Khóa luận tốt nghiệp đại học: Dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:135

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp đại học "Dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực; Biện pháp dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực; Thực nghiệm sư phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học: Dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON & NGHỆ THUẬT ---------- TRẦN THỊ HOÀNG YẾN DẠY HỌC PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 2 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Quảng Nam, tháng 06 năm 2020
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC - MẦM NON & NGHỆ THUẬT ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: DẠY HỌC PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 2 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Sinh viên thực hiện TRẦN THỊ HOÀNG YẾN MSSV: 2116050244 CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC TIỂU HỌC KHÓA: 2016 – 2020 Cán bộ hướng dẫn ThS. NGUYỄN THỊ NGỌC DIỆP MSCB: 1237 Quảng Nam, tháng 6 năm 2020
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn của mình tới Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo và Khoa Tiểu học – Mầm non & Nghệ thuật trường Đại học Quảng Nam cùng toàn thể các thầy cô giáo đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành sâu sắc đến cô Nguyễn Thị Ngọc Diệp – người đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận. Tôi xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, giúp đỡ và tạo điều kiện của các Thầy, Cô giáo trường Tiểu học Kim Đồng, TP Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. Trong suốt thời gian thực nghiệm tại trường, các thầy cô và các em học sinh đã nhiệt tình hợp tác, hỗ trợ tôi trong quá trình thu thập tài liệu phục vụ cho nghiên cứu đề tài. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lời tri ân sâu sắc đến ba mẹ và những người thân trong gia đình đã luôn quan tâm, yêu thương và tạo mọi điều kiện cho tôi học tập. Cảm ơn những người bạn đã góp ý, trao đổi và động viên tôi trong quá trình nghiên cứu. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài, song những thiếu sót trong khóa luận là không thể tránh khỏi. Kính mong sự đóng góp ý kiến và chỉ dẫn của quý thầy, cô giáo để khóa luận được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Quảng Nam, tháng 6 năm 2020 Sinh viên thực hiện Trần Thị Hoàng Yến
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của giảng viên – Th.S Nguyễn Thị Ngọc Diệp. Kết quả được trình bày trong khóa là trung thực và chưa được công bố trong các công trình khác. Quảng Nam, tháng 6 năm 2020 Người cam đoan Trần Thị Hoàng Yến
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT TỪ VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ 1 ĐC Đối chứng 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 LTVC Luyện từ và câu 5 SBT Sách bài tập 6 SGK Sách giáo khoa 7 SL Số lượng 8 STN Sau thực nghiệm 9 TL Tỉ lệ 10 TN Thực nghiệm 11 TT Thứ tự 12 TTN Trước thực nghiệm
DANH MỤC CÁC BẢNG STT TÊN NỘI DUNG TRANG 1 Bảng 1.1 Mức độ quan tâm đến dạy học phân môn 26 Luyện từ và câu ở trường 2 Bảng 1.2 Đánh giá của GV về sự cần thiết dạy học theo 26 định hướng phát triển năng lực 3 Bảng 1.3 Ý nghĩa của việc dạy học theo định hướng phát 27 triển năng lực 4 Bảng 1.4 Hình thức tổ chức dạy học phân môn Luyện từ 28 và câu. 5 Bảng 1.5 Việc tiếp cận của GV về dạy học phân môn 29 Luyện từ và câu theo định hướng phát triển năng lực 6 Bảng 1.6 Đánh giá của GV về những mặt hạn chế năng 29 lực của HS khi dạy học phân môn Luyện từ và câu 7 Bảng 1.7 Nguồn bài tập phục vụ trong việc giảng dạy 30 phân môn Luyện từ và câu 8 Bảng 1.8 Các biện pháp dạy học theo định hướng phát 31 triển năng lực 9 Bảng 1.9 Mức độ sử dụng các biện pháp dạy học phân 32 môn Luyện từ và câu 10 Bảng 1.10 Mức độ yêu thích của HS phân môn Luyện từ 32 và câu 11 Bảng 1.11 Đánh giá của HS về bài tập SBT và SGK 33 12 Bảng 1.12 Đánh giá mức độ hướng dẫn việc tự học 34 13 Bảng 1.13 Cách thức GV hướng dẫn nhiệm vụ tự học cho 34 HS khi dạy học phân môn LTVC
