Giáo trình chuẩn đoán bệnh gia súc Chương 5

Chia sẻ: Ma Ma | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:29

Thêm vào BST

Báo xấu

280
lượt xem 76
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 5 Khám hệ tiêu hóa. Bệnh ở hệ thống tiêu hóa xảy ra khá phổ biến ở động vật nuôi, chiếm khoảng 30- 40% ở các bệnh nội khoa. Bệnh gây ra thường do khâu chăm sóc, nuôi dưỡng không hợp lý

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chuẩn đoán bệnh gia súc Chương 5

Chương 5 Khám h tiêu hóa B nh h th ng tiêu hóa x y ra khá ph bi n v t nuôi, chi m kho ng t 30 – 40% trong các b nh n i khoa. B nh gây ra thư ng do khâu chăm sóc, nuôi dư ng không h p lý. Như th c ăn, nư c u ng không ñ m b o v sinh: các ch t ñ c, ñ c t n m m c l n trong th c ăn. Chu ng tr i b n, không có h th ng ch ng nóng, ch ng l nh và ch ng m. Ngoài ra còn do các nguyên nhân khác gây nên như các b nh truy n nhi m gây t n thương h tiêu hóa: phó thương hàn, phó lao, d ch t và các lo i ký sinh trùng ñư ng ru t. Khám b máy tiêu hóa theo th t : khám ăn, khám u ng, khám mi ng, h u và th c qu n; khám d dày, ru t, khám phân, khám gan…b ng các phương pháp: quan sát, s n n, gõ, nghe, ch c dò xoang b ng, siêu âm, n i soi xoang b ng và các xét nghi m phân, d ch ch c dò và m t s ch tiêu ch c năng gan I. Ki m tra tr ng thái ăn u ng 1. Ăn - ăn kém do r i lo n tiêu hóa. - Ăn nhi u th c ăn tinh: do viêm d dày tăng axit. - Ăn nhi u th c ăn thô: do viêm d dày gi m axit. - Ăn nhi u: sau th i gian m, do r i lo n trao ñ i ch t. - Ăn b y: do gia súc thi u khoáng, viêm d dày cata m n tính, chó d i. 2. U ng - U ng ít: do t c ru t, th y thũng, tê li t th n kinh m t… - U ng nhi u: do s t, a ch y, nôn m a, ra nhi u m hôi, viêm th n m n tính, trúng ñ c mu i. 3. Cách l y th c ăn, nư c u ng Ng a dùng môi l y th c ăn, hàm dư i ñưa th c ăn vào mi ng. Bò dùng lư i l y th c ăn; l n ngo m t ng mi ng. - L y th c ăn khó khăn: b nh lư i, môi, niêm m c mi ng, răng, cơ nhai, h ng, các b nh th n kinh. Ng a l y th c ăn khó khăn, nhai th c ăn u o i, nhi u khi g c ñ u vào máng, là tri u ch ng c a viêm não, u não, não th y thũng. 4. Nhai - Gia súc nhai ch m, u o i do s t, b nh d dày, r i lo n tiêu hóa. - Nhai ñau, c vươn ra, mi ng há h c: viêm chân răng, răng mòn không ñ u; viêm niêm m c mi ng, viêm lư i g p b nh l m m long móng. Nhai r t ñau, không nhai, hai hàm răng khép ch t: viêm niêm m c mi ng, viêm lư i n ng, b nh th n kinh. - Nghi n răng: Ng a ngi n răng do ñau b ng, trúng ñ c, viêm não t y truy n nhi m. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….52
Bò nghi n răng do viêm d dày cata, viêm ru t cata, li t d c , viêm d t ong do ngo i v t. L n nghi n răng: b nh d ch t . C u nghi n răng: u sán não. 5. Nu t - R i l an nh : ñ u gia súc vươn th ng, l c lư, hai chân cào ñ t, nu t khó khăn do viêm h ng, t c th c qu n. - R i lo n nu t n ng: th c ăn trào ra ñ ng mũi, trào ngư c th c qu n do viêm h ng n ng, t c th c qu n, trong các b nh h th n kinh. 6. Nhai l i Bò kh e sau khi ăn no 30 phút ñ n m t gi rư i thì b t ñ u nhai l i. M t ngày ñêm nhai l i 6 – 8 l n, m i l n t 50 – 60 phút. R i lo n nhai l i: nhai l i ch m và y u g p trong trư ng h p chư ng hơi, b i th c và ngh n d lá sách. Không còn ph n x nhai l i g p li t d c ; chư ng hơi, b i th c n ng; các trư ng h p trúng ñ c. 7. hơi Trâu bò m i ngày hơi kho ng 20 – 40 l n. Nh hơi mà các khí lên men tích l i trong d c ñư c t ng ra ngoài. - hơi tăng: ăn nhi u th c ăn d lên men, chư ng hơi d c giai ño n ñ u. - hơi gi m: do d c li t, t c rãnh th c qu n, s t cao, các b nh n ng. Li t d c m n tính, hơi ra hôi th i. - Không hơi: t c rãnh th c qu n, chư ng hơi d c n ng. Loài gia súc d dày ñơn, hơi trong d dày thư ng ñư c t ng ra ngoài theo phân và h p thu vào máu. N u hơi là tri u ch ng b nh lý g p trong trư ng h p viêm loét d dày, th c ăn trong d dày lên men nhi u… 8. Nôn m a Nôn m a do ph n x ho c do trung khu th n kinh b kích thích. - Nôn m a do ph n x thư ng do b nh cu ng lư i, h ng, d dày, ñư ng ru t;có trư ng h p b nh màng b ng, t cung cũng có th gây nôn. - Nôn do trung khu nôn b kích thích tr c ti p: viêm hành t y, viêm màng não, kh i u não, ñ c t vi trùng tác ñ ng (trong các b nh truy n nhi m) và trong các trư ng h p trúng ñ c. ð c ñi m c a lo i nôn này là nôn liên t c, lúc d dày tr ng v n nôn. Loài ăn th t và loài ăn t p nôn là tri u ch ng b nh; thư ng do viêm d dày cata c p tính. Loài nhai l i nôn thư ng do d dày ñ y hơi c p tính, b i th c. Con v t nôn r t khó khăn: ñ u vươn th ng, hai chân sau d ng ra, b ng thót l i th c ăn ph t ra theo m m, theo ñư ng mũi. Ng a nôn khó nh t: lúc nôn, b ng co rút, toàn thân toát m hôi, th c ăn phun ra theo l mũi và sau khi nôn gia súc r t m t m i. Ng a nôn thư ng do b i th c ho c giãn d dày c p tính. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….53
