Giáo trình chuẩn đoán bệnh gia súc Chương 6

Chia sẻ: Ma Ma | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

231
lượt xem 63
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 6 Khám hệ thống tiết niệu. Mục đích: khám bệnh ở các hệ thống, cơ quan tiết niệu của gia súc, chủ yếu là các bệnh ở thận và bàng quang. Ngoài ra tiến hành nước tiểu để có tư liệu giúp chẩn đoán bệnh

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chuẩn đoán bệnh gia súc Chương 6

Chương 6 Khám h th ng ti t ni u M c ñích: khám b nh các cơ quan h th ng ti t ni u c a gia súc, ch y u là các b nh th n và bàng quang. Ngoài ra ti n hành xét nghi m nư c ti u ñ có tư li u giúp ch n ñoán b nh ñư ng ti t ni u cũng như b nh toàn thân. I. Khám ñ ng tác ñi ti u Nư c ti u t các th n ti u c u, ch y v b th n, r i theo b th n theo ng d n li n t c xu ng bàng quang. Trong bàng quang nư c ti u tích t ñ y ñ n m c ñ nào ñó, làm căng bàng quang s gây kích thích ñi ti u, t ng nư c ti u ra ngoài. Khám ñ ng tác ñi ti u: tư th ñi ti u, lư ng nư c ti u và các bi u hi n khác thư ng. 1. Tư th ñi ti u Gia súc kh e ñi ti u ñ u có chu n b , như ñang n m thì ñ ng d y, ng ng làm vi c, ng ng ăn… Bò cái khi ñi ti u, hai chân sau d ng ra, ñuôi cong, b ng thóp l i; trâu bò ñ c l i v a ñi v a ăn v a ñi ti u, nư c ti u ch y ròng ròng. Ng a lúc ñi ti u, hai chân sau d ng ra, hơi lùi v phía sau và ph n thân sau th p xu ng. L n cái ñi ti u gi ng trâu, bò cái. L n ñ c ñi ti u t ng gi t liên t c. N u ñư ng d n nư c ti u có b nh, tư th gia súc ñi ti u thay ñ i. ví d : khi viêm ni u ñ o, gia súc ñi ti u ñau, rên r , ñ u quay nhìn b ng, hai chân sau ch m l i. 2. S l n ñi ti u Trong m t ngày ñêm, trâu, bò ñi ti u 5 - 10 l n; ng a 5 - 8 l n; dê, c u 1 - 3 l n; chó, l n: 2 - 3 l n. Chó ñ c khi ng i th y mùi nư c ti u là ñi ti u. Chú ý các tri u ch ng sau: ði ti u ít (Oliguria): s l n ñi ti u ít, lư ng nư c ti u ít. Nư c ti u màu s m, t tr ng cao. Do viêm th n c p tính, các b nh làm cho cơ th m t nư c nhi u – a ch y n ng, ra nhi u m hôi, s t cao, th m xu t, nôn m a. Không ñi ti u (Anuria): không ñi ti u do th n, như lúc viêm th n c p tính n ng, thì bàng quang tr ng. Có th ch n ñoán qua tr c tràng. Gia súc không ñi ti u ñư c do bàng quang, n u b v bàng quang thì gia súc ñau ñ n, nư c ti u tích l i trong xoang b ng, ch n ñoán qua tr c tràng và ch c dò xoang b ng. N u do co th t cơ vùng bàng quang, li t bàng quang, t c ni u ñ o thì nư c ti u căng ñ y bàng quang, ch n ñoán phân bi t qua tr c tràng. Chú ý: gia súc nh t là trâu bò ñ c gi ng hay viêm bàng quang xu t huy t d n ñ n t c ni u ñ o. ði ñái d t (Pollakiuria): là ñi ñái nhi u l n ít m t; ñi ñái nhi u l n, lư ng nư c ti u nhi u, g i là ña ni u (Polyuria). ði ñái d t: S i ni u ñ o, gia súc cái ñ ng h n, nh t là viêm ni u ñ o. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….81
ða ni u là tri u ch ng viêm th n m n tính, h p th tiêu d ch th m xu t trong cơ th . U ng nhi u nư c, u ng thu c l i ti u cũng gây ña ni u. Gia súc ña ni u nư c ti u màu nh t, t tr ng th p, trong su t. ði ñái không c m ñư c (Enuresis): ñi ñái không có ñ ng tác chu n b , nư c ti u ch y r liên t c. Do không ñi u ti t ñư c ñ ng tác ñi ti u: li t cơ vòng co th t bàng quang, c t s ng lưng b t n thương; gia súc hôn mê, n m lâu ngày. ði ñái ñau (Stranguria): gia súc ñi ñái rên, ñ u quay nhìn b ng, ñuôi cong chân cào ñ t… b nh: viêm bàng quang, viêm ni u ñ o, t c ni u ñ o, viêm tuy n ti n li t. II. Khám th n gia súc thư ng ch chú ý b nh viêm th n (Nephritis), b nh th n (Nephrosis) và b nh viêm b th n (Pyelitis). Ch n ñoán nh ng b nh trên thư ng khó; vì gia súc không bi t nói, tri u ch ng ñau vùng th n thư ng b b qua. 1. Nh ng tri u ch ng chung Nh ng tri u ch ng chung sau ñây c n chú ý khi khám th n b b nh: - Th y thũng mi m t, bìu ñái, dư i b ng, b n chân…Do b nh có th n, bài ti t tr ng i, NaCl tích l i nhi u trong máu, trong t ch c; Albumim trong máu theo nư c ti u ra ngoài… làm thay ñ i áp l c keo c a máu, c a t ch c, gây th y thũng. - ð ng tác ñi ti u, lư ng nư c ti u, tích ch t nư c ti u thay ñ i. Trong nư c ti u có th có huy t s c t , nh ng c n b nh lý khác… - Trúng ñ c ure do ch t ñ c, ch t th i c a trao ñ i ch t trong cơ th không th i ra ngoài, tích l i trong t ch c cơ th gây ra. Gia súc rũ, tiêu hoá r i lo n, nôn có khi a ch y. ð ng tác hô h p thay ñ i, th khó có trư ng h p viêm ph i, th y thũng ph i. Trúng ñ c ure n ng, b nh súc hôn mê, ch t. - Tim thay ñ i: huy t áp cao, ti ng tim th hai tăng, trư ng h p n ng ti ng tim th hai tách ñôi, tâm th t trái n dày, m ch c ng. - ðáy m t gia súc viêm th n có thay ñ i ñáng chú ý: vi m ch qu n sung huy t, th n kinh th giác th y thũng; xung quanh th vàng nh ng ñi m xu t huy t xen l n nh ng ñi m tr ng. 2. Nhìn và s n n vùng th n Nhìn vùng th n có th phát hi n nh ng thay ñ i vùng th n nh ng gia súc nh khi th n có b nh. V trí c a th n: n m hai bên c t s ng. loài nhai l i: th n trái t ñ t s ng lưng th 2 - 3 ñ n ñ t th 5 - 6; bên ph i t xương sư n th 12 ñ n ñ t s ng lưng th 2 - 3. Th n trâu bò có nhi u thùy; th n dê, c u trơn. Ng a: th n trái: xương sư n th 17 - 18 ñ n ñ t s ng lưng 2 - 3; th n ph i: xương sư n th 14 - 15 ñ n xương sư n cu i cùng. Th n l n n m dư i ñ t s ng lưng 1 - 4. Th n loài ăn th t: ñ t s ng lưng 2 – 4 bên trái; th n ph i ñ t 1 - 3. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….82
