GIÁO TRÌNH GIỐNG VẬT NUÔI - Đặng Vũ Bình

Chia sẻ: 951864273 951864273 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:150

Thêm vào BST

Báo xấu

463
lượt xem 144
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo đề thi - kiểm tra 'giáo trình giống vật nuôi - đặng vũ bình', khoa học tự nhiên, nông - lâm phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: GIÁO TRÌNH GIỐNG VẬT NUÔI - Đặng Vũ Bình

Đặng Vũ Bình GIÁO TRÌNH GIỐNG VẬT NUÔI WWW.THUQUAN.NET, 2008.
Môc lôc Trang Më ®Çu 4 Ch−¬ng I: Kh¸i niÖm vÒ gièng vµ c«ng t¸c gièng vËt nu«i 1. Kh¸i niÖm vÒ gièng vµ ph©n lo¹i gièng vËt nu«i 6 1.1. Kh¸i niÖm vÒ vËt nu«i 7 1.2. Kh¸i niÖm vÒ gièng, dßng vËt nu«i 9 1.3. Ph©n lo¹i gièng vËt nu«i 10 2. Giíi thiÖu mét sè gièng vËt nu«i phæ biÕn ë n−íc ta 11 2.1. C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng 18 2.2. C¸c gièng vËt nu«i chñ yÕu nhËp tõ n−íc ngoµi 28 3. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña c«ng t¸c gièng trong ch¨n nu«i 28 3.1. Kh¸i niÖm vÒ c«ng t¸c gièng vËt nu«i 29 3.2. ý nghÜa cña c«ng t¸c gièng trong ch¨n nu«i 29 4. C¬ së sinh häc cña c«ng t¸c gièng 30 5. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng 1 Ch−¬ng II: Chän gièng vËt nu«i 31 1. Kh¸i niÖm vÒ tÝnh tr¹ng 32 2. Nh÷ng tÝnh tr¹ng c¬ b¶n cña vËt nu«i 32 2.1. TÝnh tr¹ng vÒ ngo¹i h×nh 35 2.2. TÝnh tr¹ng vÒ sinh tr−ëng 38 2.3. C¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm 43 2.4. C¸c ph−¬ng ph¸p m« t¶, ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng 2.5. ¶nh h−ëng cña di truyÒn vµ ngo¹i c¶nh ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng 45 sè l−îng 46 3. Chän gièng vËt nu«i 46 3.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ chän gièng vËt nu«i 55 3.2. Chän läc c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng 62 4. C¸c ph−¬ng ph¸p chän gièng vËt nu«i 62 4.1. Chän läc vËt gièng 65 4.2. Mét sè ph−¬ng ph¸p chän gièng trong gia cÇm 68 5. Lo¹i th¶i vËt gièng 68 6. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng II Ch−¬ng III: Nh©n gièng vËt nu«i 1
1. Nh©n gièng thuÇn chñng 71 1.1. Kh¸i niÖm 71 1.2. Vai trß t¸c dông cña nh©n gièng thuÇn chñng 72 1.3. HÖ phæ 74 1.4. HÖ sè cËn huyÕt 77 1.5. Nh©n gièng thuÇn chñng theo dßng 78 2. Lai gièng 78 2.1. Kh¸i niÖm 78 2.2. Vai trß t¸c dông cña lai gièng 78 2.3. ¦u thÕ lai 81 2.4. C¸c ph−¬ng ph¸p lai gièng 90 3. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng III Ch−¬ng IV: HÖ thèng tæ chøc trong c«ng t¸c gièng vËt nu«i 92 1. HÖ thèng nh©n gièng vËt nu«i 93 2. HÖ thèng s¶n xuÊt con lai 97 3. Mét sè biÖn ph¸p c«ng t¸c gièng 97 3.1. Theo dâi hÖ phæ 98 3.2. LËp c¸c sæ, phiÕu theo dâi 98 3.3. §¸nh sè vËt nu«i 99 3.4. LËp sæ gièng 100 4. C©u hái «n tËp ch−¬ng IV Ch−¬ng V: B¶o tån nguån gen vËt nu«i vµ ®a d¹ng sinh häc 101 1. T×nh h×nh chung 102 2. Kh¸i niÖm vÒ b¶o tån nguån gen vËt nu«i 102 3. Nguyªn nh©n b¶o tån nguån gen vËt nu«i 103 4. C¸c ph−¬ng ph¸p b¶o tån nguån vµ l−u gi÷ quü gen vËt nu«i 104 5. §¸nh gi¸ møc ®é ®e do¹ tiÖt chñng 105 6. VÊn ®Ò b¶o tån nguån gen vËt nu«i ë n−íc ta 111 7. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng V C¸c bµi thùc hµnh 112 Bµi 1: Quan s¸t, nhËn d¹ng ngo¹i h×nh c¸c gièng vËt nu«i 113 Bµi 2: Theo dâi, ®¸nh gi¸ sinh tr−ëng cña vËt nu«i 115 Bµi 3: Mét sè biÖn ph¸p qu¶n lý gièng 2
115 3.1. Gi¸m ®Þnh ngo¹i h×nh vµ ®o c¸c chiÒu ®o trªn c¬ thÓ con vËt 115 3.2. Mæ kh¶o s¸t n¨ng suÊt thÞt cña vËt nu«i 116 Bµi 4: KiÓm tra d¸nh gi¸ phÈm chÊt tinh dÞch cña ®ùc gièng 119 Ngo¹i kho¸: Tham quan tr¹m truyÒn tinh nh©n t¹o Phô lôc 1: Tiªu chuÈn ViÖt Nam - Lîn gièng - Ph−¬ng ph¸p gi¸m 120 ®Þnh Phô lôc 2: Tiªu chuÈn ViÖt Nam - Lîn gièng - Quy tr×nh mæ kh¶o 123 s¸t phÈm chÊt thÞt nu«i bÐo 127 Phô lôc 3: Mæ kh¶o s¸t thÞt gia cÇm 128 Tr¶ lêi vµ h−íng dÉn gi¶i c¸c bµi tËp 132 Tra cøu thuËt ng÷ 135 Tõ vùng 142 Tµi liÖu tham kh¶o 3