Ki m tra nôn c n chú ý: - Nôn m t l n, sau ñó không nôn l i g p l n, con non và loài ăn th t do ăn quá no. - Nôn nhi u l n trong m t ngày g p trư ng h p do trúng ñ c th c ăn, các lo i thu c b o v th c v t. - Nôn ngay sau lúc ăn: b nh d dày, ăn m t lúc m i nôn do t c ru t. Ch t nôn l n máu: viêm d dày xu t huy t, loét d dày l n, hay g p trong b nh phó thương hàn, d ch t l n. Ch t nôn màu vàng l c (m t) do t c ru t non. Ch t nôn l n phân, mùi th i – do t c ru t già. II. Khám mi ng Khám mi ng ñ ch n ñoán b nh x y ra c c b vùng mi ng: môi, răng, niêm m c mi ng và lư i. ð ng th i ñ ch n ñoán m t s b nh khác ñư ng tiêu hoá. Ch y rãi: do tr ng i nu t, viêm tuy n nư c b t, ngo i v t c m vào hàm răng. viêm h ng, s t l m m long móng, viêm tuy n mang tai. Môi Gia súc kh e lúc ñ ng hai môi ng m kín. Ng a già môi dư i thư ng tr , h l i ra ngoài. Môi ng m ch t: viêm màng não, u n ván. Môi sưng: viêm niêm m c mi ng, d ch t trâu bò, côn trùng ñ t. ng a môi n t do t c u trùng. Môi ho i thư do trúng ñ c th c ăn, viêm mành não truy n nhi m. Mi ng - Mùi trong mi ng: mùi th i do viêm l i, loét niêm m c mi ng, viêm h ng. Th c ăn ñ ng l i lâu, mi ng th i. - Nhi t ñ trong mi ng: cho ngón tay vào mi ng ñ có c m giác nhi t ñ mi ng. Mi ng nóng do các b nh gây s t cao, viêm niêm m c mi ng, viêm h ng. Mi ng l nh do m t máu, suy như c và s p ch t. -ð m: mi ng ñ y nư c b t do tr ng i nu t, tuy n nư c b t b kích thích. Do viêm niêm m c mi ng, viêm tuy n nư c b t, viêm h ng, l m m long móng. Mi ng khô do m t nư c: a ch y lâu ngày, s t cao, ña ni u, ñau b ng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….54
- Màu s c niêm m c mi ng thay ñ i (xem ph n khám niêm m c m t). trâu bò, chú ý b nh l m m long móng: niêm m c mi ng n i ñ y m n nư c. Trong b nh d ch t l n, ñ u c u, niêm m c n i m n m , b c m . ng a có viêm mi ng hóa m truy n nhi m: niêm m c n i nh ng m n m b ng h t v ng, h t ñ u trong su t, sau có máu, có m . Lư i B a lư i là m t l p t bào thư ng bì tróc ra ñ ng l i, màu xám hay màu xanh; th y trong h u h t các b nh có s t, viêm ñư ng tiêu hóa. B a càng dày b nh càng n ng; ngư c l i b a càng gi m là b nh chuy n bi n t t. Lư i sưng to do xây sát, do có ñinh gai ch c, do x khu n. Lư i có nhi u m n nư c, loét: do l m m long móng. Răng Chú ý răng mòn không ñ u, hà, viêm l i. Khám lư i bò III. Khám h ng Nhìn ngoài: viêm h ng thì c hơi c ng và vươn th ng; nu t khó, th c ăn nư c u ng có th trào ra qua mũi. S n n: viêm h ng thì vùng h ng sưng, nóng. N u h ch lâm ba sưng to thư ng do x khu n. Khám trong: v i gia súc to thì m mi ng, dùng thìa ñè lư i xu ng. V i gia c m v ch m ñ xem, ñ i v i trâu bò thì ngư i khám ph i m mi ng và kéo lư i gia súc ra ngoài ñ nhìn rõ bên trong. IV. Khám th c qu n Ph n th c qu n vùng c thì s n n và nhìn; ph n sâu hơn thì ph i dùng ng thông th c qu n và soi X – quang. Nhìn bên ngoài: nh ng ch t c, ph ng to. T c th c qu n thì có th dùng tay vu t ngư c lên mi ng. Th c qu n kinh luy n cơn co gi t t dư i lên. Khám răng S th c qu n: ngư i khám ñ ng bên trái gia súc, quay m t v phía sau; tay trái c ñ nh rãnh th c qu n, tay ph i l n theo rãnh th c qu n t dư i lên trên. N u gia súc ñau: th c qu n b viêm. Thông th c qu n: Thông th c qu n ñ ch n ñoán b nh và còn ñ ñi u tr b nh. V i trâu bò, ng a dùng cùng m t lo i ng thông b ng cao su, dài 200 – 300 cm, ñư ng kính ngoài 18 – 20 mm, ñư ng kính trong 8 – 14 mm, ng thông th c qu n l n dài 95 cm, ñư ng kính ngoài 4 mm; v i l n, ng to 5 – 7 mm. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….55
Thông th c qu n trâu bò: c ñ nh gia súc, m mi ng b ng giá g có ñ c m t l gi a ñ cho ng thông. ðưa ng thông qua mi ng vào th c qu n, sau ñó theo nhu ñ ng c a th c qu n, ñ y d n ng thông vào d c . T mi ng ñ n d c dài kho ng 120 – 140 cm, n u khi cho ng thông vào h u, th c qu n mà gia súc nôn thì cho ñ u gia súc chúi xu ng và h t nôn l i ti p t c cho ng thông vào. Trư ng h p gia súc nôn nhi u thì ph i kéo ng thông ra. Thông th c qu n ng a: ph i c ñ nh t t gia súc, ñun sôi ng thông cho m m và khi thông ph i bôi trơn b ng vaselin. Theo rãnh th c qu n, ño t mũi ñ n sư n 16 và l y dây bu c ng thông làm d u ñ dài. Cho ng thông vào l mũi, nh nhàng ñ y vào h u và t t l n theo ñ ng tác nu t mà ñ y ng thông vào d dày. C n chú ý nh ng d u hi u sau ñây ñ phân bi t ng thông vào th c qu n hay vào khí qu n: Vào th c qu n Vào khí qu n 1. Có ñ ng tác nu t 1. Không có ñ ng tác nu t 2. Không ho 2. Thư ng ho 3. S ñư c ng thông qua 3. Không s ñư c th c qu n 4. ð y ng thông vào th y có 4. ð y nh , không có h n chuy n ñ ng. L c c n và rãnh th c qu n có h n 5. Không có khí ra theo ng thông 5. Có khí ra 6. Làm ch n ñ ng khí qu n không 6. Làm ch n ñ ng khí qu n, ñ u ng thông Có âm phì phò ñ u ng thông Có âm phì phò tương ng. V i l n, chó, gia c m ñ u thông th c qu n qua mi ng. Chú ý: Lúc gia súc khó th , viêm mũi, viêm h ng thì không nên thông th c qu n. Ch n ñoán: T c th c qu n: không cho ng thông vào ñư c và theo ñ dài ng n c a ng thông trong th c qu n ñ ñ nh v trí th c qu n b t c. Th c qu n h p: ñ y ng thông vào khó khăn. Th c qu n giãn và ng thông có th l t vào ch giãn , không ñ y vào ñư c. Th c qu n b viêm: khi cho ng thông vào gia súc ñau, th c qu n co bóp liên t c. V. Khám di u gia c m Di u gia c m là ph n phình ra c a th c qu n ño n g n ng c và hơi l ch v phía bên ph i. Di u viêm cata phình to, s ñau ch t ch a d ng nhão b t, l o s o b t khí. C m th ñ u con v t xu ng dư i, d ch nh y l n th c ăn ch y ra theo mi ng, theo l mũi, mùi chua. Di u c ng, phình to: do th c ăn không tiêu, d v t (m nh xương, ñá) và ký sinh trùng. Di u phình to, tr xu ng: viêm cata m n tính. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….56
