Khóa luận tốt nghiệp đại học: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp đại học "Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học; Biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học; Thực nghiệm sư phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON ---------- VÕ THỊ DUNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH LỚP 4, 5 THÔNG QUA DẠY HỌC MÔN KĨ THUẬT Ở TIỂU HỌC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CAO ĐẲNG Quảng Nam, tháng 5 năm 2017
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CAO ĐẲNG Tên đề tài: GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH LỚP 4, 5 THÔNG QUA DẠY HỌC MÔN KĨ THUẬT Ở TIỂU HỌC Sinh viên thực hiện VÕ THỊ DUNG MSSV: 4114011223 CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC TIỂU HỌC KHÓA 2014 – 2017 Cán bộ hướng dẫn KS. Nguyễn Thị Thúy Loan MSCB: Quảng Nam, tháng 5 năm 2017
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành tốt đề tài này, tôi đã nhận được sự động viên, khuyến khích và tạo điều kiện giúp đỡ nhiệt tình của thầy cô giáo và nhiều học sinh. Và lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô Nguyễn Thị Thúy Loan, người đã tận tình hướng dẫn, động viên tôi hoàn thành khóa luận này. Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành trước sự đóng góp ý kiến quý báu của các thầy cô trong khoa Tiểu học – Mầm non. Và cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, giáo viên và học sinh khối lớp 4, 5 của Trường Tiểu học Lê Thị Hồng Gấm đã tạo điều kiện cho tôi điều tra, tìm hiểu và thực nghiệm sư phạm và đã có những đóng góp ý kiến quý báu góp phần giúp cho khóa luận được hoàn thiện hơn. Đề tài này tôi đã nghiên cứu và hoàn thành với sự nổ lực cao nhất, xong chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự đóng góp của hội đồng bảo vệ, của các thầy cô, bạn bè để đề tài hoàn thiện hơn. Sau cùng tôi xin kính chúc quý thầy cô sức khỏe và đạt nhiều thành công. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tam Kỳ, tháng 4 năm 2016 Sinh viên thực hiện Võ Thị Dung
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Kí hiệu chữ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 GV Giáo viên 2 HS Học sinh 3 SGK Sách giáo khoa
DANH MỤC BẢNG BIỂU STT TÊN BẢNG BIỂU TRANG 1 Bảng 1.1: Nội dung chương trình Kĩ thuật lớp 4,5 15 2 Bảng 1.2: Sự cần thiết phải giáo dục kĩ năng sống cho 18 học sinh thông qua dạy môn Kĩ thuật 3 Bảng 1.3: Những khó khăn thường gặp khi dạy môn 18 Kĩ thuật 4 Bảng 1.4: Việc tạo động cơ cho các em học sinh và 19 đặt những vấn đề gần gũi với đời sống thực tế các em 5 Bảng 1.5: Mức độ thường xuyên giáo dục kĩ năng tự 19 phục vụ cho học sinh thông qua môn Kĩ thuật 6 Bảng 1.6: Tính hợp lí của việc giáo dục kĩ năng sống 19 qua môn Kĩ thuật 7 Bảng 1.7: Mức độ thích môn học 20 8 Bảng 1.8: Mức độ lồng ghép giáo dục kĩ năng sống 21 qua môn Kĩ thuật cho các em. 9 Bảng 1.9: Nguyên nhân khiến các em không dám 21 phát biểu ý kiến của mình trong giờ học Kĩ thuật 10 Bảng 1.10: Việc dành thời gian để học môn Kĩ thuật 22 ở nhà 11 Bảng 2.1: Nội dung giáo dục kĩ năng tự phục vụ 28 qua các bài học 12 Bảng 2.2: Nội dung giáo dục kĩ năng hướng nghiệp 31 qua các bài học 13 Bảng 2.3: Nội dung giáo dục kĩ năng giải quyết vấn 34 đề qua các bài học 14 Bảng 2.4: Nội dung giáo dục kĩ năng kĩ năng tư duy 37 sáng tạo qua các bài học
15 Bảng 3.1: Mức độ hiểu bài của học sinh 41 16 Bảng 3.2: Mức độ biết được các công việc chăm sóc 41 rau, hoa 17 Bảng 3.3: Mức độ thích thảo luận nhóm để trả lời câu 42 hỏi bài học của học sinh 18 Bảng 3.4: Mức độ hiểu bài của học sinh 43 19 Bảng 3.5: Mức độ biết được quy trình lắp xe ben 44 20 Bảng 3.6: Mức độ thích thảo luận nhóm để trả lời câu 44 hỏi bài học của học sinh
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu..................................................................................................... 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .............................................................................. 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................... 3 5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 3 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu cơ sở lí luận ............................................................ 3 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu cơ sở thực tiễn ........................................................ 