Giáo trình nghiệp vụ thuế

Chia sẻ: Ly Thuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:248

Thêm vào BST

Báo xấu

179
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cách mạng tháng Tám thành công chưa được bao lâu thì thực dân Pháp lại xâm lược nước ta lần thứ hai. Cuối năm 1946, khi Pháp nổ súng đánh chiếm Nam Bộ. Chính phủ đã ra lời kêu gọi "Toàn dân kháng chiến, toàn diện kháng chiến, vừa kháng chiến và kiến quốc".

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình nghiệp vụ thuế

LÞch sö ph¸t triÓn hÖ thèng thuÕ ViÖt Nam tõ 1945 ®Õn 2004 C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®· giµnh l¹i ®éc lËp cho ®Êt n−íc, thµnh lËp chÝnh thÓ d©n chñ céng hoµ, Nhµ n−íc do d©n vµ v× d©n ®Çu tiªn ë §«ng Nam ¸. Trong thêi gian gÇn 60 n¨m qua, ®Êt nuíc tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö, mçi giai ®o¹n cã nh÷ng môc tiªu vµ nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi riªng. Do ®ã, viÖc x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng thuÕ còng lu«n thay ®æi phï hîp víi mçi giai ®o¹n lÞch sö cña ®Êt n−íc. Kh¸i qu¸t sù ph¸t triÓn hÖ thèng thuÕ ViÖt Nam ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c giai ®o¹n lÞch sö sau ®©y: 1. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n tõ 1945 ®Õn 1954 1.1. Bèi c¶nh kinh tÕ x· héi giai ®o¹n 1945 ®Õn 1954 C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng ch−a ®−îc bao l©u th× thùc d©n Ph¸p l¹i trë l¹i x©m l−îc n−íc ta lÇn thø hai. Cuèi n¨m 1946, khi Ph¸p næ sóng ®¸nh chiÕm Nam Bé, ChÝnh phñ ®· ra lêi kªu gäi "Toµn d©n kh¸ng chiÕn, toµn diÖn kh¸ng chiÕn, võa kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc". Sau 9 n¨m tr−êng kú kh¸ng chiÕn, th¸ng 5 n¨m 1954, chóng ta ®· giµnh th¾ng lîi §iÖn Biªn Phñ chÊn ®éng ®Þa cÇu, buéc ®Þch ph¶i ký HiÖp ®Þnh Gi¬-ne-v¬. Theo ®ã, ®Êt n−íc ta t¹m thêi chia thµnh hai miÒn: miÒn B¾c ®−îc hoµn toµn gi¶i phãng tõ s«ng BÕn H¶i trë ra; miÒn Nam t¹m thêi do Ph¸p chiÕm ®ãng, sau hai n¨m Ph¸p sÏ rót hÕt qu©n vµ ®Êt n−íc sÏ thèng nhÊt theo ®iÒu −íc cña HiÖp ®Þnh. Trong lóc t×nh h×nh qu©n sù nh− n−íc s«i löa báng th× t×nh h×nh kinh tÕ l¹i v« cïng khã kh¨n. HËu qu¶ cña 80 n¨m ®« hé cña Ph¸p ®· v¬ vÐt bãc lét nh©n d©n ta tíi kiÖt quÖ b»ng chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ nÆng nÒ hµ kh¾c. Thñ ®o¹n v¬ vÐt tr¾ng trîn cña ph¸t xÝt NhËt cµng lµm cho nh©n d©n ta nghÌo ®ãi tËn cïng. Khi nh©n d©n ta giµnh ®−îc chÝnh quyÒn l¹i gÆp ph¶i thiªn tai lín h¹n h¸n, ngËp lôt vì ®ª, lµm cho 6 tØnh miÒn B¾c mÊt mïa lµ nguyªn nh©n g©y ra n¹n ®ãi n¨m 1945 lµm cho trªn mét triÖu ng−êi bÞ thiÖt m¹ng. T×nh h×nh tµi chÝnh - tiÒn tÖ hÕt søc nan gi¶i, ChÝnh phñ ta tiÕp qu¶n mét ng©n s¸ch trèng rçng chØ cã trªn mét triÖu ®ång trong khi kho¶n nî cña ChÝnh phñ cò ®Ó l¹i rÊt lín. Cïng mét lóc trªn thÞ tr−êng l−u hµnh 3 lo¹i tiÒn: tiÒn §«ng D−¬ng do Ng©n hµng Ph¸p ph¸t hµnh dïng chung cho c¶ 3 Nhµ n−íc ViÖt, Miªn, Lµo; tiÒn quan kim vµ tiÒn quèc tÖ do T−ëng Giíi Th¹ch ®em sang chi dïng cho ®éi qu©n cña chóng. §Ó ®èi phã víi t×nh h×nh trªn, §¶ng vµ Nhµ n−íc ®−a ra c¸c chñ tr−¬ng: diÖt giÆc ®ãi; diÖt giÆc dèt; diÖt giÆc ngo¹i x©m; vµ tõng b−íc ph¸t hµnh ®ång tiÒn Tµi chÝnh ViÖt Nam thay cho ®ång §«ng D−¬ng. Thùc hiÖn c¸c chñ tr−¬ng nµy ®· t¸c ®éng tÝch cùc lµm cho nÒn kinh tÕ håi phôc vµ ph¸t triÓn ®¸p øng yªu cÇu cña tiÒn tuyÕn. 1.2. Quan ®iÓm sö dông thuÕ cña Nhµ n−íc giai ®o¹n 1945 ®Õn 1954 ThuÕ lµ nguån thu chñ yÕu ®¶m b¶o nhu cÇu cña Nhµ n−íc trong thêi gian nµy nªn Nhµ n−íc ta chñ tr−¬ng: 2 http://www.ebook.edu.vn
- Giai ®o¹n ®æi míi giµnh chÝnh quyÒn Nhµ n−íc tiÕn hµnh b·i bá c¸c lo¹i thuÕ bÊt c«ng v« lý cña Ph¸p ®Ó gi¶m g¸nh nÆng thuÕ kho¸ cho d©n, söa ®æi vµ gi¶m nhÑ mét sè thuÕ hîp lý ®Ó duy tr× nguån thu, ®¶m b¶o sè thu cho Nhµ n−íc. §ång thêi, thùc hiÖn vËn ®éng quyªn gãp ñng hé Nhµ n−íc ®Ó bï sè thu. - Tõng b−íc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch thuÕ riªng cña n−íc ta. C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ban hµnh ph¶i ®¶m b¶o c«ng b»ng dùa trªn thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c−. ThuÕ ph¶i t¸c ®éng tÝch cùc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh, nhÊt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp. ThuÕ lµ c«ng cô ®Êu tranh kinh tÕ víi ®Þch, gi÷a vïng tù do vµ vïng ®Þch t¹m chiÕm. ThuÕ lµ c«ng cô chñ yÕu huy ®éng nguån thu cho Nhµ n−íc ®¸p øng nhu cÇu cho cuéc kh¸ng chiÕn. ViÖc sö dông thuÕ n»m trong tæng thÓ cña chñ tr−¬ng chung vÒ tµi chÝnh lµ "t¨ng thu, gi¶m chi, thèng nhÊt qu¶n lý thu chi". 1.3. C¸c s¾c thuÕ giai ®o¹n 1945 - 1954 Thêi kú ®æi míi giµnh ®−îc chÝnh quyÒn Nhµ n−íc b·i bá c¸c lo¹i thuÕ v« lý cña Ph¸p chØ gi÷ l¹i 2 lo¹i thuÕ ®ã lµ: - ThuÕ ®iÒn thæ: thu vµo ®Êt ruéng vµ ®Êt v−ên nh−ng gi¶m bít møc thu. - ThuÕ m«n bµi: thu vµo ng−êi kinh doanh c«ng th−¬ng nghiÖp. Nhµ n−íc t¹m thêi ban hµnh mét sè thuÕ míi ®Ó huy ®éng nguån thu gåm: - ThuÕ du hý: ®¸nh vµo doanh thu cña c¸c lo¹i ho¹t ®éng kinh doanh v¨n ho¸ v¨n nghÖ vui ch¬i theo thuÕ suÊt tû lÖ % trªn doanh thu. - ThuÕ ®Æc biÖt: ®¸nh vµo xe h¬i, xe vËn t¶i. - ThuÕ s¸t sinh: x¸c ®Þnh theo møc tuyÖt ®èi trªn ®Çu con vËt bÞ giÕt thÞt, ®¹i gia sóc vµ tiÓu gia sóc (tr©u, bß, ngùa, lîn, dª, cõu...). - ThuÕ ®¶m phô quèc phßng: thu møc cè ®Þnh theo ®Çu ng−êi nam giíi tõ 18 tuæi ®Õn 65 tuæi. - ThuÕ ®¸nh vµo thuèc l¸, thuèc lµo víi thuÕ suÊt tÝnh theo tû lÖ % trªn doanh thu. Nh÷ng lo¹i thuÕ trªn ®−îc giao cho c¸c ®Þa ph−¬ng tæ chøc thu, nh−ng kÕt qu¶ thu kh«ng lín mét phÇn v× kinh tÕ ch−a ph¸t triÓn nªn nguån thu nhá, phÇn kh¸c do c¸c ®Þa ph−¬ng ch−a tÝch cùc thu v× t©m lý cña nh©n d©n cßn nÆng nÒ do hËu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch thuÕ cña Ph¸p ®Ó l¹i. N¨m 1946, c¶ n−íc b−íc vµo thêi kú kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, nhu cÇu chi tiªu cho tiÒn tuyÕn ngµy cµng lín Nhµ n−íc ®· b·i bá mét sè thuÕ, söa ®æi mét sè thuÕ vµ ban hµnh l¹i thuÕ míi gåm c¸c lo¹i thuÕ sau: - ThuÕ ®iÒn thæ: söa ®æi tõ biÓu thuÕ tuyÖt ®èi sang biÓu thuÕ suÊt luü tiÕn tõng phÇn theo s¶n l−îng thu ho¹ch. - ThuÕ m«n bµi: Ph©n biÖt møc thu tuyÖt ®èi kh¸c nhau theo quy m« kinh doanh. - ThuÕ thuèc l¸, thuèc lµo: n©ng møc thuÕ suÊt cao ®Ó h¹n chÕ tiªu dïng. - ThuÕ quan: ®¸nh vµo ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu qua cöa khÈu, biªn giíi vµ gi÷ vïng tù do víi vïng ®Þch t¹m chiÕm. 3 http://www.ebook.edu.vn
- ThuÕ l·i doanh nghiÖp vµ thuÕ lîi tøc tæng hîp ®¸nh vµo thùc l·i cña c¸c c¬ së kinh doanh. Hai lo¹i thuÕ nµy tuy cã ban hµnh nh−ng ch−a ¸p dông ®Ó thu v× chiÕn tranh nªn c¸c c¬ së kinh doanh ph¶i s¬ t¸n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Thêi gian thùc hiÖn c¸c lo¹i thuÕ tõ 1946 ®Õn 1950, kÕt qu¶ ®¹t ®−îc rÊt thÊp v× chiÕn tranh theo thÕ "cµi r¨ng l−îc" vïng tù do bÞ ®Þch t¨ng c−êng ®¸nh ph¸ b»ng m¸y bay c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i ph©n t¸n chñ yÕu ho¹t ®éng ban ®ªm. ViÖc qu¶n lý tµi chÝnh thùc hiÖn theo ph−¬ng thøc "ph©n t¸n", c¸c ®Þa ph−¬ng "tù cÊp tù tóc". PhÇn lín c¸c ®Þa ph−¬ng ch−a quan t©m qu¶n lý thu thuÕ do yÕu tè t©m lý. C¸c ®Þa ph−¬ng vÉn chñ yÕu dùa vµo nguån thu ®éng viªn, quyªn gãp b»ng c¸c phong trµo "TuÇn lÔ vµng"; "Mïa ®«ng binh sü"; "Hò g¹o nu«i qu©n" … V× vËy, thuÕ ch−a ph¸t huy ®−îc t¸c dông. N¨m 1951, cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta b−íc sang giai ®o¹n tæng ph¶n c«ng ®Ó giµnh th¾ng lîi cuèi cïng b»ng chiÕn dÞch "§iÖn Biªn Phñ" yªu cÇu ph¶i "tËp trung nh©n tµi vËt lùc cho tiÒn tuyÕn", ®ßi hái ph¶i tËp trung nguån thu cho ChÝnh phñ Trung −¬ng vµ thèng nhÊt c¸c chÝnh s¸ch huy ®éng nguån thu, Nhµ n−íc ®· quyÕt ®Þnh b·i bá c¸c thø thuÕ hiÖn hµnh, thèng nhÊt qu¶n lý thu chi tµi chÝnh vÒ Trung −¬ng: toµn bé sè thu nép hÕt cho Trung −¬ng, c¸c ®Þa ph−¬ng lËp dù to¸n chi ®Ó Trung −¬ng cÊp vèn. Thùc hiÖn quyÕt ®Þnh nµy, Nhµ n−íc ®· ban hµnh 7 thø thuÕ ¸p dông thèng nhÊt c¶ n−íc b¾t ®Çu tõ n¨m 1951 ®Õn 1954 bao gåm: 1. ThuÕ n«ng nghiÖp: c¨n cø tÝnh thuÕ lµ hoa lîi b×nh qu©n nh©n khÈu trong hé møc hoa lîi khëi ®iÓm tÝnh thuÕ lµ 81kg víi biÓu thuÕ suÊt luü tiÕn tõng phÇn tõ 5% ®Õn 45%. 2. ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp: thu vµo ho¹t ®éng kinh doanh c«ng nghiÖp, dÞch vô. ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp bao gåm 4 thø thuÕ: - C¸c doanh nghiÖp lín nép hai thø thuÕ: thuÕ doanh thu ®¸nh theo tû lÖ % trªn doanh thu; thuÕ thùc l·i thu theo tû lÖ % vµo l·i rßng. - C¸c cöa hµng kinh doanh nhá hÑp: thuÕ qu¸n hµng víi thuÕ suÊt luü tiÕn theo thu nhËp. - C¸c c¬ së kinh doanh bu«n b¸n: nép thuÕ bu«n chuyÕn thuÕ suÊt theo tû lÖ trªn gi¸ trÞ cña chuyÕn hµng. 3. ThuÕ hµng ho¸: ®¸nh vµo 81 mÆt hµng víi thuÕ suÊt tû lÖ % cao ®Ó h−íng dÉn s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, nh»m h¹n chÕ bít s¶n xuÊt, tiªu dïng nh÷ng lo¹i hµng ho¸ nµy. 4. ThuÕ s¸t sinh: thu mét møc thu cè ®Þnh vµo tõng lo¹i ®¹i gia sóc vµ tiÓu gia sóc giÕt mæ. (tr©u, bß, ngùa, lî, dª cõu). 5. ThuÕ tr−íc b¹: ®¸nh vµo gi¸ trÞ cña mét sè tµi s¶n chuyÓn nh−îng theo danh môc quy ®Þnh. 6. ThuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu: ®¸nh vµo hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu qua biªn giíi, cöa khÈu, vµ ranh giíi gi÷a vïng tù do víi vïng ®Þnh t¹m chiÕm. ThuÕ suÊt tû lÖ % trªn gi¸ trÞ l« hµng xuÊt nhËp khÈu. 7. ThuÕ tem: thu vµo tem th− b−u chÝnh. Lo¹i thuÕ nµy tuy cã ban hµnh nh−ng kh«ng ¸p dông trong thùc tÕ. 4 http://www.ebook.edu.vn