Më ®Çu Gièng vËt nu«i lµ m«n khoa häc øng dông c¸c quy luËt di truyÒn ®Ó c¶i tiÕn vÒ mÆt di truyÒn ®èi víi n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm cña vËt nu«i. §Ó cã thÓ hiÓu ®−îc b¶n chÊt nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña m«n häc vµ nh÷ng øng dông trong thùc tiÔn s¶n xuÊt, ®ßi hái ng−êi ®äc ph¶i cã kiÕn thøc vÒ di truyÒn sè l−îng, x¸c suÊt, thèng kª vµ ®¹i sè tuyÕn tÝnh. Theo h−íng ®ã, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét sè gi¸o tr×nh, s¸ch tham kh¶o cña chóng ta ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ c¬ cÊu vµ néi dung, ngµy cµng tiÕp cËn h¬n nh÷ng kiÕn thøc hiÖn ®¹i vµ thùc tiÔn phong phó cña c«ng t¸c chän läc vµ nh©n gièng cña c¸c n−íc tiªn tiÕn. Víi khu«n khæ mét gi¸o tr×nh cña hÖ cao ®¼ng, trong lÇn xuÊt b¶n nµy, chóng t«i chØ ®Ò cËp nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ cè g¾ng tr×nh bÇy c¸c vÊn ®Ò mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ dÔ hiÓu, ®ång thêi nªu ra nh÷ng øng dông thùc tiÔn cã thÓ ¸p dông trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ch¨n nu«i ë n−íc ta. Môc tiªu cña gi¸o tr×nh nµy nh»m cung cÊp cho gi¸o viªn vµ sinh viªn c¸c tr−êng cao ®¼ng s− ph¹m khèi kü thuËt n«ng nghiÖp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ gièng vËt nu«i, nh÷ng øng dông trong c«ng t¸c gièng vËt nu«i ë n−íc ta. Gi¸o tr×nh ®−îc biªn so¹n trªn c¬ së phÇn gièng vËt nu«i cña gi¸o tr×nh ®µo t¹o gi¸o viªn trung häc c¬ së hÖ cao ®¼ng s− ph¹m: Ch¨n nu«i 1 (Thøc ¨n vµ Gièng vËt nu«i) do nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc xuÊt b¶n n¨m 2001. LÇn biªn so¹n nµy, chóng t«i ®· bæ sung thªm mét sè néi dung, cËp nhËt thªm c¸c th«ng tin, h×nh ¶nh cÇn thiÕt. Gi¸o tr×nh gåm hai phÇn chÝnh: lý thuyÕt vµ thùc hµnh. PhÇn lý thuyÕt gåm 5 ch−¬ng, cung cÊp nh÷ng kh¸i niÖm chung vÒ gièng vµ c«ng t¸c gièng vËt nu«i, nh÷ng kiÕn thøc liªn quan tíi chän läc, nh©n gièng, b¶o tån nguån gen vËt nu«i, còng nh− nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt chñ yÕu cña c«ng t¸c gièng vËt nu«i. Trong mçi ch−¬ng ®Òu cã phÇn giíi thiÖu chung, cuèi mçi ch−¬ng cã c©u hái vµ bµi tËp. C¸c kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa, thuËt ng÷ ®Òu ®−îc in nghiªng. PhÇn thùc hµnh gåm 4 bµi thùc tËp vµ mét bµi ngo¹i kho¸ tham quan kiÕn tËp. Bµi thùc tËp sè 3 gåm 2 néi dung: “Gi¸m ®Þnh ngo¹i h×nh vµ ®o c¸c chiÒu ®o trªn c¬ thÓ con vËt” lµ b¾t buéc thùc hiÖn, néi dung: “Mæ kh¶o s¸t n¨ng suÊt thÞt vËt nu«i” lµ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn vËt chÊt cã thÓ thùc hiÖn ë tõng nhãm hoÆc chØ kiÕn tËp chung cho c¶ líp. 4
Ngoµi ra, gi¸o tr×nh cßn cã c¸c phÇn phô lôc, b¶ng tra cøu thuËt ng÷, tõ vùng vµ h−íng dÉn gi¶i c¸c bµi tËp khã. §Ó t×m hiÓu réng thªm hoÆc s©u thªm nh÷ng kiÕn thøc liªn quan mµ gi¸o tr×nh ®· ®Ò cËp, ng−êi ®äc cÇn tham kh¶o c¸c tµi liÖu sau: 1. §Æng Vò B×nh: Gi¸o tr×nh chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i. NXB N«ng nghiÖp, 2000. 2. §Æng Vò B×nh: Di truyÒn sè l−îng vµ chän gièng vËt nu«i. NXB N«ng nghiÖp, 2002. 3. NguyÔn V¨n ThiÖn: Di truyÒn sè l−îng øng dông trong ch¨n nu«i. NXB N«ng nghiÖp, 1995. Ng−êi ®äc cã thÓ t×m ®äc thªm c¸c bµi viÕt liªn quan tíi chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i, b¶o tån quü gen vËt nu«i ®¨ng trong c¸c t¹p chÝ trong ngoµi n−íc, còng nh− c¸c h×nh ¶nh, giíi thiÖu tãm t¾t vÒ c¸c gièng vËt nu«i trong n−íc hoÆc gièng lai vµ nhËp néi trªn trang web cña ViÖn Ch¨n nu«i: www.vcn.vn/qg/giongnoi/giongnoi_v.htm www.vcn.vn/qg/giongngoai/giongngoai.htm Xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn trao ®æi cña b¹n ®äc vÒ lÇn xuÊt b¶n cuèn gi¸o tr×nh nµy. T¸c gi¶ 5
PhÇn 1 Lý thuyÕt Ch−¬ng I kh¸i niÖm vÒ gièng vμ c«ng t¸c Gièng vËt nu«i Trong ch−¬ng nµy, chóng ta sÏ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ vËt nu«i, gièng, dßng vËt nu«i. Trªn c¬ së c¸c c¨n cø ph©n lo¹i kh¸c nhau, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc ph©n lo¹i thµnh c¸c nhãm nhÊt ®Þnh. C¸c nhãm vËt nu«i kh¸c nhau trong cïng mét c¨n cø ph©n lo¹i ®ßi hái nh÷ng ®Þnh h−íng sö dông, ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i vµ qu¶n lý kh¸c nhau. PhÇn cuèi cïng cña ch−¬ng nh»m giíi thiÖu s¬ l−îc vÒ c¸c gièng vËt nu«i chñ yÕu hiÖn ®ang ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i ë n−íc ta. §Ó t×m hiÓu chi tiÕt thªm vÒ nguån gèc, n¨ng suÊt, h−íng sö dông cña c¸c gièng vËt nu«i nµy, cã thÓ tham kh¶o tµi liÖu trong trang Web cña ViÖn Ch¨n nu«i: www.vcn.vnn.vn 1. Kh¸i niÖm vÒ gièng vµ ph©n lo¹i gièng vËt nu«i 1.1. Kh¸i niÖm vÒ vËt nu«i Kh¸i niÖm vËt nu«i ®Ò cËp trong gi¸o tr×nh nµy ®−îc giíi h¹n trong ph¹m vi c¸c ®éng vËt ®· ®−îc thuÇn ho¸ vµ ch¨n nu«i trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Chóng ta còng chØ xem xÐt 2 nhãm vËt nu«i chñ yÕu lµ gia sóc vµ gia cÇm. C¸c vËt nu«i ngµy nay ®Òu cã nguån gèc tõ c¸c ®éng vËt hoang d·. Qu¸ tr×nh biÕn c¸c ®éng vËt hoang d· thµnh vËt nu«i ®−îc gäi lµ thuÇn ho¸, qu¸ tr×nh nµy ®−îc thùc hiÖn bëi con ng−êi. C¸c vËt nu«i ®−îc xuÊt hiÖn sau sù h×nh thµnh loµi ng−êi, thuÇn ho¸ vËt nu«i lµ s¶n phÈm cña sù lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng−êi. Chóng ta cÇn ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a vËt nu«i vµ vËt hoang d·. Theo Isaac (1970), nh÷ng ®éng vËt ®−îc gäi lµ vËt nu«i khi chóng cã ®ñ 5 ®iÒu kiÖn sau ®©y: - Cã gi¸ trÞ kinh tÕ nhÊt ®Þnh, ®−îc con ng−êi nu«i víi môc ®Ých râ rµng; - Trong ph¹m vi kiÓm so¸t cña con ng−êi; - Kh«ng thÓ tån t¹i ®−îc nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña con ng−êi; 6