Khi khám: gia súc nh ñ ñ ng t nhiên; gia súc l n c ñ nh và khám qua tr c tràng. S n n bên ngoài: tay trái ngư i khám ñ nh lên vùng khum lưng làm ñi m t a; tay ph i gõ nh lên s ng lưng theo vùng th n và theo dõi ph n ng c a gia súc. Viêm th n n ng, gõ vùng th n gia súc ñau – tránh xa. S qua tr c tràng V i trâu bò: l n th ng tay v phía trư c, s ñư c th n trái treo dư i c t s ng, di ñ ng. Th n sưng to do viêm; m t qu th n g gh : viêm th n m n tính, lao th n. Qu th n bé – teo. ng a qua tr c tràng, th ng tay l n ñ n ñ t s ng lưng th 2 - 3 thì s ñư c th n trái. n nh qu th n, gia súc ñau- t ra khó ch u: do viêm th n c p tính ho c m . Qu th n to, s lùng nhùng: th n th y thũng ( gia súc r t ít th y). Th n c ng, g gh : u th n. Khám th n gia súc nh : hai tay hai bên theo c t s ng vùng khum, l n m nh s vùng th n, chú ý gia súc có bi u hi n ñau ñ n. L n có t ng m d y, s n n bên ngoài ñ khám th n k t qu không rõ. 3. Th nghi m ch c năng th n Trong th c ti n thú y thư ng không c n thi t ph i ti n hành th nghi m ch c năng. Vi c nghiên c u v m t này cũng không ñư c chú ý. Th nghi m b ng indigocarmin Là m t thí nghi m c ñi n. Tiêm indigocarmin và cơ th , nó s ñư c th i ra ngoài th n. Th i gian thu c th th i ra ngoài do ch c năng th n quy t ñ nh. ng a: tiêm b p th t 6 ml indigocarmin 5%. Th n ng a kh e, 15 - 20 phút sau indigocarmin th i ra trong nư c ti u, nư c ti u có màu xanh; 3 - 4 gi sau. nư c ti u nhu m màu ñ m nh t và kéo dài 14 gi thì indigocarmin th i h t ra ngoài. N u th i gian th i indigocarmin kéo dài là do ch c năng th n kém. Th nghi m ch c năng cô ñ c Ch c năng tái h p th ñư c th c hi n các ng d n. R i lo n cô ñ c nư c ti u ph n ánh s m nh t ch c năng th n r i lo n. Th nghi m: lâý nư c ti u trong ngày ñ u: ghi l i s l n th i nư c ti u, lư ng nư c ti u và ño t tr ng. Ngày ti p theo, không cho gia súc u ng nư c và theo dõi th i nư c ti u theo các ch tiêu trên. L p b ng theo dõi các ch tiêu trên gi a ngày th nh t và ngày th hai. Bình thư ng, lư ng nư c ti u gi m, nhưng t tr ng l i tăng, rõ nh t là lúc 8 - 19 gi c a ngày th hai (t tr ng t 1,035 tăng ñ n 1,043 – 1,054). Lư ng nư c ti u gi m nhưng t tr ng nư c ti u tăng ít ho c không tăng là tri u ch ng ch c năng th n kém. III. Khám b th n Chú ý: viêm b th n thư ng ch g p gia súc l n, khám qua tr c tràng s vùng b th n gia súc ñau. K t qu không rõ. Khám ng d n nư c ti u (t b th n xu ng) bàng quang. ðo n ng d n này n m trong xoang b ng. Trư ng h p b viêm, ng d n sưng c ng thì có th s ñư c qua tr c tràng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….83
IV. Khám bàng quang Bàng quang n m ph n dư i xương ch u: trâu bò hình qu lê, ng a hình tròn; lúc ch a ñ y nư c ti u to b ng cái bát. Cho tay qua tr c tràng hư ng xu ng xoang ch u có th s ñư c bàng quang lúc ñ y nư c ti u. Gia súc kh e, bàng quang bình thư ng: n nh tay vào bàng quang có nư c ti u s kích thích bàng quang co th t ñ y nư c ti u ra cho ñ n lúc h t. N u bàng quang x p, nhưng gia súc l i bí ñái thì c n thi t ch c dò xoang b ng: - Xoang b ng có nư c ti u – v bàng quang. - Xoang b ng tr ng – bí ñái do th n (viêm th n c p tính n ng). Bàng quang căng ñ y nư c ti u: - n m nh tay vào bàng quang, nư c ti u ch y ra; thôi n, nư c ti u thôi ch y – li t bàng quang. - n m nh, nư c ti u v n tích ñ y căng bàng quang – t c ni u ñ o trong b nh viêm bàng quang xu t huy t, s i ni u ñ o (ít th y). - Bí ñái gia súc trong nhi u ca b nh do táo bón: móc h t phân tr c tràng thì h t bí ñái. S n bàng quang gia súc ñau: viêm bàng quang c p tính, s i ni u ñ o. ng a: chú ý viêm màng b ng. Soi bàng quang Khám bàng quang gia súc cái Kính soi bàng quang g m m t cán b ng kim lo i g n v i m t bóng ñèn nh . Trư c khi soi, nên thông bàng quang l y h t nư c ti u, r a s ch b ng nư c sinh lý, nh t là nhưng ca b nh nư c ti u ñ c có l n máu, m . Soi bàng quang phát hi n vùng viêm, loét, s i trong bàng quang. V i gia súc th vóc nh có th chi u ho c ch p b ng X – quang và siêu âm. V. Khám ni u ñ o Ni u ñ o con ñ c b t c, viêm, b s i; ni u ñ o con cái: viêm, t c, h p. Khám ni u ñ o con ñ c: ph n ni u ñ o n m trong xoang ch u thì khám qua tr c tràng, nhưng khó khăn; ño n vòng qua dư i xương ng i thì s n n bên ngoài. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….84