VI. Khám vùng b ng 1. Quan sát: Khi quan sát vùng b ng th y th tích vùng b ng căng to hơn bình thư ng, g p nh ng trư ng h p sau: - Tích th c ăn d dày, ru t: trâu bò: b nh b i th c d c . Ng a: tích th c ăn manh tràng, k t tràng. Chó, l n: tích th c ăn d dày. - Tích khí do th c ăn lên men làm cho b ng căng to, da căng. trâu bò: chư ng hơi d c ; ng a: ñ y hơi ru t. - Tích nư c do th m xu t ho c th m l u làm cho b ng ng, dùng tay n lùng nhùng gõ có vùng âm ñ c n m ngang. - Gan sưng do m , ung thư, xơ c ng làm vùng b ng to. - Vùng b ng n i lên c c sưng: thoát v (Hernia), m , th y thũng, huy t thũng… Ngư c l i khi quan sát th y th tích vùng b ng bé g p trong các trư ng h p gia súc b suy dinh dư ng, g y y u, a ch y m n tính, li t d c trâu bò. 2. S n n vùng b ng: gia súc nh thành b ng m ng, s n n vùng b ng có th ch n ñoán ru t b l ng, b t c; d v t trong d dày. Cách khám: hai tay ñ hai bên, n nh l n theo cung sư n t trư c ra sau; n sâu có th s ñ n các khí quan trong xoang b ng. V i trâu bò, s n n ñ khám d c , d t ong. ng a thành b ng dày, căng s n n bên ngoài ñ khám b nh ít có k t qu ; thư ng ph i khám qua tr c tràng. Cách khám: m t tay ñ t vào s ng lưng làm ñi m t a, tay còn l i n m nh vào vùng b ng ñ khám. n vào vùng b ng th y gia súc ñau, thư ng g p khi: viêm màng b ng, l ng ru t, xo n ru t. Thành b ng c ng: u n ván, viêm màng b ng, viêm não t y truy n nhi m… VII. Khám d dày loài nhai l i G m: d c , d t ong, d lá sách và d múi kh . gia súc trư ng thành d c có th tích l n nh t, gia súc ñang kỳ bú s a d múi kh l n hơn d c . D dày loài nhai l i chia làm 4 túi nhưng chúng ho t ñ ng m t thi t v i nhau. Ví d : lúc d c co bóp m nh d múi kh tăng cư ng phân ti t, ñ axit tăng. Lúc d c li t, ñ axit d múi kh gi m rõ r t. Trong th c t d dày loài nhai l i thư ng m c các b nh sau: tích th c ăn d c , li t d c , chư ng hơi d c , ngh n d lá sách và viêm d t ong do ngo i v t. 1. Khám d c - V trí: d c n m hoàn toàn phía bên trái thành b ng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….57
Gõ vùng d c a- Vùng âm bùng hơi b, c- Vùng âm ñ c tương ñ i d- Vùng âm ñ c tuy t ñ i - Quan sát: Th tích d c căng to hơn bình thư ng g p trong trư ng h p: b i th c d c và chư ng hơi d c . Trư ng h p chư ng hơi c p tính th tích d c phình to vư t quá c t s ng, con v t th khó, n u không can thi p k p th i con v t ch t nhanh tr ng thái ng t th . Th tích d c bé hơn bình thư ng g p trong trư ng h p gia súc b ñói ăn lâu ngày, a ch y c p tính, li t d c . -S n nd c : Dùng n m tay n vào hõm hông phía bên trái, khi b chư ng hơi có c m giác như n vào qu bóng bơm căng ch a ñ y khí. S c ñàn h i b m t da d c r t l n. Ngư c l i khi b b i th c n vào d c th y th c ăn trong d c ch c như túi b t, s c căng c a b m t da d c kém, thư ng ñ l i v t lõm, sau m t th i gian m i tr l i bình thư ng. - Gõ d c : tr ng thái kho , gõ vùng d c chia làm 3 ph n: phía trên cùng c a d c là âm tr ng do tích hơi; ph n gi a d c do l n hơi và th c ăn - âm ñ c tương ñ i; ph n dư i cùng c a d c tích toàn b th c ăn - âm ñ c tuy t ñ i. Khi b b i th c d c , gõ xu t hi n toàn b âm ñ c. Ngư c l i chư ng hơi d c , gõ th y toàn b âm tr ng. - Nghe d c : Dùng ng nghe ñ t vào hõm hông phía bên trái c a loài nhai l i, ñ nghe nhu ñ ng c a d c . tr ng thái kh e, nhu ñ ng d c trong 2 phút: trâu bò 2 – 5 l n; dê 2 – 4 l n; c u 3 – 6 l n. Nghe ti ng nhu ñ ng d c như ti ng s m t xa v ng l i. Nghe th y nhu ñ ng d c gi m, g p trong trư ng h p cơ d c co bóp y u: do li t d c , tích th c ăn d c , các b nh n ng, các b nh làm cơ th s t cao. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….58
Trư ng h p nghe m t hoàn toàn nhu ñ ng: li t d c , chư ng hơi c p tính, b i th c d c , ngh n d lá sách, viêm màng b ng và các b nh n ng. Nhu ñ ng d c tăng, co bóp nhi u, l c co bóp m nh: giai ño n ñ u chư ng hơi d c , trúng ñ c th c ăn, ăn ph i các lo i th c ăn lên men m nh, m c, th i, hàm lư ng gluxit cao. - Xét nghi m ch t ch a trong d c : Sau khi trâu, bò ăn t 2 – 3 gi b t ñ u dùng ng thông l y d ch d c ra ki m tra: Màu s c d ch d c tuỳ thu c vào ch t ch a, th c ăn trong d c . N u d ch có màu ñen, cà phê, g ch là do có quá trình viêm loét trong d c . N u d ch d c có mùi th i do li t d c lâu ngày. ð pH ch t ch a trong d c tr ng thái sinh lý giao ñ ng t 6,8 – 7,4 và ñ axít chung t 0,6 - 9,2 ñơn v . Khi ki m tra th y ñ axit tăng (30 - 40 ñơn v ) do quá trình lên men trong d c m nh, làm ñ pH gi m so v i bình thư ng. Ki m tra s lư ng vi khu n h u ích (Infuzoria – vi khu n phân hu xenluloza) trong d c trên kính hi n vi tr ng thái bình thư ng cho th y: trong 1ml d ch d c có 200.000 - 500.000 vi sinh v t. Trên m t lam kính khi soi kính hi n vi ñ m ñư c trung bình t 15 – 20 vi sinh v t. Khi s lư ng vi khu n h u ích gi m, cơ th trâu bò rơi vào tr ng thái lo n khu n d c . 2. Khám d t ong trâu bò nư c ta thư ng hay g p viêm d t ong do ngo i v t. Khi b viêm d t ong do ngo i v t thư ng k phát chư ng hơi d c . - V trí d t ong: D t ong n m trên xương m m ki m, kho ng xương sư n 6 - 8, hơi nghiêng v trái. - Khám d t ong: Khám d t ong nh m m c ñích phát hi n ph n ng ñau c a trâu, bò khi b viêm d t ong do ngo i v t. Trong th c t thư ng dùng các phương pháp phát hi n ph n ng ñau c a trâu, bò như sau: a. Dùng ñòn khiêng ho c ño n g y có ñ dài 1 m ñ t sau 2 chân trư c vào v trí d t ong, hai ngư i hai bên nâng ép lên vùng d t ong và quan sát trâu bò có ph n ng ñau hay không? b. D t trâu, bò lên d c và xu ng d c và quan sát. Khi ñi lên, các khí quan trong xoang b ng d n v phía sau, d t ong không b chèn ép, con v t d ch u. Lúc ñi xu ng, d t ong b chèn ép, n u có ngo i v t trâu, bò s t ra ñau ñ n. c. Cho trâu, bò nh y qua rãnh hay b tư ng và quan sát ph n ng ñau c a con v t, khi b viêm d t ong do ngo i v t trâu, bò thư ng ñ ng d ng l i không dám nh y. d. D t trâu, bò quay ph i ho c quay trái ñ t ng t. Khi b viêm d t ong do ngo i v t, d t quay trái trâu, bò ñau ñ n và thư ng chùn chân, không bư c vì d t ong b chèn ép, khi quay ph i trâu, bò v n ñi bình thư ng. e. Dùng Arecolin ho c Pilocarpin tiêm vào dư i da cho trâu, bò, sau khi tiêm kho ng t 5 – 10 phút quan sát th y trâu, bò có ph n ng ñau d d i. Ph n ng ñau d d i này là Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….59