Nh− vËy, chØ cã 6 lo¹i thuÕ ®−îc sö dông ®Ó huy ®éng nguån thu trong thêi gian tõ 1951 ®Õn 1954. KÕt qu¶ thu ®−îc 6 lo¹i thuÕ míi ®· lµm cho sè thu cña Nhµ n−íc ngµy cµng t¨ng, ®¶m b¶o nhu cÇu chi tiªu lín cho tiÒn tuyÕn vµ x· héi. 1.4. §¸nh gi¸ hÖ thèng thuÕ giai ®o¹n 1945 - 1954 N¨m n¨m ®Çu khi giµnh ®−îc chÝnh quyÒn, Nhµ n−íc cã söa ®æi mét sè thuÕ vµ ban hµnh mét sè s¾c thuÕ. Nh−ng thùc chÊt chØ lµ gi¶i ph¸p t¹m thêi xö lý t×nh huèng. C¸c lo¹i thuÕ ®−a ra ch−a cã c¬ së khoa häc, ch−a phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, do ®ã, hiÖu qu¶ rÊt thÊp. Bªn c¹nh ®ã, t©m lý cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn vµ t©m lý cña c¸c tÇng líp d©n c− ®èi víi thuÕ cña thùc d©n Ph¸p cßn ®ang bÞ ®Ì nÆng ®· t¸c ®éng rÊt lín ®Õn viÖc tæ chøc thùc hiÖn c¸c lo¹i thuÕ. V× vËy, thuÕ hÇu nh− kh«ng ph¸t huy ®−îc t¸c dông. N¨m 1951, Nhµ n−íc ban hµnh thèng nhÊt 7 lo¹i thuÕ ¸p dông trong c¶ n−íc ®· ®Æt nÒn mãng ®Çu tiªn cho hÖ thèng thuÕ ViÖt Nam. C¸c lo¹i thuÕ nµy ®· b−íc ®Çu phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi n−íc ta nªn ®· ph¸t huy ®−îc t¸c dông tÝch cùc trong viÖc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §ång thêi, ®· huy ®éng nguån thu ®¸ng kÓ cho Nhµ n−íc, ®¶m b¶o nhu cÇu cña tiÒn tuyÕn vµ nhu cÇu chi tiªu cña bé m¸y Nhµ n−íc. Tuy nhiªn, hÖ thèng lóc nµy míi chØ lµ b−íc ®Çu s¬ khai ch−a h×nh thµnh hÖ thèng thuÕ hoµn chØnh. Tõng s¾c thuÕ, vÒ néi dung, cßn qu¸ ®¬n gi¶n ch−a ®¶m b¶o yªu cÇu khai th¸c c¸c nguån thu. ThuÕ míi chØ dõng l¹i ë møc c¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch hoÆc ®iÒu lÖ nªn hiÖu lùc ph¸p lý kh«ng cao. 2. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n 1954 - 1989 2.1. Bèi c¶nh kinh tÕ - x· héi giai ®o¹n 1954 - 1989 ChiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ vµ kÕt qu¶ héi nghÞ Gi¬-ne-v¬, miÒn B¾c ®−îc hoµn toµn gi¶i phãng, miÒn Nam tiÕp tôc thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ chèng l¹i Mü ngôy ®Ó gi¶i phãng hoµn toµn ®Êt n−íc. ë miÒn B¾c ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt, ®¸nh ®æ ®Þa chñ, c−êng hµo chia ruéng ®Êt cho d©n cµy vµ thùc hiÖn ba n¨m kh«i phôc kinh tÕ, hµn g¾n vÕt th−¬ng chiÕn tranh, xo¸ sù kh¸c biÖt vÒ kinh tÕ vµ c¸c chÝnh s¸ch gi÷a vïng tù do vµ vïng gi¶i phãng. NÒn kinh tÕ miÒn B¾c ®· trë l¹i æn ®Þnh, t¹o ®µ cho sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi, b¾t ®Çu b»ng ba n¨m c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, thùc hiÖn ®ång thêi ba cuéc c¸ch m¹ng: c¸ch m¹ng quan hÖ s¶n xuÊt; c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt; c¸ch m¹ng t− t−ëng v¨n ho¸. Trong giai ®o¹n nµy, miÒn B¾c ph¶i thùc hiÖn ®ång thêi 3 nhiÖm vô: tiÕp tôc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ®¸nh th¾ng cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng kh«ng qu©n vµ lµ hËu ph−¬ng lín chi viÖn tÝch cùc cho cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam. Sau chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh lÞch sö, miÒn Nam ®−îc gi¶i phãng, hai n¨m ®Çu c¶ n−íc thèng nhÊt vÒ chÝnh quyÒn nh−ng hai miÒn B¾c Nam ch−a thèng nhÊt vÒ kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch. MiÒn Nam kh«i phôc kinh tÕ, kh¾c phôc khã kh¨n sau chiÕn tranh vµ thùc hiÖn c¶i t¹o t− s¶n, c¶i t¹o tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ c¶i t¹o n«ng nghiÖp. Sau hai n¨m c¶ n−íc thèng nhÊt vÒ kinh tÕ cïng thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø 2 tiÕp tôc x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ 5 http://www.ebook.edu.vn
nghñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ quèc doanh vµ hîp t¸c x· b¾t ®Çu ph¸t triÓn, nhiÒu c¬ së c«ng nghiÖp quan träng cña ®Êt n−íc ®−îc x©y dùng, s¶n l−îng trong n«ng nghiÖp t¨ng biÓu hiÖn lµ phong trµo ®¹t n¨ng suÊt 5 tÊn, 10 tÊn/ha. Nh−ng nh÷ng n¨m 1985 trë ®i, nÒn kinh tÕ c¶ n−íc l©m vµo khã kh¨n, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ chËm dÇn, s¶n l−îng s¶n xuÊt cña nhiÒu ngµnh gi¶m sót, nhiÒu hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp lÇn l−ît bÞ tan vì do n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, ®êi sèng x· viªn khã kh¨n. Quan hÖ quèc tÕ vÒ kinh tÕ chuyÓn sang hîp t¸c trªn tinh thÇn b×nh ®¼ng ®«i bªn cïng cã lîi, cã vay cã tr¶, kh«ng cßn viÖn trî cho kh«ng nªn nguån thu trong n−íc kh«ng ®ñ, ph¶i vay nî n−íc ngoµi. Ng©n s¸ch Nhµ n−íc ngµy cµng béi chi lín, l¹m ph¸t t¨ng, gi¸ c¶ leo thang, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n, t×nh h×nh x· héi cã nhiÒu phøc t¹p, tiªu cùc n¶y sinh. Cïng lóc ®ã hµng lo¹t n−íc trong phe X· héi chñ nghÜa l©m vµo khñng ho¶ng kinh tÕ, khñng ho¶ng chÝnh trÞ nªn ®· t¸c ®éng lín ®Õn nÒn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi n−íc ta. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, §¹i héi §¶ng lÇn thø VI vµ lÇn thø VII ®· ®Þnh ra ®−êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, ph¸t triÓn ®a thµnh phÇn kinh tÕ; më cöa héi nhËp kinh tÕ víi thÕ giíi. §−êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng ®· ®Þnh ra con ®−êng ®i míi cho kinh tÕ tµi chÝnh nãi chung vµ thuÕ nãi riªng. 2.2. Quan ®iÓm sö dông thuÕ giai ®o¹n 1954 – 1989 Giai ®o¹n nµy cã rÊt nhiÒu thêi kú lÞch sö víi nh÷ng chñ tr−¬ng kinh tÕ x· héi kh¸c nhau. Quan ®iÓm chung vÒ sö dông thuÕ phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c chñ tr−¬ng kinh tÕ x· héi trong mçi thêi kú. Cô thÓ lµ: - Sö dông thuÕ ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh kh«i phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh. - Sö dông thuÕ lµm c«ng cô tÝch cùc gãp phÇn thùc hiÖn chñ tr−¬ng c¶i t¹o c¸c thµnh phÇn kinh tÕ phi x· héi chñ nghÜa theo chñ nghÜa x· héi ®Ó h×nh thµnh hai chÕ ®é së h÷u: Së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. - Sö dông thuÕ ®Ó kÝch thÝch viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi trong khu vùc kinh tÕ tËp thÓ. - §èi víi kinh tÕ quèc doanh kh«ng sö dông thuÕ ®Ó ®iÒu tiÕt, mµ dïng chÕ ®é huy ®éng kh¸c ngoµi thuÕ, nguån thu tõ kinh tÕ quèc doanh lµ nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc. - Sö dông thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch kinh tÕ tËp thÓ, nhÊt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tiÕn lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa. XuÊt ph¸t tõ c¸c quan ®iÓm trªn nªn hÖ thèng thuÕ vµ thu cña n−íc ta ®−îc bæ sung söa ®æi qua tõng kho¶ng thêi gian kh¸c nhau. 2.3. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n 1954 – 1989 2.3.1. ThuÕ trong thêi gian 3 n¨m kh«i phôc kinh tÕ §Ó nhanh chãng hoµ nhËp gi÷a hai vïng tù do vµ vïng míi gi¶i phãng, Nhµ n−íc ®· quyÕt ®Þnh ¸p dông thèng nhÊt trªn toµn miÒn B¾c c¸c s¾c thuÕ: thuÕ n«ng nghiÖp; thuÕ doanh thu; thuÕ thuÕ lîi tøc doanh nghiÖp; thuÕ hµng ho¸; thuÕ bu«n chuyÕn; thuÕ s¸t sinh; thuÕ kinh doanh nghÖ thuËt; thuÕ muèi; thuÕ r−îu; thuÕ thæ tr¹ch (thu ë thµnh phè thÞ x·); thuÕ xuÊt, nhËp khÈu. 6 http://www.ebook.edu.vn