Ni u ñ o con cái m ra trên m t dư i âm ñ o. cho ngón tay vào s n n qua âm ñ o. Thông ni u ñ o Trong nhi u ca ch n ñoán c n thông ni u ñ o. Thông ni u ñ o còn ñ ñi u tr viêm t c ni u ñ o. D ng c thông: ng H ng n c ti u ki m nghi m thông ni u ñ o các lo i, tùy 1,2. Ng a c; 3. Ng a cái; 4. Bò cái gia súc to nh . Chu n b : r a th t s ch ng thông, nh t là trong ,lòng ng. Bôi vaselin ph n ng thông n m trong ni u ñ o. N u thông ni u ñ o con cái thì ph i c t nh n ngón tay tr ñ khi c ñ nh c a ni u ñ o không gây sây sát âm h . Thông ni u ñ o trâu bò ñ c: vì có ño n ni u ñ o hình ch S nên khó thông. Khi c n thi t: gây tê t i ch b ng 15 - 20 ml novocain 3% và dùng ng thông m m. Thông ni u ñ o trâu, bò cái, ng a cái Chú ý: c ñ nh t t gia súc. R a s ch âm h gia súc. Ngư i thông ñ ng sau gia súc, tay ph i c m ng thông. Cho ngón tr tay trái vào âm h tìm l ni u ñ o, r i dùng ñ u ngón tay c ñ nh. Cho ng thông vào theo ngón tay tr . L n d n ng thông làm sao ng thông l t ñư c vào c a ni u ñ o mà ngón tay ñang c ñ nh. Khi ñã ch c ch n ng thông vào l ni u ñ o, kéo ngón tay ra và ñ ng th i ñ y ng thông vào. ð n bàng quang nư c ti u l p t c ch y ra. Thông ni u ñ o ng a ñ c: c ñ nh t t ng a ñ c trong gióng, tránh nguy hi m cho ngư i ch n ñoán. R a s ch dương v t và kéo quy ñ u ra, dùng v i g c b c l i ñ c ñ nh. Cho ng thông vào t t cho ñ n lúc nư c ti u ch y ra. VI. Xét nghi m nư c ti u Nư c ti u xét nghi m ph i h ng lúc gia súc ñi ti u; khi c n thì thông bàng quang ñ l y. Nư c ti u l y xong ph i ki m tra ngay. N u ñ qua ñêm thì ph i b o qu n t t, t t nh t là trong t l nh, c 1 lít nư c ti u cho vào 5ml chloroform ho c m t ít timon (thylmol) hay benzen ñ ph trên m t l p m ng ch ng th i. Nư c ti u ñ xét nghi m vi trùng thì l y ph i tuy t ñ i vô trùng và không cho ch t ch ng th i. Trư c khi xét nghi m nư c ti u nên tinh khi t nư c ti u b ng cách l c qua gi y l c. 1. Nh ng nh n xét chung S lư ng nư c ti u Trâu, bò m t ngày ñêm ñái t 6 - 12 lít nư c ti u, nhi u nh t 25 lít. Nư c ti u màu vàng nh t, mùi khai nh , trong su t; ñ lâu màu th m l i chuy n sang màu nâu. Ng a 24 gi cho kho ng 3 - 6 lít, nhi u nh t là 10 lít. Nư c ti u ng a màu vàng nh t ñ n màu vàng nâu, n ng, ñ c, nh t, ñ lâu s l ng m t l p c n, ñó chính là các mu i carbonat Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….85
canxi, oxalat canxi…Phenon (phenol) oxy hóa thành m t l p màu ñen trên b m t, ñ càng lâu l p ñó càng dày. L n m t ngày ñêm: 2 - 4 lít, nư c ti u màu vàng, trong su t, mùi khai, ñ lâu cũng l ng c n. Chó ñái 0,5 - 2 lít, màu vàng nh t, ñ lâu l ng ít c n. Lư ng nư c ti u thay ñ i r t nhi u theo ch ñ ăn u ng, theo th c ăn, khí h u và ch ñ làm vi c. V i cơ th gia súc, lư ng nư c ti u liên quan m t thi t v i ch c năng th n, tim, ph i, ñư ng ru t và quá trình ra m hôi. Gia súc ñái ít, lư ng nư c ti u ít: các b nh có s t cao, viêm th n c p tính, b nh ra nhi u m hôi; viêm màng ph i th m xu t, viêm màng b ng th m xu t; trong các ca nôn m a, a ch y n ng, m t nhi u máu. Không ñi ti u (xem ph n “ ñ ng tác ñi ti u”). ði ñái nhi u, lư ng nư c ti u tăng: viêm th m xu t h p thu, kỳ tiêu tan trong viêm ph i thùy, viêm th n m n tính. S lư ng nư c ti u (lít) c a gia súc trong 1 ngày ñêm: Trâu bò 6 - 12 Ng a 3–6 Dê, c u 0,5 - 1 L n 2-4 Chó 0.25 - 1 Mèo 0,1 - 0,2 Th 0.04 - 0.1 Màu s c nư c ti u Cho nư c ti u vào c c th y tinh, che ñ ng sau m t t gi y tr ng ñ quan sát. Nư c ti u trâu bò màu vàng nh t, nư c ti u ng a th m hơn. Nư c ti u chó vàng tươi, c a l n nh t g n như nư c. ði ñái ít, nư c ti u ít thì t tr ng cao, màu s m. Nư c ti u th m g n như ñ : trong các b nh s t cao, viêm th n c p tính, viêm gan, các b nh truy n nhi m, huy t bào t trùng. Nư c ti u loãng, nh t – ch ng ña ni u. Nư c ti u ñ : vì có h ng c u, huy t s c t (xem ph n “ Xét nghi m huy t ni u”). Nư c ti u màu vàng: ch ng bilirubinuria và urobilinuria. Nư c ti u có màu tr ng: trong nư c ti u có nhi u h t m ho c tr m . Chú ý Lipuria hay có chó. Nư c ti u ñen: vì có nhi u indican trong b nh xo n ru t, l ng ru t. Chú ý màu c a thu c: u ng antipirin nư c ti u màu ñ ; Satonin, nư c ti u màu vàng ñ ; tiêm Xanh metylen (methylen blue), nư c ti u có màu xanh. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….86
ð trong Quan sát nư c ti u trong bình th y tinh. Nư c ti u c a ng a, la, l a ñ c vì có nhi u caxi carbonat và canxi photphat không tan, ñ lâu s l ng c n. N u nư c ti u các gia súc trên trong là tri u ch ng b nh. Nư c ti u các gia súc kh e trong, không l ng c n. N u ñ c, l ng nhi u c n là tri u ch ng b nh. Vì trong nư c ti u có nhi u niêm d ch, các t bào h ng c u, các t bào thư ng bì, các m nh t ch c – c n b nh lý làm nư c ti u ñ c. Xét nghi m nư c ti u ñ c 1. Cho nư c ti u ñ c qua gi y l c, nư c ti u trong su t, ch ng t nư c ti u ñ c do c n b nh lý không tan. 2. Cho ít axit axetic, nư c ti u n i b t và tr thành trong su t - ñ c do mu i carbonat; n u nư c ti u không sinh b t, nhưng cũng trong su t – do các mu i photphát. 3. ðun sôi hoăc cho ki m vào, nư c ti u trong su t: do có nhi u mu i urat; ñun sôi v n ñ c, cho thêm HCl loãng thì nư c ti u trên nên trong- vì nhi u mu i oxalat. 4. Thêm KOH 20% vào, nư c ti u ñ c tr thành trong su t d ng th ch loãng - do có m l n vào. 5. Cho ete ho c c n (ethylic) cùng lư ng v i nư c ti u, nư c ti u tr nên trong su t – trong nư c ti u có nhi u h t m . 6. Qua các bư c trên nư c ti u v n ñ c thì do có nhi u vi trùng. ð nh t Nư c ti u khai do lên men ure thành amoniac: do nư c ti u t c bàng quang – li t bàng quang, t c ni u ñ o. Nư c ti u th i: viêm bàng quang ho i thư. T tr ng nư c ti u L c nư c ti u qua các v i g c r i cho vào c c th y tinh và nh nhàng cho t cho k vào. N u nư c ti u quá ít thì pha thêm nư c t nhiên vào và k t qu tính b ng cách: nhân (x) hai s sau cùng v i s l n pha loãng nư c ti u. Ví d : S ñ c trên t tr ng k = 1,025, nư c ti u ñư c pha loãng 2 l n thì t tr ng th c: 1,050 (25 x 2). Chú ý: s ghi trên t tr ng k v i nư c ti u ño nhi t ñ 150C. Nhi t ñ thay ñ i, t tr ng thay ñ i: n u nhi t ñ tăng 30C thì ghi trên t trong k + 0,001; và th p 30C thì làm ngư c l i – tr 0,001. T tr ng nư c ti u c a gia súc. Bò 1,025 - 1,050 Ng a 1,025 - 1,055 Dê, c u 1,015 - 1,065 L n 1,018 - 1,022 Chó 1,020 - 1,050 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….87
