Hình tượng Quang Trung - Nguyễn Huệ trong Chiếu cầu hiền

VĂN MẪU LỚP 11 HÌNH TƯỢNG QUANG TRUNG – NGUYỄN HUỆ TRONG BÀI CHIẾU CẦU HIỀN “Đánh cho để dài tóc Đánh cho để đen răng Đánh cho nó chích luân bất phản Đánh cho nó phiến giáp bất hoàn Đánh cho sử tri Nam quốc sơn hà chi hữu chủ” Lời tuyên bố trong chiếu xuất quân ngày 29 tháng 11 năm Mậu Thân (26 tháng 12 năm 1988) của Quang Trung đến hôm nay vẫn còn vang lên dõng dạc như một lời thề, sôi sục ý chí quyết tâm đánh đuổi quân xâm lược, bảo vệ chủ quyền đất nước; một lời thề trang nghiêm và thiêng liêng. Ta có thể thấy được tinh thần dân tộc mạnh mẽ, quật cường như một dòng máu nóng tuôn trào thôi thúc mỗi người dân dũng cảm tiến về phía trước để chiến đấu cho đại nghĩa. Người anh hùng áo vải ấy, trong suốt thời gian hơn hai mươi năm (1771- 1792) chinh chiến và trị quốc, đã làm nên những chiến công lẫy lừng, có những đóng góp vô cùng to lớn cho lịch sử dân tộc. Ông được đánh giá là “một trong những nhà lãnh đạo chính trị tài giỏi với nhiều cải cách xây dựng đất nước, quân sự xuất sắc trong lịch sử Việt Nam với những trận đánh trong nội chiến và chống ngoại xâm chưa thất bại lần nào”, “đóng góp quyết định vào sự nghiệp thống nhất đất nước của triều đại Tây Sơn”. Sau chiến thắng Ngọc Hồi năm Kỷ Dậu (1789) , để củng cố và xây dựng, phát triển đất nước, vua Quang Trung đã rất chú trọng thu dụng các nhân tài từng phục vụ nhà Lê. Ông chọn Ngô Thì Nhậm trong việc soạn thảo “Cầu hiền chiếu”. Ngô Thì Nhậm là một danh sĩ từng ở ẩn dưới triều Lê, được Quang Trung trọng dụng, đã chấp bút bằng cả tài năng và tâm huyết của người trong cuộc khiến cho bài chiếu trở nên đầy thuyết phục. Bài chiếu ra đời trong hoàn cảnh đất nước vừa qua cơn binh lửa chưa yên. Cuộc nội chiến kéo dài và cuộc chống ngoại xâm làm sức dân kiệt quệ. Quang Trung vừa mới lên ngôi, chưa trải qua thực tiễn trị nước trong thời bình. Giới quan lại, sĩ phu của triều đại cũ từ chối ra làm việc, bất hợp tác với triều đại Tây Sơn. Nhu cầu cần có người hiền tài, đặc biệt là những người vừa có năng lực, kinh nghiệm và uy tín đang được đặt ra hết sức bức thiết. Do đó, bài chiếu vừa phản ánh không khí của thời đại, đồng thời cho thấy chủ trương cầu hiền đúng đắn, tầm nhìn chiến lược sâu rộng và tấm lòng vì dân vì nước của vua Quang Trung. Coi trọng người hiền tài vốn là một cách xử thế sáng suốt, là nghệ thuật chính trị của các nhà lãnh đạo. “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia” (Thân Nhân Trung). Nhà vua đã ý thức sâu sắc về điều đó và có một chủ trương sáng suốt: kêu gọi người hiền tài ra giúp nước. Trong phần mở đầu bài chiếu, Ngô Thì Nhậm đã nêu lên nguyên tắc xuất xử hay trách nhiệm của người hiền tài. Ông chỉ rõ: trời sinh ra người tài là để cho thiên tử sử dụng; đó vừa là quyền lợi, vinh dự đồng thời cũng là trọng trách của người hiền đối với quốc gia. Nếu không ra giúp vua, giúp nước, tự giấu mình, cố tình lẩn tránh là đi ngược lại với đạo trời; cũng là trái với đạo người, đặc biệt là kẻ sĩ. Hình tượng vua Quang Trung ở đây hiện lên như ngôi Bắc thần, quang minh chính đại và rực rỡ, để cho người hiền tài như sao sáng về chầu. Ngô Thì Nhậm chỉ ra thực trạng của kẻ sĩ Bắc Hà trong hoàn cảnh lúc bấy giờ. Những ngày “thời thế suy vi, Trung châu gặp nhiều biến cố”, người hiền tài như những ngôi sao bị che khuất, không được thể hiện tài năng và khát vọng của mình. Họ lánh mình ở ẩn giữ gìn khí tiết; họ làm việc cầm chừng, dè dặt ở chốn quan trường… Đó là những cách ứng xử bất đắc dĩ bởi không phải họ tự vùi lấp mình mà bởi họ “sinh bất phùng thời”. Ngô Thì Nhậm cũng chỉ ra nỗi niềm canh cánh chờ mong người hiền của vua Quang Trung: “Nay trẫm đang ghé chiếu lắng nghe, ngày đêm mong mỏi…”. Cùng với đó là sự băn khoăn day dứt của nhà vua: “Hay trẫm ít đức…?”, “Hay đương thời đổ nát…?”. Cách nói khiêm nhường mà đầy ràng buộc khiến cho người nghe không thể không suy nghĩ về thái độ của họ thời gian qua, đồng thời cũng thấy được tấm lòng coi trọng người hiền của nhà vua đang mở ra một không gian mới: họ sẽ không còn sợ bị lãng quên, bỏ rơi, bạc đãi, che lấp như thời buổi suy vi. Kẻ sĩ Bắc Hà còn có cơ hội thể hiện tài năng, tâm huyết và khát vọng lập công, lập danh khi đất nước “đang ở buổi đầu của nền đại định, công việc vừa mới mở ra”, “ngày một ngày hai vạn việc nảy sinh”… Đường lối cầu hiền cũng thật rộng mở để họ mạnh dạn bước lên phía trước. Vua Quang Trung đã đề cao vai trò của người hiền tài trong việc trị nước, thành tâm khuyến khích, động viên họ ra làm việc, nói ra những trăn trở, bức xúc, âu lo của mình về vận mệnh đất nước… Những điều đó cho ta thấy một tầm nhìn sâu rộng, tài năng chính trị của một con người luôn hết lòng vì giang sơn với một ý thức dân tộc quật cường. “Chiếu cầu hiền là một tác phẩm nghị luận chính trị - xã hội độc đáo, có ý nghĩa chính trị, có sức lay động chí, chuyển tâm ý của hiền tài trong thiên hạ; có đóng góp đáng kể trong quá trình thuyết phục, sử dụng người hiền tài góp sức lực, trí tuệ để bảo vệ và xây dựng đất nước thời vua Quang Trung. Sức thuyết phục của nó đã vượt ra khỏi giới hạn của một thời đại lịch sử”. Đó là một nhận xét xác đáng của Nguyễn Thị Quế Anh trong bài viết “Tìm hiểu chiếu cầu hiền từ góc độ văn hóa giáo dục” Chiếu cầu hiền còn cho thấy hình tượng người anh hùng dân tộc giản dị mà vĩ đại Quang Trung – Nguyễn Huệ như một đỉnh cao của lòng yêu nước mãnh liệt ở thế kỉ XVIII. Người Việt Nam ghi nhận, biết ơn, trân trọng những công lao đóng góp của ông và tôn vinh ông là một trong những vị hoàng đế vĩ đại nhất của lịch sử nước nhà.