14 Bảng 1.14 Mức độ tham gia học tập vào phân môn Luyện 35 từ và câu 15 Bảng 1.15 Đánh giá sự vận dụng mở rộng bài học vào 36 thực tế của HS 16 Bảng 1.16 Nhu cầu của HS khi GV giao nhiệm vụ phù 36 hợp với năng lực học tập của bản thân 17 Bảng 1.17 Nhận xét của GV về HS trong dạy học phân 37 môn Luyện từ và câu 18 Bảng 1.18 Nhận thức của HS đối với việc gặp câu hỏi khó 37 19 Bảng 3.1 Kết quả kiểm tra trước khi thực nghiệm 71 20 Bảng 3.2 Kết quả kiểm tra sau khi thực nghiệm 72 21 Bảng 3.3 Kết quả hoàn thành nội dung sau thực nghiệm 73 22 Bảng 3.4 Kết quả kiểm tra trước và sau thực nghiệm của 74 lớp đối chứng 23 Bảng 3.5 Kết quả kiểm tra trước và sau khi thực nghiệm 75 của lớp thực nghiệm 24 Bảng 3.6 Bảng thống kê mức độ hứng thú của HS. 76
DANH SÁCH CÁC BIỂU ĐỒ STT TÊN NỘI DUNG TRANG 1 Biểu đồ 1.1 Đánh giá của GV về sự cần thiết dạy học theo 27 định hướng phát triển năng lực. 2 Biểu đồ 1.2 Hình thức tổ chức dạy học phân môn Luyện từ 28 và câu. 3 Biểu đồ 1.3 Đánh giá của GV về những mặt hạn chế của 29 HS khi dạy học phân môn Luyện từ và câu 4 Biểu đồ 1.4 Nguồn bài tập phục vụ trong việc giảng dạy 30 phân môn LTVC 5 Biểu đồ 1.5 Mức độ sử dụng các biện pháp dạy học phân 32 môn Luyện từ và câu 6 Biểu đồ 1.6 Mức độ đánh giá của HS về bài tập SGK và 33 SBT. 8 Biểu đồ 1.7 Mức độ tham gia học tập vào phân môn Luyện 35 từ và câu. 10 Biểu đồ 3.1 So sánh kết quả bài kiểm tra sau khi thực 71 nghiệm theo các mức độ. 11 Biểu đồ 3.2 So sánh kết quả bài kiểm tra sau khi thực 72 nghiệm theo các mức độ. 12 Biểu đồ 3.3 So sánh kết quả kiểm tra trước và sau thực 74 nghiệm của lớp đối chứng. 13 Biểu đồ 3.4 So sánh kết quả kiểm tra trước và sau thực 75 nghiệm của lớp thực nghiệm 14 Biểu đồ 3.5 So sánh mức độ hứng thú của HS 77
MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu..................................................................3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu.......................................................................................3 5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................3 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ...............................................................................4 7. Đóng góp của đề tài .........................................................................................5 8. Giới hạn về phạm vi nghiên cứu ......................................................................6 9. Cấu trúc của đề tài ...........................................................................................6 B. NỘI DUNG ....................................................................................................7 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 2 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ........................................................................................................7 1.1. Một số khái niệm ..........................................................................................7 1.1.1. Dạy học .....................................................................................................7 1.1.2. Phát triển ...................................................................................................7 1.1.3. Năng lực ....................................................................................................7 1.1.4. Dạy học định hướng phát triển năng lực ....................................................8 1.1.5. Phân môn Luyện từ và câu .........................................................................8 1.2. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh tiểu học giai đoạn 1 (lớp 1, 2, 3)........9 1.2.1. Đặc điểm tâm lí học sinh tiểu học ..............................................................9 1.2.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học ............................................... 11 1.3. Một số vấn đề về phân môn Luyện từ và câu lớp 2 ..................................... 11 1.3.1. Nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu ở tiểu học ................................ 11 1.3.2. Nội dung chương trình dạy học Luyện từ và câu lớp 2 ............................. 12 1.3.3. Nguyên tắc dạy học Luyện từ và câu........................................................ 14 1.4. Định hướng đổi mới dạy học phát triển năng lực cho học sinh tiểu học....... 17 1.4.1. Sự khác nhau giữa dạy học tiếp cận nội dung và dạy học tiếp cận năng lực .. 17 1.4.2. Ý nghĩa dạy học phát triển năng lực học sinh tiểu học.............................. 19