mèo 1,020 - 1,040 Th 1,010 - 1,015 T tr ng nư c ti u tăng do nư c ti u ñ c: thi u nư c do gia súc ra nhi u m hôi, nôn m a, viêm th n c p, suy tim và viêm th m xu t. Nư c ti u loãng, t tr ng gi m: th c ăn nhi u nư c, viêm th n m n tính, xetôn huy t bò, h p thu d ch th m xu t. 2. Hoá nghi m nư c ti u ð ki m, toan Gia súc ăn c – ng a, dê, c u, trâu, bò – nư c ti u thư ng ki m. Th c ăn th c v t qua tiêu hóa c a cơ th cho nh ng s n v t th i ra ngoài ki m tính, như các lo i bicacbonat. Th c ăn ñ ng v t, trong protit có nhi u S, P, N, qua trao ñ i ch t c a cơ th thành H2SO4, H3PO4 và các mu i toan tính khác. Vì v y, nư c ti u gia súc ăn th t như chó mèo thư ng toan tính. Nư c ti u loài ăn t p lúc toan lúc ki m tùy theo tính ch t th c ăn. Nư c ti u lo i ăn c toan tính là tri u ch ng b nh: ñói lâu ngày, ra nhi u m hôi, viêm ru t cata, viêm ph i n ng, còi xương, m m xương, s t cao. Nư c ti u ng a toan thì trong su t, ít l ng c n. Nư c ti u loài ăn th t ki m do nư c ti u tích l i trong bàng quang, ure chuy n hoá thành amoniac: viêm t c bàng quang. Nư c ti u có nhi u m , m nh t ch c, t bào thư ng bì b trương to, phân gi i nư c ti u cũng ki m tính. Ch n ñ toan, ki m Ch n ñ toan 10 ml nư c ti u, thêm 40 ml nư c c t ñ pha loãng và 1-2 gi t Phenolfthalein 1%. Ch n ñ NaOH N/10 ñ n lúc xu t hi n màu h ng nh t không m t màu. Lâý lư ng HCl ñ bi u th ñ axit trong 100 ml nư c ti u X (ñ toan, g) = H x 10 x 0,00365 H: s ml NaOH ñã dùng 0,00365 là kh i lư ng HCl trong 1ml HCL N/10. Ch n ñ ki m Làm như trên, nhưng ch th màu Natri alizarinsunfat và ch n ñ b ng HCl N/10 ñ n lúc xu t hi n màu vàng. L y lư ng NaOH bi u th lư ng ki m trong 100 ml nư c ti u: X (lư ng ki m, g%) = G x 10 x 0.004 G: s ml HCl ñã dùng; 0,004 g là kh i lư ng NaOH trong 1ml NaOH N/10 Abumin ni u (Albuminnuria) G i albumin ni u là do thói quen, th t ra ph i g i là protein ni u (proteinuria), vì n u có albumin trong nư c ti u thì có c globulin. Các xét nghi m albumin trong nư c ti u ñ u d a trên nguyên t c protein s k t t a khi g p nhi t ñ cao, axit ho c kim lo i n ng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….88
Nư c ti u ki m nghi m ph i trong su t. N u ñ c ph i l c, n u ki m ph i toan hoá, nh t là nư c ti u ng a. Các xét nghi m ñ nh tính ðun sôi. Trong 1 ng nghi m: 5 ml nư c ti u, 2 - 3 gi t axit axetic 10%, l c ñ u và ñun t t trên ng n l a ñèn c n. N u nư c ti u ñ c, cho thêm 1 - 2 gi t axit nitric 25% không m t ñ c – ph n ng dương tính. ð m n c m c a phương pháp 1/30.000 – 1/40.000. Chú ý: khi toan hoá nư c ti u theo li u lư ng trên. N u toan hóa quá nhi u axit, protein s b hoà tan, k t qu xét nghi m s sai. Căn c ñ ñ c theo phương pháp ñun sôi ñ tính lư ng protein trong nư c ti u: Ký Hàm lư ng protein trong nư c Ph n ng trong ng nghi m hi u ti u - Không có Trong su t ± 0.01 – ít hơn ð cm 0.01 – 0.05 V nñ cy u + 0.1 ð c và t a kho ng 1/10 c t nư c ti u +++ 0.2 – 0.3 K t t a như bông, cao kho ng 1/4 c t nư c ti u ++++ R t nhi u 0.5-1.0 K t t a thành c c, cao kho ng1/2 c t 2–3 ðông hoàn toàn Phương pháp dùng axit nitric (phương pháp Heller) Trong ng nghi m: 3 - 5 ml axit nitric 50% và theo thành ng cho ti p 2 - 3 ml nư c ti u ki m nghi m (ñã toan hoá). N u vòng ti p xúc v n ñ c tr ng: Ph n ng dương tính: trư ng h p lư ng protein ít, vòng ñ c xu t hi n sau 2 - 3 phút. ð nh y c a phương pháp: 0.033%. Phương pháp dùng axit sunphoxalixilic 20% (axit sunfosalicilic) – phương pháp Rock – Williame) Trong ng nghi m: 5 ml nư c ti u r i nh thêm 10 gi t axit sunphoxalixilic 20%. Nư c ti u v n ñ c như mây, có th k t t a. N u là anbumo (albumone) v i axit sunphoxalixilic 20% cũng cho k t t a nhưng ñun sôi thì h t, ñ ngu i l i xu t hi n. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….89
ð nh y c a phương pháp: 1/60.000. Phương pháp này dùng ph bi n trong lâm sàng, ñ c bi t khi ki m nghi m nư c ti u ki m tính. Phương pháp dùng c n Trong ng nghi m 5ml nư c ti u, r i nh nhàng theo thành ng nghi m cho 1 l p c n. N u vòng ti p xúc cho k t t a tr ng thì ph n ng dương tính. ý nghĩa ch n ñoán: Trong nư c ti u gia súc không có protein, các phương pháp tìm anbumin ñ u cho k t qu âm tính. N u có albumin ni u là tri u ch ng c n chú ý. Anbumin ni u t th n do cơ năng siêu l c c a th n b r i lo n, protein trong máu theo nư c ti u ra ngoài – g i là anbumin ni u th t. Anbumin ni u th t sinh lý: do lao ñ ng quá s c, th i gian ch a, do quá l nh, có lúc do ăn quá nhi u protein… lo i anbumin này xu t hi n th i gian ng n, trong nư c ti u không có c n b nh lý. Anbumin ni u th t do b nh: viêm th n c p tính trong hàng lo t các b nh truy n nhi m, các trư ng h p trúng ñ c, b ng n ng, m t s b nh n i khoa n ng… Do th n có t n thương, protein ni u theo nư c ti u ra ngoài. ð c ñi m lo i anbumin ni u này là trong nư c ti u có c n b nh