CH NG 1ƯƠ
T NG QUAN NGHIÊN C U LU N ÁNỔ Ứ Ậ
1.1 TÍNH C P THI T C A Đ TÀI NGHIÊN C UẤ Ế Ủ Ề Ứ
Cà phê là ngành hàng nông s n chi n l c c a Vi t Nam, s n l ng xu t kh u l n thả ế ượ ủ ệ ả ượ ấ ẩ ớ ứ
2 th gi i, đóng góp 10% GDP nông nghi p, 5% t ng giá tr xu t kh u, cung c p h n 1 tri uế ớ ệ ổ ị ấ ẩ ấ ơ ệ
vi c làm và t o 50% sinh k cho ng i dân Tây Nguyên. Th ng hi u cà phê Vi t Nam đãệ ạ ế ườ ươ ệ ệ
kh ng đnh đc v th c a mình trên th tr ng th gi i và nh ng s n ph m cà phê Vi tẳ ị ượ ị ế ủ ị ườ ế ớ ữ ả ẩ ệ
Nam đc ng i tiêu dùng qu c t yêu chu ng. V i trên 570 ngàn ha di n tích tr ng cà phêượ ườ ố ế ộ ớ ệ ồ
đang cho thu ho ch, trung bình s n l ng đt t 1,4 đn 1,6 tri u t n/năm. Theo s li uạ ả ượ ạ ừ ế ệ ấ ố ệ
th ng kê, có kho ng trên 550 ngàn nông h tham gia s n xu t tr c ti p cà phê v i h n 1,6ố ả ộ ả ấ ự ế ớ ơ
tri u lao đng. Ngoài lao đng tr c ti p tham gia chu i s n xu t, thu mua, kinh doanh xu tệ ộ ộ ự ế ỗ ả ấ ấ
nh p kh u, ngành cà phê còn thu hút lao đng nhàn r i t i các t nh lân c n t p trung v khuậ ẩ ộ ỗ ạ ỉ ậ ậ ề
v c Tây Nguyên trong th i gian thu hái đ làm thuê.ự ờ ể Thúc đy xu t kh u cà phêẩ ấ ẩ là m tộ
trong nh ng gi i pháp quan tr ng và c p thi t đi v i vùng Tây Nguyên b i nh ng lý doữ ả ọ ấ ế ố ớ ở ữ
c b n sau:ơ ả
Th nh t, Vi t Nam là n c XK cà phê Robusta (cà phê v i) l n nh t th gi i, trongứ ấ ệ ướ ố ớ ấ ế ớ
đó Tây Nguyên là th ph c a cây cà phê v i s n l ng chi m kho ng 92% s n l ngủ ủ ủ ớ ả ượ ế ả ả ượ
cà phê c a c n c. Cà phê đã th c s tr thành cây tr ng ch l c, cây xóa đói, gi mủ ả ướ ự ự ở ồ ủ ự ả
nghèo và v n lên làm giàu đi v i đng bào các dân t c Tây Nguyên. V i s n l ngươ ố ớ ồ ộ ớ ả ượ
trên 1,6 tri u t n cà phê nhân/năm. Cà phê đóng góp kho ng 10% GDP nông nghi p, 5%ệ ấ ả ệ
t ng giá tr xu t kh u, cung c p h n 1 tri u vi c làm và t o 50% sinh k cho ng i dânổ ị ấ ẩ ấ ơ ệ ệ ạ ế ườ
Tây Nguyên. Là m t trong nh ng ngành hàng chi n l c c a Vi t Nam, cà phê có ý nghĩaộ ữ ế ượ ủ ệ
quan tr ng đc bi t tr ng đi v i đi s ng kinh t c a ng i dân, đc bi t là ng iọ ặ ệ ọ ố ớ ờ ố ế ủ ườ ặ ệ ườ
nghèo và dân t c thi u s Tây Nguyên, khu v c có di n tích cà phê l n nh t c n c. ộ ể ố ở ự ệ ớ ấ ả ướ