Ngoµi ra cßn ¸p dông thuÕ hµng ho¸ tån kho víi thuÕ suÊt cao ®Ó chèng ®Çu c¬ ph¸ gi¸ cña t− s¶n thµnh thÞ (vïng míi gi¶i phãng). Trong c¸c s¾c thuÕ ®¸ng l−u ý mét sè s¾c thuÕ cã thay ®æi lín: - ThuÕ n«ng nghiÖp: phôc vô cho c«ng cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt gi¶m nhÑ møc ®ãng gãp cho bÇn, cè, trung, n«ng, ®éng viªn nhiÒu vµo ®Þa chñ, phó n«ng kÓ c¶ khi hä ®· bÞ ®¸nh ®æ. §èi víi vïng ch−a c¶i c¸ch ruéng ®Êt vÉn ¸p dông biÓu thuÕ ®· ban hµnh, ®èi víi vïng ®· c¶i c¸ch ruéng ®Êt cho ¸p dông biÓu thuÕ míi 22 bËc thuÕ suÊt tõ 7% ®Õn 35% bËc khëi ®iÓm gi¶m xuèng 61kg (hoa lîi b×nh qu©n nh©n khÈu n«ng nghiÖp) ®Ó gi¶m bít møc ®ãng gãp cho n«ng d©n. Khi c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®· hoµn thµnh, thu nhËp cña c¸c hé n«ng d©n t¨ng lªn, Nhµ n−íc t¨ng thªm møc huy ®éng thuÕ n«ng nghiÖp vµo c¸c hé n«ng d©n. §ång thêi, gi¶m bít møc ®ãng gãp cho n«ng d©n miÒn nói cã khã kh¨n vµ lµ n¬i c¨n cø ®Þa cña cuéc kh¸ng chiÕn. Tõ ®ã, Nhµ n−íc thay ®æi biÓu thuÕ: Vïng miÒn xu«i ¸p dông biÓu thuÕ 27 bËc thuÕ suÊt tõ 7% - 37% khëi ®iÓm tÝnh thuÕ lµ 61kg. Khu tù trÞ ViÖt B¾c biÓu thuÕ 10 bËc thuÕ suÊt tõ 15% - 35% Khu tù trÞ T©y B¾c ¸p dông mét thuÕ suÊt chung lµ 20%. C¶ hai khu tù trÞ ®Òu ®−îc trõ xuÊt miÔn thu 100kg. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp thay cho thuÕ thùc l·i: ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp −u ®·i vÒ thuÕ cho ngµnh s¶n xuÊt vËn t¶i, kiÕn tróc h¬n c¸c ngµnh nghÒ kh¸c ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt. ThÓ hiÖn lµ Nhµ n−íc ban hµnh 2 biÓu thuÕ suÊt luü tiÕn tõng phÇn cho 2 lo¹i ngµnh nghÒ. (BiÓu 1 cho ngµnh c«ng nghiÖp, vËn t¶i, kiÕn tróc thuÕ suÊt tõ 8% - 40%. BiÓu 2 cho c¸c ngµnh nghÒ kh¸c thuÕ suÊt tõ 10% - 50%). - ThuÕ hµng ho¸: më réng mÆt hµng chÞu thuÕ lªn 61 mÆt hµng víi thuÕ suÊt tû lÖ thÊp nhÊt 5% cao nhÊt 50%. - ThuÕ thæ tr¹ch lµ lo¹i thuÕ míi ®¸nh vµo ®Êt vµ nhµ ë c¸c thµnh phè ®« thÞ, thuÕ suÊt 0,8% gi¸ trÞ nhµ; 1,2% gi¸ trÞ ®Êt vµ 15% lîi tøc cho thuª nhµ. Trong thêi gian 3 n¨m kh«i phôc, ¸p dông c¸c s¾c thuÕ trªn ®· gãp phÇn tÝch cùc khuyÕn khÝch s¶n xuÊt c«ng th−¬ng nghiÖp ë thµnh thÞ, nhanh chãng xo¸ bá sù kh¸c biÖt gi÷a hai vïng. ë n«ng th«n thuÕ n«ng nghiÖp ®· hç trî tÝch cùc cho c«ng cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt vµ gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng cña n«ng d©n. C¸c s¾c thuÕ ®· huy ®éng ®−îc nguån thu kh¸ lín cho nhµ n−íc ®¸p øng yªu cÇu chi tiªu cña nhµ n−íc. N¨m 1956 sè thu thuÕ chiÕm trong tæng thu ng©n s¸ch nhµ n−íc lµ 74%, n¨m 1957 lµ 87%. 2.3.2. ThuÕ trong thêi gian 3 n¨m c¶i t¹o x∙ héi chñ nghÜa 1957 - 1960. Trong thêi gian 3 n¨m c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, toµn miÒn B¾c tËp trung søc thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn kinh tÕ quèc doanh, ®−a ng−êi lµm ¨n riªng lÎ thuéc së h÷u t− nh©n vµo c¸c lo¹i hîp t¸c x· h×nh thµnh së h÷u tËp thÓ vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Giai ®o¹n nµy nhµ n−íc sö dông thuÕ ®Ó phôc vô c¶i t¹o, b»ng c¸ch söa ®æi c¸c chÝnh s¸ch thuÕ theo tinh thÇn ph©n biÖt ®èi xö vÒ thuÕ: ®èi víi hîp t¸c x· 7 http://www.ebook.edu.vn
®−îc −u ®·i vÒ thuÕ, ®èi víi c¸ thÓ kh«ng ®−îc −u ®·i, sö dông lîi Ých kinh tÕ kÕt hîp víi tuyªn truyÒn ®Ó vËn ®éng c¸ thÓ vµo hîp t¸c x·. Trong ®ã, chñ yÕu söa ®æi hai s¾c thuÕ: thuÕ n«ng nghiÖp vµ thuÕ lîi tøc doanh nghiÖp. - ThuÕ n«ng nghiÖp ban hµnh thªm biÓu thuÕ suÊt luü tiÕn riªng cho hîp t¸c x·, thuÕ suÊt tõ 7% ®Õn 25% trªn hoa lîi b×nh qu©n x· viªn vµ hîp t¸c x· ®−îc trÝch mét phÇn thuÕ theo tû lÖ % kh¸c nhau tïy theo quy m« hîp t¸c x· ®Ó ®−a vµo quü tÝch luü x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña hîp t¸c. Cßn c¸ thÓ vÉn ¸p dông biÓu thuÕ cò. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp ¸p dông biÓu thuÕ cò nh−ng ®èi víi hîp t¸c x· ®−îc h−ëng c¸c −u ®·i: + Gi¸ tÝnh thuÕ ®èi víi hîp t¸c x· tÝnh theo gi¸ chØ ®¹o thÊp h¬n gi¸ thÞ tr−êng, c¸ thÓ tÝnh theo gi¸ thÞ tr−êng. + Hîp t¸c x· tÝnh thuÕ lîi tøc c¨n cø vµo lîi tøc b×nh qu©n x· viªn, c¸ thÓ kh«ng tÝnh b×nh qu©n mµ tÝnh trªn c¶ tæng lîi tøc. + Hîp t¸c x· ®−îc trõ xuÊt miÔn thu theo sè l−îng x· viªn, c¸ thÓ chØ tÝnh tèi ®a 2 xuÊt vµo lîi tøc ®Ó tÝnh lîi tøc tÝnh thuÕ. + Hîp t¸c x· ®−îc trÝch mét phÇn thuÕ theo tû lÖ % kh¸c nhau tuú theo quy m« hîp t¸c x· ®Ó ®−a vµo quü tÝch luü, c¸ thÓ kh«ng ®−îc ®Ó l¹i thuÕ. Trong giai ®o¹n c¶i t¹o thuÕ vÉn ¸p dông chung c¶ kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ nªn nguån thu tõ thuÕ vÉn chiÕm tû träng lín trong thu ng©n s¸ch. Víi sù ph¸t triÓn nhanh vµ æn ®Þnh cña kinh tÕ, nªn sè thu vÒ thuÕ t¨ng ®¸ng kÓ nhÊt lµ sè thu thuÕ tõ kinh tÕ quèc doanh, n¨m 1960 so víi n¨m 1959 t¨ng 30,4%. 2.3.3. C¸c h×nh thøc thu vµ thuÕ trong thêi gian thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt, chèng chiÕn ph¸ ho¹i, ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n−íc 1960 - 1989 Thêi gian nµy miÒn B¾c b¾t tay vµo x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. §¶ng vµ Nhµ n−íc quan niÖm c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh thuéc së h÷u toµn d©n, nhµ n−íc qu¶n lý toµn diÖn vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. Do ®ã, nhµ n−íc kh«ng sö dông thuÕ thu vµo kinh tÕ quèc doanh mµ ¸p dông c¸c h×nh thøc thu kh¸c. ThuÕ chØ cßn ¸p dông ®èi víi khu vùc kinh tÕ tËp thÓ vµ c¸ thÓ. 2.3.3.1. §èi víi khu vùc kinh tÕ quèc doanh s¶n xuÊt kinh doanh trong n−íc vµ kinh doanh xuÊt, nhËp khÈu. N¨m 1960, Nhµ n−íc cho ¸p dông thÝ ®iÓm chÕ ®é thu quèc doanh vµ chÕ ®é ph©n phèi trÝch nép lîi nhuËn ë mét sè c¬ së kinh doanh. N¨m 1965 më réng ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp quèc doanh kinh doanh trong n−íc. Doanh nghiÖp quèc doanh kinh doanh xuÊt, nhËp khÈu kh«ng ¸p dông thuÕ xuÊt nhËp khÈu mµ chuyÓn sang chÕ ®é thu bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng. Nh− vËy, tõ n¨m 1965 ®Õn 1989 khu vùc kinh tÕ quèc doanh kh«ng nép thuÕ mµ nép theo c¸c chÕ ®é trªn tuú theo tÝnh chÊt ho¹t ®éng cô thÓ lµ: - C¸c doanh nghiÖp quèc doanh s¶n xuÊt ¸p dông hai chÕ ®é thu: thu quèc doanh vµ trÝch nép lîi nhuËn. 8 http://www.ebook.edu.vn
- C¸c doanh nghiÖp quèc doanh th−¬ng nghiÖp dÞch vô ¸p dông chÕ ®é ph©n phèi vµ trÝch nép lîi nhuËn; kh«ng nép thu quèc doanh. - C¸c doanh nghiÖp quèc doanh xuÊt nhËp khÈu ¸p dông chÕ ®é thu hay bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng. ChÕ ®é thu hay bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng ®−îc ¸p dông ®Õn th¸ng 12/1987 khi Nhµ n−íc ban hµnh LuËt thuÕ xuÊt, nhËp khÈu míi. Nh− vËy, trong c¶ thêi gian x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c cho ®Õn 1989 c¸c c¬ së kinh tÕ quèc doanh kh«ng thuéc diÖn ®iÒu tiÕt cña thuÕ. 2.3.3.2. §èi víi khu vùc kinh tÕ tËp thÓ, c¸ thÓ Nhµ n−íc tiÕp tôc ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch thuÕ nh−ng cã bæ sung söa ®æi cho phï hîp víi yªu cÇu nhiÖm vô trong tõng thêi gian. §Ó phï hîp víi t×nh h×nh míi cña ®Êt n−íc tõ 1960 ®Õn 1975, Nhµ n−íc tiÕp tôc söa ®æi chÝnh s¸ch thuÕ, trong ®ã chñ yÕu söa 4 lo¹i thuÕ. - ThuÕ n«ng nghiÖp: Víi tinh thÇn chung lµ æn ®Þnh møc ®ãng gãp ®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nªn Nhµ n−íc quyÕt ®Þnh æn ®Þnh nghÜa vô nép thuÕ trong c¸c n¨m sau theo møc cña n¨m 1958. - Bá thuÕ m«n bµi v× ®¹i bé phËn c¬ së kinh doanh lµ quèc doanh vµ hîp t¸c x·. - ThuÕ doanh nghiÖp: ph©n chia theo 2 ngµnh: s¶n xuÊt, x©y dùng, vËn t¶i vµ ¨n uèng, th−¬ng nghiÖp, dÞch vô; ®ång thêi, gi¶m møc thuÕ suÊt ®Ó gi¶m bít ®ãng gãp do c¬ së kinh doanh gÆp khã kh¨n v× chiÕn tranh. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp: T¸ch biÓu thuÕ thµnh 3 biÓu cho 3 ngµnh: s¶n xuÊt, x©y dùng vËn t¶i; phôc vô ¨n uèng; th−¬ng nghiÖp. ¦u ®·i thuÕ suÊt cho ngµnh s¶n xuÊt, x©y dùng vËn t¶i ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, cung øng s¶n phÈm cho x· héi. Khi ®Êt n−íc thèng nhÊt tõ 1975 ®Õn 1989 Trong nh÷ng n¨m ®Çu ë miÒn Nam t¹m thêi söa ®æi mét sè lo¹i thuÕ cña chÝnh quyÒn ThiÖu ®Ó tiÕp tôc thu vµ söa ®æi mét sè lo¹i thuÕ miÒn B¾c ®Ó ¸p dông ë miÒn Nam. N¨m 1980, hai miÒn Nam B¾c thùc hiÖn mét hÖ thèng thuÕ thèng nhÊt dùa trªn hÖ thèng thuÕ ®· ¸p dông ë miÒn B¾c cã söa ®æi cho phï hîp ë c¶ hai miÒn. Tõ n¨m 1983, Nhµ n−íc thay ®æi mét sè s¾c thuÕ chÝnh. - Th¸ng 2/1983, ban hµnh Ph¸p lÖnh ThuÕ n«ng nghiÖp thay cho §iÒu lÖ ThuÕ n«ng nghiÖp. Néi dung cña ThuÕ n«ng nghiÖp thay ®æi c¬ b¶n lµ kh«ng tÝnh thuÕ theo hoa lîi b×nh qu©n vµ thuÕ suÊt luü tiÕn toµn phÇn mµ chuyÓn sang tÝnh thuÕ cho hai lo¹i c©y trång kh¸c nhau: + §èi víi c©y hµng n¨m: thuÕ n«ng nghiÖp c¨n cø vµo 7 h¹ng ®Êt tõ h¹ng 1 ®Õn h¹ng 7. ThuÕ suÊt theo ®Þnh suÊt thuÕ cè ®Þnh b»ng thãc tÝnh trªn100m2 cho tõng h¹ng ®Êt. BiÓu thuÕ chia lµm 3 vïng theo 3 biÓu: ®ång b»ng, trung du, miÒn nói (theo tØnh) ®Þnh suÊt thuÕ cã −u ®·i cho trung du, miÒn nói. + §èi víi c©y l©u n¨m: tÝnh theo % trªn gi¸ trÞ thu ho¹ch. 9 http://www.ebook.edu.vn