do thu c tăng cư ng cơ trơn d t ong co bóp m nh tác ñ ng vào ngo i v t gây ph n ng ñau. f. Trư ng h p ngo i v t là kim lo i có th dùng máy dò mìn ñ t vào v trí d t ong ñ phát hi n. 3. Khám d lá sách - V trí d lá sách: D lá sách bên ph i loài nhai l i, trong kho ng xương sư n 7 - 9, trên dư i ñư ng ngang k t kh p vai song song v i m t ñ t. - S n n: Dùng ngón tay hay n m tay n m nh vào các gian sư n 7, 8, 9 vùng d lá sách. N u con v t t ra khó ch u, ñau, né tránh, thư ng là tri u ch ng ngh n d lá sách và viêm d t ong do ngo i v t. - Gõ: Dùng búa gõ: gõ nh nhàng vùng d lá sách, có âm ñ c l n âm bùng hơi và không có ph n ng ñau là tr ng thái bình thư ng. N u gia súc t ra khó ch u, ñau là tri u ch ng ngh n d lá sách, viêm d múi kh . - Nghe: Dùng ng nghe ñ t vào v trí d lá sách ñ nghe. Ti ng nhu ñ ng c a d lá sách g n gi ng ti ng nhu ñ ng c a d c , nhưng nh hơn. Sau lúc ăn nhu ñ ng c a d lá sách khá rõ. Chú ý: lúc gia súc ăn th c ăn nhi u nư c thì nhu ñ ng d lá sách g n gi ng như nhu ñ ng ru t. Nhu ñ ng d lá sách m t là tri u ch ng ngh n d lá sách; n u y u thư ng g p trong các b nh s t cao. - Ch c dò: Dùng kim ch c dò vào v trí d lá sách, quan sát không th y ñ c kim quay hình con l c ho c dùng sering bơm dung d ch MgSO4 25% vào d lá sách, n u th y n ng tay, k t h p v i các tri u ch ng lâm sàng có th k t lu n con v t b ngh n d lá sách. 4. Khám d múi kh - V trí: D múi kh n m ph n dư i b ng, sát cung sư n, t xương sư n 12 ñ n m m ki m bên ph i. - S n n: ð i v i trâu, bò, dùng 3 ñ u ngón tay n m nh theo cung sư n ph i, vào trong và v phía trư c. Bê, nghé, dê, c u thì cho n m nghiêng bên trái ñ s n n d múi kh . - Gõ: Gõ d múi kh có âm ñ c, âm bùng hơi là tr ng thái bình thư ng. - Nghe: Nghe ti ng nhu ñ ng d múi kh như ti ng nư c ch y, g n gi ng nhu ñ ng ru t. Nhu ñ ng d múi kh tăng khi viêm d múi kh ; nhu ñ ng gi m khi d c b li t ho c b i th c. ð i v i bê, nghé giai ño n bú s a thư ng hay b r i lo n tiêu hóa do b viêm d múi kh , loét d múi kh , viêm ru t a ch y do E.coli (Colibacillosis) và Salmonella. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….60
VIII. Khám d dày ñơn 1. D dày ng a D dày n m sâu trong xoang b ng nên khám bên ngoài không có giá tr ch n ñoán. Quan sát các tri u ch ng bi u hi n bên ngoài, khi c n có th dùng ng thông d dày, khám tr c tràng và xét nghi m d ch d dày. Ng a bi u hi n tri u ch ng: cơ th g y sút, tr ng thái u o i, hay ng g t, thi u máu, niêm m c vàng thư ng do viêm loét d dày. Ng a bi u hi n ñau b ng ñ t ng t, nôn m a, ng i như chó ng i, vùng b ng t kho ng sư n 15 - 17 bên trái căng ñ y thư ng do co th t thư ng v , giãn d dày c p tính. Khi ti n hành thông d dày: hơi ra nhi u, chua, gia súc d u nh ng cơn ñau thưòng do giãn d dày c p tính. N u con v t v n ñau ñ n thì tìm nguyên nhân khác. V i ng a th vóc nh mà d dày b giãn n ng, có th khám qua tr c tràng ñưa tay v phía trư c th n trái, s g p d dày tròn, ñàn h i và di ñ ng theo nh p th . 2. D dày l n V trí bên trái xoang b ng. Khi quan sát th y vùng b ng bên trái căng to thư ng b ñ y hơi ho c b i th c. Khi d dày b chư ng hơi s vào như bóng khí. Kh d dày b b i th c s vào th y th c ăn r n ch c, n m nh làm l n có ph n x nôn. Ngoài ra m t s b nh gây viêm loét d dày (d ch t l n, phó thương hàn l n) khi n m nh vào vùng d dày cũng có th gây nôn. 3. D dày chó, mèo B i th c, ñ y hơi thì vùng b ng trái căng to. Khi n m nh tay vào vùng b ng, d dày b i th c thì th c ăn trong d dày c ng và ch c như n vào túi b t. Còn trư ng h p d dày b ñ y hơi n tay vào có c m giác như n vào túi khí. Khi n tay vào vùng b ng gia súc ñau, giãy gi a thì do viêm màng b ng, viêm d dày. Dùng phương pháp gõ vùng b ng giúp cho vi c ch n ñoán các b nh trên. 4. D dày gia c m Có th s d dày cơ bên trái cơ th , d dày tuy n không th s ñư c. N u trong d dày tuy n có ngo i v t c ng thì có th s ñư c. IX. Xét nghi m ch t ch a trong d dày Ho t ñ ng phân ti t c a d dày do các ñ u mút th n kinh v giác b thích kích ho c do các ch t có trong th c ăn, ch t n i ti t kích thích gây ph n x ti t. Khi d dày phân ti t không bình thư ng, tiêu hóa b r i lo n thì tính ch t và thành ph n d ch d dày b thay ñ i. Có th ch n ñoán b nh qua nh ng thay ñ i ñó. 1. Cách l y d ch d dày ð khám tình hình phân ti t, tính ch t phân ti t thì ch l y m t l n; khi ti n hành khám cơ năng phân ti t thì l y nhi u l n. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….61