Th hai, Phát tri n b n v ng là xu th chung mà toàn nhân lo i đang n l c h ngứ ể ề ữ ế ạ ỗ ự ướ
t i, là m c tiêu chi n l c mà Đng, Nhà n c và nhân dân Vi t Nam đang quy t tâmớ ụ ế ượ ả ướ ệ ế
th c hi n. Đng và Nhà n c đã có nhi u ch tr ng, bi n pháp phát tri n nhanh cácự ệ ả ướ ề ủ ươ ệ ể
ngành kinh t , trong đó có phát tri n nông nghi p theo h ng b n v ng. Phát tri n nôngế ể ệ ướ ề ữ ể
nghi p đã đi li n v i vi c khai thác có hi u qu tài nguyên thiên nhiên, gi m thi u ôệ ề ớ ệ ệ ả ả ể
nhi m môi tr ng, g n v i gi i quy t các v n đ xã h i nh vi c làm, chuy n d ch cễ ườ ắ ớ ả ế ấ ề ộ ư ệ ể ị ơ
1
c u kinh t , b o đmấ ế ả ả v ng ch c an ninh l ng th c qu c gia; m t s m t hàng xu tữ ắ ươ ự ố ộ ố ặ ấ
kh u trong đó có cà phê chi m v th cao trên th tr ng th gi i. ẩ ế ị ế ị ườ ế ớ
Th ba, ngày nay tr c s phát tri n nh vũ b o c a cu c cách m ng KHCN 4.0, xuứ ướ ự ể ư ả ủ ộ ạ
th toàn c u hóa đang tr thành m t xu th khách quan. Vi c th c thi các FTA nói trên đãế ầ ở ộ ế ệ ự
góp ph n tích c c cho s phát tri n kinh t , m r ng th tr ng xu t kh u, giúp Vi tầ ự ự ể ế ở ộ ị ườ ấ ẩ ệ
Nam tham gia sâu h n vào chu i giá tr , m ng l i s n xu t toàn c u. Đc bi t, cùng sơ ỗ ị ạ ướ ả ấ ầ ặ ệ ự
phát tri n v s n l ng xu t kh u thô, ngành cà phê Vi t Nam ngày càng phát tri n,ể ề ả ượ ấ ẩ ệ ể
tham gia m nh m vào chu i giá tr gia tăng c a ngành. Nh ng s n ph m cà phê c a cácạ ẽ ỗ ị ủ ữ ả ẩ ủ
doanh nghi p Vi t nh G7, Trung Nguyên, Vinacafe,… đã có m t và kh ng đnh v thệ ệ ư ặ ẳ ị ị ế
c a mình t i nhi u th tr ng trên th gi i. Tuy nhiên, tr c xu th m c a h i nh p, đủ ạ ề ị ườ ế ớ ướ ế ở ử ộ ậ ể
có ch đng trong cu c c nh tranh kh c li t hi n nay không h d cho các th ng hi uỗ ứ ộ ạ ố ệ ệ ề ễ ươ ệ
Vi t đ t n t i và phát tri n. ệ ể ồ ạ ể
T t c nh ng phân tích trên cho th y, làm th nào đ có m t h th ng chính sáchấ ả ữ ấ ế ể ộ ệ ố
nh m thúc đy XK cà phê vùng Tây Nguyên ra th tr ng th gi i trong đi u ki n kinh tằ ẩ ị ườ ế ớ ề ệ ế
m m t cách h u hi u. Góp ph n gi i quy t các v n đ này c v ph ng di n lý lu nở ộ ữ ệ ầ ả ế ấ ề ả ề ươ ệ ậ
và th c ti nự ễ là r t c n thi t trong giai đo n tr c m t. Chính vì v y, vi c ti n hànhấ ầ ế ạ ướ ắ ậ ệ ế
