th th b ng, t n s m ch ít thay đ i nhưng khi suy tim thì t n s m ch tăng. Vùng âm đ c c a gan m r ng, khám vùng gan con v t có ph n ng đau, gan b thoái hoá m . Da r t nh y c m, khi ch m vào da con v t có c m giác đau đ n. Nư c ti u trong, t tr ng nư c ti u th p, có mùi xeton, lư ng xeton trong nư c ti u có th đ t t i 100 mg/l. 9.1.5. Tiên lư ng B nh thư ng th m n tính, kéo dài vài tu n. N u gia súc n m lì, ch a không k p th i thì tiên lư ng x u. 9.1.6. Ch n đoán Đi u tra kh u ph n th c ăn c a gia súc. N m v ng nh ng đ c đi m c a b nh là r i lo n tiêu hoá, li t d c , a ch y. Trong hơi th , s a, nư c ti u có mùi xeton. Con v t tê li t, n m lì g c đ u v phía ng c. Hàm lư ng xeton tăng trong máu và nư c ti u, còn hàm lư ng đư ng huy t gi m. 188
Khi ch n đoán c n phân bi t v i nh ng b nh sau: - Li t sau khi đ : b nh x y ra ngay sau khi đ 1 - 3 ngày, trong nư c ti u không có mùi xeton. Dùng phương pháp bơm không khí vào vú có th ch a kh i. - Li t d c : b nh này không có xeton trong nư c ti u. 9.1.7. Đi u tr Nguyên t c đi u tr : C i thi n kh u ph n th c ăn cho gia súc. Cho ăn th c ăn d tiêu, gi m t l đ m m . Tăng cư ng s hình thành glycogen đ tránh nhi m đ c toan. a. H lý Cho gia súc ăn thêm các lo i th c ăn như cây ngô, ng n mía, bã đư ng, tăng cư ng h lý, chăm sóc, cho gia súc v n đ ng. b. Dùng thu c đi u tr Trư ng h p b nh n ng: - B sung đư ng glucoza vào máu - Dung d ch glucoza 20 - 40%, tiêm tĩnh m ch 200 - 300ml/con, vài gi tiêm m t l n. - Cho u ng nư c đư ng: hoà 200 - 400g đư ng v i 1 - 2 lít nư c m, cho u ng 2 - 3 l n trong ngày. - Đ phòng nhi m đ c toan: cho u ng bicarbonat natri t 50 - 100 g, cho u ng 3 - 4 gi m t l n. - Kích thích nhu đ ng d c và nhu n tràng: cho u ng natrisulfat ho c magiesulfat 300 - 500 g/con. Trư ng h p gia súc có tri u ch ng th n kinh: dùng thu c an th n. Trư ng h p b nh gây nên do thi u Insulin: tiêm Insulin (40 - 80 UI) k t h p v i dung d ch glucoza 20 - 40% (200 - 300ml), tiêm tĩnh m ch 2 ngày 1 l n. T t c các trư ng h p đ u c n dùng thu c tr s c, tr l c cho gia súc. 9.2. B NH CÒI XƯƠNG (Rachitis) 9.2.1. Đ c đi m B nh còi xương là m t lo i b nh gia súc non đang trong th i kỳ phát tri n, do tr ng i v trao đ i canxi, phospho và vitamin D gây ra. Do thi u canxi và phospho mà t ch c xương không đư c canxi hoá hoàn toàn nên xương phát tri n kém. B nh thư ng g p chó, l n, c u, bê, nghé. B nh phát tri n vào mùa đông và nh ng nơi có đi u ki n v sinh, chăn nuôi kém. 189
9.2.2. Nguyên nhân - Do th c ăn (ho c s a m ) thi u canxi, phospho, vitamin D. Ho c t l gi a Ca/P không thích h p. - Do gia súc ít đư c chăn th , chu ng tr i thi u ánh sáng nh hư ng đ n t ng h p vitamin D. - Do gia súc b b nh đư ng ru t làm tr ng i đ n h p thu khoáng. - Gia súc thi u năng tuy n phó giáp tr ng gây m t cân b ng t l canxi, phospho trong máu. 9.2.3. Cơ ch sinh b nh Khi hàm lư ng canxi trong cơ th gi m, t l Ca/P b phá v nh hư ng t i s t o xương và s n nh t là s c t hoá các đ u xương. Do v y, xương b bi n d ng, đ c bi t rõ xương ng. Trên lâm sàng nh ng con b b nh, xương ng thư ng cong queo, nh hư ng đ n v n đ ng, làm cho gia súc què ho c li t. Ngoài hi n tư ng xương b bi n d ng, khi thi u canxi còn gây tri u ch ng co gi t con v t b b nh. Cũng do thi u canxi, phospho con v t hay ăn b y nên d m c b nh đư ng tiêu hoá, con v t ngày càng g y, ch m l n, kh năng kháng b nh kém. 9.2.4. Tri u ch ng Giai đo n đ u: c a b nh con v t thư ng gi m ăn, tiêu hoá kém, thích n m, có hi n tư ng đau các kh p xương. Giai đo n b nh ti n tri n: Con v t hay ăn d , li m b y b , m c răng và thay răng ch m. l n còn có tri u ch ng co gi t t ng cơn. Cu i th i kỳ b nh: xương bi n d ng (hình 9.2), các kh p sưng to, các xương ng chân cong queo, s ng lưng cong lên hay v n v o, l ng ng c và xương ch u h p, Hình 9.2. Xương chân bi n d ng xương c l i,... con v t g y y u, hay k phát các b nh khác. N u không k phát các b nh khác thì trong su t quá trình b nh con v t không s t. 9.2.5. Tiên lư ng B nh ti n tri n ch m, n u phát hi n s m ch c n đi u ch nh tr l i kh u ph n ăn, cho gia súc t m n ng ho c b sung vitamin D thì có th kh i. N u không ch a k p th i gia súc ngày m t g y y u, khó ch a và hay k phát nh ng b nh khác. 190