Cách l y d ch d dày gia súc: Không cho súc v t ăn: gia súc l n nh n ăn t 12-16 gi , l n t 10-12 gi , chó t 8-10 gi . Sau ñó cho con v t ăn ch t kích thích: ng a dùng 500-1000 ml rư u 5%, l n: 50g bánh bao + 400 ml nư c ho c cho cháo cám; v i chó: 50-100 ml rư u 5% hay 400 ml canh th t. Sau 40 - 60 phút cho ăn ch t kích thích thì ti n hành l y d ch d dày ki m tra. Có th dùng ng thông d dày kích thích thành niêm m c d dày, sau ñó l y luôn d ch d dày mà không c n dùng ch t kích thích. N u khám kh năng phân ti t thì trong kho ng 2 gi 25 phút l y 6 l n: sau khi cho ch t kích thích 45 phút l y l n th nh t; sau ñó c 20 phút l y 1 l n. Ph i ki m tra riêng t ng l n l y ñ ch n ñoán ch c năng phân ti t c a d dày. 2. Xét nghi m lý tính - S lư ng: s lư ng d ch d dày ph n ánh kh năng phân ti t và liên quan m t thi t v i cơ năng nhu ñ ng c a d dày. V i gia súc kh e m t l n l y ñư c: Ng a: 2,5 lít. Chó: 250 ml. Khi s lư ng d ch ít thư ng do tuy n tiêu hóa r i lo n, hay th y trong viêm cata th thi u axit. - Màu s c: ki m tra ngay sau khi l y. D ch d dày bình thư ng: trong su t, loãng như nư c, màu hơi vàng. D ch d dày có màu ñ : do l n máu g p trong b nh loét d dày, t c m ch ru t, xo n ru t. D ch d dày màu vàng xanh: do l n m t trong các b nh gây r i lo n trao ñ i m t. Chú ý: màu d ch d dày ph thu c nhi u vào tính ch t th c ăn. - Mùi: d ch d dày m i l y có mùi chua ñ c b t, nh t là d ch d dày ng a. D ch có mùi th i: do ñ toan thi u, do t c ru t. D ch có mùi chua: do giãn d dày c p tính. - ð nh t: do niêm d ch, m nh th c ăn. Gia súc kh e, d ch d dày loãng như nư c, ít niêm d ch. Viêm cata d dày: d ch r t nhi u niêm d ch l ng xu ng thành l p c n dư i. Viêm xoang mũi: b t niêm d ch n i thành m t l p trên b m t d ch d dày. 3. Xét nghi m tính ch t hóa h c a. Xét nghi m ñ chua: D ch d dày có ph n ng toan do axit HCl, các mu i photphorat toan tính và lư ng nh axit h u cơ. ð ph n ánh ñ chua c a d ch d dày ngư i ta dùng khái ni m ñ axit: ñ axit là lư ng xút (NaOH) N/10 ñã trung hòa nó. G i là ñơn v axit ho c ñ axit (s lư ng mililit (ml) NaOH N/10 ñ trung hòa 100ml d ch v ). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….62
- Chu n ñ HCl t do Thu c th : 1/ Dimethylaminoazobenzol 1% trong c n 2/ NaOH N/10 Cách làm: Cho vào m t c c th y tinh nh 10 ml d ch v ñã l c, thêm 10ml nư c c t và 1-2 gi t ch th màu 0.5% dimethylaminoazobenzol. Có trong HCl t do, h n h p có màu ñ . B ng buret, nh t t dung d ch NaOH N/10 cho ñ n lúc xu t hi n màu h ng. ð axit t do = s NaOH N/10 ñã dùng x10. - Chu n ñ axit t ng s G m các axit trong d ch v ( HCl t do, HCl k t h p, các axit h u cơ khác, các mu i toan tính khác…) Thu c th : 1/ Phenolfthalein 1% trong c n 2/ NaOH N/10 Ti n hành: Cho vào m t c c th y tinh nh 10 ml d ch v ñã l c, thêm 10ml nư c c t ñ pha loãng và 2 gi t ch th màu Phenolfthalein. Chu n ñ b ng NaOH N/10 ñ n lúc xu t hi n màu h ng. ð axit t ng s = S ml NaOH ñã dùng x 10. - Chu n ñ axit k t h p Là HCl k t h p toan hóa protein trong th c ăn. Thu c th : 1/ Alizarin sulfat1% 2/ NaOH N/10 Ti n hành: Cho vào m t c c th y tinh nh 10ml d ch v , thêm 10ml nư c và 2 gi t ch th màu Alizralin, h n d ch có màu vàng. Nh t t NaOH N/10 cho ñ n lúc xu t màu tím thì d ng l i. ð axit k t h p = T ng s axit – S ml NaOH ñã dùng x 10. gia súc kh e m nh. ð axit chung HCl t do HCl k t h p Ng a 14-30 0-14 5-15 Chó 40-70 16-35 15-30 L n 30-60 10-30 10-20 - Chu n ñ thi u axit T c là thi u axit HCl không toan hóa h t s protein trong th c ăn. Thu c th : 1/ HCl N/10 2/ Dimethylaminoazobenzol0.5% Ti n hành: Cho vào m t c c th y tinh nh 10 ml d ch v , 10ml nư c c t và hai gi t ch th màu dimethylaminoazobenzol 0.5%. Nh t t dung d ch HCl N/10 vào cho ñ n khi xu t hi n màu h ng nh t thì d ng l i. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….63
ð axit thi u = S HCl N/10 ñã dùng x 10. ý nghĩa: ð axít cao: cơ năng tiêu hóa m nh, viêm cata d dày th cư ng toan. ð axit th p: cơ năng tiêu hóa y u, viêm d dày th như c toan. b. Xét nghi m s c t m t (bilirubin): Khi r i lo n tiêu hoá, trong các trư ng h p r i lo n trao ñ i s c t m t, s c t m t có trong d ch v . N u s lư ng nhi u thì d ch v màu xanh, có th phát hi n b ng m t thư ng. Xét nghi m: cho vài gi t d ch v lên m nh gi y l c, r i nh lên vài gi t Xanhmethylen 1%, n u xu t hi n màu h ng nh t: ph n ng dương tính (+). Ho c: cho vào ng nghi m 1-2 ml axit nitric ñ c, r i nh t t theo thành ng 1-2 ml d ch v c n xét nghi m. N u vòng ti p xúc xu t hi n màu vàng, tím, xanh: ph n ng dương tính. 4. Xét nghi m qua kính hi n vi L y d ch v lúc ñói, l c qua hai l n v i g c, ly tâm, l y ph n c n cho lên phi n kính, ñ y lamen r i quan sát trên kính hi n vi. Chú ý m nh th c ăn, t bào thư ng bì, h ng c u, vi khu n, ký sinh trùng… D ch v bình thư ng không có h ng c u nhưng có s lư ng ít các t bào b ch c u là do viêm d dày cata c p tính. Khi viêm d dày cata m n tính thì ñ HCl t do cao, có nhi u d ch nhày và không có t bào h ng c u. X. Khám ru t Ti p theo d dày là r t non: tá tràng, không tràng, h i tràng và ru t già: manh tràng, k t tràng (ñ i k t tràng. ti u k t tràng), tr c tràng li n v i h u môn. ð ng m ch treo tràng trư c và ñ ng m ch treo tràng sau cung c p máu cho ñư ng ru t. H lâm ba ru t r t phát tri n. Th n kinh th c v t chi ph i ho t ñ ng c a ñư ng ru t: dây phó giao c m hưng ph n tăng nhu ñ ng và phân ti t ru t. Dây th n kinh giao c m có tác d ng ngư c l i. Do c u t o ñư ng ru t lòai gia súc Vùng b ng trái ng a không gi ng nhau nên phương pháp 1. Ru t non; 2. K t tràng; 3. K t tràng trái khàm b nh cũng khác nhau. 1. Khám ru t loài nhai l i Ru t loài nhai l i t p trung trong h c b ng ph i m t khu v c khá h p, nên khám lâm sàng cho giá tr ch n ñoán ít nh t là ñ i v i gia súc l n. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….64