nghiên c u đ tài lu n án:ứ ề ậ “Hoàn thi n chính sách nhà n c nh m thúc đy xu tệ ướ ằ ẩ ấ
kh u cà phê vùng Tây Nguyên” ẩlà đ tài lu n án ti n sĩ c a mình.ề ậ ế ủ
1.2. T NG QUAN VÀ KHO NG TR NG NGHIÊN C UỔ Ả Ố Ứ
Trong quá trình nghiên c u đ tài, tác gi đã thu th p đc m t s công trình có liênứ ề ả ậ ượ ộ ố
quan c trong n c và trên th gi i, c th nh sau:ả ở ướ ế ớ ụ ể ư
- Nhóm các công trình liên quan XK cà phê: M c dù đã có m t s công trình đánhặ ộ ố
giá th c tr ng xu t kh u cà phê Vi t Nam, song v n còn ít công trình nghiên c u,ự ạ ấ ẩ ở ệ ẫ ứ
đánh giá tình hình và th c tr ng XK cà phê vùng Tây Nguyên trong đi u ki n Vi tự ạ ở ề ệ ệ
Nam h i nh p sâu r ng vào n n kinh t toàn c u. Cũng còn ít công trình nghiên c u độ ậ ộ ề ế ầ ứ ề
xu t các gi i pháp (t m vĩ ấ ả ầ mô và vi mô) hoàn thi n chính sáchệ nh m ằthúc đy XK cà phêẩ
vùng Tây Nguyên có hi uệ qu .ả
- Nhóm các công trình liên quan đn chính sách xu t kh u cà phê vùng Tâyế ấ ẩ
Nguyên, Vi t Nam: ệNghiên c u v chính sách xu t kh u nói chung và cà phê nói riêngứ ề ấ ẩ
thì đã có nhi u công trình v i nhi u m c đích, ph m vi và n i dung khác nhau. Nh ngề ớ ề ụ ạ ộ ư
2
chính sách nào trong môi tr ng hi n nay tr c ti p làm tăng tr ng nhanh h n xu tườ ệ ự ế ưở ơ ấ
kh u cà phê thì ch a ai đi sâu đ tìm cách b sung, s a điẩ ư ể ổ ử ổ .
Nh v y, có th kh ng đnh r ng cho đn nay ch a có nghiên c u nào đi sâu vào tìmư ậ ể ẳ ị ằ ế ư ứ
hi u vể ề chính sách nhà n c nh m thúc đy xu t kh u cà phê vùng Tây Nguyên đc bi tướ ằ ẩ ấ ẩ ặ ệ
trong b i ốc nh ảtác đng ộc a bi n ủ ế đi khí h u đn ổ ậ ế vùng tr ng đi m ọ ể s n ảxu t ấvà XK cà phê
c a ủVi t Nam.ệ
1.3 M C TIÊU, NHI M V VÀ CÂU H I NGHIÊN C UỤ Ệ Ụ Ỏ Ứ
M c tiêu chung c a lu n án là nghiên c u nh ng v n đ lý lu n ụ ủ ậ ứ ữ ấ ề ậ v ềchính sách
Nhà n c nh m thúc đy xu t kh u cà phê vùng Tây Nguyênướ ằ ẩ ấ ẩ và đ xu t nh ng gi iề ấ ữ ả
pháp, ki n ngh nh m thúc đy xu t kh u cà phê vùng Tây Nguyên. ế ị ằ ẩ ấ ẩ Đ đt đc m cể ạ ượ ụ
tiêu nghiên c u, lu n án ph i th c hi n ba nhi m v thông qua vi c tr l i các câu h iứ ậ ả ự ệ ệ ụ ệ ả ờ ỏ