1.5. Dạy học phát triển năng lực cho học sinh trong phân môn LTVC ở tiểu học. .. 21 1.5.1. Vai trò của giáo viên và học sinh trong hoạt động dạy học phát triển năng lực người học .................................................................................................... 21 1.5.2. Những năng lực cần phát triển cho học sinh lớp 2 trong phân môn LTVC ... 22 1.6. Thực trạng của việc dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 ở trường Tiểu học Kim Đồng, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam ........................................ 24 1.6.1. Mục đích điều tra ..................................................................................... 24 1.6.2. Khách thể điều tra .................................................................................... 24 1.6.3. Nội dung điều tra ..................................................................................... 25 1.6.4. Phương pháp điều tra ............................................................................... 25 1.6.5. Kết quả điều tra ....................................................................................... 26 1.6.6. Kết luận ................................................................................................... 37 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 39 CHƯƠNG 2: BIỆN PHÁP DẠY HỌC PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 2 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ...................................... 40 2.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp dạy học Luyện từ và câu theo định hướng phát triển năng lực ............................................................................................. 40 2.1.1. Nguyên tắc bảo đảm mục tiêu, nội dung bài học ...................................... 40 2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức tối ưu .................................................. 40 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ........................................................... 41 2.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ........................................................... 41 2.2. Biện pháp dạy học phát triển năng lực phân môn Luyện từ và câu lớp 2 .... 42 2.2.1. Tạo ra tình huống có vấn đề trong tiết học ............................................... 42 2.2.2. Thiết kế các nhiệm vụ tự học ................................................................... 44 2.2.3. Phát triển tư duy sáng tạo học sinh ........................................................... 46 2.2.4. Tích cực hóa hoạt động học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác ........ 48 2.2.5. Tổ chức các trò chơi học tập .................................................................... 49 2.2.6. Kết hợp đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của học sinh ..................... 51 2.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp trên ........................................................... 53 2.4 Minh họa qui trình và thiết kế hoạt động dạy học có sử dụng biện pháp dạy học phát triển năng lực. ..................................................................................... 54
2.4.1. Qui trình thiết kế bài học theo định hướng phát triển năng lực. ................ 54 2.4.2. Xây dựng kế hoạch bài học theo định hướng phát triển năng lực. ............ 55 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 65 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................................... 66 3.1. Mô tả thực nghiệm sư phạm........................................................................ 66 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 66 3.1.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 66 3.1.3. Khách thể và đối tượng thực nghiệm........................................................ 67 3.1.4. Thời gian thực nghiệm ............................................................................. 68 3.1.5. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................... 68 3.2. Tổ chức thực nghiệm sư phạm .................................................................... 