S n n: n m nh vùng b ng bên ph i gia súc ñau ñ n: do l ng ru t, xo n ru t, thoát v , viêm màng b ng. Gõ: tá tràng dư i m m ngang c a xương khum phía bên ph i; b trư c giáp vùng âm ñ c c a gan, b sau là cung sư n. Gõ tá tràng trâu bò có âm bùng hơi. Manh tràng phía trư c và phía dư i cánh xương hông; gõ có âm ñ c. K t tràng gi a vùng âm ñ c c a gan và manh tràng; gõ có âm bùng hơi. Không tràng và h i tràng mé dư i b ng sau d lá sách và d múi kh . Ph n trên có âm bùng hơi, ph n dư i có âm ñ c. Lúc gõ vùng ru t chú ý các bi u hi n t c ru t, xo n ru t, l ng ru t… Nghe ru t: Nhu ñ ng ru t loài nhai l i nghe m n, ti ng nhu ñ ng y u. Nhu ñ ng ru t m t: do t c ru t (do th c ăn tích l i trong ru t, l ng ru t, xo n ru t) và li t ru t. Nhu ñ ng ru t tăng: do kinh luy n ru t, viêm d dày và ru t c p tính, các nguyên nhân gây a ch y khác, gia súc b trúng ñ c c p tính. Khám tr c tràng: Ch y u ñ khám thai và khám bàng quang, khám th n. Ngư i khám ph i c t móng tay và mài th t nh n. T p khám b ng tay trái vì thu n l i cho vi c s vùng b ng ph i gia súc. Khi khám ph i c ñ nh gia súc th t ch c ch n. S vào tr c tràng trâu, bò kh e th y phân nhão. N u có nhi u d ch nhày, l n máu, mùi kh m g p trong các b nh như l ng ru t, xo n ru t, thoát v . Tr c tràng ñ y máu do xu t huy t, c u trùng, nhi t thán, ch n thương cơ gi i. Cho tay l n theo thành b ng ñ phát hi n thoát v , t c ru t, xo n ru t (ru t cu n thành m t ñám to). n m nh tay gia súc ñau do ru t l ng thành m t ño n ru t th ng, c ng. N u t c ru t do phân gây táo bón thì s vào có c m giác r t c ng. Ngoài ra có th khám m t s b ph n khác như bàng quang, t cung, bu ng tr ng và th n ph i. 2. Khám ru t ng a, la, l a Quan sát: vùng b ng ph i chư ng to do tích hơi ru t già; vùng b ng thóp l i do a ch y m n tính, ñói ăn. S n n: áp d ng v i ng a nh , nh ng con g y và chú ý hi n tư ng thoát v , viêm màng b ng. Gõ: Vùng b ng ph i ng a 1.K t tràng ph i; 2. Manh tràng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….65
Chia b ng trái làm 3 ph n: ph n trên là ti u k t tràng, ph n gi a là ru t non và ph n dư i là ñ i k t tràng. Bên ph i k ñư ng ngang t xương cánh hông xu ng dư i, v phía trư c; ph n dư i là vùng k t tràng ch y d c theo cung sư n, ph n trên là manh tràng. Vùng ru t non bình thư ng gõ có âm ñ c tương ñ i. Vùng ti u k t tràng: khi ru t tr ng gõ có âm bùng hơi; ñ y phân - âm ñ c. N u t c ru t vùng ñ i k t tràng gõ có vùng âm ñ c m r ng. Khi ru t tích ñ y hơi gõ xu t hi n âm tr ng chi m ưu th . Vùng manh tràng: ph n trên là âm bùng hơi, ph n dư i là âm ñ c tương ñ i hay âm bùng hơi. Khi manh tràng tích th c ăn gõ xu t hi n âm ñ c. Ngư c l i khi manh tràng tích hơi gõ xu t hi n âm tr ng. Nghe: Bên ph i, vùng hõm hông nghe ñư c ti ng nhu ñ ng c a manh tràng; phía dư i theo cung sư n là ti ng nhu ñ ng c a ñ i k t tràng. Phía b ng trái nghe l n lư t t trên xu ng là ti ng nhu ñ ng c a ti u k t tràng, c a ru t non và dư i cùng là ti ng nhu ñ ng c a ñ i k t tràng. T n s nhu ñ ng c a ru t già: 4 - 6 l n/phút, ru t non 8 - 12 l n/phút. Ti ng nhu ñ ng c a ru t non nghe rõ g n như ti ng nư c ch y. Ru t già nhu ñ ng nh , ti ng y u không rõ. Nhu ñ ng c a ru t ph thu c r t nhi u vào ph m ch t th c ăn, quá trình viêm nhi m trong ñư ng ru t. Nhu ñ ng ru t tăng do th c ăn, nư c u ng quá l nh; th c ăn b nhi m ñ c; viêm ru t; giai ño n ñ u ñ y hơi ru t. Nhu ñ ng ru t gi m do a ch y lâu ngày; ñ y hơi ru t n ng; ru t li t, t c; viêm ru t n ng; th n kinh phó giao c m quá c ch . Khám qua tr c tràng: Thư ng ñ ch n ñoán h i ch ng ñau b ng ng a: do t c ru t, l ng ru t, xo n ru t… ngoài ra, ñ khám th n, bàng quang, khám thai, gan, lách. Ru t non ng a, la ,l a, x p trong xoang b ng theo th t : tá tràng, không tràng, h i tràng. Ru t già: manh tràng; ñ i tràng phía dư i bên ph i, g p khúc hoành mô; ñ i k t tràng dư i bên trái, g p khúc ch u hông; ñ i k t tràng trên bên trái g p khúc hoành mô; ñ i k t tràng trên bên ph i; manh nang c a ñ i k t tràng; ti u k t tràng và tr c tràng. Khi ti n hành khám ph i c ñ nh gia súc ch c ch n. C ñ nh gia súc trong gióng, bu c hai chân sau kéo v phía trư c và kéo ñuôi sang m t bên. Dùng tay ph i ñ khám và th t cho h t phân trong tr c tràng trư c khi khám. Ch m 5 ñ u ngón tay l i, ñưa vào r c tràng l n nh ñ y tay v phía trư c. N u cơ vòng h u môn co th t m nh: do t c ru t, xo n ru t, l ng ru t, kinh luy n ru t, u n ván. N u cơ vòng h u môn giãn: do gia súc a ch y lâu ngày, n m lâu ngày, xương khum b t n thương. Trư ng h p tr c tràng có nhi u ch t nhày l n máu: do t c ru t, xo n ru t, l ng ru t, viêm ru t xu t huy t, c u trùng. N u tr c tràng có máu tươi thư ng tác ñ ng cơ gi i gây xu t huy t tr c tràng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….66