- TËp tÝnh ®· thay ®æi kh¸c víi khi cßn lµ con vËt hoang d·; - H×nh th¸i ®· thay ®æi kh¸c víi khi cßn lµ con vËt hoang d·. NhiÒu tµi liÖu cho r»ng thuÇn ho¸ vËt nu«i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ch¨n th¶, ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ vËt nu«i g¾n liÒn víi nh÷ng ho¹t ®éng cña con ng−êi ë nh÷ng vïng cã c¸c b·i ch¨n th¶ lín. C¸c qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ vËt nu«i ®· diÔn ra chñ yÕu t¹i 4 l−u vùc s«ng bao gåm L−ìng Hµ (Tigre vµ Euphrate), Nil, Indus vµ Hoµng Hµ, ®©y còng chÝnh lµ 4 c¸i n«i cña nÒn v¨n minh cæ x−a (b¸n ®¶o Arab, Ai CËp, Ên §é vµ Trung Quèc). Cã thÓ thÊy qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ g¾n liÒn víi lÞch sö loµi ng−êi qua th«ng qua c¸c ph¸t hiÖn kh¶o cæ. Cho tíi nay, cã nhiÒu ý kiÕn x¸c nhËn r»ng, chã lµ vËt nu«i ®−îc con ng−êi thuÇn ho¸ ®Çu tiªn. C¸c b»ng chøng kh¶o cæ häc ph¸t hiÖn nh÷ng dÊu vÕt c¸c loµi vËt nu«i ®Çu tiªn nh− sau: N¨m (tr−íc CN) Vïng L−ìng Hµ Hy L¹p Trung ¢u Ucraina 12.000 Chã 10.000 Chã 9.000 Cõu 8.000 Lîn 7.500 Dª Chã 7.000 Lîn 6.500 Bß Lîn 6.000 Dª 3.500 Ngùa 1.2. Kh¸i niÖm vÒ gièng, dßng vËt nu«i 1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i Kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i trong ch¨n nu«i kh¸c víi kh¸i niÖm vÒ gièng trong ph©n lo¹i sinh vËt häc. Trong ph©n lo¹i sinh vËt häc, gièng lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i trªn loµi, mét gièng gåm nhiÒu loµi kh¸c nhau. Cßn gièng vËt nu«i lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i d−íi cña loµi, cã nhiÒu gièng vËt nu«i trong cïng mét loµi. Cã nhiÒu kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i kh¸c nhau dùa trªn c¸c quan ®iÓm ph©n tÝch so s¸nh kh¸c nhau. HiÖn t¹i, chóng ta th−êng hiÓu kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i nh− sau: Gièng vËt nu«i lµ mét tËp hîp c¸c vËt nu«i cã chung mét nguån gèc, ®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh chän läc vµ nh©n gièng cña con ng−êi. C¸c vËt nu«i trong cïng mét gièng cã c¸c ®Æc ®iÓm vÒ ngo¹i h×nh, tÝnh n¨ng s¶n xuÊt, lîi Ých kinh tÕ gièng nhau vµ c¸c ®Æc ®iÓm nµy di truyÒn ®−îc cho ®êi sau. Trong thùc tÕ, mét nhãm vËt nu«i ®−îc coi lµ mét gièng cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: - Cã nguån gèc, lÞch sö h×nh thµnh râ rµng; - Cã mét sè l−îng nhÊt ®Þnh: Sè l−îng ®ùc c¸i sinh s¶n kho¶ng vµi tr¨m con ®èi víi tr©u, bß, ngùa; vµi ngh×n con ®èi víi lîn; vµi chôc ngh×n con ®èi víi gµ, vÞt; 7
- Cã c¸c ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña gièng, c¸c ®Æc ®iÓm nµy kh¸c biÖt víi c¸c gièng kh¸c vµ ®−îc di truyÒn mét c¸ch t−¬ng ®èi æn ®Þnh cho ®êi sau; - §−îc Héi ®ång gièng vËt nu«i quèc gia c«ng nhËn lµ mét gièng. C¸c gièng vËt nu«i hiÖn ®ang ®−îc sö dông réng r·i trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i n−íc ta gåm c¸c gièng trong n−íc ®−îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi vµ c¸c gièng ngo¹i ®−îc nhËp vµo n−íc ta. Ch¼ng h¹n, tr©u ViÖt Nam, bß vµng, lîn Mãng C¸i, gµ Ri, vÞt Cá lµ c¸c gièng trong n−íc; tr©u Murrah, bß Holstein Friesian, lîn Yorkshire, gµ Tam Hoµng, vÞt CV Super Meat lµ c¸c gièng nhËp néi. Trong nh÷ng n¨m 1970-1980, lîn §B-I - s¶n phÈm cña mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu t¹o gièng míi - ®· ®−îc Héi ®ång gièng quèc gia c«ng nhËn lµ mét gièng, nh−ng hiÖn nay gièng nµy hÇu nh− kh«ng cßn tån t¹i trong s¶n xuÊt n÷a. Mét sè gièng vËt nu«i cã thÓ cã nguån gèc, lÞch sö h×nh thµnh kh«ng thËt râ rµng, nh−ng vÉn ®−îc c«ng nhËn lµ mét gièng. Ch¼ng h¹n, cho tíi nay ng−êi ta cho r»ng bß Lai Sind lµ kÕt qu¶ lai gi÷a bß vµng ViÖt Nam víi Red Sindhi vµ cã thÓ c¶ bß Ongon do ng−êi Ph¸p nhËp vµo n−íc ta tõ ®Çu thÕ kû 19, nh−ng bß Lai Sind vÉn ®−îc coi lµ mét gièng. CÇn l−u ý lµ c¸c nhãm con lai, ch¼ng h¹n lîn lai F1 gi÷a 2 gièng Mãng C¸i vµ Yorkshire tuy cã nguån gèc, ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh, sinh