68 3.2.1. Kế hoạch thực nghiệm ............................................................................. 68 3.2.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm ........................................................... 68 3.2.3. Xây dựng các tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm................................ 69 3.2.4. Tiến hành thực nghiệm ............................................................................ 70 3.2.5. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 70 3.3. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm.......................... 77 3.3.1. Thuận lợi ................................................................................................. 77 3.3.2. Khó khăn ................................................................................................. 78 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 78 C. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................ 80 1. Kết luận ......................................................................................................... 80 2. Khuyến nghị .................................................................................................. 81 2.1. Đối với nhà trường ..................................................................................... 81 2.2. Đối với giáo viên ........................................................................................ 81 2.3. Đối với học sinh ......................................................................................... 81 2.4. Đối với gia đình .......................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 82 PHỤ LỤC......................................................................................................... P1
A. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Ngày nay, cùng với sự phát triển không ngừng của xã hội, đất nước ta đang thực hiện sự nghiệp “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa” để tiến tới “Dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng dân chủ văn minh”. Một trong những yếu tố quan trọng mang tính chiến lược để thực hiện thành công sự nghiệp đó là yếu tố con người. Để đào tạo được những con người đáp ứng với yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, giáo dục và đào tạo phải giải quyết hàng loạt các vấn đề mang tính chiến lược, trong đó có vấn đề đổi mới phương pháp, hình thức giáo dục. Chính vì thế, Nghị quyết hội nghị trung ương 8 lần thứ XI về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo đã xác định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng và phát triển năng lực”. Định hướng quan trọng trong dạy học phát triển năng lực là quá trình dạy phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học và lấy người học làm trung tâm, trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng, rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn, hình thành năng lực và phẩm chất. Tiếng Việt là một trong những môn học quan trọng ở bậc tiểu học giúp các em học tập các môn học khác. Môn Tiếng Việt ở tiểu học gồm nhiều phân môn như: Tập đọc, Tập viết, Chính tả, Kể chuyện,Tập làm văn, Luyện từ và câu. Một trong những mục tiêu quan trọng mà môn Tiếng Việt ở tiểu học cần phải hướng đến là hình thành và phát triển ở học sinh các kĩ năng sử dụng tiếng Việt 1
nghe, nói, đọc, viết để học tập và giao tiếp trong các môi trường hoạt động của lứa tuổi. Đặc biệt, phân môn Luyện từ và câu có tác dụng to lớn trong quá trình phát triển tư duy ngôn ngữ cho học sinh Tiểu học nói chung và lớp 2 nói riêng. Việc dạy phân môn Luyện từ và câu nhằm mở rộng, hệ thống hóa làm phong phú vốn từ của học sinh, cung cấp cho học sinh những hiểu biết sơ giản về từ và câu, rèn cho học sinh kĩ năng dùng từ đặt câu và sử dụng các kiểu câu trần thuật đơn như: Ai là gì? Ai làm gì? Ai thế nào? một số thành phần trong câu; tập dùng và biết đến công dụng một số dấu câu (dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than) để đánh dấu kết thúc câu và dấu phẩy để tách các từ ngữ biểu hiện các ý khác nhau trong câu. Đồng thời qua phân môn này giáo viên bồi dưỡng cho học sinh thói quen dùng từ đúng, đặt và trả lời câu hỏi, nói viết đúng ngữ pháp những câu đơn giản và có ý thức sử dụng Tiếng Việt một cách văn hóa trong giao tiếp, giúp các em vững vàng, tự tin