3 5.3. Phương pháp thống kê toán học................................................................................. 4 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................................ 4 7. Đóng góp của đề tài ...................................................................................................... 5 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 6 9. Cấu trúc tổng quan của đề tài........................................................................................ 6 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ............................................................................................. 7 Chương 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học ....................................................... 7 1.1. Các khái niệm liên quan ............................................................................................. 7 1.1.1. Kĩ năng .................................................................................................................... 7 1.1.2. Kĩ năng sống ........................................................................................................... 7 1.1.3. Giáo dục kĩ năng sống............................................................................................. 8 1.2. Khái quát về giáo dục kĩ năng sống ........................................................................... 8 1.2.1. Mục tiêu giáo dục kĩ năng sống .............................................................................. 8 1.2.2. Nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống [12] .................................................................. 9 1.2.3. Ý nghĩa của việc giáo dục kĩ năng sống ............................................................... 11 1.2.4. Một số kĩ năng cần giáo dục cho học sinh lớp 4, 5 thông qua môn Kĩ thuật ........ 12 1.2.5. Đặc điểm của học sinh lớp 4, 5 [7] ....................................................................... 12 1.3. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................................... 14 1.3.1. Mục tiêu, nội dung chương trình môn Kĩ thuật [5]............................................... 14 1.3.2. Khái quát về trường khảo sát ................................................................................ 16 1.3.3. Thực trạng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở trường Tiểu học hiện nay .................................................................................... 17 1.3.4. Nguyên nhân của những thực trạng trên ............................................................... 22
Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................... 23 Chương 2: Biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4,5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học ................................................................................................. 24 2.1. Cơ sở đề xuất các biện pháp .................................................................................... 24 2.1.1. Dựa vào đặc điểm của môn học ............................................................................ 24 2.1.2.Thực trạng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua môn Kĩ thuật.25 2.2. Các biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4,5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học ......................................................................................................... 26 2.2.1. Giáo dục kĩ năng tự phục vụ ................................................................................. 26 2.2.2. Giáo dục kĩ năng hướng nghiệp ............................................................................ 29 2.2.3. Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề....................................................................... 33 2.2.3.1. Vai trò của kĩ năng giải quyết vấn đề ................................................................ 33 2.2.4. Kĩ năng tư duy sáng tạo ........................................................................................ 35 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................... 39 Chương 3: Thực nghiệm sư phạm .................................................................................. 40 3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................................. 