lý, sinh ho¸, lîi Ých kinh tÕ râ rµng, chóng còng cã mét sè l−îng rÊt lín, song kh«ng thÓ coi ®ã lµ mét gièng v× c¸c ®Æc ®iÓm cña chóng kh«ng ®−îc di truyÒn cho ®êi sau mét c¸ch æn ®Þnh. 1.2.2. Kh¸i niÖm vÒ dßng vËt nu«i Dßng lµ mét nhãm vËt nu«i trong mét gièng. Mét gièng cã thÓ vµi dßng (kho¶ng 2 - 5 dßng). C¸c vËt nu«i trong cïng mét dßng, ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña gièng cßn cã mét hoÆc vµi ®Æc ®iÓm riªng cña dßng, ®©y lµ c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng cho dßng. Ch¼ng h¹n, hai dßng V1 vµ V3 thuéc gièng vÞt siªu thÞt CV Super Meat ®· ®−îc nhËp vµo n−íc ta. Dßng V1 lµ dßng trèng cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh vµ khèi l−îng c¬ thÓ lín, trong khi ®ã dßng V3 lµ dßng m¸i cã khèi l−îng nhá h¬n, tèc ®é sinh tr−ëng chËm h¬n, nh−ng l¹i cho s¶n l−îng trøng vµ c¸c tû lÖ liªn quan tíi Êp në cao h¬n. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ ng−êi ta cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ dßng. C¸c quan niÖm chñ yÕu bao gåm: - Nhãm huyÕt thèng: Lµ nhãm vËt nu«i cã nguån gèc tõ mét con vËt tæ tiªn. Con vËt tæ tiªn th−êng lµ con vËt cã ®Æc ®iÓm næi bËt ®−îc ng−êi ch¨n nu«i −a chuéng. C¸c vËt nu«i trong mét nhãm huyÕt thèng ®Òu cã quan hÖ hä hµng víi nhau vµ mang ®−îc phÇn nµo dÊu vÕt ®Æc tr−ng cña con vËt tæ tiªn. Tuy nhiªn, do kh«ng cã chñ ®Þnh ghÐp phèi vµ chän läc râ rµng nªn nhãm huyÕt thèng th−êng chØ cã mét sè l−îng vËt nu«i nhÊt ®Þnh, chóng kh«ng cã c¸c ®Æc tr−ng râ nÐt vÒ tÝnh n¨ng s¶n xuÊt mµ th«ng th−êng chØ cã mét vµi ®Æc ®iÓm vÒ h×nh d¸ng, mµu s¾c ®Æc tr−ng. 8
- Nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng: Lµ c¸c vËt nu«i trong cïng mét gièng ®−îc nu«i ë mét ®Þa ph−¬ng nhÊt ®Þnh. Do mçi ®Þa ph−¬ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh, do vËy h×nh thµnh nªn c¸c nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng mang nh÷ng ®Æc tr−ng riªng biÖt nhÊt ®Þnh. - Dßng cËn huyÕt: Dßng cËn huyÕt ®−îc h×nh thµnh do giao phèi cËn huyÕt gi÷a c¸c vËt nu«i cã quan hÖ hä hµng víi mét con vËt tæ tiªn. Con vËt tæ tiªn nµy th−êng lµ con ®ùc vµ ®−îc gäi lµ ®ùc ®Çu dßng. §ùc ®Çu dßng lµ con ®ùc xuÊt s¾c, cã thµnh tÝch næi bËt vÒ mét vµi ®Æc ®iÓm nµo ®ã mµ ng−êi ch¨n nu«i muèn duy tr× ë c¸c thÕ hÖ sau. §Ó t¹o nªn dßng cËn huyÕt, ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p nh©n gièng cËn huyÕt trong ®ã c¸c thÕ hÖ sau ®Òu thuéc huyÕt thèng cña ®ùc ®Çu dßng nµy. 1.3. Ph©n lo¹i gièng vËt nu«i Dùa vµo c¸c c¨n cø ph©n lo¹i kh¸c nhau, ng−êi ta ph©n chia c¸c gièng vËt nu«i thµnh c¸c nhãm nhÊt ®Þnh: 1.3.1. C¨n cø vµo møc ®é tiÕn ho¸ cña gièng, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc ph©n thµnh 3 nhãm sau: - Gièng nguyªn thuû: Lµ c¸c gièng vËt nu«i míi ®−îc h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ thó hoang. C¸c vËt nu«i thuéc nhãm gièng nµy th−êng cã tÇm vãc nhá, n¨ng suÊt thÊp, thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc muén, ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng chóng ë møc ®é ®¬n gi¶n. Mét sè gièng gia sóc hiÖn nu«i ë c¸c tØnh miÒn nói n−íc ta thuéc nhãm gièng nµy: lîn MÑo (NghÖ An), lîn Sãc (vïng T©y Nguyªn), dª Cá... - Gièng qu¸ ®é: Lµ c¸c gièng nguyªn thuû nh−ng ®· tr¶i qua mét qu¸ tr×nh chän läc trong mèi quan hÖ t¸c ®éng cña c¸c ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc ë møc ®é nhÊt ®Þnh. Do vËy, so víi nhãm gièng nguyªn thuû, c¸c gièng qu¸ ®é ®−îc c¶i tiÕn h¬n vÒ tÇm vãc, n¨ng suÊt, thêi gian thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc. Tuy nhiªn chóng còng ®ßi hái ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc ë møc ®é cao h¬n. Lîn Mãng C¸i, vÞt Cá, vÞt BÇu... cña n−íc ta thuéc nhãm gièng nµy. - Gièng g©y thµnh: VÒ thêi gian, chóng lµ nhãm gièng ®−îc h×nh thµnh sau cïng do kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lai t¹o kÕt hîp víi chän läc vµ nu«i d−ìng ch¨m sãc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thÝch hîp. VËt nu«i trong nhãm gièng nµy cã h−íng s¶n xuÊt chuyªn dông hoÆc kiªm dông. So víi hai nhãm gièng trªn, chóng cã tÇm vãc lín h¬n, thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc sím h¬n, song chóng còng ®ßi hái nh÷ng ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc ë møc ®é cao h¬n. C¸c gièng gia sóc gia cÇm ®−îc nhËp vµo n−íc ta trong thêi gian gÇn ®©y phÇn lín ®Òu thuéc nhãm gièng g©y thµnh: lîn Yorkshire, Landrace, bß Holstein Friesian, Santa Gertrudis, gµ Leghorn, gµ BE 88, vÞt Khaki Campbell, CV Super Meat... 9