N¨m 1988, Nhµ n−íc ban hµnh Ph¸p lÖnh söa ®æi ThuÕ n«ng nghiÖp lµ: BiÓu thuÕ kh«ng ph©n theo vïng mµ ph©n theo x·: x· ®ång b»ng, x· trung du, x· miÒn nói ®¶m b¶o tÝnh hîp lý vµ c«ng b»ng víi ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh xen kÏ nhau. C©y l©u n¨m x¸c ®Þnh cô thÓ % thuÕ suÊt cho 4 nhãm c©y: c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m; c©y ¨n qu¶; c©y lÊy l¸, lÊy gç; c©y d−îc liÖu vµ c©y l©u n¨m kh¸c. Møc thuÕ suÊt qui ®Þnh c¨n cø vµo hiÖu qu¶ cña c©y trång. - ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp: N¨m 1983, ban hµnh Ph¸p lÖnh ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp víi c¸c néi dung: + Phôc håi l¹i thuÕ m«n bµi ¸p dông cho c¸c hé c¸ thÓ v× cã nhiÒu hé ®· bá hîp t¸c x· ra kinh doanh riªng lÎ. + N©ng møc thuÕ suÊt cña thuÕ doanh thu ®Ó huy ®éng nguån thu vµ t¨ng c−êng qu¶n lý kinh doanh c¸ thÓ. §ång thêi, ph©n chia lo¹i ngµnh nghÒ theo thø tù: s¶n xuÊt, x©y dùng, vËn t¶i; ngµnh phôc vô; ngµnh th−¬ng nghiÖp, ¨n uèng. + ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp: thay biÓu thuÕ luü tiÕn tõng phÇn b»ng biÓu thuÕ luü tiÕn toµn phÇn, ®ång thêi n©ng møc thuÕ suÊt cña c¸c biÓu thuÕ ®Ó huy ®éng nguån thu. + ThuÕ hµng ho¸: thay ®æi mét sè mÆt hµng chÞu thuÕ thµnh 33 nhãm mÆt hµng bao gåm c¶ hµng ho¸ s¶n xuÊt trong n−íc vµ hµng ho¸ nhËp khÈu. - C¸c lo¹i thuÕ kh¸c nh− thuÕ s¸t sinh, thuÕ bu«n chuyÕn, thuÕ tr−íc b¹ vÉn tiÕp tôc ¸p dông. N¨m 1987 nhµ n−íc tiÕp tôc ban hµnh ph¸p lÖnh söa ®æi ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp. Tinh thÇn c¬ b¶n cña Ph¸p lÖnh lµ: - ThuÕ hµng ho¸: Gi¶m thuÕ suÊt cña mét sè mÆt hµng trong n−íc, më réng mÆt hµng nhËp khÈu vµo diÖn ®¸nh thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt vµ b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. ThuÕ hµng ho¸ thu vµo c¶ c¸c c¬ së nhËn gia c«ng tiªu thô cho kinh tÕ quèc doanh ®Ó chèng thÊt thu. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp: Gi¶m bít møc ®éng viªn ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tÝch luü cña c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh qua viÖc thay biÓu luü tiÕn toµn phÇn b»ng biÓu luü tiÕn tõng phÇn. - ThuÕ s¸t sinh: Thu c¶ vµo c¬ së quèc doanh giÕt mæ gia sóc ®Ó chèng thÊt thu. N¨m 1989, Nhµ n−íc ban hµnh tiÕp Ph¸p lÖnh Söa ®æi thuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp. Träng t©m cña viÖc söa ®æi lµ: - ThuÕ hµng ho¸: gi¶m nhãm hµng tõ 33 nhãm xuèng 22 nhãm vµ ®iÒu chØnh t¨ng hoÆc gi¶m thuÕ suÊt cña mét sè mÆt hµng. - ThuÕ doanh thu: gi¶m thuÕ suÊt ®Ó khuyÕn khÝch kinh doanh. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp: bá møc miÔn thu thay b»ng khëi ®iÓm ®¸nh thuÕ. - ThuÕ xuÊt nhËp khÈu: Th¸ng 12/1987, Quèc héi ban hµnh LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu lµ luËt thuÕ ®Çu tiªn cña n−íc ta thay cho chÕ ®é thu bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng nh»m më réng quan hÖ bu«n b¸n quèc tÕ, t¨ng c−êng kiÓm tra, kiÓm so¸t lËp l¹i kû c−¬ng trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt, nhËp khÈu, khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. §ång thêi, 10 http://www.ebook.edu.vn
lµm t¨ng nguån thu cho Nhµ n−íc, nhÊt lµ nguån thu b»ng ngo¹i tÖ vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i. N¨m 1989, Nhµ n−íc ban hµnh Ph¸p lÖnh söa ®æi vµ ra NghÞ ®Þnh chi tiÕt vÒ thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu víi tinh thÇn c¬ b¶n lµ t¨ng c−êng b¶o hé nÒn kinh tÕ. §èi víi hµng xuÊt khÈu: Rót bít nhãm mÆt hµng ®¸nh thuÕ tõ 30 nhãm xuèng cßn 12 nhãm. §iÒu chØnh l¹i thuÕ suÊt theo chÝnh s¸ch mÆt hµng cÇn khuyÕn khÝch hay cÇn h¹n chÕ xuÊt khÈu. §èi víi hµng nhËp khÈu: Bá thuÕ hµng ho¸ thu vµo hµng nhËp khÈu, sö dông møc thuÕ suÊt ®Ó ®iÒu chØnh theo chÝnh s¸ch mÆt hµng. ThuÕ suÊt −u ®·i 0% ®èi víi hµng nhËp lµ m¸y mãc thiÕt bÞ, nguyªn liÖu vµ hµng tiªu dïng thiÕt yÕu trong n−íc ch−a s¶n xuÊt ®−îc, thuÕ suÊt cao ®èi víi hµng ho¸ trong n−íc ®· s¶n xuÊt ®−îc hoÆc hµng ho¸ cÇn h¹n chÕ nhËp. Trong suèt 30 n¨m, c¸c s¾c thuÕ cña n−íc ta liªn lôc bæ sung söa ®æi ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ x· héi, nh−ng tæng hîp l¹i hÖ thèng thuÕ n−íc ta cã c¸c s¾c thuÕ sau: thuÕ n«ng nghiÖp; thuÕ doanh thu; thuÕ bu«n chuyÕn; thuÕ lîi tøc doanh nghiÖp; thuÕ hµng ho¸; thuÕ s¸t sinh; thuÕ m«n bµi; thuÕ tr−íc b¹; thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Trong ®ã, thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ¸p dông cho xuÊt, nhËp khÈu quèc doanh. Cßn tÊt c¶ c¸c s¾c thuÕ kh¸c, ph¹m vi ¸p dông chØ cho kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ c¸ thÓ. 2.4. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn hÖ thèng thuÕ giai ®o¹n 1954 -1989 Trong h¬n 30 n¨m tõ 1954 ®Õn 1989 nhµ n−íc ®· rÊt nhiÒu lÇn bæ sung söa ®æi c¸c chÝnh s¸ch thuÕ cho phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi, nh÷ng thay ®æi ®ã ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, ®ã lµ: - C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®· gãp phÇn tÝch cùc thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh kh«i phôc kinh tÕ cña miÒn B¾c sau chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ ë miÒn Nam sau chiÕn tranh chèng Mü. - C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc thùc hiÖn c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi theo ®−êng lèi cña §¶ng. - C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®· t¸c ®éng tÝch cùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ ë miÒn B¾c, gãp phÇn chi viÖn tÝch cùc cho miÒn Nam. - C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®· huy ®éng ®−îc sè thu ®¸ng kÓ cho ng©n s¸ch Nhµ n−íc. Tuy nhiªn, nghiªm tóc ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch thuÕ vµ hÖ thèng thuÕ trong thêi gian nµy cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i lín, ®ã lµ: - Quan ®iÓm coi nhÑ vai trß cña thuÕ vµ thu hÑp ph¹m vi ®iÒu chØnh cña thuÕ (giíi h¹n ®èi víi kinh tÕ tËp thÓ vµ c¸ thÓ) ®· lµm cho t¸c dông cña thuÕ bÞ lu mê trong ®êi sèng x· héi. - HÖ thèng thuÕ kh«ng hoµn chØnh, ch−a phï hîp víi yÕu tè kinh tÕ x· héi. - Tõng chÝnh s¸ch thuÕ söa ®æi qu¸ nhiÒu lÇn, ch¹y theo c¸c yªu cÇu cô thÓ ®· lµm cho c¸c chÝnh s¸ch thuÕ trë nªn ch¾p v¸, chñ quan, ¸p ®Æt. Do v©y, thuÕ ®· g©y c¶n trë lín ®èi víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. 11 http://www.ebook.edu.vn
- C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ qu¸ lín lµm mÊt ®i tÝnh c«ng b»ng b×nh ®¼ng gi÷a c¸c ®èi t−îng nép thuÕ. - TÝnh ph¸p lý cña thuÕ thÊp nªn hiÖu lùc qu¶n lý yÕu, hiÖu qu¶ cña thuÕ kÐm. - Khu vùc kinh tÕ quèc doanh chiÕm tû träng lín trong nÒn kinh tÕ kh«ng thuéc ph¹m vi ®iÒu chØnh cña thuÕ mµ ¸p dông c¸c chÕ ®é thu mang tÝnh bao cÊp 100%. Do vËy, khu vùc kinh tÕ quèc doanh hoµn toµn û l¹i vµo Nhµ n−íc, hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp. Nh÷ng tån t¹i cña thuÕ vµ chÕ ®é thu quèc doanh, ph©n phèi vµ trÝch nép lîi nhuËn, thu hay bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng ®· t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn kinh tÕ. Cïng víi c¸c chÝnh s¸ch kh¸c t¸c ®éng xÊu dÉn ®Õn hËu qu¶: kinh tÕ l©m vµo khñng ho¶ng tr× trÖ, ®êi sèng gÆp khã kh¨n, gi¸ c¶ leo thang, gi¸ trÞ ®ång tiÒn gi¶m sót, béi chi ng©n s¸ch ngµy cµng trÇm träng. NghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI thø VII ®· ®Þnh ra h−íng ®i míi, më ra c¬ héi míi cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc theo kÞp vµ héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. §ång thêi, còng ®Æt ra nh÷ng quan ®iÓm, nh÷ng yªu cÇu vµ nh÷ng thö th¸ch míi cho lÜnh vùc tµi chÝnh vµ thuÕ. 3. HÖ thèng thuÕ trong giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc I (1990 - 1998) 3.1. Bèi c¶nh kinh tÕ x· héi trong giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc I §−êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng thùc sù ®· lµm cho nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc cã b−íc chuyÓn m×nh rÊt lín. Kinh tÕ quèc doanh kh«ng cßn ®−îc sù bao cÊp cña Nhµ n−íc, c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i tù h¹ch to¸n, tù chñ b»ng vèn vÒ s¶n xuÊt kinh doanh vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lç, l·i. §ång thêi, chÞu ¸p lùc cña søc c¹nh tranh trong kinh tÕ thÞ tr−êng. Thêi gian ®Çu cã nhiÒu c¬ së kinh tÕ quèc doanh bì ngì tr−íc kinh tÕ thÞ tr−êng, lóng tóng trong s¶n xuÊt kinh doanh nªn lµm ¨n bÞ thua lç. Nh−ng c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ®· dÇn lµm quen vµ tiÕn ®Õn trô v÷ng trong c¬ chÕ kinh tÕ míi. Thµnh phÇn kinh tÕ t− b¶n t− nh©n, kinh tÕ c¸ thÓ b¾t ®Çu ph¸t triÓn, tham gia ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng. Chñ tr−¬ng më cöa kinh tÕ thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi d−íi mäi h×nh thøc ®· kªu gäi ®−îc nhiÒu c«ng ty n−íc ngoµi ®Çu t− vµo ViÖt Nam b»ng h×nh thøc ®Çu t− trùc tiÕp, lµm cho thÞ tr−êng kinh doanh trë nªn s«i ®éng. §iÒu ®ã ®· t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ theo xu h−íng t¨ng tr−ëng nhanh. Bªn c¹nh ®ã, hÖ thèng chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña Nhµ n−íc ®Ó ®iÒu hµnh kinh tÕ thÞ tr−êng míi b−íc ®Çu ®−îc triÓn khai x©y dùng vµ ¸p dông dÇn, do ®ã, cßn thiÕu hoµn chØnh vµ ch−a ®ång bé, dÉn ®Õn cã c¶n trë nhÊt ®Þnh ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi. ViÖc huy ®éng nguån thu cña Nhµ n−íc b»ng nhiÒu h×nh thøc kh«ng mang tÝnh thèng nhÊt, thuÕ chØ lµ kho¶n thu thø yÕu, ®iÒu nµy hoµn toµn kh«ng phï hîp víi nh÷ng biÕn ®æi vÒ kinh tÕ x· héi. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu míi, §¶ng vµ Nhµ n−íc quyÕt ®Þnh ph¶i nhanh chãng thùc hiÖn c¶i c¸ch thuÕ b−íc I ®Ó thèng nhÊt chÝnh s¸ch thu trong c¶ n−íc. 12 http://www.ebook.edu.vn
3.2. Quan ®iÓm sö dông thuÕ trong c¶i c¸ch thuÕ b−íc I (1990 - 1998) Trong bèi c¶nh míi cña ®Êt n−íc, Nhµ n−íc quyÕt ®Þnh thùc hiÖn cuéc c¶i c¸ch thuÕ lÇn I, x©y dùng vµ ban hµnh hÖ thèng thuÕ thèng nhÊt c¶ n−íc thay thÕ cho c¸c h×nh thøc thu tr−íc. ThuÕ ph¶i trë thµnh c«ng cô quan träng ®Ó qu¶n lý kinh tÕ vµ lµ nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc. Cô thÓ lµ: - ThuÕ ph¶i trë thµnh nguån thu chñ yÕu cho Nhµ n−íc khi chuyÓn sang c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng. Nhµ n−íc lu«n coi nguån thu trong n−íc lµ chñ yÕu. Do ®ã, ph¶i sö dông thuÕ lµm c«ng cô huy ®éng nguån thu trong n−íc cho ng©n s¸ch, tõ tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c c¬ së kinh doanh. - ThuÕ ph¶i trë thµnh c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc. C¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh chÞu sù chi phèi cña c¸c nh©n tè thÞ tr−êng vµ lîi Ých riªng t− sÏ lµm cho nÒn kinh tÕ kh«ng æn ®Þnh vµ kh«ng c©n ®èi. Víi quan ®iÓm ®Þnh h−íng kinh tÕ theo chñ nghi· x· héi, Nhµ n−íc ph¶i ®iÒu hµnh kinh tÕ b»ng hÖ thèng luËt ph¸p, trong ®ã thuÕ lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó qu¶n lý, ®iÒu tiÕt vµ ®iÒu chØnh kinh tÕ. - ThuÕ ph¶i cã tÝnh ph¸p lý cao ®Ó n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña thuÕ. §Ó cho thuÕ trë thµnh c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ th× c¸c s¾c thuÕ ph¶i ®¹t ®−îc chuÈn mùc vÒ néi dung võa cã tÝnh ph¸p cao võa mang tÝnh thùc tiÔn, ®¬n gi¶n thuËn tiÖn trong thùc thi. Do ®ã, thuÕ ph¶i ®−îc nghiªn cøu thÊu ®¸o vµ quy chuÈn thµnh luËt cña Nhµ n−íc. - ThuÕ ph¶i ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Víi quan ®iÓm ph¸t triÓn ®a thµnh phÇn kinh tÕ trong sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng, lµnh m¹nh, ®ßi hái ph¶i cã sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c nhµ kinh doanh vÒ mÆt luËt ph¸p ®Ó h×nh thµnh c¸c "luËt ch¬i" trong kinh doanh. ThuÕ võa ®¶m b¶o c«ng b»ng vÒ nghÜa vô ®ãng thuÕ, võa lµ c«ng cô kiÓm tra, kiÓm so¸t viÖc chÊp hµnh c¸c luËt kh¸c trong kinh doanh. 3.3. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n c¶i c¸ch b−íc I (1990 - 1998) B¾t ®Çu tõ 1990, ë n−íc ta c¶i c¸ch thuÕ b−íc I ®· ®−îc tiÕn hµnh. KÕt qu¶ lµ hÖ thèng thuÕ thèng nhÊt bao gåm 9 luËt thuÕ vµ ph¸p lÖnh thuÕ ®· ®−îc ¸p dông cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh− sau: - LuËt thuÕ doanh thu. - LuËt thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. - LuËt thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu. - LuËt thuÕ lîi tøc. - LuËt thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. - LuËt thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt. - Ph¸p lÖnh thuÕ tµi nguyªn. - Ph¸p lÖnh thuÕ nhµ ®Êt. - Ph¸p lÖnh thuÕ thu nhËp ®èi víi ng−êi cã thu nhËp cao. Ngoµi ra, cßn ¸p dông mét sè lo¹i lÖ phÝ lµ: lÖ phÝ tr−íc b¹, lÖ phÝ giao th«ng, lÖ phÝ chøng th− vµ c¸c lo¹i lÖ phÝ kh¸c. 13 http://www.ebook.edu.vn
Nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n cña tõng s¾c thuÕ trong hÖ thèng thuÕ míi so víi thuÕ giai ®o¹n tr−íc lµ: - ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp kh¸c víi ph¸p lÖnh thuÕ n«ng nghiÖp n¨m 1988 ë viÖc thay ®æi c¨n cø ph©n h¹ng ®Êt lµ c¨n cø vµo 5 yÕu tè: ®é ph×, vÞ trÝ ®Êt, ®Þa h×nh cao thÊp, ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt, ®iÒu kiÖn t−íi tiªu, cho ®iÓm tõng yÕu tè, tÝnh tæng tæng ®iÓm ®Ó ph©n h¹ng theo thang ®iÓm ph©n h¹ng. §Þnh suÊt thuÕ tÝnh cho 1 ha (kh«ng quy ®Þnh cho 100 m2 nh− tr−íc). - ThuÕ doanh thu: më réng ®èi t−îng nép thuÕ mäi ngµnh nghÒ, mäi quy m«, mäi thµnh phÇn kinh tÕ, trõ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. ThuÕ suÊt quy ®Þnh theo ngµnh nghÒ vµ mÆt hµng. - ThuÕ lîi tøc: thay thuÕ suÊt luü tiÕn tõng phÇn b»ng thuÕ suÊt tû lÖ theo ngµnh nghÒ vµ x¸c ®Þnh c¸c kho¶n chi phÝ ®−îc trõ, tÝnh thuÕ lîi tøc bæ sung vµ thuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra n−íc ngoµi. - ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt: rót bít nhãm hµng ®¸nh thuÕ tõ 22 nhãm cña thuÕ hµng ho¸ cßn 4 nhãm hµng cña thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. - §èi víi thuÕ nhµ ®Êt: do ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ch−a cho phÐp nªn ch−a ¸p dông phÇn thuÕ ®¸nh vµo nhµ ë, chØ ¸p dông ®¸nh thuÕ vµo ®Êt ë, ®Êt x©y dùng c«ng tr×nh. - ThuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt: tr−íc ®©y HiÕn ph¸p vµ LuËt ®Êt ®ai kh¼ng ®Þnh, ®Êt thuéc së h÷u Nhµ n−íc, nghiªm cÊm viÖc mua b¸n ®Êt. Nh−ng do thùc tÕ ®êi sèng x· héi vµ nhu cÇu sö dông ®Êt ®· h×nh thµnh thÞ tr−êng ngÇm mua b¸n ®Êt. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng ho¹t ®éng mua b¸n ®Êt cµng ph¸t triÓn. Nhµ n−íc söa ®æi LuËt ®Êt ®ai: ®Êt thuéc së h÷u Nhµ n−íc, Nhµ n−íc giao quyÒn sö dông ®Êt cho c¸c tæ chøc vµ hé gia ®×nh. C¸c tæ chøc vµ hé gia ®×nh ®−îc quyÒn chuyÓn nh−îng vµ thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt. §Ó qu¶n lý ho¹t ®éng chuyÓn nh−îng quyÒn sö dông ®Êt theo ®óng ph¸p luËt vµ khai th¸c nguån thu vÒ thuÕ, Nhµ n−íc ban hµnh Ph¸p lÖnh thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt cã hiÖu lùc thi hµnh tõ n¨m 1994. 3.4. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn c¶i c¸ch thuÕ b−íc I (1990 - 1998) Qua thêi gian ng¾n ¸p dông c¸c s¾c thuÕ míi kÕt qu¶ ®¹t ®−îc t−¬ng ®èi kh¶ quan vµ ®· thÓ hiÖn ®−îc c¸c quan ®iÓm sö dông thuÕ. - ThuÕ trë thµnh nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc: tû träng thuÕ trong tæng thu ng©n s¸ch t¨ng tõ 75% n¨m 1990 lªn gÇn 90% n¨m 1998. Tõ ®ã thuÕ ®· gãp phÇn tÝch cùc ®¶m b¶o c©n ®èi thu chi ng©n s¸ch, gãp phÇn gi¶m béi chi vµ gi¶m l¹m ph¸t. - ThuÕ gãp phÇn qu¶n lý vµ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh; khuyÕn khÝch t¨ng ®Çu t− trong n−íc, kÝch thÝch thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. ThuÕ gãp phÇn khuyÕn khÝch më réng giao l−u hµng ho¸ vµ æn ®Þnh gi¸ c¶. - ThuÕ ®· gi¶m bít sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. HÖ thèng thuÕ míi cã tiÕn bé, song còng cßn nhiÒu h¹n chÕ cÇn ®−îc xem xÐt hoµn thiÖn, ®ã lµ: (1) HÖ thèng thuÕ ch−a bao qu¸t hÕt c¸c nguån thu ®· vµ sÏ ph¸t sinh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nªn h¹n chÕ kh¶ n¨ng khai th¸c nguån thu cña thuÕ. 14 http://www.ebook.edu.vn