nghiên c u. Các nhi m v bao g m: (1) Thi t l p h th ng c s lý lu n v chính sáchứ ệ ụ ồ ế ậ ệ ố ơ ở ậ ề
thúc đy xu t kh u, ch tiêu đánh giá m c đ thúc đy xu t kh u, y u t nh h ng t iẩ ấ ẩ ỉ ứ ộ ẩ ấ ẩ ế ố ả ưở ớ
chính sách thúc đy cà phê; (2) Kh o sát, đo l ng và đánh giá đc tình hình xu t kh uẩ ả ườ ượ ấ ẩ
cà phê, th c tr ng chính sách c a Nhà n c nh m thúc đy xu t kh u cà phê vùng Tâyự ạ ủ ướ ằ ẩ ấ ẩ
Nguyên; (3) Đ xu t các gi i pháp có tính kh thi cao hoàn thi n chính sách nhà n cề ấ ả ả ệ ướ
nh m thúc đy xu t kh u cà phê vùng Tây Nguyên.ằ ẩ ấ ẩ
1.4. ĐI T NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U C A LU N ÁNỐ ƯỢ Ạ Ứ Ủ Ậ
- Đi t ng nghiên c u: ố ượ ứ Các chính sách c a Nhà n c nh m thúc đy XK cà phêủ ướ ằ ẩ
vùng Tây Nguyên, Vi t Nam giai đo n 2011-2020, đnh h ng đn năm 2030.ệ ạ ị ướ ế
- Ph m vi nghiên c u: ạ ứ Ph m vi v n i dungạ ề ộ Lu n án ti p c n các chính sách nhàậ ế ậ
n c thúc đy XK cà phê vùng Tây Nguyên ra th tr ng trên c s tri n khai các chínhướ ẩ ị ườ ơ ở ể
sách c a Trung ng và UBND các t nh trong vùng Tây Nguyên xây d ng các chính sáchủ ươ ỉ ự
thúc đy cho m t hàng cà phê (thông qua 7 chính sách) đây là các chính sách tác đng tr cẩ ặ ộ ự
ti p đn XK cà phê vùng Tây Nguyên, Vi t Nam. ế ế ệ Ph m vi v không gianạ ề : Đi u tra t i 5ề ạ
t nh Tây Nguyên ( Đăk Lăk, Lâm Đng, Gia Lai,Kon Tum, Đăk Nông) và các S , Banỉ ồ ở
ngành có liên quan tr c ti p đn công tác xây d ng và th c thi các chính sách nhà n cự ế ế ự ự ướ
nh m thúc đy xu t kh u cà phê vùng Tây Nguyênằ ẩ ấ ẩ . Ph m vi v th i gian:ạ ề ờ giai đo nạ
2011-2020, đnh h ng t i 2030ị ướ ớ
3
1.5 PH NG PHÁP NGHIÊN C U C A LU N ÁNƯƠ Ứ Ủ Ậ
Trong nghiên c u c a lu n án đã s d ng ph i h p c hai nhóm ph ng pháp thuứ ủ ậ ử ụ ố ợ ả ươ
th p d li u th c p và s c p. D li u th c p đc thu th p t các ngu n d li u inậ ữ ệ ứ ấ ơ ấ ữ ệ ứ ấ ượ ậ ừ ồ ữ ệ
n và tr c tuy n c a B Công Th ng, B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, T ngấ ự ế ủ ộ ươ ộ ệ ể ổ
c c Th ng kê, Hi p h i cà phê, Vifaco, UBND các t nh Tây Nguyên. ụ ố ệ ộ ỉ D li u s c pữ ệ ơ ấ
đc thu th p b ng hai ph ng pháp: (1) Ph ng v n chuyên sâu v i ượ ậ ằ ươ ỏ ấ ớ Chuyên viên, lãnh