1.3.2. C¨n cø vµo h−íng s¶n xuÊt, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc ph©n thµnh 2 nhãm sau: - Gièng chuyªn dông: Lµ nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt cao vÒ mét lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, bß cã c¸c gièng chuyªn cho s÷a nh− Holstein Friesian, chuyªn cho thÞt nh− Blanc Bleu Belge (viÕt t¾t lµ BBB)...; gµ cã gièng chuyªn cho trøng nh− Leghorn, chuyªn cho thÞt nh− Cornish; ngùa cã gièng chuyªn ®Ó c−ìi, chuyªn ®Ó cµy kÐo; vÞt cã gièng chuyªn cho trøng nh− Khaki Campbell, chuyªn cho thÞt nh− CV Super Meat, lîn cã gièng chuyªn cho n¹c nh− PiÐtrain, Landrace... - Gièng kiªm dông: Lµ nh÷ng gièng cã thÓ sö dông ®Ó s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, n¨ng suÊt tõng lo¹i s¶n phÈm cña c¸c gièng nµy th−êng thÊp h¬n so víi c¸c gièng chuyªn dông. Ch¼ng h¹n, gièng bß kiªm dông s÷a-thÞt nh− bß n©u Thuþ SÜ (Brown Swiss), gièng lîn kiªm dông thÞt-mì nh− lîn Cornwall; gièng gµ kiªm dông trøng-thÞt Rhode Island... CÇn chó ý lµ c¸c gièng vËt nu«i b¶n ®Þa th−êng ®−îc sö dông theo nhiÒu h−íng s¶n xuÊt kh¸c nhau, ch¼ng h¹n bß vµng, tr©u ViÖt Nam ®−îc nu«i víi nhiÒu môc ®Ých: cµy kÐo, lÊy thÞt, lÊy ph©n. MÆc dï vÒ kü thuËt ng−êi ta ®· cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc viÖc sinh s¶n ®ùc hoÆc c¸i theo ý muèn, nh−ng do gi¸ thµnh cßn cao nªn ch−a øng dông réng trong thùc tiÔn, v× vËy trong s¶n xuÊt th−¬ng phÈm mét sè gièng chuyªn dông nh− gµ h−íng trøng (ch¼ng h¹n gµ Leghorn), ng−êi ta ph¶i lo¹i th¶i toµn bé gµ trèng ngay tõ lóc mét ngµy tuæi; hoÆc ®èi víi bß chuyªn s÷a Holstein, bß c¸i sinh ra lu«n cã gi¸ trÞ cao h¬n bß ®ùc. §©y còng lµ mét trong c¸c h¹n chÕ cña c¸c gièng chuyªn dông. 1.3.3. C¨n cø vµo nguån gèc, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc chia lµm 2 nhãm sau: - Gièng ®Þa ph−¬ng: Lµ c¸c gièng cã nguån gèc t¹i ®Þa ph−¬ng, ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, tù nhiªn cña ®Þa ph−¬ng. Ch¼ng h¹n, lîn Mãng C¸i, bß vµng, vÞt Cá lµ c¸c gièng ®Þa ph−¬ng cña n−íc ta. C¸c gièng ®Þa ph−¬ng cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao víi ®iÒu kiÖn vµ tËp qu¸n ch¨n nu«i cña ®Þa ph−¬ng, søc chèng bÖnh tèt, song n¨ng suÊt th−êng bÞ h¹n chÕ. - Gièng nhËp: Lµ c¸c gièng cã nguån gèc tõ vïng kh¸c hoÆc n−íc kh¸c. C¸c gièng nhËp néi th−êng lµ nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt cao hoÆc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm tèt næi bËt so víi gièng ®Þa ph−¬ng. Ch¼ng h¹n lîn Yorkshire, bß Holstein, vÞt Khaki Campbell lµ c¸c gièng nhËp néi. Tuy nhiªn, do nguån gèc xuÊt ph¸t ë vïng cã ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh¸c biÖt víi n¬i nhËp vµo nu«i, c¸c gièng nhËp ph¶i thÝch øng víi ®iÒu kiÖn sèng míi. §iÒu nµy tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng thÝch nghi cña gièng nhËp, vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ con ng−êi t¹o ra nh»m gióp chóng dÔ thÝch øng ®−îc víi ®iÒu kiÖn sèng ë n¬i ë míi. 2. Giíi thiÖu mét sè gièng vËt nu«i phæ biÕn ë n−íc ta 10
LÞch sö ph¸t triÓn cña c«ng t¸c chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i n−íc ta g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt ch¨n nu«i n−íc ta. Theo Niªn gi¸m thèng kª, n¨m 2001 c¶ n−íc ta cã 2.819.400 tr©u, 3.896.000 bß, 21.741.000 lîn, 569.400 dª, 158.037.000 gµ vµ 57.973.000 vÞt, ngan, ngçng. C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng ®· ®−îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi trong hoµn c¶nh c¸c nÒn s¶n xuÊt kÕt hîp gi÷a trång trät vµ ch¨n nu«i víi c¸c tËp qu¸n canh t¸c kh¸c nhau cña c¸c vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp kh¸c nhau. §Æc ®iÓm chung cña c¸c gièng ®Þa ph−¬ng lµ cã h−íng s¶n xuÊt kiªm dông (cho 2 lo¹i s¶n phÈm ch¨n nu«i trë lªn), tÇm vãc nhá, n¨ng suÊt thÊp, phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ch¨n nu«i tËn dông ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn còng nh− s¶n phÈm phô cña c©y trång, thÝch øng víi m«i tr−êng khÝ hËu nãng Èm, kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh tËt cao. 2.1. C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng 2.1.1. Tr©u ViÖt Nam Tr©u ViÖt Nam thuéc nhãm tr©u ®Çm lÇy (swamp buffalo), ®−îc nu«i ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau, sö dông víi nhiÒu môc ®Ých: cµy kÐo, lÊy thÞt vµ lÊy ph©n. Tr©u cã tÇm vãc kh¸ lín, ngo¹i h×nh t−¬ng ®èi ®ång nhÊt, toµn th©n mÇu ®en, cæ ngùc cã d¶i tr»ng h×nh ch÷ V, kho¶ng 5% tr©u cã mÇu tr¾ng. NghÐ s¬ sinh cã khèi l−îng 28 - 30kg. Khèi l−îng tr©u ®ùc vµ tr©u c¸i tr−ëng thµnh cã thÓ ph©n thµnh 3 møc ®é to, trung b×nh vµ nhá (t−¬ng øng nh− sau: 450 - 500 vµ 400 - 450kg, 400 - 450 vµ 350 - 400kg vµ 350 - 400 vµ 300 - 350kg) tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, chän läc vµ sö dông. Dùa vµo tÇm vãc, ng−êi ta cßn chia tr©u thµnh hai nhãm: tr©u ngè lµ tr©u cã tÇm vãc lín vµ tr©u giÐ lµ tr©u cã tÇm vãc nhá. Nh×n chung, tr©u ë miÒn nói cã tÇm vãc lín h¬n tr©u ë vïng ®ång b»ng. Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña tr©u thÊp: tuæi ®Î løa ®Çu muén (4 - 5 tuæi), biÓu hiÖn ®éng dôc kh«ng râ nÐt, nhÞp ®Î th−a (1,5 - 2 n¨m/løa). S¶n l−îng s÷a thÊp (600 - 700kg/chu kú), tû lÖ mì s÷a cao (9 - 12%). Tèc ®é sinh tr−ëng chËm, tû lÖ thÞt xÎ thÊp (43 - 48%). Mét sè ®Þa ph−¬ng sau ®©y th−êng cã tr©u tÇm vãc lín: Hµm Yªn, Chiªm Ho¸ (Tuyªn Quang), Lôc Yªn (Yªn B¸i), M−êng Vµ, Mai S¬n (Lai Ch©u), Thanh Ch−¬ng (NghÖ An), Qu¶ng Nam, B×nh §Þnh, T©y Ninh. 11
2.1.2. C¸c gièng bß ViÖt Nam Bß vµng Bß ®−îc nu«i ®Ó lÊy thÞt, cÇy kÐo vµ lÊy ph©n. HÇu hÕt chóng cã l«ng da mÇu vµng nªn gäi lµ bß vµng. Nh×n chung, bß vµng cã tÇm vãc nhá, khèi l−îng tr−ëng thµnh phæ biÕn ë con ®ùc lµ 200 - 250kg, con c¸i lµ 140 - 160kg, ®ùc gièng tèt: 250 - 280kg, c¸i gièng tèt: 180 - 200kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt: tuæi ®Î løa ®Çu t−¬ng ®èi sím (30 - 32 th¸ng), nhÞp ®Î t−¬ng ®èi mau (13 - 15 th¸ng/løa). S¶n l−îng s÷a thÊp (300 - 400 kg/chu kú), tû lÖ mì s÷a cao (5,5%). Tèc ®é sinh tr−ëng chËm, tû lÖ thÞt xÎ thÊp (45%). Mét sè ®Þa ph−¬ng sau ®©y cã c¸c nhãm bß tèt: L¹ng S¬n, bß MÌo (§ång V¨n - Hµ Giang), Thanh Ho¸, NghÖ An, Phó Yªn. Bß Lai Sind C¸ch ®©y kho¶ng 70 n¨m, bß Red Sindhi ®−îc nhËp vµo n−íc ta vµ nu«i ë mét sè ®Þa ph−¬ng. ViÖc lai gi÷a bß Sindhi vµ bß vµng ®· h×nh thµnh nªn gièng bß Lai Sind. Bß Lai Sind lµ gièng bß tèt, thÝch nghi cao víi ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng vµ khÝ hËu n−íc ta. Bß cã tÇm vãc t−¬ng ®èi lín (ë tuæi tr−ëng thµnh con ®ùc nÆng 250 - 300kg, con c¸i nÆng 200 - 250kg), mÇu l«ng vµng sÉm, tai to vµ h¬i rñ, yÕm cæ ph¸t triÓn kÐo dµi tíi rèn, u vai cao. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, cho thÞt vµ cÇy kÐo ®Òu tèt h¬n bß vµng. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt, s¶n l−îng s÷a 790 - 950kg/chu kú, tû lÖ mì s÷a 5%. Tèc ®é sinh tr−ëng nhanh h¬n bß vµng, tû lÖ thÞt xÎ t−¬ng ®èi cao (50%). 2.1.3. Ngùa ViÖt Nam Ngùa ViÖt Nam ®−îc nu«i nhiÒu ë vïng nói, ven ®« thÞ vµ ®−îc dïng ®Ó thå hµng, kÐo xe hoÆc c−ìi. Nh×n chung, ngùa cã mÇu l«ng kh¸ ®a d¹ng, tÇm vãc nhá. ë tuæi tr−ëng thµnh, khèi l−îng con ®ùc 170 - 180kg, con c¸i 160 - 170kg. Ngùa ViÖt Nam cã thÓ kÐo xe träng t¶i 1400 - 12
1500kg, thå ®−îc 160 - 180kg hµng, hoÆc c−ìi víi tèc ®é trung b×nh 25km/giê. 2.1.4. Dª ViÖt Nam Dª néi Cã thÓ chia dª néi thµnh hai nhãm: dª cá vµ dª nói. Dª cá chiÕm ®a sè vµ ®−îc nu«i chñ yÕu ë vïng trung du, ®ång b»ng vµ ven biÓn. Dª cá cã mÇu l«ng ®a d¹ng: tr¾ng, ghi, n©u, ®en; tÇm vãc nhá (ë tuæi tr−ëng thµnh, con ®ùc 40 - 45kg, con c¸i 26 - 28kg). Dª nói ®−îc nu«i ë c¸c tØnh vïng nói miÒn B¾c nh− S¬n La, Hµ Giang, L¹ng S¬n... Chóng cã tÇm vãc lín h¬n dª cá (ë tuæi tr−ëng thµnh, con ®ùc 40 - 50kg, con c¸i 34 - 36kg). Nh×n chung dª ViÖt Nam cã tÇm vãc nhá, chñ yÕu ®−îc nu«i ®Ó lÊy thÞt. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt: dª c¸i 6 th¸ng tuæi ®· thµnh thôc vÒ tÝnh, tû lÖ ®Î sinh ®«i chiÕm 60 - 65%. S¶n l−îng s÷a thÊp chØ ®ñ nu«i con. Tèc ®é sinh tr−ëng chËm, tû lÖ thÞt xÎ thÊp (dª cá 43%, dª nói 45%). Dª B¸ch Th¶o Dª B¸ch Th¶o cã nguån gèc tõ c¸c gièng dª Beetal, Jamnpari (Ên §é) vµ Alpine, Saanen (Ph¸p) ®−îc nhËp vµo n−íc ta c¸ch ®©y hµng tr¨m n¨m, hiÖn ®−îc nu«i chñ yÕu ë mét sè tØnh duyªn h¶i miÒn nam trung bé: Phan Rang, Phan ThiÕt, Kh¸nh Hoµ. Dª B¸ch Th¶o ®−îc nu«i ®Ó v¾t s÷a, ®a sè dª cã hai säc ®en ch¹y däc theo mÆt, th©n mÇu ®en, bông c¼ng ch©n vµ ®u«i mÇu tr¾ng. TÇm vãc cña dª B¸ch Th¶o lín h¬n dª néi, ë tuæi tr−ëng thµnh con ®ùc cã khèi l−îng 65 - 75 kg, con c¸i 42 - 45 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt: tuæi ®Î løa ®Çu 12 - 14 th¸ng tuæi, 2/3 sè dª c¸i ®Î 2 con/løa. S¶n l−îng s÷a 170 - 200 kg/chu kú cho s÷a 150 ngµy. 13