lý và có b nh c nh tương ng. Anbumin ni u ngoài th n - Anbumin ni u gi : do viêm b th n, viêm bàng quang, viêm ni u ñ o. ð phân bi t anbumin ni u th t v i anbumin ni u gi c n xét nghi m c n nư c ti u và k t h p v i b nh c nh. B nh lan tràn t th n ñ n b th n, bàng quang gây anbumin ni u thì g i là anbumin ni u h n h p. Trong lâm sàng anbumin ni u thư ng là tri u ch ng th n t n thương – Nhưng chú ý là s lư ng anbumin trong nư c ti u không t l thu n v i m c ñ b nh th n. Xét nghi m h ng c u và huy t s c t (Hemoglobin) trong nư c ti u Các xét nghi m dư i ñây ñ u cho k t qu ph n ng dương tính khi trong nư c ti u có h ng c u, huy t s c t ho c s c t c a cơ th (mioglobin). Phương pháp dùng thu c th Benzilin (phương pháp Adler) Trong m t ng nghi m: m t ít b t benzilin b ng h t kê và 2 ml axit axetic ñ c, l c cho ñ u. Thêm vào 2 ml H2O2 3%, l c ñ u. R i cho nư c ti u ki m nghi m vào t t theo thành ng. Vòng ti p xúc xu t hi n màu xanh – ph n ng dương tính. N u máu trong nư c ti u ít, có th làm theo cách sau ñ r nh n k t qu : Trong 1 ng nghi m: 10 ml nư c ti u ñun sôi ñ phá v men oxy hoá, thêm 10 gi t axit axetic ñ toan hoá nư c ti u. Cho 3 ml ete etylic l c ñ u r i ñ yên ñ ete n i lên trên. Hút l y ph n ete trong có ph n huy t s c t ñ làm ph n ng benzilin theo các bư c như trên. ð nh y c a ph n ng: 1/40.000. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….90
Phương pháp dùng thu c th Pyramidon Trong ng nghi m: 0,5 mlaxit axetic ñ c, 2 ml nư c ti u, l c ñ u; thêm vào 2 ml pyramidon 5% (trong c n) và 0,5 ml H2O2 3%. H n h p bi n thành màu tím – ph n ng dương tính. Phương pháp dùng Phenolphtalein (phương pháp Collo) Trong ng nghi m 3 ml nư c ti u và 3 ml thu c th Phenoltalein; tr n ñ u r i thêm 1ml H2O2 5%. Vòng ti p xúc ñ tím – ph n ng dương tính Thu c th : Phenolfthalein 2g KOH 20 g B tk m 10 g Nư c c t 100 ml. ý nghĩa ch n ñoán: Trong nư c ti u có h ng c u g i là huy t ni u (Hematuria), có huy t s t – huy t s c t ni u (Hemoglobinuria) và có Mioglobin – Mioglobinuria. Trong ch n ñoán thư ng chú ý 2 d ng ñ u. Huy t ni u xu t hi n khi th n ho c b th n, ng th n, bàng quang, ni u ñ o t n thương, xu t huy t. Huy t ni u do th n: v th n, viêm th n c p tính. Nhi u b nh truy n nhi m gây xu t huy t: nhi t thán, d ch t trâu bò, d ch t l n, phó thương hàn. Huy t ni u do th n nư c ti u s m, c n có nhi u c c máu, có t bào thư ng bì th n. Huy t ni u do b th n: s i b th n, giun th n, viêm b th n xu t huy t. Huy t ni u do bàng quang: viêm bàng quang, s i bàng quang, loét ni u ñ o, viêm ni u ñ o ch y máu… ð ch n ñoán phân bi t c n xét nghi m c n nư c ti u. ð phân bi t các trư ng h p xu t huy t ñư ng ti t ni u b ng cách: h ng 3 c c nư c ti u 3 th i ñi m. Nư c ti u giai ño n ñ u, giai ño n gi a và giai ño n cu i c a quá trình ñi ti u, quan sát màu s c c a 3 c c. N u màu c a c c ñ u ñ m – do xu t huy t ni u ñ o. C c sau ñ m – xu t huy t bàng quan. N u c 3 c c có màu ñ như nhau thì xu t huy t th n ho c b th n. Huy t s c t ni u là do h ng c u v quá nhi u trong cơ th và ra ngoài theo nư c ti u. Phân bi t huy t ni u và huy t s c t ni u Huy t ni u Huy t s c t ni u M t thư ng ð c Trong su t Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….91
ð l ng H ng c u l ng Không có Ki m kính H ng c u nguyên v n H ng c u v t ng m ng L c nhi u l n M t màu Không m t màu Xét nghi m ñư ng trong nư c ti u Phương pháp Heines Nguyên t c: n u có ñư ng s kh Cu++ thành Cu+ trong Cu2O k t t a màu g ch hay màu vàng ñ m. Phương pháp này m n c m thích h p ñ ki m nghi m nư c ti u gia súc nh t là nư c ti u ng a. Thu c th Heines: 1. Hoà 13,3 g CuSO4 tinh khi t trong 400 ml nư c c t. 2. Hoà 50 g KOH trong 400 ml nư c c t. 3. 15 ml glyxelin tinh khi t trong 200 ml nư c c t. Tr n 1 và 2 l i, qu y ñ u r i ñ 3 vào, l c ñ u ñ ng chai nút mài s d ng lâu dài. Xét nghi m Trong ng nghi m: 3ml thu c th Heines, ñun sôi, r i nh 10 gi t nư c ti u ki m nghi m. N u có t a màu ñ g ch: ph n ng dương tính. Phương pháp Nylander Nguyên t c: trong môi trư ng ki m sous nitras bismuth b ñư ng kh oxy ñ thành oxy bismuth ho c bismuth k t t a màu nâu ho c màu ñen. Thu c th : Sous nitras bismuth 2.0 g. Kali – natri tartrat 4.0g. Kali hydroxit (KOH) 100ml. Hoà tan l c qua gi y l c, b o qu n trong chai thu tinh màu. Xét nghi m: Trong ng nghi m 3 - 5ml nư c ti u ki m nghi m, thêm vào 1 - 2 ml nư c ti u Nylander, ñun sôi. H n d ch bi n thành màu nâu ñen: ph n ng dương tính. Chú ý: n u nư c ti u có nhi u indican và các s c t khác, lúc ñun cũng có k t t a màu ñen. Vì v y, trư c khi ki m nghi m cho ít HCl 25% và b t xương l c ñ u l c và lo i ñi. Nư c ti u có nhi u nh y (muxin) cũng có th cho ph n ng dương tính gi . Phương pháp Benedict Gi ng như phương pháp Heines, nhưng có ưu ñi m là axit uric. Mu i urat và các c n h u cơ không có kh năng kh oxy trong thu c th Benedict. Phương pháp Benedict ñư c s d ng r ng rãi. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….92