Cho tay ñ n b trư c xương ch u g p ti u k t tràng, phía dư i là bàng quang. Vùng ti u k t tràng ru t ñánh thành túi dài, ñ y nh ng c c phân c ng: t c ru t do táo bón. Vùng b ng trái là khu ñ i k t tràng. Ngay dư i xương ch u, phía dư i, hơi nghiêng v bên trái là g p khúc ch u hông. N u b t c ru t thì ñ i k t tràng bên trái ño n trên, ño n dư i và g p khúc ch u hông ch a ñ y phân căng to chi m h t khoang b ng trái. K t tràng ñ y hơi, b ng căng. Chú ý trư ng h p k t tràng t c và ph n trư c l i ñ y hơi. Ru t non hay xo n v i g p khúc ch u hông c a k t tràng bên trái hay v i g c manh tràng. N u cơ hoành b th ng, ru t ch y vào xoang ng c, xoang b ng tr nên r ng, áp l c r ng và ru t di chuy n nh theo ñ ng tác th . Trong xoang b ng, n u ru t non l ng vào nhau t o thành nh ng khúc như l p sư n, n m nh gia súc ñau. Manh tràng b t c t o thành túi to như qu bư i l n, ph n trên là khí, dư i c ng thư ng có s i. Manh tràng ñ y hơi chư ng to chi m c xoang b ng. Ru t non b t c thư ng ít g p. Chú ý thành b ng: không trơn, n gia súc ñau do viêm màng b ng. 3. Khám ru t non gia súc nh Khám ru t l n Ru t non bên ph i, ru t già bên trái. B ng chư ng to: do ñ y hơi, b i th c. B ng x p do a ch y lâu ngày. Dùng hai tay ép hai bên thành b ng, n m nh vào vùng b ng, th y t l i c c c ng do t c ru t, táo bón. Khám ru t dê, c u Hai chân ngư i khám k p c con v t tư th ñ ng, dùng tay ép hai bên thành b ng, n m nh, n u gia súc có c m giác ñau thư ng do táo bón, viêm nhi m ñư ng ru t. Khám ru t chó, mèo Khi khám có th cho con v t ñ ng hay n m. Dùng ñ u ngón tay n m nh vùng b ng, con v t ñau do t c ru t, l ng ru t, xo n ru t, viêm ru t. S vào th y phân ñ ng l i c c x p thành chu i trong xoang b ng do táo bón. S vào vùng b ng có c m giác bùng nhùng do tích d ch trong xoang b ng. Gõ ñ phát hi n ru t ñ y hơi, táo bón. Nghe th y nhu ñ ng ru t gi m, m t do con v t b t c ru t, viêm màng b ng. V i chó có th dùng X-quang và phương pháp n i soi, siêu âm vùng b ng. XI. Khám phân Phân gia súc g m bã th c ăn (ch t xơ, protit, lipit…), ch t ti t c a tuy n tiêu hóa, t bào thư ng bì niêm m c ru t tróc ra, ch t khoáng và m t s vi sinh v t thư ng có trong ñư ng ru t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….67
1. Khám phân b ng m t thư ng S lư ng: tùy thu c vào s lư ng và ch t lư ng th c ăn. Trâu bò kh e m t ngày ñêm ñi kho ng 15 – 35 kg phân; ng a: 15 – 20 kg; dê, c u: 2 -3 kg; l n: 1 – 3 kg; chó : 0.5 kg. Lư ng phân c a loài gia súc ăn th t ít hơn c a loài ăn c . Các trư ng h p a ch y phân nhi u nư c, s lư ng tăng. Gia súc b tóa bón phân c ng, s lư ng ít. Ru t t c gia súc không ñi ngoài. Trong h u h t các b nh có s t cao ñ u gây táo bón và lư ng phân ít. ð c ng: có liên quan ñ n lư ng th c ăn và tình tr ng tiêu hóa c a ñư ng ru t. Phân trâu bò t l nư c kho ng 85%, nhão, ñi ngoài thành t ng bãi. Phân ng a, 75% nư c, hình ng ru t, ñi ngoài thành hòn tròn. Phân dê, c u khô, 5,5% nư c, ñi ngoài thành viêm tròn, c ng. Phân l n hình ng ru t, phân gia c m khô, bên ngoài có l p màng tr ng. Các nguyên nhân gây tăng nhu ñ ng ru t – viêm ru t, nhi m ñ c t , l nh…gây a ch y, phân nhão và nhi u. Nhu ñ ng ru t gi m, phân ti t ít gây táo bón (do li t ru t, viêm ru t cata…) thì phân khô c ng. Màu s c: ph thu c r t nhi u màu s c th c ăn và tu i gia súc. Phân màu tr ng gia súc non: b nh phân tr ng (do không tiêu, do Colibacillosis), phó thương hàn. Phân nh t màu: do s c t m t ít trong b nh viêm gan,t c ng m t. Phân màu ñ do l n máu. N u ñ tươi do ch y máu ph n ru t sau; ñ th m ch y máu d dày, ph n trư c ru t. Ph n táo bón thư ng màu ñen, do gia súc b s t cao. Chú ý: màu phân thay ñ i do u ng thu c. Mùi: phân loài ăn th t th i, phân các loài gia súc khác không th i. Phân th i thư ng do r i lo n tiêu hóa, ñư ng ru t có quá trình lên men, th i r a. Niêm d ch nhi u, màng gi , m máu l n trong phân thư ng do b nh. Tăng niêm d ch d dày do phân ti t trên niêm m c ñư ng ru t tăng, táo bón lâu ngày, viêm cata ru t già. T c ru t, phân toàn niêm d ch l n máu. Phân có màng gi do nh ng s i huy t (fibrin), huy t c u, nh ng m nh t ch c niêm m c ru t bong ra, dính v i nhau t o thành, theo phân ra ngoài thành t ng m ng ho c theo hình ng ru t. Màng gi là tri u ch ng viêm ru t n ng và tiên lư ng ñi u tr không t t. M , có khi c nh ng m nh t ch c nh l n trong phân do niêm m c ru t, niêm m c d dày b loét long tróc ra. Phân l n máu: do ký sinh trùng (c u trùng, lê d ng trùng), loét ru t, xo n ru t, l ng ru t, viêm n ng, các b nh truy n nhi m như nhi t thán, d ch t … Phân l n nh ng b t khí: do r i lo n tiêu hóa và lên men. Phân gia súc có th có nh ng m nh v t l do gia súc ăn b y g p trong b nh d i, thi u khoáng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….68
2. Hóa nghi m phân M t s ca b nh c n ph i xét nghi m phân ñ giúp cho quá trình ch n ñoán ñư c chính xác. ð toan, ki m c a phân: ph thu c vào thành ph n và tính ch t c a th c ăn. Gia súc ăn c , b m t c a phân có tính toan y u, bên trong phân có tính ki m. Phân loài ăn th t và ăn t p, phân thư ng mang ki m, cũng có khi toan hay trung tính ph thu c vào tính ch t th c ăn. Trong ru t, th c ăn giàu protit phân gi i, phân thư ng ki m tính, th c ăn giàu lipit và gluxit lên men t o ra nhi u axit béo, phân toan. Phương pháp xét nghi m: nhúng gi y quỳ vào nư c c t cho ư t sau ñó áp nh vào phân và ñ c k t qu . Ho c: l y 2 - 3 g phân cho vào ng nghi m, r i thêm vào 10 ml nư c c t, ngoáy cho tan ñ u và ñ yên trong phòng 6 - 8 gi . Quan sát ph n nư c trên trong: toan; ñ c: ki m. Trong ch n ñoán viêm ru t c n xác ñ nh ñ ki m, toan c a phân ñ bi t con v t b viêm ru t th toan hay th ki m. Máu trong phân: xét nghi m phát hi n máu trong phân ñư c s d ng trong trư ng h p nghi phân có máu mà m t thư ng không nhìn th y ñư c. Thu c th : 1/ Benzidin 1% trong axit axetic ñ c (glacian, pha và dùng ngay). 