(2) Mét sè s¾c thuÕ vÉn bÞ ®¸nh trïng lµm cho sè thuÕ ch−a ph¶n ¸nh ®óng ®¾n ho¹t ®éng kinh tÕ. Mét sè s¾c thuÕ kh¸c cã møc thuÕ suÊt cao do thu gép nhiÒu s¾c thuÕ, g©y t©m lý thuÕ nÆng. (3) ChÝnh s¸ch thuÕ cßn phøc t¹p trong c¸ch x¸c ®Þnh ®èi t−îng chÞu thuÕ, ®èi t−îng kh«ng chÞu thuÕ, ®èi t−îng nép thuÕ, ®èi t−îng kh«ng nép thuÕ vµ ¸p dông nhiÒu tr−êng hîp miÔn, gi¶m thuÕ. (4) Mét sè s¾c thuÕ cßn cã sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ch−a ®¶m b¶o c«ng b»ng, ch−a ®iÒu tiÕt ®óng møc ®èi víi s¶n xuÊt tiªu dïng (5) C¸c s¾c thuÕ cña n−íc ta cßn nhiÒu néi dung ch−a phï hîp víi bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ trong khu vùc vµ quèc tÕ, ch−a phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. 4. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc II (1999 - 2004) 4.1. Bèi c¶nh kinh tÕ - x· héi trong giai ®o¹n 1999 - 2004 Sau 10 n¨m thùc hiÖn ®−êng lèi ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ, nÒn kinh tÕ ®· cã nhiÒu thay ®æi c¬ b¶n. Kinh tÕ quèc doanh ®ang ®i vµo ph¸t triÓn æn ®Þnh. C¸c c¬ së kinh tÕ tËp thÓ dÇn dÇn ®øng v÷ng trong thÞ tr−êng. Kinh tÕ c¸ thÓ ph¸t triÓn m¹nh, c¸c lo¹i h×nh kinh doanh míi ra ®êi nh− c«ng ty t− nh©n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Bªn c¹nh ®ã, cã nhiÒu c«ng ty liªn doanh víi n−íc ngoµi, c«ng ty cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ®· ®i vµo ho¹t ®éng. N−íc ta ®· më réng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n−íc trªn tinh thÇn héi nhËp, khi gia nhËp khèi ASEAN, APEC, nhiÒu chÝnh s¸ch kinh tÕ ph¶i thay ®æi cho phï hîp. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, nÒn kinh tÕ n−íc ta l¹i ®ang ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n míi, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã chiÒu h−íng chËm l¹i, møc t¨ng GDP thÊp. Tr−íc t×nh h×nh kinh tÕ x· héi nªu trªn, §¶ng vµ Nhµ n−íc chñ tr−¬ng thùc hiÖn “c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc” t¹o ra sù chuyÓn biÕn lín cña kinh tÕ, khuyÕn khÝch tho¶ ®¸ng tÝch luü ®Çu t− t¨ng tr−ëng kinh tÕ c¶ n−íc vµ tõng c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh. Söa ®æi hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch ph¸p luËt, ®¶m b¶o chÆt chÏ vµ th«ng tho¸ng ®Ó thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. Më réng quan hÖ lµm ¨n kinh tÕ víi c¸c n−íc vµ c¸c khèi kinh tÕ trªn thÕ giíi theo tinh thÇn hîp t¸c ®«i bªn cïng cã lîi. C¶i c¸ch thuÕ b−íc II ®−îc ®Æt ra lµ ®ßi hái tÊt yÕu vµ cÊp b¸ch ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ x· héi ®ã. 4.2. Quan ®iÓm sö dông thuÕ trong giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc II (1999 - 2004) - C¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ trªn c¬ së më réng diÖn thu thuÕ, ®iÒu chØnh thuÕ suÊt cña tõng s¾c thuÕ vµ c¶ hÖ thèng thuÕ cã lo¹i t¨ng cã lo¹i gi¶m nh−ng ph¶i ®¶m b¶o æn ®Þnh tû lÖ ®éng viªn cho Nhµ n−íc trong kho¶ng tõ 19% - 20% GDP ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu cho Nhµ n−íc. - C¶i c¸ch thuÕ ph¶i tiÕn hµnh dÇn tõng b−íc trªn c¬ së rµ so¸t l¹i hÖ thèng thuÕ hiÖn hµnh, xem xÐt l¹i tõng s¾c thuÕ ®Ó x¸c ®Þnh thø tù −u tiªn hoµn thiÖn, tr¸nh g©y ra nh÷ng x¸o trén trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Tr−íc m¾t, thay ®æi hai lo¹i thuÕ chÝnh, ®ã lµ, thay thuÕ doanh thu b»ng thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thay thuÕ lîi tøc b»ng thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. 15 http://www.ebook.edu.vn
- C¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ lµm cho c¸c s¾c thuÕ ®¬n gi¶n, Ýt thuÕ suÊt, tr¸nh ®¸nh trïng, lo¹i trõ dÇn chÝnh s¸ch miÔn, gi¶m ®èi t−îng chÝnh s¸ch x· héi, gi¶m bít c¸c miÔn, gi¶m kh¸c. - C¶i c¸ch thuÕ ph¶i lµm cho c¸c chÝnh s¸ch thuÕ phï hîp víi c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vÒ thuÕ, lµm cho thuÕ n−íc ta hoµ nhËp ®−îc víi thuÕ thÕ giíi. - C¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ t¹o ra chuyÓn biÕn míi vÒ quy tr×nh qu¶n lý thuÕ tiÕn tíi c¸c ®èi t−îng nép thuÕ tù kª khai, tù tÝnh thuÕ, tù nép thuÕ, n©ng cao ý thøc tù gi¸c vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c¸c ®èi t−îng nép thuÕ. Ph¸t huy cao vai trß kiÓm tra, thanh tra cña ngµnh ThuÕ vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng. 4.3. HÖ thèng thuÕ trong giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc II (1999 - 2004) C¶i c¸ch thuÕ b−íc II ®· ban hµnh mét sè thuÕ míi thay thÕ cho mét sè thuÕ ®· l¹c hËu vµ cã nhiÒu nh−îc ®iÓm cña c¶i c¸ch thuÕ b−íc I. §ång thêi, söa ®æi c¸c lo¹i thuÕ cßn l¹i ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng thuÕ hoµn chØnh h¬n, tiªn tiÕn h¬n. Cô thÓ, hÖ thèng thuÕ trong c¶i c¸ch b−íc II gåm c¸c lo¹i thuÕ sau: - Ban hµnh LuËt thuÕ GTGT thay cho thuÕ doanh thu ¸p dông tõ ngµy 1/1/1999. - Ban hµnh LuËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp thay cho LuËt thuÕ lîi tøc ¸p dông tõ 1/1/1999. - Ban hµnh LuËt söa ®æi thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. - Ban hµnh c¸c v¨n b¶n söa ®æi Ph¸p lÖnh thuÕ thu nhËp ®èi víi ng−êi cã thu nhËp cao. - Ban hµnh c¸c v¨n b¶n söa ®æi thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. - Ban hµnh LuËt söa ®æi thuÕ xuÊt, nhËp khÈu phï hîp víi lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ xuÊt, nhËp khÈu khi ViÖt Nam tham gia khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) vµ c¸c khèi kinh tÕ kh¸c. - C¸c lo¹i thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt, thuÕ nhµ ®Êt, thuÕ tµi nguyªn tiÕp tôc ¸p dông vµ nghiªn cøu ®Ó tiÕn hµnh söa ®æi. Giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc II ®Õn n¨m 2004 míi chØ lµ thêi kú ®Çu cßn ph¶i tiÕp tôc thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m sau. Nh−ng cã thÓ s¬ bé ®¸nh gi¸ trªn nh÷ng nÐt lín lµ: - HÖ thèng thuÕ ®· cã nh÷ng tiÕn bé, tiÕp cËn ®−îc tÝnh tiªn tiÕn hiÖn ®¹i cña thuÕ thÕ giíi, nhÊt lµ khi ¸p dông thuÕ GTGT, thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu. - ThuÕ ®· dÇn dÇn ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ t¹o sù th«ng tho¸ng cho c¸c nhµ ®Çu t− trong n−íc vµ n−íc ngoµi. - ThuÕ ®· t¸c ®éng tÝch cùc thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh, thùc hiÖn c¹nh tranh lµnh m¹nh trong nÒn kinh tÕ. - ThuÕ ®· t¨ng c−êng huy ®éng nguån thu cho ng©n s¸ch cao h¬n thêi gian tr−íc. 16 http://www.ebook.edu.vn
Ch−¬ng 2 ThuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu 1. Giíi thiÖu chung vÒ thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu (thuÕ XNK) 1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm thuÕ XNK ThuÕ XNK lµ s¾c thuÕ ®¸nh vµo hµng ho¸ xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ. ThuÕ XNK cã nguån gèc tõ l©u ®êi vµ ®−îc sö dông réng r·i trªn thÕ giíi. ViÖc ban hµnh thuÕ XNK xuÊt ph¸t tõ c¸c lý do sau: - ThuÕ XNK lµ c«ng cô quan träng cña nhµ n−íc ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. Ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng cã ý nghÜa quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ néi ®Þa. Nã mang l¹i cho ®Êt n−íc nhiÒu nguån lîi lín vÒ vèn, kü thuËt, c«ng nghÖ, hµng ho¸, gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña kinh tÕ vÜ m«. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng më réng, nÕu kh«ng ®−îc kiÓm so¸t sÏ dÉn ®Õn nh÷ng t¸c h¹i ®èi víi kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi nh−: sù phô thuéc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ víi n−íc ngoµi; phong tôc, tËp qu¸n, lèi sèng cña quèc gia bÞ ¶nh h−ëng…V× vËy, c¸c quèc gia ®Òu sö dông thuÕ XNK nh− mét c«ng cô quan träng ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, qu¶n lý c¸c mÆt hµng XNK, khuyÕn khÝch XNK nh÷ng hµng ho¸ cã lîi vµ h¹n chÕ XNK nh÷ng hµng ho¸ cã h¹i cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n−íc. - ThuÕ XNK lµ c«ng cô b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. Ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ph¸t triÓn cã thÓ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi s¶n xuÊt néi ®Þa, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn ch−a ®ñ søc c¹nh tranh víi kinh tÕ n−íc ngoµi. V× vËy, ë c¸c quèc gia kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, thuÕ XNK lµ mét trong nh÷ng c«ng cô cña nhµ n−íc ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. §Ó khuyÕn khÝch xuÊt khÈu hµng ho¸, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng trªn thÞ tr−êng quèc tÕ, c¸c quèc gia th−êng kh«ng ®¸nh thuÕ xuÊt khÈu, hoÆc thu víi thuÕ suÊt rÊt thÊp víi môc tiªu qu¶n lý lµ chñ yÕu. §èi víi thuÕ nhËp khÈu, ®−îc c¸c quèc gia sö dông rÊt linh ho¹t tuú theo tÝnh chÊt, môc ®Ých cña hµng ho¸ nhËp khÈu vµ phï hîp víi tr×nh ®é kinh tÕ cña tõng n−íc trong tõng thêi kú. - ThuÕ XNK lµ nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ n−íc. ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, nhu cÇu tiªu dïng t¨ng trong khi s¶n xuÊt néi ®Þa ch−a ®¸p øng ®−îc, bªn c¹nh ®ã, kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña nhµ n−íc l¹i eo hÑp. Do ®ã, ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, môc tiªu ®éng viªn sè thu cho ng©n s¸ch nhµ n−íc cña thuÕ XNK ®ù¬c coi träng. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nµy, c¸c quèc gia th−êng më réng ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, ®¸nh thuÕ nhËp khÈu vµo hµng ho¸ tiªu dïng trong n−íc ch−a s¶n xuÊt ®−îc, hoÆc ®¸nh thuÕ xuÊt khÈu vµo nh÷ng hµng ho¸ mµ trªn thÕ giíi cã nhu cÇu tiªu dïng cao víi c¸c møc thuÕ suÊt ®éng viªn hîp lý. 17 http://www.ebook.edu.vn
Lµ c«ng cô quan träng cña nhµ n−íc trong chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng, thuÕ XNK cã c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: Thø nhÊt, thuÕ XNK lµ lo¹i thuÕ gi¸n thu. Nhµ n−íc sö dông thuÕ XNK ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng th«ng qua viÖc t¸c ®éng vµo c¬ cÊu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ XNK. V× vËy, thuÕ XNK lµ mét yÕu tè cÊu thµnh trong gi¸ cña hµng ho¸ XNK. Ng−êi nép thuÕ lµ ng−êi thùc hiÖn ho¹t ®éng XNK hµng ho¸, ng−êi chÞu thuÕ lµ ng−êi tiªu dïng cuèi cïng. ViÖc t¨ng, gi¶m thuÕ suÊt thuÕ XNK sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp tíi gi¸ c¶ hµng ho¸ XNK, tõ ®ã ¶nh h−ëng tíi nhu cÇu vµ viÖc lùa chän hµng ho¸ cña ng−êi tiªu dïng, buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ nhËp khÈu hµng ho¸ ph¶i ®iÒu chØnh s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh cho phï hîp. Thø hai, thuÕ XNK lµ lo¹i thuÕ g¾n liÒn víi ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. Ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng gi÷ mét vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, tuy nhiªn ho¹t ®éng nµy ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý chÆt chÏ cña nhµ n−íc. ThuÕ XNK lµ mét c«ng cô quan träng cña nhµ n−íc nh»m kiÓm so¸t ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng th«ng qua viÖc kiÓm so¸t gi¸ c¶ vµ chñng lo¹i hµng ho¸ XNK. ViÖc ®¸nh thuÕ XNK th−êng c¨n cø vµo gi¸ trÞ vµ chñng lo¹i hµng ho¸ XNK. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh lµm c¨n cø tÝnh thuÕ XNK lµ gi¸ trÞ cuèi cïng cña hµng ho¸ t¹i cöa khÈu xuÊt (®èi víi thuÕ xuÊt khÈu) vµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ t¹i cöa t¹i cöa khÈu nhËp ®Çu tiªn (®èi víi thuÕ nhËp khÈu). Gi¸ trÞ tÝnh thuÕ XNK ph¶i ph¶n ¸nh kh¸ch quan, trung thùc gi¸ trÞ giao dÞch thùc tÕ cña hµng ho¸ XNK. Thø ba, thuÕ XNK chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña c¸c yÕu tè quèc tÕ nh−: sù biÕn ®éng kinh tÕ thÕ giíi, xu h−íng th−¬ng m¹i quèc tÕ…ThuÕ XNK ®iÒu chØnh vµo ho¹t ®éng XNK hµng ho¸ cña mét quèc gia. Sù biÕn ®éng cña kinh tÕ thÕ giíi, xu h−íng th−¬ng m¹i quèc tÕ trong tõng thêi kú sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp tíi hµng ho¸ XNK cña c¸c quèc gia, nhÊt lµ trong xu thÕ tù do ho¸ th−¬ng m¹i, më cöa vµ héi nhËp kinh tÕ nh− hiÖn nay. Tõ ®ã, c¸c yÕu tè quèc tÕ sÏ ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi chÝnh s¸ch thuÕ XNK tõng quèc gia. §Ó ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®Æt ra, ®ßi hái chÝnh s¸ch thuÕ XNK ph¶i cã tÝnh linh ho¹t cao, cã sù thay ®æi phï hîp tuú theo sù biÕn ®éng cña kinh tÕ thÕ giíi vµ th−¬ng m¹i quèc tÕ, ngoµi ra chÝnh s¸ch thuÕ XNK cßn ph¶i ®¶m b¶o phï hîp víi hiÖp ®Þnh, cam kÕt quèc tÕ mµ mçi quèc gia ký kÕt, tham gia. 1.2. Nguyªn t¾c thiÕt lËp thuÕ XNK. Khi thiÕt lËp chÝnh s¸ch thuÕ XNK cÇn tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau: - ThuÕ XNK chØ ®¸nh vµo hµng ho¸ thùc sù xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Lµ c«ng cô qu¶n lý cña nhµ n−íc ®èi víi ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, nh−ng còng ph¶i ®¶m b¶o t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc giao l−u, trao ®æi hµng ho¸ trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ theo khu«n khæ qui ®Þnh cña ph¸p luËt, thuÕ XNK chØ ®iÒu chØnh vµo hµng ho¸ thùc sù xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Hµng ho¸ xuÊt khÈu thùc sù lµ hµng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt trong n−íc vµ tiªu dïng ë n−íc ngoµi. Hµng ho¸ nhËp khÈu thùc sù lµ hµng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt ë n−íc ngoµi vµ tiªu dïng ë thÞ tr−êng néi ®Þa. V× vËy, c¸c n−íc th−êng kh«ng ®¸nh thuÕ XNK vµo hµng qu¸ c¶nh, m−în ®−êng qua cöa khÈu, biªn giíi quèc gia; hµng ho¸ ®−a tõ n−íc ngoµi 18 http://www.ebook.edu.vn
vµo khu chÕ xuÊt, tõ khu chÕ xuÊt ra n−íc ngoµi; hµng ho¸ tõ n−íc ngoµi vµo kho b¶o thuÕ; hoÆc qui ®Þnh c¸c tr−êng hîp miÔn thuÕ, hoµn thuÕ XNK cho hµng ho¸ kh«ng thùc sù xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu nh− hµng t¹m nhËp - t¸i xuÊt, hµng t¹m xuÊt - t¸i nhËp… - Ph¶i ph©n biÖt theo khu vùc thÞ tr−êng vµ c¸c cam kÕt song ph−¬ng, ®a ph−¬ng.. ThuÕ XNK ®iÒu chØnh vµo ho¹t ®éng XNK hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc gia. §Ó t¹o thuËn lîi cho viÖc di chuyÓn hµng ho¸ trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c n−íc cã thÓ ®Æt ra c¸c quy t¾c nhÊt ®Þnh ®èi víi hµng ho¸ XNK vµ viÖc ®¸nh thuÕ vµo nh÷ng hµng ho¸ nµy. §Æc biÖt, trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th−¬ng m¹i nh− hiÖn nay, c¸c quèc gia cïng chung lîi Ých cã thÓ ký kÕt víi nhau c¸c hiÖp ®Þnh song ph−¬ng hoÆc ®a ph−¬ng thùc hiÖn −u ®·i ®èi víi hµng ho¸ NK. C¸c quèc gia khi tham gia ký kÕt hiÖp ®Þnh ph¶i tõ bá tÝnh chñ quyÒn trong ®¸nh thuÕ XNK, mµ ph¶i tu©n thñ c¸c hiÖp ®Þnh thuÕ ®· ®−îc ký kÕt. V× vËy, khi thiÕt lËp chÝnh s¸ch thuÕ XNK ph¶i ®¶m b¶o sù phï hîp gi÷a chÝnh s¸ch thuÕ XNK víi c¸c th«ng lÖ th−¬ng m¹i vµ cam kÕt quèc tÕ mµ mçi quèc gia ®· ký kÕt, tham gia. Theo ®ã, víi hµng ho¸ nhËp khÈu cã xuÊt xø tõ khu vùc thÞ tr−êng phæ th«ng (kh«ng cã cam kÕt) th× ¸p dông thuÕ suÊt phæ th«ng; ®èi víi khu vùc thÞ tr−êng cã cam kÕt ®èi xö tèi huÖ quèc th× ¸p dông thuÕ suÊt −u ®·i; ®èi víi khu vùc thÞ tr−êng cã cam kÕt −u ®·i ®Æc biÖt th× ¸p dông thuÕ suÊt −u ®·i ®Æc biÖt. - C¨n cø vµo lîi thÕ so s¸nh th−¬ng m¹i vµ yªu cÇu b¶o hé cña tõng lo¹i hµng ho¸ vµ khu vùc thÞ tr−êng ®Ó thiÕt lËp biÓu thuÕ phï hîp. Mét trong nh÷ng môc tiªu khi x©y dùng chÝnh s¸ch thuÕ XNK mµ c¸c quèc gia h−íng tíi lµ b¶o hé hîp lý nÒn s¶n xuÊt trong n−íc. Tuú theo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña tõng quèc gia mµ môc tiªu trªn cã thÓ nhÊn m¹nh hoÆc gi¶m bít. C¨n cø vµo lîi thÕ so s¸nh th−¬ng m¹i cña c¸c mÆt hµng s¶n xuÊt trong n−íc, chÝnh s¸ch thuÕ XNK sÏ x©y dùng biÓu thuÕ phï hîp. Th«ng th−êng nh÷ng mÆt hµng cã lîi thÕ so s¸nh t−¬ng ®èi thÊp, tÝnh c¹nh tranh kÐm, nhµ n−íc sÏ x©y dùng biÓu thuÕ nhËp khÈu cao nh»m b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc vµ ng−îc l¹i. BiÓu thuÕ nhËp khÈu ph¶i chi tiÕt, cô thÓ víi tõng nhãm mÆt hµng, còng nh− tÝnh n¨ng vµ c«ng dông cña nã. Sù cô thÓ chi tiÕt cña biÓu thuÕ mét mÆt gãp phÇn t¨ng c−êng sù qu¶n lý cña nhµ n−íc ®èi víi ho¹t ®éng XNK, ®ång thêi nã còng t¹o ra nh÷ng kÏ hë ®Ó c¸c ®èi t−îng lîi dông tr¸nh thuÕ, g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý. Do ®ã, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm sao dung hoµ ®−îc gi÷a môc tiªu b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc vµ môc tiªu ®¬n gi¶n ho¸, tiÕt kiÖm chi phÝ qu¶n lý. Bªn c¹nh ®ã, chÝnh s¸ch thuÕ XNK ph¶i cã tÝnh linh ho¹t cao. Tuú theo sù biÕn ®éng cña thÞ tr−êng trong n−íc vµ quèc tÕ, thuÕ suÊt thuÕ XNK th−êng xuyªn ®−îc ®iÒu chØnh cho phï hîp víi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi trong n−íc vµ thÕ giíi trong tõng thêi kú. - Tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vµ th«ng lÖ quèc tÕ vÒ ph©n lo¹i m· hµng ho¸ XNK vµ gi¸ tÝnh thuÕ hµng ho¸ nhËp khÈu. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc trao ®æi hµng ho¸, c¸c quèc gia cÇn tu©n thñ c¸c quy ®Þnh chung liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. Trong ®ã, ®¸nh thuÕ bao nhiªu vµo hµng ho¸ nµo cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn viÖc ph©n lo¹i hµng 19 http://www.ebook.edu.vn