Trong thu c th Benedict: 1) 173 g Natri xitrat (Na2C6H5O7.11H2O) và 90 g Natri carbonat khan (ho c 180 g Natri carbonat k t tinh) trong 600 ml nư c c t, ñun nh , l c cho tan, l c h t c n r i cho thêm nư c c t ñ n 850 ml. 2) 17,3 g CuSO4.5H2O trong 100ml nư c c t, l c cho tan r i cho thêm nư c c t ñ n 150 ml. Tr n dung d ch 1 v i dung d ch 2, l c ñ u. Xét nghi m Trong 1 ng nghi m: 1,5 ml thu c th Benedict và 3 gi t nư c ti u ki m nghi m. L c ñ u và ñun nóng trong 2 phút. K t t a màu g ch cua: ph n ng dương tính. Có th d a vào k t qu ph n ng v i thu c th Benedict ñ tính lư ng ñư ng trong nư c ti u. Màu dung d ch K t qu N ng ñ ñư ng trong nư c ti u % Không thay ñ i - 0 Màu xanh không t a ± T 0,1 - 0,3 K t t a xanh + 0,5 Màu vàng ++ 1,0 Màu ñ da cam +++ 1,5 Màu ñ nh t ++++ 2,0 và nhi u hơn ý nghĩa ch n ñoán: Các phương pháp xét nghi m trên phát hi n glucoza. Trong nư c ti u ñ ng v t, ngoài glucoza còn có frutoza, lactoza, levuloza, pentoza. Chú ý các ch t vitamin C, creatinin, axit uric cũng kh oxy như glucoza, nên ph n ng dương tính v i các xét nghi m glucoza. Các xét nghi m ñư ng ni u dương tính là tri u ch ng b nh lý và ñư ng ni u sinh lý. ðư ng ni u sinh lý: Ăn quá nhi u ñư ng, ñư ng huy t cao vư t ngư ng th n. Các trư ng h p: gia súc s hãi, hưng ph n, l nh ñ t ng t. Nư c ti u gia súc có ch a có ñư ng lactoza và hi n tư ng này m t ñi sau khi gia súc ñ sau 2 - 3 tu n. ðư ng ni u b nh lý: thư ng là các b nh th n kinh. Chó d i, sung huy t não, viêm não tu , các trư ng h p trúng ñ c (trúng ñ c oxyt cacbon, trúng ñ c thu ngân, trúng ñ c chloral hydrat). M t s b nh truy n nhi m gây t n thương th n và kích thích th n kinh trung ương. Viêm th n m n tính xu t hi n ñư ng ni u. ðư ng ni u ng a, chó là tri u ch ng b nh ñái ñư ng (Diabet). Xét nghi m bilirubin trong nư c ti u Nư c ti u có bilirubin màu vàng, n u nhi u thì màu xanh, l c có b t màu vàng xanh. Khi lư ng bilirubin ít thì c n ph i hoá nghi m. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….93
Phương pháp dùng axit nitric (HNO3): L c nư c ti u nhi u l n qua m t gi y l c, r i ñ t gi y l c trên h p l ng cho b c hơi ñ n lúc khô, t gi y màu tr ng. Nh 1 gi t axit nitric xu ng gi a m nh gi y, n u xu t hi n nh ng vòng tròn ñ ng tâm t ngoài vào: màu xanh lá cây, xanh nư c bi n, tím, ñ , vàng. Vòng màu xanh lá cây chính là do bilirubin. Phương pháp dùng c n iod 1%: Trong 1 ng nghi m: cho 1 ml c n iod, r i t t cho thêm 2 ml nư c ti u ki m nghi m trên t ng iod. N u quan sát th y vòng ti p xúc màu xanh: ph n ng dương tính. Phương pháp dùng BaCl2: C t nh ng băng gi y l c b ngang kho ng 1,5 cm, nhúng vào dung d ch BaCl2 bão hoà r i phơi khô dùng lâu dài. Thu c th Foucher: 25g axit trichlorua axetic, 1g FeCl3 trong 100 ml nư c c t. Xét nghi m: nhúng m nh gi y BaCl 2 vào trong nư c ti u ki m nghi m; l y ra hong trên ng n l a ñèn c n cho khô ho c ñ khô trong không khí. Nh 1 gi t thu c th Foucher lên m nh gi y. Xu t hi n màu xanh: ph n ng dương tính. Phương pháp Xinhop: L y 5 ml nư c ti u pha loãng v i 5ml nư c c t, r i thêm vào 5ml BaCl2 10% l c ñ u vào l c qua gi y l c. Cho 1 gi t axit nitric b c khói vào ph n c n trên gi y l c. N u xu t hi n màu xanh: ph n ng dương tính. ý nghĩa ch n ñoán: Bilirubin xu t hi n trong nư c ti u khi b nh gan hay b nh làm t c ng m t (xem ph n “Khám gan”). bò, theo Roussow (1962), bilirubinuria xu t hi n khi hàm lư ng bilirubin trong huy t thanh trên 10 mg% và theo tác gi , nh ng ca b nh r t hi m có. trâu, bilirubinuria xu t hi n khi hàm lư ng cholebilirubin trong huy t thanh vư t quá 0,5 mg% ( H Văn Nam, Nguy n Kim Thành, 1985). Xét nghi m urobilinogen trong nư c ti u Urobilinogen trong nư c bao g m 4 ch t: urobilinogen, urobilin, stecobilinogen và stecobilin (Todorov, 1968). Phương pháp Florens: Cho vào ng nghi m: 5 ml nư c ti u ki m nghi m, 4 gi t H2SO4 ñ c ñ toan hoá và 3 ml ete etilic. L c ñ u, ñ yên cho h n d ch phân t ng. Hút ph n ete trên cùng cho qua ng nghi m khác trong ñó có s n 3 ml HCl ñ c. Vòng ti p xu t hi n màu ñ : ph n ng dương tính. Lư ng urobilinogen càng nhi u vòng ñ càng dày. Phương pháp Nhicop: Phương pháp Neubauer ñư c Nhicop c i ti n d a trên nguyên t c: urobilinogen k t h p v i thu c th Ehrlich t o thành m t h p ch t màu ñ và nh n xét lư ng urobilinogen nhi u hay ít b ng cách cho tác d ng m t lư ng thu c th Ehrlich v i nh ng ng nư c ti u có ñ pha loãng khác nhau. Thu c th Ehrlich: Paradimethylaminobenzandehyd: 2g Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….94
HCl: 100 ml Sáu ng nghi m ñ u nhau, m i ng 2 ml nư c c t và cho vào ng th nh t 2 ml nư c ti u ki m nghi m. Tr n ñ u ng th nh t, r i hút 2 ml ng th nh t cho qua ng th 2. Cũng làm tương t ng th hai và l i hút 2 ml ng th hai cho qua ng th 3..., ñ n ng th 6, hút 2 ml b ñi. Như v y nư c ti u trong 6 ng ñư c pha loãng theo t l : 1: 2; 1 : 4; 1 : 8; 1 : 16; 1 : 32;... Cho vào m i ng 1ml thu c th Ehrlich, l c ñ u cho các ng và ñ c k t qu sau 5 phút. bò, theo Nhicop: t ng có ñ pha loãng nư c ti u 1: 16 tr ñi xu t hi n màu ñ , ph n ng dương tính. ð nh lư ng urobilinogen rtong nư c ti u Cho vào ng nghi m: 5 ml nư c ti u, 5 gi t H2SO4 ñ c ñ toan hoá và 2 ml ete etilic. ð y kín ng nghi m b ng ng cao su và l c th t ñ u. ð yên 5 phút. Hút l y 1ml ph n ete trên cho qua 1 ng nghi m khác và thêm vào 1 ml HCl ñ c. L c ñ u và ñ yên 10 phút. Urobilinogen s bi n thành d n xu t màu ñ và màu ñ gi nguyên 12 ti ng và lâu hơn. B ño huy t