hơn trong cuộc sống. Hiện nay, vấn đề dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh Tiểu học chưa đạt được kết quả cao. Trong quá trình dạy học phân môn Luyện từ và câu học sinh vẫn còn những hạn chế trong việc phân biệt từ, câu, vốn từ ít, kĩ năng sử dụng vốn từ còn lúng túng. Trong giao tiếp các em thường nói và trả lời không tròn câu chưa có sự lựa chọn từ, câu cho thích hợp HS không phát huy được tính tích cực chủ động trong giờ học…Chính vì vậy, cần hướng dẫn của giáo viên, sự định hướng đúng đắn để các em phát triển học tập theo hướng tích cực. Đáp ứng nhu cầu đổi mới cơ bản về giáo dục là chuyển kiểu dạy “lấy giáo viên là trung tâm’’ sang kiểu “lấy người học làm trung tâm’’. Hay nói cách khác dạy học phải hướng về người học, đặt người học vào vị trí trung tâm của quá trình giáo dục. Dạy học Tiếng Việt để phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ là yêu cầu cấp thiết hiện nay. Vì vậy, tôi chọn đề tài nghiên cứu “Dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực’’. 2. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu xây dựng một số biện pháp dạy – học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực để nâng cao chất lượng dạy học. 2
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong phân môn Luyện từ và câu. 3.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học Luyện từ và câu lớp 2 Giáo viên và học sinh lớp 2 ở trường Tiểu học Kim Đồng – Tam Kỳ – Quảng Nam. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài nghiên cứu làm rõ những nhiệm vụ sau: - Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực. - Xây dựng các biện pháp dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm áp dụng các biện pháp theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 2 trong phân môn Luyện từ và câu vào việc dạy học để khẳng định tính hiệu quả, khả thi của đề tài từ đó đưa ra kết luận và kiến nghị. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận - Phương pháp đọc tài liệu: Đọc các vấn đề liên quan đến việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực, các tài liệu về chương trình, sách giáo khoa môn Tiếng Việt lớp 2. - Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu liên quan: Phân tích, tổng hợp nhằm khai thác, chắt lọc những tài liệu cần thiết liên quan đến đề tài. 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Tiến hành quan sát tìm hiểu cách tổ chức dạy học môn Tiếng Việt lớp 2, quan sát quá trình vận dụng tiếng Việt của học sinh trong giao tiếp tại trường Tiểu học Kim Đồng - Tam Kỳ - Quảng Nam. 3
- Phương pháp điều tra: Sử dụng phiếu điều tra thực trạng việc tổ chức dạy học môn Tiếng Việt lớp 2 trong những năm qua, đánh giá sơ bộ ban đầu về năng lực tiếng Việt của học sinh. - Phương pháp phỏng vấn, đàm thoại: Trò chuyện với giáo viên ở trường Tiểu học để thu thập thông tin về việc dạy học phân môn Luyện từ và câu theo định hướng phát triển năng lực người học. - Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia: Tham khảo ý kiến của các thầy cô giáo khoa Tiểu học – Mầm non – Nghệ thuật và các thầy cô giáo ở các trường Tiểu học về các vấn đề liên quan đến việc nghiên cứu đề tài. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm để kiểm tra tính khả thi của đề tài nghiên cứu. - Phương pháp thống kê toán học: Thống kê và xử lí các kết quả thu được qua quá trình điều tra thực nghiệm. 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh Tiểu học rất quan trọng, thông qua đó để đánh giá năng lực của mỗi cá nhân. Vì vậy, đã có không ít tác giả nghiên cứu nội dung này, cụ thể như sau: Tác giả Lê Phương Nga – Đặng Kim Nga (2007), Phương pháp dạy Tiếng Việt ở Tiểu học, NXB Đại học Sư Phạm. Tác giả đã nghiên cứu những vấn đề chung của một số phương pháp dạy và học trong các phân môn Tiếng Việt. Sau đó áp dụng các phương pháp đó vào dạy một số bài học trong môn Tiếng Việt. Tác giả Phạm Văn Công (2016), Phát triển và nâng cao Tiếng Việt lớp 2, NXB Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh. Cuốn sách là hệ thống các câu hỏi và bài tập Tiếng Việt ở dạng nâng cao. Đồng thời cuốn sách đưa thêm nội dung phần đọc hiểu để chú trọng phát triển năng lực đọc cho học sinh. Tác giả Lê Phương Nga (2016), Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt ở Tiểu học, NXB Đại học Sư phạm. Với cuốn sách này, tác giả đã đưa ra một số bài tập Luyện từ và câu nâng cao, phong phú, đa dạng và có hướng dẫn cách giải bài tập. Tác giả Nguyễn Hữu Hợp (2018), Thiết kế bài học phát triển năng lực học sinh tiểu học, NXB Đại học Sư phạm. Trong cuốn sách này, tác giả đã xác định 4