9.2.6. Ch n đoán - B nh lúc đ u khó ch n đoán, đ n giai đo n xương bi n d ng d phát hi n. - Khi khám b nh chú ý các tri u ch ng lâm sàng, ti n hành đi u tra kh u ph n ăn, n u có đi u ki n thì chi u X quang đ ch n đoán. 9.2.7. Đi u tr a. H lý C i thi n kh u ph n ăn, b sung canxi, phospho và vitamin D, v sinh chu ng tr i, tăng cư ng chăn th ngoài tr i. N u gia súc b li t c n lót rơm, c khô và thư ng xuyên tr mình cho gia súc. b. Dùng thu c đi u tr - B sung vitamin D. - B sung canxi tr c ti p vào máu. Dùng m t trong các ch ph m (canxi clorua 10%; Gluconatcanxi 10%; canxi - For; polycan; Magie - canxi - For; Calbiron). - Dùng thu c đi u tr tri u ch ng các b nh k phát. - Dùng thu c tăng cư ng trương l c cơ và b th n kinh: Strychnin sulfat 0,1% k t h p v i vitamin B1. Tiêm b p ngày 1 l n. Chú ý: - Không dùng Strychnin liên t c quá 10 ngày - Nơi có đi u ki n nên ti n hành chi u tia t ngo i. 9.3. B NH M M XƯƠNG (Osteo malacia) 9.3.1. Đ c đi m B nh m m xương là b nh c a gia súc trư ng thành, thư ng g p gia súc cái có ch a ho c cho con bú. B nh gây cho xương b m m, x p r i sinh ra bi n d ng. 9.3.2. Nguyên nhân - Do trong kh u ph n ăn thi u canxi, phospho lâu ngày, ho c t l Ca/P không thích h p. - Do thi u vitamin D, gia súc thi u v n đ ng, ít ti p xúc v i ánh sáng m t tr i. - Do khi gia súc có ch a ho c nuôi con cơ th m t nhi u canxi, phospho, nên ph i huy đ ng canxi, phospho t xương vào máu. - Do tuy n phó giáp tr ng tăng ti t làm hàm lư ng canxi trong máu tăng. - Do kh u ph n thi u protein nh hư ng t i s hình thành xương. - Do nh hư ng c a b nh đư ng tiêu hoá m n tính → gi m h p thu canxi, phospho. 191
9.3.3. Cơ ch sinh b nh Do nh ng nguyên nhân trên làm cho thành ph n canxi, phospho trong xương b gi m. Xương tr nên m m, x p, bi n d ng và d g y, c t m c c a xương dày, d bóc kh i xương. Do m m xương nên nh hư ng t i hô h p, tiêu hoá và cơ năng v n đ ng c a cơ th . S gi m canxi còn gây hi n tư ng co gi t l n. 9.3.4. Tri u ch ng B nh thư ng phát sinh th m n tính, con v t b b nh có nh ng bi u hi n: - Con v t ăn kém, hay ăn b y (la li m, g m tư ng,...). - Con v t hay n m, kém v n đ ng, d m t, ra m hôi. Khi v n đ ng có th nghe ti ng l c kh c kh p xương. - Xương hàm trên và dư i hay bi n d ng, răng mòn nhanh và không đ u, xương ng nhô cao, cong queo và d g y. - Con v t hay m c b nh v đư ng tiêu hoá, a ch y. Phân còn nhi u th c ăn chưa tiêu. - Gia súc cái m c b nh, t l th thai kém, gà s n lư ng tr ng gi m, tr ng d v , m b bi n d ng. - Ki m tra máu: hàm lư ng canxi trong huy t thanh gi m t 5 - 7%, hàm lư ng phospho hơi tăng, b ch c u trung tính và lâm ba c u tăng. - Thay đ i v t ch c h c: c t m c sưng, xương b x p, ng Havers m to, xung quang có nhi u t ch c liên k t. 9.3.5. Tiên lư ng B nh kéo dài hàng tháng ho c hàng năm, v t kém ăn, ít v n đ ng, g y mòn. Cu i cùng con v t n m li t và m c các b nh k phát mà ch t (hình 9.3). 9.3.6. Ch n đoán - B nh tr ng thái m n tính nên lúc đ u ch n đoán r t khó, ch y u d a vào xét Hình 9.3. Bò li t hai chân sau nghi m. - B nh thư ng x y ra c b y gia súc có ch đ chăn nuôi gi ng nhau và có cùng tri u ch ng như đã nêu trên. - Gõ vào xoang trán có âm phát ra gi ng như gõ vào c t g . - Dùng X - quang có th phát hi n b nh s m và bi t đư c xương x p, ranh gi i gi a c t m c và t ch c c t m c dày, kh p xương sưng to, có khi có u xương. 192