s c t Shali ñư c thi t k l i b ng cách thay hai ng chu n hai bên b ng hai ng nư c c t. Cách ño: cho dung d ch ete và axit trên vào ng Shali ñ n v ch 5 (thư ng t 5 - 6 gi t), r i pha loãng b ng nư c c t ñ n m t màu ñ . Cách tính: ð c s tương ng v i m t lõm c a dung d ch trong ng Shali r i chia cho 5 s ñư c s ñơn v . Theo Mechiev thì c 10 ñơn v (trên) ng v 0,1 mg% urobilin. Ví d : s ñ c trên ng Shali là 40 thì có k t qu : 40: 5 = 8 ñơn v hay 0,8 mg% Phương pháp ñ nh lư ng trên ñơn gi n có th s d ng r ng rãi trong thú y. Xét nghi m th xeton trong nư c ti u Th xeton trong nư c ti u thư ng có 3 ch t: Trong thú y thư ng ch xét nghi m ñ nh tính. Phương pháp Lieben Ph n ng c a Lugol v i axeton trong môi trư ng ki m s cho k t tu màu vàng mùi iodoform. Xét nghi m: cho vào 1 ng nghi m: 10 ml nư c ti u, vài gi t Lugol, vài gi t KOH 10%. K t t a màu vàng ñ c, mùi iodoform: ph n ng dương tính. Phương pháp Lange Trong môi trư ng ki m axeton k t h p v i nitroferricyanic t o thành h n h p màu ñ tím. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….95
Xét nghi m: trong ng nghi m: 2 - 3 ml nư c ti u, 5 gi t Natri nitroferricyanats bão hoà m i pha và 0,5 ml axit axeton b c khói. L c ñ u, nh nhàng nh theo thành ng thêm vào 2 ml dung d ch amoniac. Vòng ti p xúc xu t hi n màu ñ tím: ph n ng dương tính. M t cách khác: cho vào ng nghi m 3 ml nư c ti u, 1ml thu c th Natri nitroferricyanat (natri nitroferricyanat 0,3 g, amon nitrat 30 g và 80 ml nư c c t). L c ñ u, r i nh t t theo thành ng nghi m 2 – 3ml nư c amoniac ñ c. Vòng ti p xúc xu t hi n màu ñ : ph n ng dương tính. ý nghĩa Lư ng xeton trong gia súc kho r t ít: m t lít nư c ti u ng a có 0,38 – 3.56 mg%, bò : 0.2 – 2.4 mg xeton. Hàm lư ng xeton tăng trong máu – ch ng xeton huy t; và xeton trong nư c ti u tăng – ch ng xeton ni u (ketonuria). Xeton ni u là tri u ch ng r i lo n trao ñ i ch t lipit và gluxit. Trong thú y, xeton ni u ñư c chú ý trong bò s a, là tri u ch ng quan tr ng c a ch ng xeton huy t c a bò (Ketonemia). Xeton ni u còn th y trong b nh li t sau khi ñ , n m lâu ngày, ñái ñư ng (Liabet). Xét nghi m indican trong nư c ti u Thư ng ch th nghi m ñ nh tính. Phương pháp Jaffe Trong ng nghi m: 5 ml nư c ti u ñã lo i protein và l c, 5ml HCl ñ c, 1 gi t thu c tím 2% (Kali permanganat), 1ml chloroform. ð y kín ng nghi m và l c k (20 l n tr lên). Chloroform l ng xu ng ñáy ng nghi m nhu m màu xanh và tuỳ m c ñ màu ñ ñánh giá k t qu ph n ng. Màu tím ph n ng m nh ( ++++); màu xanh ñ m dương tính (+++); màu xanh(-); xanh m (-). Phương pháp Obermayer Thu c th Obermayer: FeCl3: 0.2g HCl ñ c: 100ml Xét nghi m: 3 ml nư c ti u, 3 ml thu c th Obermayer trong ng nghi m l c ñ u và ñun t t trong 1 phút. Cho thêm 2 ml chloroform, l c ñ u và ñ yên trong 3 phút. T ng dư i ph n ng có màu xanh và tuỳ màu xanh ñ m nh t ñ ư c lư ng indican trong nư c ti u. Hai phương pháp tìm indican trên ñ u d a trên nguyên t c là trong môi trư ng toan tính, indican b oxy hoá b i FeCl3 ho c Kali permanganat ñ thành ñ indigo (indigo red) hay xanh (indigo bleu) hoà tan trong chloroform. ý nghĩa ch n ñoán: Indican là s n ph m cu i cùng c a proteit phân gi i trong ñư ng ru t: ví d protit phân gi i cho tryptophan. Dư i tác d ng c a vi khu n trong ru t non tryptophan→ indol và skatol. Vào gan, indol và skatol k t h p v i H2SO4 ho c axitglucoronic thành s n ph m không ñ c – indican theo nư c ti u bài th i ra ngoài. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….96
Indican luôn có trong nư c ti u, nh t là trong nư c ti u ng a. Indican tăng nhi u là do trong ñư ng ru t phân gi i protit tăng: táo bón, r i lo n tiêu hoá, t c ru t, lao ru t; m , ho i thư ru t, viêm t cung n ng… Indican gi m: a ch y… Xét nghi m clo trong nư c ti u Th c ra ph i xét nghi m NaCl vì nó là ch t ch y u ch a Clo trong nư c ti u. ð nh lư ng NaCl trong nư c ti u ðơn gi n nh t là chu n ñ b ng AgNO3 AgNO3 + 2NaCl (trong nư c ti u) → NaNO3 + AgCl (k t t a màu tr ng và bi t ph n ng k t thúc nh ch th màu K2CrO4): K2CrO4 + 2AgNO3 → 2KNO3 + Ag2CrO4 (k t t a màu ñen) Bi t lư ng AgNO3 ñã dùng thì suy ra NaCl có trong nư c ti u. Hoá ch t: 1. Dung d ch AgNO3 : AgNO3 tinh khi t 29,061g Nư c c t 1000 ml B o qu n trong bình thu tinh màu 2. K2CrO4 10% 3. NaHCO3 10% ð nh lư ng: Trong c c thu tinh: 10 ml nư c ti u, 40 ml nư c c t, 2 ml NaHCO3 10% và 5 - 6 gi t ch th màu K2CrO4. l c cho ñ u. Nh t t AgNO3 (1), v a nh v a l c, cho ñ n lúc xu t hi n màu ñen thì thôi. Lư ng NaCl trong 1 ngày ñêm (g): S ml AgNO3 ñã dùng X S ml nư c ti u c a gia súc 10 ñái trong m t ngày ñêm Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….97