2/ Nư c oxy già (H2O2) 3%. Cách làm: 2 – 3 g phân ki m nghi m trong ng nghi m, thêm vào 3 – 4 ml nư c c t, ngoáy cho tan r i ñun sôi. ð ngu i, l y vài gi t h n d ch trên vào m t ng nghiêm khác, cho thêm 10 - 12 gi t 1% Benzidin, nư c oxy già cùng lư ng 3%. N u h n d ch xu t hi n màu xanh: dương tính (có máu). Có th làm: 3 g phân, 1 ml axit axetic ñ c, 1ml ete (ether) etylic (ethylic); l c ñ u và ñ yên. hút vài gi t ph n trong trên và thêm vào 10 - 20 gi t 1% Benzidin, nư c oxy già cùng lư ng. H n d ch xu t hi n màu xanh: ph n ng dương tính. Các ph n ng tìm máu v i tu c th Bezidin ñ u d a trên nguyên t c trong h ng c u có men oxydaza, môi trư ng toan tính gi i phóng oxy trong nư c oxy già dư i d ng oxi nguyên t . Oxy nguyên t oxy hóa benzidin thành d n xu t màu xanh. Gia súc ăn các lo i th c như th t, ti t, gan…, hai ngày sau ph n ng tìm máu trong phân v n có k t qu dương tính. Do v y, lúc c n xét nghi m máu trong phân c a chó, mèo ph i chú ý ki m tra kh u ph n th c ăn c a chúng 1 - 2 ngày trư c. S c t m t trong phân: Trong phân gia súc kho không có bilirubin, ch có ít stecobilin, nhu m phân thành màu hơi ñen. M t s b nh (xem ph n “ khám gan”) làm r i lo n trao ñ i s c t m t và c n xét nghi m. Ki m tra Stecobilin trong phân - Xét nghi m ñ nh tính: Hoá ch t: dung d ch HgCl2 bão hòa ( 25.0 g HgCl2, 2.5 g NaCl và 500 ml nư c c t). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….69
Cách làm: cho 5 g phân ki m nghi m và 10 ml HgCl2 bão hòa, ngoáy cho ñ u trong ng nghi m và ñ yên trong vòng 24 gi . H n d ch bi n thành màu h ng ch ng t có stecobilin và tùy theo màu h ng ñ m hay nh t mà phán ñoán lư ng Stecobilin trong phân. - ð nh lư ng Stecobilin trong phân: Hóa ch t. 1/ FeSO4 16% 2/ NaOH 10% 3/ Axit axetic 5%. 4/ HCl ñ c 5/ Ete etilic 6/ Paradimethylaminobenzendehit. 7/ Dung d ch Natri axetac bão hào. Dung d ch chu n: Tr n 5ml dung d ch Na2CO3 (khan) bão hòa v i 94 ml nư c c t và 1ml phenoltalein 0.05% (trong c n 960). Dung d ch này có màu tương ñương màu c a dung d ch có n ng ñ 0.4 mg% Stecobilin (cũng như urobilin) sau khi ñã cho nh ng thu c th tương ng. B thang m u: dùng 5 ng nghi m ñ ng ñ u (ñư ng kính, ñ dày thành ng như nhau và màu th y tinh). Cho vào ng th nh t 10 ml dung d ch chu n; ng th 2: 7,5 ml dung d ch chu n thêm 2,5 ml nư c c t; ng th 3: 5 ml dung d ch chu n thêm 5ml nư c c t; ng th 4: 2,5 ml dung d ch chu n thêm 7,5 ml nư c c t và ng th 5: 1,25 ml dung d ch chu n thêm 8,5 ml nư c c t. Dùng nút cao su ñ y ch t và g n b ng vaselin. Năm ng trên có màu tương ñương v các n ng ñ Stecobilin: 0,4; 0,3; 0,2; 0,1; 0,05 mg% (trong xét nghi m này). Cho c 5 ng theo th t 1, 2, 3,…vào giá, dùng gi y ñen ñ y kín ánh sáng ñ làm b thang m u ñ nh lư ng Stecobilin trong phân và urobilin trong nư c ti u. Cách ñ nh lư ng: Cân 5g phân tươi cho vào ng nghi m ñ ng s n 20ml nư c c t, ngoáy ñ u. Thêm 20 ml dung d ch FeSO4 16%, l c ñ u t 30 - 40 l n, r i cho thêm 20 ml NaOH 20%, l c 60 l n, r i l c qua gi y l c. ðong l y 10 ml nư c l c cho vào bình g n, thêm 3ml axit axetic 15% (ñ toan hóa) và 10 ml ete, l c bình g n trong 2 phút, ñ yên cho h n h p l ng thành t ng ph n, ñ t ng nư c dư i cùng, r a s ch ph n ete b ng cách cho thêm 3 - 5 ml nư c c t và l c ñ u 30 - 40 l n, ñ cho l ng, b ph n nư c dư i. Cho vào ph n ete ñã ñư c r a s ch m t ít andehyt (kho ng b ng h t kê) và 1ml HCl ñ c. L c ñ u trong 2 phút, cho thêm 3 ml Natri axetac bão hòa. L c trong 1 phút. Ph n dung d ch màu h ng dư i ñư c ñ qua m t ng nghi m cùng c v i ng chu n ñ so màu v i thang m u. N u màu quá ñ m vư t ngoài thang m u thì ph i pha loãng b ng cách, cho thêm vào 1 ml HCl ñ c, 3 ml Natri axetac bão hòa và l c ñ u trong 1 phút r i ñem so màu. H x K x 6 x 20 X ( mg% Steco) = 100 H: lư ng dung dich cu i cùng ñưa so màu tính b ng ml Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….70
K: s mg Stecobilin c a ng ch n cùng màu; 6: vì ch dùng 10 ml nư c phân trong 60 ml nư c phân ñã hòa. 20: lư ng phân ch ñưa ki m nghi m ch 5g. Xét nghi m axit h u cơ: Lư ng axit h u cơ ph n ánh tình tr ng lên men th c ăn trong ñư ng ru t. Hóa ch t: 1/ Fe2(SO4) 30%. 2/ Phenolfthalein 1%. 3/ Ca(OH)2. 4/ Paradimethylaminoazobenzon. N 5/ HCl . 10 Cách làm: Cân 10g phân cho vào trong 100 ml nư c c t, ngoáy cho tan, thêm vào 2 ml Fe2(SO4)3 30%, 1,5 – 2 ml Phenolfthalein và 1 - 2g Ca(OH)2, ngoáy cho tan h n h p có màu N h ng. ð yên 10 phút, ñưa ra l c. ðong l y 25 ml nư c l c và dùng HCl , nh gi t cho ñ n 10 lúc dung d ch xu t hi n màu vàng nh t; h n d ch trung tính. Nh 12 - 15 gi t ch th màu N Paradimethylaminoazobenzon 0,5% và chu n ñ b ng HCl cho ñ n lúc xu t hi n màu 10 h ng ñ thì thôi. N Cách tính: Lư ng HCl ñã dùng (l n sau) x 4 = tương ñương v i lư ng axit h u cơ có 10 trong 10 g phân (có th tính ra gam HCl tương ñương lư ng axit h u cơ có trong 100 g phân). Ki m nghi m amoniac: Lư ng amoniac trong phân ph n ánh m c ñ th i r a, phân gi i protit trong ñư ng ru t. Chú ý: phân ki m nghi m ph i tươi, không l n nư c gi i. Cho 25 ml nư c l c phân ñã trung hòa (như trên) vào c c, thêm 5 ml formon trung tính N (formon pha loãng cùng lư ng v i nư c và trung hòa b ng NaOH ), vài gi t 10 N Phenolfthalein 1%. Chu n ñ b ng NaOH cho ñ n lúc xu t hi n màu h ng. 10 XII. Ch c dò xoang b ng 1. ý nghĩa ch n ñoán Khi quan sát th y con v t b ng to, th khó, gõ vào vùng b ng th y âm ñ c song song v i m t ñ t, chúng ta ti n hành ch c dò xoang b ng l y d ch ra ñ ki m tra xem d ch ñó là d ch viêm hay d ch phù, t ñó ch n ñoán ñư c nguyên nhân gây ra b nh và ñưa ra phương pháp ñi u tr thích h p. 2. Phương pháp ch c dò Khi ch c dò xoang b ng ph i c ñ nh gia súc ñ ng th t ch c ch n. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….71