- So sánh v i th p kh p: b nh thư ng phát ra khi gia súc b c m l nh, con v t đi l i khó khăn khi b t đ u v n đ ng, sau m t th i gian v n đ ng con v t đi l i bình thư ng. 9.3.7. Đi u tr a. H lý - B sung thêm canxi, phospho vào kh u ph n ăn như cho ăn b t xương ho c các lo i premix khoáng, vitamin. - Cho gia súc v n đ ng ngoài tr i, chu ng tr i s ch s , thoáng khí. - H n ch cho con bú ho c tách con ra kh i m . - N u gia súc b li t, lót đ m cho gia súc và thư ng xuyên tr mình cho gia súc. b. Dùng thu c đi u tr - B sung vitamin D. Dùng canxi b sung tr c ti p vào máu (canxi clorua 10%, gluconat canxi 10%, canxi - For ho c polycan ho c Magie - canxi - For). - Dùng thu c đi u tr tri u ch ng các b nh k phát. - Dùng thu c tăng cư ng tr l c cơ và b th n kinh: Strychnin sulfat 0,1% k t h p v i vitamin B1 (không dùng cho gia súc đang có ch a). Chú ý: - Nơi có đi u ki n nên ti n hành chi u tia t ngo i. - Tăng cư ng kh năng h p thu canxi cho cơ th b ng các lo i sau: + D u cá: bò (20 - 30ml/con); l n (5 - 10ml/con); chó (3ml/con). Cho u ng ngày 1 l n. + Vitamin D: bò (10000 - 15000 UI/con); l n (5000 - 10000 UI/con); chó (5000 UI/con). Tiêm b p ngày 1 l n. - Tr s c và làm gi m đau các kh p xương Thu c Đ i gia súc Ti u gia súc Chó Dung d ch Glucoza 20% 1000 - 2000ml 300 - 400ml 100 - 150ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50ml 15 - 20ml Salicylat natri 2g 1g 0,5g Tiêm ch m vào tĩnh m ch - Đi u tr các b nh k phát như chư ng hơi, a ch y 9.4. B NH C M N NG (Insolatio) 9.4.1. Đ c đi m B nh thư ng x y ra vào mùa hè, ngày n ng g t, trong th i đi m 11 - 12 gi trưa. 193
Khi gia súc đư c chăn th ho c ph i làm vi c dư i tr i n ng to, ít gió, ánh n ng chi u tr c ti p vào đ nh đ u làm cho s và hành tu nóng lên, não và màng não b sung huy t gây tr ng i đ n cơ năng c a h th n kinh. H u qu c a b nh là gây r i lo n toàn thân. 9.4.2. Nguyên nhân - Do v n chuy n gia súc v i quãng đư ng dài và phương ti n v n chuy n không có mái che. - Do chăn th gia súc ho c b t gia súc làm vi c dư i tr i n ng to, n ng chi u tr c ti p vào đ nh đ u. - Nh ng gia súc quá béo ho c ăn quá no khi ti p xúc v i n ng d b c m n ng. 9.4.3. Cơ ch sinh b nh Do ánh n ng chi u tr c ti p vào đ nh đ u, làm nhi t đ vùng đ u tăng cao → não và màng não b sung huy t gây t n thương đ n t bào th n kinh, t đó gây nh hư ng t i trung khu tu n hoàn, hô h p và đi u hoà thân nhi t làm cho con v t ch t r t nhanh. 9.4.4. Tri u ch ng N u b nh nh : con v t có bi u hi n choáng váng, đi đ ng siêu v o, niêm m c m t tím b m, có khi vã m hôi, nu t khó, thân nhi t tăng cao, l n và chó còn có hi n tư ng nôn m a. N u b nh n ng: con v t phát điên cu ng và s hãi, m t đ ng u, l i ra ngoài, m ch nhanh và y u, tĩnh m ch c ph ng to. Gia súc khó th (th ki u cheyne - stokes), đi không v ng và đ ngã t nhiên. Nhi t đ cơ th lên t i 40 - 410C, da khô, đ ng t m t lúc đ u m r ng, sau thu h p l i cu i cùng m t ph n x th n kinh và ph n x toàn thân. Con v t run r y, co gi t r i ch t. M khám ki m tra b nh tích th y: não, màng não và hành tu b sung huy t, ho c xu t huy t, ph i và n i ngo i tâm m c cũng b xu t huy t. 9.4.5. Ch n đoán - B nh thư ng x y ra c p tính, con v t ch t nhanh không k p đi u tr . - Khi ch n đoán c n phân bi t v i b nh c m n ng và so sánh v i b nh truy n nhi m c p tính, các b nh v ph i c p tính. 9.4.6. Đi u tr a. H lý - Đưa ngay con v t vào ch râm mát, thoáng khí. 194