2.1.5. C¸c gièng lîn néi chñ yÕu Lîn Ø Lîn Ø cã nguån gèc tõ Nam §Þnh vµ lµ gièng lîn ®Þa ph−¬ng cña hÇu hÕt c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Hång. Cã hai nhãm lîn Ø chÝnh: nhãm bÐo h¬n lµ Ø mì, nhãm thanh h¬n lµ Ø pha (hoÆc nhãm tÇm vãc lín h¬n lµ Ø géc) . Nh×n chung, lîn cã tÇm vãc nhá, toµn th©n mÇu ®en, ®Çu vµ tai nhá, m¾t hÝp, m¸ bÐo xÖ, mâm ng¾n vµ cong, l−ng vâng, ch©n ng¾n vµ nhá th−êng ®i b»ng bµn, bông to, lîn n¸i chöa xÖ th−êng cã bông xÖ kÐo lª s¸t ®Êt. Lîn Ø thµnh thôc tÝnh dôc sím: con c¸i lóc 3 - 4 th¸ng tuæi (12 - 18 kg), con ®ùc lóc 1,5 - 2 th¸ng tuæi. Khèi l−îng lóc tr−ëng thµnh con ®ùc 40 - 50 kg, con c¸i 60 - 80 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi kh¸ (®Î 10 - 11 con/løa). Lîn thÞt cã tèc ®é sinh tr−ëng chËm (300 - 350 g/ngµy), tiªu tèn nhiÒu thøc ¨n (5 - 5,5 kg thøc ¨n/kg t¨ng träng), nhiÒu mì Ýt n¹c (tû lÖ n¹c 32 - 35 %). HiÖn nay lîn Ø gÇn nh− bÞ tuyÖt chñng, sè l−îng lîn thuÇn cßn rÊt Ýt. Lîn Mãng C¸i Lîn Mãng C¸i cã nguån gèc tõ Qu¶ng Ninh, hiÖn ®−îc nu«i ë mét sè tØnh ®ång b»ng s«ng Hång vµ khu bèn cò. Lîn Mãng C¸i cã tÇm vãc lín vµ thanh tho¸t h¬n lîn Ø. L«ng da cã mÇu ®en v¸ tr¾ng, ®Çu ®en cã ®èm tr¾ng ë tr¸n, vai cã d¶i tr¾ng v¾t ngang, bông vµ 4 ch©n tr¾ng, l−ng m«ng vµ ®u«i ®en, nh−ng chãp tr¾ng. Gi÷a hai vïng l«ng vµ ®en tr¾ng cã d¶i ng¨n c¸ch réng 2 - 5 cm trong ®ã da mµu ®en cßn l«ng mÇu tr¾ng. Nh×n chung, lîn Mãng C¸i cã kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt h¬n lîn Ø (®Î 10 - 12 con/løa). Lîn thÞt cã tèc ®é t¨ng träng 350 - 400 g/ngµy, tiªu tèn 5,0 - 5,5 kg thøc ¨n/kg t¨ng träng, tû lÖ n¹c 33 - 36 %. HiÖn nay lîn Mãng C¸i chñ yÕu ®−îc sö dông lµm n¸i nÒn lai víi lîn ®ùc ngo¹i s¶n xuÊt lîn lai F1 nu«i thÞt hoÆc dïng lµm n¸i trong c¸c c«ng thøc lai phøc t¹p h¬n. Lîn M−êng Kh−¬ng Lîn M−êng Kh−¬ng ®−îc nu«i ë mét sè ®Þa ph−¬ng vïng nói phÝa B¾c vµ T©y B¾c. Toµn th©n lîn mÇu ®en, cã 6 ®èm tr¾ng ë tr¸n, bèn ch©n vµ chãp ®u«i, tai to vµ rñ, 14
mâm dµi. So víi lîn Ø vµ lîn Mãng C¸i, lîn M−êng Kh−¬ng cã tÇm vãc lín h¬n, dµi m×nh h¬n, ch©n khoÎ h¬n, nh−ng kh¶ n¨ng sinh s¶n kÐm (®Î 6 - 8 con/løa), sinh tr−ëng chËm (lîn thÞt 1 n¨m tuæi cã khèi l−îng 60 - 70 kg). Lîn MÑo Lîn MÑo ®−îc nu«i ë vïng nói phÝa t©y tØnh NghÖ An. Lîn cã mÇu ®en, tai to, mâm dµi. Kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ cho thÞt cña lîn MÑo t−¬ng tù nh− lîn M−êng Kh−¬ng. Lîn Ba Xuyªn Lîn Ba Xuyªn lµ gièng lîn ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së lai t¹o gi÷a lîn ®Þa ph−¬ng Nam bé víi lîn ®Þa ph−¬ng ë ®¶o H¶i Nam (Trung Quèc), lîn Craonaise (Ph¸p) t¹o ra lîn Bå Xô. Lîn Bå Xô ®−îc lai víi lîn Berkshire (Anh) h×nh thµnh nªn lîn Ba Xuyªn. Lîn Ba Xuyªn cã tÇm vãc kh¸ lín, mÇu l«ng tr¾ng cã ®iÓm c¸c ®èm ®en. Con ®ùc vµ c¸i tr−ëng thµnh cã khèi l−îng 120 - 150 kg, Kh¶ n¨ng sinh s¶n ë møc trung b×nh. L¬n thÞt 10 - 12 th¸ng tuæi nÆng 70 - 80 kg. Lîn Ba Xuyªn ®−îc nu«i ë c¸c tØnh miÒn T©y Nam Bé. 15
Lîn Thuéc Nhiªu Gièng nh− lîn Ba Xuyªn, lîn Thuéc Nhiªu ®−îc h×nh thµnh tõ viÖc lai lîn Bå Xô víi lîn Yorkshire (Anh). Lîn Thuéc Nhiªu cã tÇm vãc kh¸ lín, l«ng da mÇu tr¾ng. Con ®ùc vµ c¸i tr−ëng thµnh cã khèi l−îng 120 - 160 kg, kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi kh¸. Lîn thÞt 8 th¸ng tuæi ®¹t 75 - 85 kg. Lîn Thuéc Nhiªu ®−îc nu«i ë c¸c tØnh miÒn §«ng Nam Bé. 2.1.6. C¸c gièng gµ chñ yÕu cña ViÖt Nam Gµ Ri Lµ gièng gµ néi phæ biÕn nhÊt. Gµ Ri cã tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng nÆng 1,8 - 2,3 kg, con m¸i nÆng 1,2 - 1,8 kg. Gµ Ri cã d¸ng thanh, ®Çu nhá, má vµng, cæ vµ l−ng dµi, ch©n nhá mÇu vµng. Phæ biÕn nhÊt lµ gµ trèng cã bé l«ng mÇu n©u sÉm, gµ m¸i l«ng mÇu vµng nh¹t. Gµ Ri thµnh thôc vÒ tÝnh t−¬ng ®èi sím (4,5 - 5 th¸ng tuæi). S¶n l−îng trøng 90 - 120 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng nhá (38 - 42 g), gµ m¸i cã tÝnh Êp bãng cao, Êp trøng vµ nu«i con khÐo. Nu«i thÞt cã tèc ®é t¨ng tr−ëng chËm, thÞt th¬m ngon. Gµ Ri thÝch hîp víi nu«i ch¨n th¶ hoÆc b¸n ch¨n th¶. Gµ §«ng T¶o Gµ §«ng T¶o cã nguån gèc tõ th«n §«ng T¶o thuéc huyÖn Kho¸i Ch©u (H−ng Yªn). Gµ cã tÇm vãc lín, ®Çu to, mµo nô, cæ vµ m×nh ng¾n, ngùc në, l−ên dµi, bông gän, ngùc vµ bông Ýt l«ng, ch©n mµu vµng, to xï x×. Gµ trèng cã bé l«ng mÇu n©u sÉm tÝa, con c¸i l«ng mÇu vµng nh¹t. Gµ con mäc l«ng chËm. Khi tr−ëng thµnh, con 16