ý nghĩa ch n ñoán S lư ng NaCl trong nư c ti u tuỳ thu c r t 1. T bào th ng bì nhi u tính ch t th c ăn, th i ti t và tr ng thái cơ th . ni u o và th n a. Th ng bì th n Lư ng NaCl gi m do mu i tích l i trong cơ th : b, c. Ni u o viêm th n c p tính, các b nh truy n nhi m c p tính, viêm ph i thuỳ, quá trình viêm th m xu t. Lư ng NaCl trong nư c ti u tăng: thu thũng rút, viêm th m xu t rút, các b nh có s t cao ñang gi m. 2. T bào th ng bì 3. Xét nghi m c n nư c ti u b th n Làm ti u b n: ly tâm nh hay ñ l ng c n. Hút m t gi t c n nư c ti u cho lên phi n kính r i ñ y lamen; thêm 1 gi t lugol ñ d phân bi t t bào thư ng bì v i t bào b ch c u. 3. T bào th ng bì Có th ph t kính, c ñ nh b ng c n metylic bàng quang (methanol), nhu m b ng thu c nhu m Giemxa ho c xanh methylen 1%. Ki m nghi m dư i kính hi n vi. Nh ng c n h u cơ: T bào thư ng bì th n: hình tròn hay vuông, trong nguyên sinh ch t có nhi u h t nh ; nhân tròn. T bào to b ng b ch c u, tróc ra t th n ti u c u. Có nhi u t bào th ơng bì th n: viêm th n c p tính. T bào thư ng bì b th n và ng th n: to hơn t bào thư ng bì th n, g p 3 - 4 l n t bào b ch c u. T bào hình qu lê, hình b u d c. Do viêm b th n. 1. Tr h n h p h th ng c u và sáp 2. Tr th ng bì 3. Tr h ng c u 4. Tr h t 5. Tr h t – Th ng bì 6. Tr m T bào thư ng bì bàng quang: ña d ng gi ng v y cá, nhân tròn. Lo i t bào tróc ra t t ng sâu vách bàng quang thì hình nh hơn. Có nhi u t bào lo i này: viêm bàng quang. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….98
Chú ý: trong nư c ti u thư ng có t bào niêm m c âm ñ o g n gi ng như t bào bàng quang, nhưng to hơn, hình ña giác, thư ng có 1 - 2 nhân. T bào h ng c u: nhi u trong nư c ti u do ñư ng ti t ni u ch y máu. N u do viêm th n xu t huy t thì trong nư c ti u còn có c c máu ñ , tr h ng c u, t bào thư ng bì. Ch y máu b th n bàng quang thì c n nư c ti u không có nh ng thành ph n ñó. Dư i tiêu b n kính, h ng c u màu vàng nh t, n u nhi u t p trung l i thành t ng ñám. N u nư c ti u ki m, t bào h ng c u phình to; nư c ti u toan - h ng c u nhăn nheo l i. T bào b ch c u: cũng như h ng huy t c u, thay ñ i hình d ng theo tính ch t nư c ti u. Trong nư c ti u toan tính, b ch c u co tròn l i, nhưng v n to hơn h ng c u nhi u. Trong nư c ti u ki m tính, b ch c u phình to, h t trong nguyên sinh ch t không rõ, k t c u mơ h . ð phân bi t v i t bào thư ng bì th n, cho 1 gi t lugol vào phi n kính, b ch c u có màu nâu, t bào thư ng bì màu vàng nh t. B ch huy t c u nhi u trong nư c ti u là tri u ch ng c a viêm: viêm than , viêm b than , viêm ni u ñ o. Tr ni u: Khi th n có b nh, nh ng t bào thư ng bì th n, nh ng huy t c u bài xu t các t ch c b nh dính l i v i nhau b i niêm d ch, protein…trong ng d n th n t o thành nh ng v t th hính ng v i nh ng k t c u khác nhau- tr ni u. Tr thư ng bì: do t bào thư ng bì th n khi th n b viêm, tróc ra thoái hoá dính l i v i nhau mà thành. Tr trong: thành ph n ch y u là niêm d ch và protein huy t thanh bài xu t khi th n viêm c p tính và viêm m n tính. Tr trong dư i kính hi n vi hình thù không rõ, ng th ng ho c cong queo. Tr h ng c u: ch y u là do h ng huy t c u và s i huy t (Fibrin) k t dính l i v i nhau. Dư i kính hi n vi, nhi u h ng huy t c u còn hình nh nguyên khá rõ Tr h ng c u xu t hi n trong nư c ti u: viêm th n, viêm ph i thuỳ, huy t truy n nhi m… Tr h t: do t bào thư ng bì th n tróc ra, thoái hoá k t dính v i nhau thành t ng m ng dài ho c gây thành t ng ño n ng n, trong su t. Tr h t là tri u ch ng viêm th n m n tính, th n bi n tính. Tr m : là tr thư ng bì hay tr h t thoái hoá thành t ng ño n dài ng n trong có h t m nh tr ng, do th n bi n tính. Tr sáp: màu tr ng, trong su t, không ánh, hình ng cong queo. Tr sáp là tiên lư ng x u c a b nh viêm th n c p tính, viêm th n m n tính. Tr gi : gi ng tr sáp nhưng có niêm d ch, CaCO3, mu i urat k t t l i thành, k t c u không rõ; do viêm cata ng d n nư c ti u. C n vô cơ: Trong ch n ñoán thú y xét nghi m c n vô cơ không thông d ng Nh n xét c n vô cơ qua hình thái k t tinh và qua hoá nghi m Trong nư c ti u loài ăn c thư ng có các c n vô cơ sau Canxi carbonat (CaCO3) k t tinh hình tròn nh có tua ra ho c hình ñá mài. nư c ti u loài ăn th t, loài h n th c có k t t a nhi u CaCO3 là tri u ch ng b nh. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….99
Xét nghi m: c n nư c ti u có hình nghi có CaCO3. Thêm vài gi t axit axetic thì k t tinh CaCO3 m t và s i b t CO2. Mu i phosphat [Ca3(PO4), Mg3(PO4)] trong nư c ti u ki m tính k t t a hình thái không nh t ñ nh ho c thành t ng h t liti màu tro; trong nư c ti u toan tính, các mu i phosphat k t t a thành hình 3 c nh, t ng bó, hình tròn. Amoni – Magnesi phosphat (NH4MgPO4. H2O) k t tinh hình tr nhi u g c, hình lông vũ và xu t hi n nhi u lúc viêm b th n, viêm bàng quang. Amoni urat [C5H3(NH4)2N2O] k t tinh hình phi n, hình tua. Trong nư c ti u loài ănth t có các lo i sau ñây. Canxi oxalat (CaC2O4.3H2O) k t tinh hình c u, hình phi n tám m t. Nhi u canxi oxalat là tri u ch ng r i lo n trao ñ i ch t, viêm th n c p tính và m t s b nh th n kinh. Canxi sunphat (CaSO4): hình tròn lăng tr dài, hình kim t ng bó. Axit uric (C5H4N4O3): hình ñá mài, hình lá cây. Axit uric nhi u: ñói b nh s t cao. Mu i urat, ch y u là Kali urat, natri urat, k t tinh thành h t nh , màu vàng nâu. mu i urat nhi u do có quá trình phân gi i protit m nh. Xét nghi m phân bi t c n vô cơ trong nư c ti u V i axit V i V i ðun V i Lo i c n Màu s c axetic HCl KOH sôi NH4OH Không màu + + CaCO3 - Vàng nh t Có khí Có khí Màu tr ng Mu i phosphat + + - - tro NH4MgPO4.H2O Không + + - - C5H3(NH4)2N4O3 Vàng + + + + + CaC2O4.3H2O Không _ + - - CaSO4 Không - - - C5H4N4O3 Vàng - - + - + Mu i urat ( K- Vàng + + + + Na) Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….100