- Chư m nư c đá hay nư c l nh lên vùng đ u, sau đó phun nư c l nh lên toàn thân, có th th t nư c l nh vào tr c tràng đ làm gi m nhi t đ cơ th . - Xoa bóp toàn thân cho máu lưu thông đ ch ng sung huy t não. b. Dùng thu c đi u tr Dùng thu c tăng cư ng tu n hoàn và hô h p cho cơ th : Dùng thu c tr tim - có th dùng m t trong các lo i thu c sau: Cafeinnatribenzoat 20%, Spactein, Spactocam, Ubarin. Tiêm dư i da ho c tĩnh m ch Dùng thu c h thân nhi t: Dùng m t trong các lo i thu c sau (Pyramidon, Paracetamon, Anagin, Decolgen,....) Dùng thu c tiêm tr l c: Dùng dung d ch glucoza 20 - 40%. Tiêm truy n vào tĩnh m ch. Chú ý: N u có hi n tư ng huy t tĩnh m ch, não b sung huy t n ng thì ph i chích máu tĩnh m ch c đ l y b t máu. 9.5. B NH C M NÓNG (Siriasis) 9.5.1. Đ c đi m B nh thư ng x y ra khi khí h u nóng khô, ho c m ư t, làm cho quá trình trao đ i nhi t c a cơ th và môi trư ng bên ngoài khó khăn → tích nhi t trong cơ th , gây sung huy t não → r i lo n tu n hoàn não, làm r i lo n trung khu đi u hoà thân nhi t. H u qu gây r i lo n toàn thân. B nh thư ng phát ra cùng v i b nh c m n ng, m c đ b nh tăng thêm, con v t ch t r t nhanh. 9.5.2. Nguyên nhân - Do khí h u nóng b c, nhi t đ c a môi trư ng bên ngoài quá cao, ho c quá m ư t làm nh hư ng t i quá trình th i nhi t c a cơ th . - Do chu ng tr i ho c phương tiên v n chuy n quá ch t ch i. - Do gia súc quá béo l i khát nư c, ho c gia súc có lông quá dày, gia súc m c b nh tim ph i làm vi c trong th i ti t oi b c. 9.5.3. Cơ ch sinh b nh Do nh ng nguyên nhân trên làm kh năng th i nhi t c a cơ th gi m, nhi t tích l i trong cơ th → thân nhi t tăng cao, gia súc vã m hôi nhi u nên cơ th b m t nư c và m t mu i → r i lo n quá trình trao đ i ch t mô bào. Nhi t đ cơ th tăng, nh hư ng t i tu n hoàn và hô h p, m t khác do mô bào cơ th b m t nư c (do tăng ti t m hôi) làm cho máu đ c l i, lư ng nư c ti u gi m, các s n ph m trung gian c a quá trình trao đ i ch t l i trong máu gây nhi m đ c, làm cho con v t b hôn mê, co gi t và ch t. 195
9.5.4. Tri u ch ng Con v t th khó, thân nhi t tăng (410C), toàn thân vã m hôi, m t m i, niêm m c tím b m, tim đ p nhanh, m ch n y, cơ nhai và cơ môi co gi t, nôn m a. N u nhi t đ bên ngoài quá nóng thì thân nhi t con v t tăng t i 43 - 440C, con v t điên cu ng, tĩnh m ch c ph ng to, đ ng t m r ng sau đó hôn mê, co gi t r i ch t. Khi ch t con v t sùi b t mép, có khi còn l n máu. Ki m tra th y máu khó đông, não và màng não sung huy t, ph i cũng b sung huy t hay phù. Ngo i tâm m c và ph m c b huy t. 9.5.5. Tiên lư ng Con v t thư ng b ch t vì li t tim, sung huy t và phù thũng ph i. B nh n ng con v t ch t nhanh. N u phát hi n k p th i và đi u tr t t con v t có kh năng h i ph c. 9.5.6. Ch n đoán Căn c vào bi u hi n ch y u: con v t vã m hôi, máu cô đ c, m t nư c, r i lo n v trao đ i ch t, sung huy t và xu t huy t m t s t ch c. Con v t ch t vì khó th và nhi m đ c. C n phân bi t v i b nh: b nh c m n ng, b nh viêm não và màng não, b nh nhi t thán,... 9.5.7. Đi u tr Nguyên t c đi u tr : đ cho gia súc yên tĩnh, thoáng mát, tăng cư ng vi c thoát nhi t đ đ phòng tê li t trung khu th n kinh. a. H lý Đ gia súc nơi thoáng mát, dùng nư c l nh đ p vào đ u và toàn thân, cho gia súc u ng dung d ch đi n gi i. b. Dùng thu c đi u tr - B sung nư c và ch t đi n gi i cho cơ th : Dùng dung d ch nư c mu i sinh lý ho c glucoza 5% hay dung d ch ringerlactat. Tiêm ch m vào tĩnh m ch. - Dùng thu c tr tim: Cafeinnatribenzoat 20% ho c Spactein,... Chú ý: Trư ng h p tĩnh m ch c quá căng ph i dùng bi n pháp chích huy t. 9.6. B NH CHÀM DA (Eczema) 9.6.1. Đ c đi m Chàm da là m t ch ng viêm da c p tính t ch c bi u bì. B nh ti n tri n t ng đ t, hay tái phát r t ph c t p và dai d ng. Đ c đi m c a nó là n i m n trên da nh ng m n nư c và m n m và sau đó là hi n tư ng đóng v y, da dày lên. 196