trèng nÆng 3,5 - 4 kg, con m¸i nÆng 2,5 - 3 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n kÐm, gµ m¸i ®Î trøng muén, s¶n l−îng trøng 55 - 65 qu¶/m¸i/n¨m, trøng to (50 - 60 g), tû lÖ Êp në thÊp, gµ m¸i Êp trøng vµ nu«i con vông. Gµ Hå Gµ Hå cã nguån gèc tõ th«n Song Hå thuéc huyÖn ThuËn Thµnh (B¾c Ninh). TÇm vãc, h×nh d¸ng vµ mÇu s¾c cña gµ Hå t−¬ng tù gµ §«ng T¶o. ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng nÆng 3,5 - 4 kg, con m¸i nÆng 3 - 3,5 kg. Gµ m¸i ®Î trøng muén, s¶n l−îng trøng 50 -60 qu¶/m¸i/n¨m, trøng to (50 - 60 g), tû lÖ Êp në thÊp, gµ m¸i Êp trøng vµ nu«i con vông. Gµ MÝa Gµ MÝa cã nguån gèc tõ th«n §−êng L©m thuéc huyÖn Ba V× (Hµ T©y). Gµ MÝa cã tÇm vãc t−¬ng ®èi to, mµo ®¬n (mµo cê), con trèng cã l«ng mÇu ®en, con m¸i mÇu n©u sÉm vµ cã yÕm ë l−ên. ë tuæi tr−ëng thµnh, con trèng cã khèi l−îng 3 - 3,5 kg, con m¸i 2 - 2,5 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n thÊp: gµ m¸i ®Î trøng muén, s¶n l−îng trøng 55 - 60 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng 52 - 58 g. Ngoµi ra cßn cã gµ Tre, gµ ¸c (l«ng tr¾ng, ch©n 5 ngãn, x−¬ng ®en), gµ H'M«ng. 2.1.7. C¸c gièng vÞt, ngan, ngçng cña ViÖt Nam VÞt Cá Lµ gièng vÞt néi phæ biÕn nhÊt, ®−îc nu«i ®Ó lÊy trøng vµ thÞt. VÞt Cá cã mÇu l«ng kh¸ ®a d¹ng, ®a sè mÇu c¸nh sÎ, tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng 1,5 - 1,7 kg, con m¸i 1,4 - 1,5 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña vÞt Cá kh¸ tèt: tuæi ®Î qu¶ trøng ®Çu tiªn 130 - 140 ngµy tuæi, s¶n l−îng trøng 200 - 210 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng 17
60 - 65 g. VÞt thÞt nu«i ch¨n th¶ giÕt thÞt lóc 2 th¸ng tuæi con trèng nÆng 1,2 - 1,3 kg; con m¸i nÆng 1,0 - 1,2 kg. VÞt BÇu VÞt BÇu cã nguån gèc tõ vïng Chî BÕn (Hoµ B×nh), mÇu l«ng kh¸ ®a d¹ng nh−ng chñ yÕu lµ mÇu cµ cuèng. VÞt BÇu chñ yÕu nu«i lÊy thÞt, vÞt cã tÇm vãc lín: ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng nÆng 2,0 - 2,5 kg, con m¸i 1,7 - 2,0 kg. Tuæi ®Î trøng qu¶ trøng ®Çu muén h¬n vÞt cá (154 - 160 ngµy tuæi), s¶n l−îng trøng còng thÊp h¬n (165 - 175 qu¶/m¸i/n¨m), khèi l−îng trøng lín h¬n (62 - 70 g). Tuy nhiªn, tèc ®é sinh tr−ëng nhanh vµ kh¶ n¨ng cho thÞt tèt h¬n vÞt Cá: nu«i theo ph−¬ng thøc ch¨n th¶ giÕt thÞt lóc 65 -72 ngµy tuæi vÞt nÆng 1,4 - 1,6 kg. Ngoµi ra cßn cã vÞt Kú Lõa (L¹ng S¬n) t−¬ng tù nh− vÞt BÇu, vÞt ¤ M«n (VÜnh Long) cã ngo¹i h×nh, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt t−¬ng tù nh− vÞt Cá, vÞt BÇu Quú (NghÖ An) cã chÊt l−îng thÞt cao. Ngan néi Ngan néi cã ba mÇu l«ng chñ yÕu: tr¾ng, ®en vµ loang ®en tr¾ng. Ngan néi cã tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng 3,8 - 4,0 kg, con m¸i 2,0 - 2,2 kg. Tuæi ®Î qu¶ trøng ®Çu tiªn: 225 - 235 ngµy tuæi, s¶n l−îng trøng 65 - 70 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng 65 - 70 g. Ngan nu«i ch¨n th¶ th−êng giÕt thÞt lóc 11 - 12 tuÇn tuæi khèi l−îng ngan trèng 2,9 - 3,0 kg, ngan m¸i 1,7 18
- 1,9 kg. Ngçng Cá Ngçng Cá (cßn gäi lµ ngçng Sen) cã 3 mÇu l«ng chñ yÕu: tr¾ng, x¸m vµ võa tr¾ng võa x¸m. Nh×n chóng ngçng Cá tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng 4,0 - 4,5 kg, con m¸i 3,6 - 4,0 kg. Con m¸i cã s¶n l−îng trøng 60 - 76 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng 140 - 170 g. 2.2. C¸c gièng vËt nu«i chñ yÕu nhËp tõ n−íc ngoµi C¸c gièng ngo¹i nhËp vµo n−íc ta hoÆc ®−îc nu«i thuÇn chñng ®Ó t¹o s¶n phÈm ch¨n nu«i, hoÆc ®−îc lai víi c¸c gièng trong n−íc. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®−îc trong lai gièng lîn, bß, gia cÇm g¾n liÒn víi c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ thô tinh nh©n t¹o ®· lµm ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm, t¨ng n¨ng suÊt, c¶i tiÕn chÊt l−îng gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu ngµy mét t¨ng vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng s¶n phÈm ch¨n nu«i theo víi nhÞp ®é gia t¨ng d©n sè còng nh− tèc ®é t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. 2.2.1. C¸c gièng tr©u bß nhËp néi Tr©u Murrah Tr©u Murrah ®−îc nhËp tõ Ên §é, Pakistan lµ nhãm tr©u s«ng (river buffalo). Tr©u Murrah cã tÇm vãc lín, toµn th©n mÇu ®en, da máng, sõng cong xo¾n. Lóc tr−ëng thµnh, tr©u ®ùc nÆng 700 - 750 kg, tr©u c¸i nÆng 500 - 600 kg. Kh¶ n¨ng cho s÷a kh¸: 1.500 - 1.800 kg/chu kú 9 - 10 th¸ng. Tû lÖ mì s÷a 7 - 9%. Tû lÖ thÞt xÎ: 48%. Bß s÷a Holstein Fiesian Lµ gièng bß s÷a «n ®íi næi tiÕng thÕ giíi cã nguån gèc tõ Hµ Lan. Bß Holstein Fiesian cã mÇu l«ng lang tr¾ng ®en. Khi tr−ëng thµnh, bß ®ùc nÆng 800 - 1.000 kg, bß c¸i nÆng 500 - 550 kg. Bß c¸i cã d¸ng thanh, ®Çu nhá, da máng, bÇu vó ph¸t triÓn, 19