ho¸ vµ x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ cña hµng ho¸ nhËp khÈu. Khi thiÕt lËp thuÕ XNK cÇn tu©n thñ nguyªn t¾c nµy ®Ó ®¶m b¶o sù hµi hoµ trong chÝnh s¸ch thuÕ gi÷a c¸c quèc gia. 1.3. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn thuÕ XNK ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi ThuÕ XNK (hay cßn gäi lµ thuÕ quan) cã lÞch sö ph¸t triÓn tõ l©u ®êi. Nã ra ®êi tõ thêi cæ ®¹i, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho ®Õn ngµy nay. Trong lÞch sö ph¸t triÓn, lu«n tån t¹i hai tr−êng ph¸i vÒ viÖc sö dông thuÕ XNK. C¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn, cã nhu cÇu xuÊt khÈu t− b¶n vµ hµng ho¸ lín th× muèn xo¸ bá hµng rµo thuÕ quan ®Ó cñng cè vµ t¨ng c−êng bµnh tr−íng kinh tÕ. Ng−îc lai, c¸c n−íc kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, kh«ng muèn bÞ lÖ thuéc hoÆc bÞ thèng trÞ bëi c¸c thÕ lùc kinh tÕ bªn ngoµi th× muèn duy tr× vµ cñng cè hµng rµo thuÕ quan ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. Hai quan ®iÓm vÒ sö dông thuÕ XNK ®· ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt th«ng qua tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi. Vµo thêi kú ®Çu cña chñ nghÜa t− b¶n, ®−îc khuyÕn khÝch bëi c¸c häc thuyÕt kinh tÕ thuéc trµo l−u tù do ho¸ kinh tÕ, ng−êi ta cho r»ng thuÕ XNK lµ mét c¶n trë lín cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. V× vËy, giai cÊp t− s¶n ®Êu tranh ®ßi xo¸ bá hµng rµo thuÕ XNK trong bu«n b¸n giao dÞch quèc tÕ. Quan ®iÓm nµy ®Æc biÖt thÞnh hµnh ë Anh, n¬i chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn sím nhÊt. KÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh nµy ®· dÉn ®Õn viÖc ký kÕt hiÖp ®Þnh Cobden gi÷a Anh vµ Ph¸p vµo n¨m 1860. Néi dung chñ yÕu cña HiÖp ®Þnh nµy lµ xo¸ bá thuÕ XNK ®èi víi viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a hai n−íc. Trong khi ®ã, ë c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn l¹i cã xu h−íng dïng thuÕ XNK ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. B−íc vµo giai ®o¹n chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn, hÇu hÕt c¸c n−íc ®Õ quèc ®Òu sö dông thuÕ XNK lµ c«ng cô quan träng trong chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng ®Ó giµnh −u thÕ bu«n b¸n trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Môc ®Ých sö dông thuÕ XNK cña c¸c n−íc ®Õ quèc trong giai ®o¹n nµy lµ hç trî cho c¸c ngµnh ®éc quyÒn trong n−íc ph¸t triÓn. §©y lµ c«ng cô b¶o hé chÝnh vµo tr−íc n¨m 1930 vµ tõng lµ c¬ së cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, thay thÕ hµng nhËp khÈu mµ §øc vµ Mü theo ®uæi vµo thÕ kû 19. ThuÕ nhËp khÈu cao t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®éc quyÒn th©u tãm thÞ tr−êng néi ®Þa, n©ng gi¸ nh»m trang tr¶i cho c¸c kho¶n lç xuÊt khÈu do b¸n d−íi gi¸ thµnh ®Ó chiÕm −u thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø I, ®Æc biÖt lµ sau khñng ho¶ng kinh tÕ 1929- 1933, ®· lµm cho nÒn kinh tÕ cña c¸c n−íc tham chiÕn mÊt c©n ®èi nghiªm träng, mèi liªn kÕt th−¬ng m¹i quèc tÕ tan r·. Trong hoµn c¶nh ®ã, c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn tiÕp tôc sö dông thuÕ XNK lµm c«ng cô ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng. Bªn c¹nh ®ã, hä cßn gia t¨ng sö dông c¸c c«ng cô phi thuÕ quan trong ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng nh−: h¹n ng¹ch XNK, h¹n møc ngo¹i tÖ trong thanh to¸n…. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II nhu cÇu phôc håi kinh tÕ ë c¸c n−íc tham chiÕn trë nªn cÊp b¸ch vµ ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng trë thµnh nh©n tè quan träng cho viÖc phôc håi kinh tÕ. Sù æn ®Þnh trong bu«n b¸n quèc tÕ vµ sù ra ®êi cña hÖ thèng tiÒn tÖ thÕ giíi ®· thóc ®Èy c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn dÇn dÇn xo¸ bá c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh trong ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. HiÖp ®Þnh chung vÒ 20 http://www.ebook.edu.vn
th−¬ng m¹i vµ thuÕ quan (GATT) gi÷a c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn ®· ra ®êi vµo th¸ng 10/1947 (cã hiÖu lùc thi hµnh tõ th¸ng 01/1948). Víi c¸c n−íc tham gia hiÖp ®Þnh nµy, thuÕ XNK ®−îc gi¶m xuèng hoÆc xo¸ bá. Tuy nhiªn, trong GATT, viÖc c¾t gi¶m thuÕ XNK míi ®−îc ¸p dông ®èi víi hµng ho¸ c«ng nghiÖp, ®èi víi hµng ho¸ n«ng nghiÖp vÉn sö dông thuÕ XNK ®Ó b¶o hé. Tr¸i víi xu thÕ tù do ho¸ th−¬ng m¹i ë c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn, sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn vÉn coi träng thuÕ XNK. Lý do chÝnh lµ kinh tÕ c¸c n−íc nµy cßn non kÐm, kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. MÆt kh¸c, nguån tµi chÝnh cña nhµ n−íc cßn h¹n hÑp cÇn ph¶i tranh thñ mäi nguån thu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Ngµy nay, víi lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh trong ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, c¸c n−íc ph¸t triÓn còng nh− ®ang ph¸t triÓn ®Òu bÞ cuèn theo trµo l−u më cöa, héi nhËp, tù do ho¸ th−¬ng m¹i. Gi÷a c¸c n−íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ t−¬ng ®ång hoÆc cã chung lîi Ých h×nh thµnh nªn nh÷ng khu vùc kinh tÕ phi thuÕ quan hoÆc h¹n chÕ thuÕ quan. Trong hoµn c¶nh ®ã, buéc tÊt c¶ c¸c n−íc ®Òu ph¶i xem xÐt l¹i chÝnh s¸ch sö dông thuÕ XNK sao cho phï hîp víi diÔn biÕn vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÕ giíi. Tãm l¹i, víi nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh sö dông thuÕ XNK trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi, cho phÐp chóng ta rót ra kÕt luËn c¬ b¶n: - Tuú theo t×nh h×nh kinh tÕ mçi n−íc, khu vùc vµ thÕ giíi viÖc sö dông thuÕ XNK trong chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng ë mçi n−íc, trong tõng thêi kú cã kh¸c nhau. - ViÖc sö dông thuÕ XNK trong chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng cña mçi n−íc lu«n ®Æt trªn thÕ so s¸nh, mét bªn lµ b¶o hé vµ mét bªn lµ tù do ho¸ th−¬ng m¹i. Khi nÒn kinh tÕ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh lín th× vai trß b¶o hé cña thuÕ kh«ng ®−îc coi träng. ë ViÖt Nam, thuÕ XNK ph¸t triÓn qua nhiÒu giai ®o¹n: N¨m 1946, sau khi giµnh ®−îc ®éc lËp vµ tiÕn hµnh kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, Nhµ n−íc ®· ban hµnh thuÕ quan ®¸nh vµo ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu qua cöa khÈu, biªn giíi vµ viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a vïng tù do vµ vïng t¹m chiÕm. ThuÕ suÊt ®−îc qui ®Þnh theo tû lÖ % tÝnh trªn gi¸ trÞ l« hµng XNK. Giai ®o¹n tõ 1965 - 1988, ®©y lµ thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, nhµ n−íc thùc hiÖn ®éc quyÒn ngo¹i th−¬ng nªn chØ cã c¸c tæ chøc kinh tÕ nhµ n−íc míi ®−îc phÐp trao ®æi hµng ho¸ víi n−íc ngoµi th«ng qua c¸c tæ chøc XNK. ThÞ tr−êng ngo¹i th−¬ng rÊt hÑp, chñ yÕu ®−îc thùc hiÖn trong ph¹m vi c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa. V× vËy, Nhµ n−íc thùc hiÖn chÕ ®é thu bï trõ chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng vµ thu kÕt hèi ngo¹i tÖ tõ 5% ®Õn 20% ®èi víi hµng ho¸ XNK mËu dÞch. §èi víi hµng ho¸ XNK phi mËu dÞch th× thùc hiÖn chÕ ®é thuÕ hµng ho¸ XNK phi mËu dÞch. NhiÖm vô chñ yÕu cña chÕ ®é thu bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng lµ nhµ n−íc ®¶m b¶o vÒ mÆt tµi chÝnh cho c¸c tæ chøc XNK, nã ch−a ®Æt ra môc tiªu thu ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. ViÖc chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, cïng víi chñ tr−¬ng më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ®· lµm cho ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ë n−íc ta cã ®iÒu kiÖn ph¸t 21 http://www.ebook.edu.vn