9.6.2. Nguyên nhân Nguyên nhân c a b nh r t ph c t p, song có th phân làm hai nguyên nhân chính. a. Nguyên nhân ngo i c nh - Do đi u ki n v sinh kém, chu ng tr i b n, da luôn b m ư t và các ch t b n đ ng l i trên da. - Da b t n thương do c sát cơ gi i, b côn trùng c n,.... - Do b kích thích b i các hoá ch t. - Do nh hư ng c a th i ti t. b. Nguyên nhân bên trong - Do r i lo n tiêu hoá (táo bón lâu ngày, suy gan, nhi m giun sán.,..). - Do các r i lo n v tu n hoàn, n i ti t. - Do r i lo n quá trình trao đ i ch t c a cơ th (thi u vitamin, thi u các lo i khoáng vi lư ng,...). Mu n tìm đư c nguyên nhân chính xác ph i ti n hành đi u tra l ch s b nh, đi u ki n nuôi dư ng, chăm sóc và ki m tra lâm sàng k t h p v i xét nghi m b nh ph m. 9.6.3. Tri u ch ng B nh thư ng ti n tri n qua các giai đo n: a. Giai đo n đ Giai đo n này b t đ u t đám da b đ , ranh Hình 9.4. Da viêm đ gi i không rõ r t và r t ng a (ng a là tri u ch ng xu t hi n đ u tiên dai d ng và kéo dài cho đ n các giai đo n sau). Trên vùng da đ xu t hi n nh ng n t s n như nh ng h t kê, dày chi chít (hình 9.4). b. Giai đo n m n nư c Nh ng n t s n trên th c t là nh ng m n nư c ngày càng l n, khi ng a, con v t gãi ho c c sát nên m n nư c b v và ch y ra m t th nư c vàng, đóng thành v y. Nh ng m n nư c Hình 9.5. Da đóng v y khác l i ti p t c n i lên, m t s m n b nhi m khu n có màu vàng. Trong giai đo n này có th có m t s tri u ch ng nhi m khu n th phát. 197
c. Giai đo n đóng v y Giai đo n này da không n i lên nh ng m n nư c m i, nh ng m n có đóng v y, khô d n, có ch lên da non màu h ng. Tuy nhiên v n còn m t s ít m n nư c. Da có màu s m hơn và dày c m lên (hình 9.5). d. Giai đo n m n tính Da s m màu, d y c m, có nh ng n t s n c ng hơn, to hơn gi a các v t h n da. Trong tr ng thái m n tính này v n có nh ng đ t n i lên nh ng n t s n khác ho c m n nư c và v n b ch y nư c như nh ng giai đo n trư c. Quá trình b nh chia làm các giai đo n trên song các giai đo n đó không chia rõ ranh gi i mà thư ng l n nhau trong giai đo n đ đã có m t s m n nư c, trong giai đo n m n nư c đã có m t s lên da non, trong giai đo n m n tính v n còn có nh ng m n m n đ , m n nư c). B nh chàm da nh ng loài gia súc có bi u hi n khác nhau: - Ng a: thư ng th m n tính, nơi hay phát b nh là b m c , cu ng đuôi, sau kh p c ng chân. Con v t ng a ngáy, da dày c m. B nh thư ng phát vào mùa hè. - Trâu, bò thư ng m c phía trong đùi, c , vú, k móng chân. - L n thư ng hay có nách, b n, dư i b ng. - Chó hay m c s ng mũi, c và khu u chân, môi trên, mí m t và xung quanh tai. 9.6.4. Tiên lư ng B nh th c p tính n u đi u tr k p th i b nh s kh i. N u b nh chuy n sang m n tính r t khó ch a. 9.6.5. Ch n đoán: C n ch n đoán phân bi t v i m t s b nh sau: B nh gh : C o v y đ tìm cái gh . B nh viêm da: B nh gây viêm sâu các l p n i bì và dư i da. Viêm da không n i m n nư c và m n đ , con v t ít ng a hơn. 9.6.6. Đi u tr a. Đi u tr toàn thân - C n c i thi n ch đ v sinh, chăm sóc nuôi dư ng đ nâng cao s c đ kháng c a cơ th . Tránh cho gia súc ăn nh ng th c ăn kích thích, tránh c sát và không đ nhi m b n. - Chú ý đi u hoà các ch c ph n, t y giun sán đ nh kỳ, tránh táo bón, cho gia súc u ng đ nư c. - Làm huy t li u pháp. - Ch a d ng: dùng Novocain 0,25% tiêm tĩnh m ch, gluconat canxi ho c cloruacanxi k t h p v i vitamin C tiêm ch m vào tĩnh m ch. 198
b. Đi u tr t i ch C n phân bi t t ng giai đo n đ có bi n pháp ch a thích h p: Trư ng h p ch da b nh ch y nư c, tr t da, đ : tránh không dùng các thu c kích thích ho c thu c m mà ch dùng các lo i thu c làm d u da, thu c nư c (Lajic, h nư c, b t phèn chua). - Dùng m t trong các lo i thu c sát trùng sau (Natribicabonat 5%, Rivanol 0,1%, thu c tím 0,1% th m vào g c, đ p lên v t loét. - Dùng thu c làm d u da và tr n m: d u k m (bao g m: Oxyt k m 40g, Vaselin 60ml), Trangala, Lajic, h nư c, Kedecfa,... ngày bôi 2 l n. - Dùng thu c kháng sinh ch ng nhi m khu n (Cephacilin, Gentamycin,...) - Dùng thu c ch ng ng a: (Xiro pheregan,...) Chú ý: Khi đ p g c không kỳ c quá m nh, bôi thu c xong không băng kín. N u b nh có nhi u v y thì ch m qua d u l c cho v y bong ra r i m i bôi thu c ho c đ p g c. Giai đo n da b nh tương đ i khô và b t đ thì dùng 1 trong các lo i thu c sau: Ichthyol: 10ml Oxyt k m: 5g Axit benzoic: 3g B t tanin: 5g Phèn chua: 5g Vaselin: 5ml T o thành h n d ch như m , bôi lên nơi viêm ngày 2 l n. Giai đo n m n