đo các Bạ ộ và lãnh đo c a doanh nghi p s n xu t và ạ ủ ệ ả ấ kinh doanh XNK cà phê; (2) Đi uề
tra b ng phi u kh o sát v i quy mô m u là ằ ế ả ớ ẫ 300 phi u kh o sát đn doanh nghi p và cácế ả ế ệ
c quan ban hành, th c thi chính sách.ơ ự
1.6 NH NG ĐÓNG GÓP M I C A LU N ÁNỮ Ớ Ủ Ậ
(1) V lý lu nề ậ , lu n án đã h th ng hóa c s lý thuy t v chính sách nhà n cậ ệ ố ơ ở ế ề ướ
nh m thúc đy xu t kh u, xác đnh và làm rõ đc đi m, m c tiêu c a chính sách nhàằ ẩ ấ ẩ ị ặ ể ụ ủ
n c thúc đy xu t kh u, các căn c hoàn thi n chính sách nói chung và m t hàng cà phêướ ẩ ấ ẩ ứ ệ ặ
nói riêng;(2) V th c ti n,ề ự ễ lu n án đã phân tích và đánh giá quá trình đi m i t ng côngậ ổ ớ ừ
c c a CSNN nh m thúc đy XK nông s n nói chung và m t hàng cà phê nói riêng thôngụ ủ ằ ẩ ả ặ
qua kh o sát các văn b n chính sách c a Nhà n c, th c tr ng XK cà phê t 2011 đnả ả ủ ướ ự ạ ừ ế
nay;(3) V tính ng d ng,ề ứ ụ lu n án đã đ xu t các gi i pháp v hoàn thi n chính sách,ậ ề ấ ả ề ệ
đng th i ch đng trong kinh doanh XK cà phê và đ đi u ti t hi u qu quy mô s nồ ờ ủ ộ ể ề ế ệ ả ả
xu t và XK; gi i pháp k t h p các chính sách h tr doanh nghi p nh m tăng l i íchấ ả ế ợ ỗ ợ ệ ằ ợ
c nh tranh c a các doanh nghi p khi XK.ạ ủ ệ
1.7 K T C U C A LU N ÁNẾ Ấ Ủ Ậ
Ngoài các ph n nh L i cam đoan, M c l c, Danh m c t vi t t t, Danh m c B ngầ ư ờ ụ ụ ụ ừ ế ắ ụ ả
bi u và hình v (10 trang); K t lu n chung (1 trang); Danh m c tài li u tham kh o (13 trang)ể ẽ ế ậ ụ ệ ả
và Ph l c (30 trang), lu n án dài 139 trang và đc k t c u thành 4 ch ng nh sauụ ụ ậ ượ ế ấ ươ ư :
Ch ng 1ươ : T ng quan nghiên c u lu n án; ổ ứ ậ Ch ng 2ươ : M t s v n đ lý lu n và kinhộ ố ấ ề ậ
nghi m qu c t v chính sách Nhà n c nh m thúc đy xu t kh u cà phê; ệ ố ế ề ướ ằ ẩ ấ ẩ Ch ng 3ươ :
Phân tích th c tr ng các chính sách thúc đy XK cà phê c a vùng Tây Nguyên; ự ạ ẩ ủ Ch ng 4ươ :
Gi i pháp hoàn thi n chính sách Nhà n c nh m thúc đy XK cà phê vùng Tây Nguyên.ả ệ ướ ằ ẩ
4
CH NG 2.ƯƠ
M T S V N Đ LÝ LU N VÀ KINH NGHI M QU C T V CHÍNH SÁCH NHÀỘ Ố Ấ Ề Ậ Ệ Ố Ế Ề
N C NH M THÚC ĐY XU T KH U CÀ PHÊƯỚ Ằ Ẩ Ấ Ẩ
2.1. KHÁI QUÁT V THÚC ĐY XU T KH U NÔNG S NỀ Ẩ Ấ Ẩ Ả
2.1.1. Khái ni m, quan đi m và n i dung thúc đy xu t kh uệ ể ộ ẩ ấ ẩ nông s nả