và lựa chọn nội dung bài và vận dụng hình thức tổ chức dạy học phát triển năng lực cho học sinh. Tác giả đã thiết kế bài học phân môn Tự nhiên xã hội theo hướng phát triển năng lực. Nhóm tác giả Phan Thị Hồ Điệp – Lê Phương Nga – Đỗ Xuân Thảo – Đỗ Ngọc Thống (2019), Dạy học phát triển năng lực môn Tiếng Việt ở Tiểu học, NXB Đại học Sư phạm. Các tác giả đã giải đáp các vấn đề về lí luận dạy học phát triển năng lực. Tác giả đã đưa ra bài minh họa trong các phân môn Chính tả, Tập làm văn, Kể chuyện để phát triển 3 năng lực viết, nghe, nói. Có thể nói việc đổi mới dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp 2 nói riêng đã có rất nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. Điểm chung của các công trình này đều hướng tới mục đích làm thế nào để dạy - học môn Tiếng Việt có hiệu quả; làm thế nào nâng cao năng lực cho các em. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu ấy chỉ chú trọng đến việc trình bày về lí luận các phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực, định hướng khái quát về cách thức tổ chức các hoạt động dạy học. Đặc biệt, chưa thấy một công trình nghiên cứu của tác giả nào nghiên cứu sâu về các biện pháp dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 nhằm chú trọng phát triển năng lực cho học sinh. Chính vì thế, dựa trên nền tảng nghiên cứu ấy sẽ là nguồn tài liệu tham khảo giúp chúng tôi thực hiện đề tài “Dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực’’. Trong đề tài này chúng tôi sẽ đi sâu hơn vào nghiên cứu việc xây dựng các biện pháp dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ của học sinh. 7. Đóng góp của đề tài Về lí luận: Góp phần hệ thống hoá các vấn đề lí luận liên quan đến việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 2 trong phân môn Luyện từ và câu. Về thực tiễn: Các biện pháp được đề xuất sẽ là gợi ý tham khảo để giáo viên vận dụng vào quá trình dạy học phân môn Luyện từ và câu nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy. 5
8. Giới hạn về phạm vi nghiên cứu Về nội dung nghiên cứu: Biện pháp dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực để nâng cao chất lượng dạy học. Về địa bàn nghiên cứu: Học sinh lớp 2 tại trường Tiểu học Kim Đồng, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 9. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung gồm có ba chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực. Chương 2: Biện pháp dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 theo định hướng phát triển năng lực. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 6
B. NỘI DUNG CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 2 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 1.1. Một số khái niệm 1.1.1. Dạy học Theo các nhà nghiên cứu giáo dục cho rằng: “Dạy học là toàn bộ các thao tác có mục đích nhằm chuyển các giá trị tinh thần, các hiểu biết, các giá trị văn hóa mà nhân loại đã đạt được hoặc cộng đồng đã đạt được vào bên trong một con người’’. [16,1] Như vậy, dạy học có thể hiểu rằng: Dạy học là một quá trình hoạt động thống nhất giữa giáo viên và học sinh trong đó giáo viên giữ vai trò hướng dẫn, tổ chức, điều chỉnh hoạt động của học sinh, còn học sinh phải giữ vai trò tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động học tập của mình. 1.1.2. Phát triển Theo từ điển Tiếng Việt:“Phát triển là làm cho biến đổi theo chiều hướng tăng, từ ít đến nhiều, hẹp đến rộng, thấp đến cao từ đơn giản đến phức tạp”. [17,1] Theo phạm trù của Triết học: “Phát triển là quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn của một sự vật. Quá trình vận động đó diễn ra vừa dần dần, vừa nhảy vọt để đưa tới sự ra đời của cái mới thay thế cái cũ. Sự phát triển là kết quả của quá trình thay đổi dần về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất, quá trình diễn ra theo đường xoắn ốc và hết mỗi chu kỳ sự vật lặp lại dường như sự vật ban đầu nhưng ở mức (cấp độ) cao hơn”. [18,1] 1.1.3. Năng lực Năng lực được các nhà nghiên cứu định nghĩa theo nhiều cách khác nhau: Tác giả Nguyễn Công Khanh cho rằng:“Năng lực là khả năng làm chủ hệ thống kiến thức, kĩ năng, thái độ và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lí vào thực hiện thành công nhiệm vụ hoặc giải quyết vấn đề đặt ra của cuộc sống’’. [9,7] 7