tính: dùng các lo i thu c làm m ng da, b t ng a như d u Ichthyol, m lưu huỳnh, m salisilic t th p đ n cao (5 - 10%) bôi lên ch da b nh, có th băng l i. Chú ý: Khi dùng thu c nên thăm dò ph n ng c a gia súc đ k p th i thay đ i thu c. N u có đi u ki n có th dùng bi n pháp lý li u pháp. 9.7. CH NG N I M N ĐAY (Caseous exudate at the derma) 9.7.1. Đ c đi m Do nh ng kích thích t bên ngoài ho c bên trong cơ th làm cho h th ng v n m ch c a da b r i lo n, làm t ng đám n i bì c a da th m tương d ch, da dày lên. Trên lâm sàng ta th y trên m t da có nh ng n t n i m n hình tròn ho c hình b u d c, khi s th y dày c m, con v t ng a khó ch u. Ng a và chó hay m c. 9.7.2. Nguyên nhân a. Nguyên nhân bên ngoài - Gia súc b nhi m l nh đ t ng t. - Do các lo i côn trùng đ t (ong, ki n, sâu róm,...). - Do gia súc ti p xúc v i m t s hoá ch t. 199
b. Nguyên nhân bên trong - Do gia súc ăn ph i nh ng th c ăn đ c, kém ph m ch t, th c ăn l . - Do gia súc táo bón lâu ngày. - Do s d ng thu c (b d ng thu c). - Do k phát t nh ng b nh truy n nhi m (đóng d u l n, viêm h ch truy n nhi m,...). - Do ch c năng gan b r i lo n. 9.7.3. Tri u ch ng - Giai đo n đ u trên da xu t hi n nhi u n t nh , tròn như đ ng xu, sau đó lan to d n, nh ng n t này có màu đ , s tay vào th y dày c m. - Gia súc ng a, khó ch u, kém ăn, có trư ng h p sưng mí m t, sưng môi, ch y nư c mũi, nư c dãi. N u b n ng con v t có th ch t. 9.7.4. Tiên lư ng B nh d h i ph c, gia súc có th kh i trong vài gi ho c vài ngày nhưng thư ng hay tái phát. 9.7.5. Đi u tr Nguyên t c đi u tr : lo i tr nh ng kích thích c a b nh nguyên, b o v cơ năng th n kinh trung ương và đi u tr c c b . a. H lý Đ gia súc nơi yên tĩnh, lo i b th c ăn kém ph m ch t và th c ăn l , gi m cho gia súc. b. Dùng thu c đi u tr - Dùng thu c an th n: Aminazin ho c Prozil,... - Dùng thu c làm gi m d ch ti t (tương d ch) và b n v ng thành m ch: vitamin C k t h p v i canxi clorua tiêm ch m vào tĩnh m ch. - Dùng thu c làm co m ch qu n và làm gi m d ch th m xu t: Adrenalin 0,1%. - Dùng thu c th i tr ch t ch a ru t: magiesulfat ho c natrisulfat - Dùng thu c tăng cư ng ch c năng và gi i đ c c a gan: dung d ch đư ng ưu trương và urotropin. - Đi u tr c c b : dùng nư c l nh phun vào n t phát ban, n i m n ho c dùng axit acetic 1%, trư ng h p phát ban do ong, ki n đ t dùng vôi đã tôi bôi lên v t thương. 200
Chương 10 NG ĐC 10.1. Đ I CƯƠNG V CHÂT Đ C T xa xưa, con ngư i đã có nh ng hi u bi t và s d ng nhi u ch t đ c khác nhau trong đ i s ng săn b n và hái lư m. Nhi u di tích kh o c trên th gi i, nhi u tư li u thành văn và b t thành văn đã ch ng t đi u đó. Vì th , khoa h c v đ c ch t cũng đã hình thành t lâu đ i. Đ c ch t h c là môn h c nghiên c u v : - Đ c đi m lý - hóa h c c a các ch t đ c; - Phương pháp ki m tra đ nh tính và đ nh lư ng ch t đ c; - nh hư ng, tương tác gi a ch t đ c và cơ th sinh v t (Các quá trình h p thu, phân b , bi n đ i, tích lũy và th i tr ,...c a ch t đ c trong cơ th ). - Các phương pháp ch n đoán, d phòng và đi u tr ng đ c. ph m vi tài li u này, ch đ c p đ n đ c ch t h c Thú y, không đ c p đ n lĩnh v c đ c ch t h c ngư i, cây tr ng và các sinh v t khác. 10.2. KHÁI NI M V CH T Đ C Theo cách hi u thông thư ng, ch t đ c (poison) là nh ng ch t h u cơ và vô cơ có ngu n g c thiên nhiên hay t ng h p hóa h c, li u lư ng và n ng đ nh t đ nh, có th gây nên nh ng r i lo n ho t đ ng s ng c a cơ th . Các r i lo n này, có th nh hay n ng, có th ng n, lâu dài hay d n t i t vong là tùy thu c vào b n ch t c a ch t đ c và cũng tùy thu c c vào b n ch t đ c thù c a cơ th s ng b phơi nhi m b i ch t đ c. Vi t Nam, các ch t đ c m nh thư ng g p trong t nhiên là: - Th c v t: lá ngón, cây trúc đào, cây thông thiên, h t mã ti n, cây s ng trâu, n m lim, n m phân ng a,... Cây và c s n (khoai mỳ), m m c khoai tây,...cũng là nh ng th có đ c. - Đ ng v t: n c r n, b c p, m cóc, n c ong, r t, cá nóc (có 300 loài cá có đ c t trên th gi i),… - Khoáng v t: th ch tín (As), th n sa, chu sa (Selen) Th i c n đ i, khi các ngành k ngh hóa h c phát tri n, bên c nh các ch t đ c ngu n g c thiên nhiên, ngư i ta đã t ng h p đư c r t nhi u ch t đ c t các phòng thí nghi m. 201