2.1.1.1. Khái ni m và l i ích xu t kh u hàng hóa ệ ợ ấ ẩ
Xu t kh u là m t ho t đng kinh t đi ngo i c b n thông qua đó g n k t thấ ẩ ộ ạ ộ ế ố ạ ơ ả ắ ế ị
tr ng đn l c a các n c l i v i nhau, tăng c ng thông th ng buôn bán, là ph ngườ ơ ẻ ủ ướ ạ ớ ườ ươ ươ
ti n thúc đy n n kinh t tăng tr ng và phát tri n. S phát tri n c a XK là m t trongệ ẩ ề ế ưở ể ự ể ủ ộ
nh ng đng l c chính đ thúc đy phát tri n kinh t c a các qu c gia trong th i k h iữ ộ ự ể ẩ ể ế ủ ố ờ ỳ ộ
nh p đc bi t là các qu c gia đang phát tri n nh Vi t Nam, do đó nó có v trí và vai tròậ ặ ệ ố ể ư ệ ị
r t quan tr ng.ấ ọ
2.1.1.2. Phân đnh thúc đy ị ẩ xu t kh u ấ ẩ v i phát tri n xu t kh u, m r ng xu t kh uớ ể ấ ẩ ở ộ ấ ẩ
và thay th nh p kh uế ậ ẩ
Thúc đy xu t kh uẩ ấ ẩ là m t cách th c đ thúc đy tiêu th s n ph mộ ứ ể ẩ ụ ả ẩ ; Phát tri n XKể
là quá trình bi n đi XK v m i m t t m t l ng đn m t ch tế ổ ề ọ ặ ừ ặ ượ ế ặ ấ ; M r ng XKở ộ là vi cệ
qu c gia đó đa đc s n ph m c a n c mình ố ư ượ ả ẩ ủ ướ m r ngở ộ th tr ngị ườ ; Thay th nh pế ậ
kh u ẩlà đy m nh vi c thay th m t s hàng nh p kh u đ khuy n khích s n xu t đaẩ ạ ệ ế ộ ố ậ ẩ ể ế ả ấ ị
ph ng đ tiêu th n i đa, h n là s n xu t cho th tr ng xu t kh u.ươ ể ụ ộ ị ơ ả ấ ị ườ ấ ẩ
2.1.1.3. Quan đi m và n i dung thúc đy xu t kh u ể ộ ẩ ấ ẩ
Thúc đy XK làm gia tăng quy mô XKẩ; Thúc đy XK làm thay đi trình đ và năngẩ ổ ộ
l c XK; Thúc đy XK làm nâng cao hi u qu XK; ự ẩ ệ ả Thúc đy XK h ng t i m c tiêu phátẩ ướ ớ ụ
tri n b n v ng.ểềữ
2.1.2. Vai trò và yêu c u c a thúc đy xu t kh u nông s n t i Vi t Namầ ủ ẩ ấ ẩ ả ạ ệ
2.1.2.1. Vai trò c a thúc đy XK hàng hóa t i Vi t Namủ ẩ ạ ệ
Thúc đy XK đang đóng góp vai trò to l n trong chi n l c đy m nh ho t đngẩ ớ ế ượ ẩ ạ ạ ộ
XK hàng nông s n c a Vi t Nam, phát tri n kinh t nông nghi p, tăng tr ng kinh tả ủ ệ ể ế ệ ưở ế
b n v ng trong t ng lai. Các vai trò c th : ề ữ ươ ụ ể Thúc đy XK góp ph n t o ngu n v n choẩ ầ ạ ồ ố
nh p kh u ph c v CNH đt nậ ẩ ụ ụ ấ ước; Thúc đy XK góp ph n vào tăng nhanh quá trìnhẩ ầ
chuy n d ch c c u kinh t , h tr s n xu t phát tri n theo đnh h ng th tr ng và tăngể ị ơ ấ ế ỗ ợ ả ấ ể ị ướ ị ườ
5