Theo quan điểm của những nhà tâm lý học: “Năng lực là tổng hợp các đặc điểm, thuộc tính tâm lý của cá nhân phù hợp với yêu cầu đặc trưng của một hoạt động, nhất định nhằm đảm bảo cho hoạt động đó đạt hiệu quả cao”. [19,1] Các năng lực hình thành trên cơ sở của các tư chất tự nhiên của cá nhân nơi đóng vai trò quan trọng, năng lực của con người không phải hoàn toàn đo tự nhiên mà có, phần lớn do công tác, do tập luyện mà có. Theo từ điển Tiếng Việt:“Năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó như năng lực tư duy, năng lực tài chính hoặc là phẩm chất tâm sinh lý và trình độ chuyên môn tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”. [13, 660-661] Tóm lại theo chúng tôi có thể hiểu năng lực: Năng lực là khả năng thực hiện thành công hoạt động trong một bối cảnh nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,… Năng lực của cá nhân được đánh giá qua phương thức và khả năng hoạt động của cá nhân đó khi giải quyết các vấn đề của cuộc sống. 1.1.4. Dạy học định hướng phát triển năng lực Dạy học định hướng phát triển năng lực là dạy học định hướng kết quả đầu ra, chú trọng năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn. Đây là mô hình dạy học nhằm phát triển tối đa năng lực của người học, trong đó người học tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức dưới sự tổ chức, hướng dẫn của người dạy. Quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực người học, lấy người học làm trung tâm, phải khơi gợi được niềm đam mê của người học và đặc biệt phải tạo điều kiện “học đi đôi với hành” để người học vận dụng kiến thức, kĩ năng, thái độ mà mình lĩnh hội được vào giải quyết các tình huống thực tiễn. Mục tiêu cuối cùng của dạy học phát triển năng lực là phát triển các năng lực cần có để người học sống tốt hơn tạo ra những con người năng động, tự tin đáp ứng những yêu cầu của xã hội đang thay đổi từng ngày. 1.1.5. Phân môn Luyện từ và câu Phân môn “Luyện từ và câu” là một trong bảy phân môn của Tiếng Việt. 8
Việc dạy Luyện từ và câu cung cấp cho học sinh nhưng kiến thức sơ giản về từ và câu, rèn cho học sinh kĩ năng dùng từ đặt câu và sử dụng các kiểu câu thể hiện tư tưởng, tình cảm. 1.2. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh tiểu học giai đoạn 1 (lớp 1, 2, 3) 1.2.1. Đặc điểm tâm lí học sinh tiểu học * Tri giác Tri giác của học sinh tiểu học đặc biệt là các em lớp đầu cấp giai đoạn lớp 1, 2, 3 tri giác còn yếu, tri giác mang tính đại thể (thường thâu tóm sự vật về toàn bộ, về đại thể để tri giác), ít đi sâu vào chi tiết và nặng về tính không chủ định. Do đó các em tri giác đối tượng còn chưa chính xác, đôi khi còn lẫn lộn hoặc mắc sai lầm khi tri giác. Tri giác của các em thường gắn với hoạt động trực quan. Ở giai đoạn học tập cơ bản, tri giác các em thường gắn với hành động, với hoạt động thực tiễn của bản thân. Đối với các em, tri giác sự vật có nghĩa là cái gì đó cầm , nắm, sờ,.. vào sự vật đó. Các em thường rất dễ có ấn tượng tích cực đối với những cái trực quan, cái rực rỡ, cái sinh động, lôi cuốn bằng các màu sắc. Vì thế khi dạy học giáo viên phải hướng dẫn các em về cách học, cách quan sát để nắm bản chất của vấn đề thì các em mới tiếp nhận tri giác được một cách tốt nhất. * Chú ý Ở đầu tuổi tiểu học (giai đoạn lớp 1, 2, 3) chú ý có chủ định của trẻ còn yếu, khả năng kiểm soát, điều khiển chú ý còn hạn chế. Ở giai đoạn này chú ý không chủ định chiếm ưu thế hơn chú ý có chủ định. Trẻ lúc này chỉ quan tâm chú ý đến những môn học, giờ học có đồ dùng trực quan sinh động, hấp dẫn có nhiều tranh ảnh, trò chơi,…Chú ý không chủ định của HS được phát triển được nhờ những thứ mang tính mới mẻ, bất ngờ, rực rỡ khác thường để lôi cuốn sự chú ý của HS nhưng sự tập trung chú ý của trẻ còn yếu và thiếu tính bền vững, chưa thể tập trung lâu dài và dễ bị phân tán trong quá trình học tập. Nhu cầu, hứng thú có thể kích thích và duy trì chú ý không chủ định. Vì thế, GV cần tìm cách làm cho giờ học hấp dẫn để kích thích lôi cuốn sự chú ý của học sinh, năng lực của HS được phát triển. 9