Hi n nay trên th gi i, ư c tính có kho ng 4,5 tri u ch t đ c khác nhau. Bao g m c th r n, th l ng và th khí. M i năm, các nư c đã t ng h p ch ng 300 ngàn ch t đ c m i. Có nhi u ch t siêu đ c. Đ c l c c a chúng g p hàng ngàn l n các ch t đ c thiên nhiên, c đi n. Dioxin, Tabun,... là nh ng thí d trong s các ch t siêu đ c đó. Các ch t siêu đ c này đã đư c các th l c c m quy n nhi u nơi s d ng làm phương ti n gi t ngư i hàng lo t trong các cu c chi n tranh h y di t. Dioxin là 1 nhóm nh ng ch t siêu đ c. Hi n đã có 75 ch t Dioxin khác nhau đư c qu c t x p vào hàng các ch t đ c thư ng xuyên gây ô nhi m môi sinh. Chúng khó phân h y, t n t i lâu b n trong môi trư ng. Dioxin là 1 trong nh ng ch t gây nhi u h u qu nghiêm tr ng nh t cho con ngư i và v t nuôi khi b phơi nhi m. N u nhi m tr c ti p, 1 gam Dioxin đ gi t 10 tri u ngư i. Khoa h c đã kh ng đ nh: Dioxin là nguyên nhân gây ra 28 ch ng b nh khác nhau. Các ch ng b nh này đ u r t nguy hi m. Không (ho c chưa) c u ch a đư c. Không nh ng th , nó còn đ l i di ch ng cho nhi u th h con cháu đ i sau c a nh ng ngư i (và v t nuôi) b nhi m đ c. Trong chi n tranh Vi t Nam, M đã s d ng 175kg Dioxin, pha trong 1 tri u lít dung d ch đ r i t i các vùng căn c c a ta (B t đ u r i ngày 10/8/1961 và k t thúc 10/1971). T ng th ng M Clintơn đã th a nh n có trên 4 tri u ngư i Vi t Nam b nhi m đ c b i Dioxin c a M . * Theo quan đi m hi n đ i, có nhi u ch t và h p ch t, trư c đây không coi là ch t đ c, nay phát hi n ra nhi u tác h i c a chúng, nên cũng x p vào nhóm các ch t đ c, b c m s d ng. Thí d : nhi u thu c trư c đây dùng phòng tr b nh (Chloramphenicol, Furazolidon,…); nhi u ch t dùng trong b o qu n th c ph m, dư c ph m (Hàn the, lưu huỳnh,…); nhi u ch t dùng tr n vào th c ăn gia súc đ kích thích tăng tr ng (kháng sinh, hormon,…) và r t nhi u ch t khác n a nay đã b c m s d ng vì đ c tính trư ng di n nguy hi m, gây nên các b nh hi m nghèo cho ngư i tiêu dùng các s n ph m chăn nuôi (ung thư, quái thai,…) * Trên lâm sàng, nhi u ch t thông thư ng như: mu i ăn (NaCl), nư c u ng,... v i li u lư ng cao đư c đưa vào cơ th , trong th i gian ng n, cũng gây ng đ c. Thí d : N u nh m l n cho gà ăn b t cá c a l n; gà s ng đ c, ch t hàng lo t. N u cho trâu bò (nh t là bò s a) ăn nhi u th c ăn tinh, không đúng cách, cũng s gây ng đ c. * M t s ch t, bình thư ng là “trơ” nhưng trong nh ng đi u ki n nh t đ nh l i là nguyên nhân gây đ c h i cho cơ th . Thí d : Silicat, n u ngư i và v t nuôi thư ng xuyên hít th d ng b i m n silicat vào đư ng hô h p s gây ch ng ng đ c silicosis. B i than, tro cũng tương t . Các b i này còn mang theo các m m b nh vi sinh v t vào đư ng hô h p. Chúng đ ng th i cùng gây b nh (Pneumoconiosis) ph i. 202
* T t c các lo i thu c thú y, n u s d ng quá li u t i đa tác d ng (dosis tolerate Maxima) ho c dùng không đúng cách s gây ng đ c thu c. Đ c bi t các loài ho c các cá th có m n c m cao v i m t lo i thu c nào đó. M t ngành khoa h c m i, nghiên c u v “b nh do thu c” đã và đang đư c nhi u ngư i quan tâm. * M t lĩnh v c ng đ c r t quan tr ng, vì tính ph bi n c a nó đi u ki n khí h u nóng m và trình đ k thu t th p, t i các nư c đang phát tri n (trong đó có Vi t Nam) là ng đ c th c ăn. Khái ni m ng đ c th c ăn đây c n đư c hi u: Trong th c ăn t ch bi n t i trang tr i hay th c ăn công nghi p đ u có th có nh ng ch t đ c h i do vi sinh v t khu trú trong đó s n sinh ra. M t trong nh ng đ c t nguy hi m nh t hi n nay đã bi t là Aflatoxin, do n m Aspergillus flavus s n sinh ra. Nó gây ung thư gan cho v t nuôi; nó t n t i trong s n ph m chăn nuôi và gây ung thư cho ngư i tiêu dùng. 10.3. KHÁI NI M V NG Đ C M i bi n đ i r i lo n v cơ năng hay th c th c a các khí quan hay toàn thân, do tác đ ng c a ch t đ c, đư c g i là ng đ c. Ng đ c c p tính: ng đ c x y ra r t nhanh. Sau khi h p thu vào máu 1 - 2 phút đã có th gây ch t (hơi ng t qua đư ng hô h p, thu c qua đư ng tiêm) ho c 30 - 60 phút (ăn, u ng qua đư ng tiêu hóa), 1 - 2 gi ho c hơn (qua đư ng da và niêm m c). Có khi sau 1 - 2 ngày. Ng đ c á c p tính (bán c p) x y ra sau nhi m đ c nhi u ngày, có khi 1 - 2 tu n, lo i này không ch t nhanh nhưng sau đi u tr thư ng đ l i di ch ng th c p v i nh ng bi u hi n n ng n hơn. Thí d ng đ c khí clo. Có khi con v t chuy n sang d ng m n tính. Ng đ c mãn tính: ng đ c x y ra ch m nhưng kéo dài, th m chí di n ra h ng năm. Thư ng do nhi m đ c li u lư ng nh nhưng l i thư ng xuyên liên t c. Có hi n tư ng tích lũy ch t đ c trong cơ th . Thí d thư ng xuyên dùng nư c ng m ăn, u ng h ng ngày mà trong nư c này có ch a các kim lo i n ng như: As, Pb,... 10.4. NGU N G C NG Đ C 10.4.1. Ng đ c do ch t đ c n i sinh (Antacoid) Đây là nh ng ch t đ c đư c sinh ra ngay trong quá trình s ng c a cơ th . Do quá trình trao đ i ch t b r i lo n, t o ra. Bình thư ng, cơ th s chuy n hóa chúng, đào th i chúng ra ngoài. Trong đi u ki n b t thư ng (Thí d con v t b suy dinh dư ng, con v t có b nh gan, th n,…) các ch t đ c s tích t l i, gây ng đ c cho cơ th . Thí d : Urê huy t, xêton huy t, ng đ c ki m, ng đ c axit,… 203
10.4.2. Ng đ c do các ch t đ c ngo i lai T môi trư ng s ng xâm nh p vào cơ th (Senobiotic) a. T th c ăn nư c u ng có ch t đ c, ho c b v y nhi m ch t đ c Đây là con đư ng quan tr ng nh t, ph bi n nh t, hay g p trong chăn nuôi thú y. M t s trư ng h p c n quan tâm nư c ta: * C s n, lá s n (khoai mỳ), c ba lá, h t đ u mèo, c sudan (c còn non), h t lanh, h t đ u Java, c vòi voi,... có ch a glucozit lo i cyanogenetic. Khi ăn vào cơ th , các glucozit này th y phân cho ra axit cyanhydric (HCN) gây ng đ c. * Cây trúc đào, cây thông thiên đư c tr ng r t nhi u nơi trong nư c ta. Trong cây có ch a glucozit cư ng tim. Khi các lá này l n trong c , gia súc ăn ph i s b ng đ c n ng. M t con bò s a n ng 300 - 400kg, ăn t 30 - 40 lá đã có th ch t nhanh chóng, không c u ch a đư c. * M t s rau h ch th p (h rau c i) có ch a nhi u lo i thioglucozit, con v t ăn nhi u s b các r i lo n sau: - C u cái có ch a, ăn nhi u lá c i b p và c i dàu (Rapeceed) c u con sinh ra có th b ch t ho c d t t b m sinh. - Thai c a các loài gia súc khác b bư u c trư c khi sinh. - Gia súc l n ăn nhi u cây h ch th p s b dung huy t - tan máu (heamolysis), nư c ti u có màu đ c a Hemoglobin (s c huy t t ni u). * Cây rau mu i, cây h ch th p (rau c i) có hàm lư ng nitrat cao. N u lâu chưa dùng ngay (qua đêm) hàm lư ng nitrat càng tăng cao. D gây ng đ c nitrat, nitrit. * M m c khoai tây, v màu xanh c khoai tây có ch t solanin, gia súc ăn nhi u, trong cơ th , solalin s th y phân gi i phóng nhi u ch t solanidin gây ng đ c. * Cây dương x (rau d n), cây lác, cây năn, c medicago có ch a ch t đ i kháng v i vitamin B1. Gia súc ăn nhi u, thư ng xuyên kéo dài s m c ch ng thi u vitamin B1, có khi r t tr m tr ng. * Nhi u cây h đ u vùng nhi t đ i có ch a các axit amin b t thư ng không ph i protein (Non protein amino acid). Chúng có tác d ng đ i kháng v i các axit amin tương ng. N u con v t ăn nhi u, do tác đ ng c nh tranh thay th , chúng làm r i lo n quá trình trao đ i ch t, gây đ c h i cho cơ th . * Lá và h t cây keo d u, cây bình linh (leucaena) làm th c ăn b sung đ m cho v t nuôi ch a nhi u ch t mimosin có tác d ng c ch t ng h p Thyroxyn (T3 và T4) tuy n giáp tr ng, gây bư u c cho gia súc. Trong các loài v t nuôi, loài nhai l i (nh t là dê) ít m n c m hơn. Ngư c l i gà m n c m nh t v i mimosin. 204