40 3.2. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................................ 40 3.3. Nội dung thực nghiệm ............................................................................................. 40 3.4. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................................... 40 3.5. Tiến trình thực nghiệm............................................................................................. 41 3.6. Kết quả thực nghiệm ................................................................................................ 41 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................... 45 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................................. 47 1. Kết luận chung ............................................................................................................ 47 2. Khuyến nghị ................................................................................................................ 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 50
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Bước sang thế kỉ XXI, thế giới đã có những biến đổi sâu sắc về kinh tế - xã hội cùng với những thành tựu công nghệ thông tin. Để xây dựng một nền móng vững chắc đáp ứng những biến đổi đó, giải pháp có ý nghĩa quyết định và cơ bản nhất của mọi quốc gia là tăng cường đầu tư cho nguồn lực con người. Đặc biệt là đối với cấp Tiểu học, vì đây là cấp học tạo cơ sở cho các em học lên các bậc học khác. Nên Đảng và nhà nước ta luôn coi trọng giáo dục là quốc sách hàng đầu, luôn quan tâm đưa ra những yêu cầu đổi mới giáo dục phù hợp với thời đại ngày nay. Mục tiêu của những cải cách đó là nhằm làm cho chất lượng giáo dục đào tạo ngày càng nâng cao, đáp ứng nhu cầu, đòi hỏi ngày càng cao của xã hội từ đó đạt được hiệu quả kinh tế. Một trong những nguyên lí giáo dục cơ bản của đất nước chúng ta là giáo dục con người phát triển toàn diện. UNESCO đã đề ra bốn mục tiêu đào tạo con người như sau: Học để biết, học để làm, học để làm người, học để cùng chung sống. Để đạt được bốn mục tiêu này thì mỗi học sinh phải được trang bị các kĩ năng cần thiết trong quá trình học. Như vậy, người giáo viên không chỉ vừa dạy chữ vừa dạy cách làm người mà còn trang bị, cung cấp kiến thức về kĩ năng sống cho học sinh. Đặc biệt đối với học sinh lớp 4, 5 đây là đối tượng học sinh cuối cấp tiểu học, các em cần có một hành trang thật tốt để bước vào một môi trường mới đang chờ đón các em phía trước. Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ là việc rất quan trọng, ảnh hưởng đến quá trình hình thành nhân cách trẻ cho đến tuổi trưởng thành. Giáo dục kĩ năng sống cho các em phải bắt đầu từ việc định hướng và định hình cho các em những hành vi tốt đẹp. Việc thường xuyên được giáo dục kĩ năng sống ở mức độ khác nhau sẽ giúp trẻ tự tin bước vào cuộc sống độc lập, sống tích cực, chủ động, an toàn và lành mạnh. Trẻ sẽ chủ động và biết cách xử lí mọi tình huống trong cuộc sống và quan trọng hơn là khơi gợi những khả năng tư duy sáng tạo, biết phát huy thế mạnh của các em. Trẻ được dạy kĩ năng sống sẽ biết làm những công việc đơn giản trong gia đình, phát huy khả năng sáng tạo của mình. Từ kĩ năng sống có thể thể hiện thành những hành động cá nhân và những hành động đó sẽ tác động đến 1
hành động của những người khác, cũng như dẫn đến những hành động làm thay đổi môi trường xung quanh, giúp trẻ trở nên tự tin trong cuộc sống. “Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh thông qua môn học” là sự lựa chọn hữu ích của thầy cô giúp học sinh tiếp thu bài một cách hiệu quả và áp dụng vào trong thực tế cuộc sống, đồng thời đạt được mục tiêu bài giảng. Thông qua việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, giúp các em tự tin, chủ động cũng như khả năng phản ứng, xử lí các tình huống trong cuộc sống một cách linh hoạt và nhạy bén. Giáo dục kĩ năng sống được thực hiện qua nhiều môn học. Trong đó, môn Kĩ thuật là một trong những môn học ở cấp Tiểu học thực hiện tốt việc giáo dục kĩ năng sống cho các em. Muốn học sinh Tiểu học học tốt môn Kĩ thuật, thì mỗi người giáo viên không phải chỉ truyền đạt, giảng giải theo các tài liệu đã có sẵn trong sách giáo khoa, trong các sách hướng dẫn và thiết kế bài giảng một cách dập khuôn, máy móc làm cho học sinh học tập một cách thụ động. Nếu chỉ dạy học như vậy thì kết quả học tập sẽ không cao. Yêu cầu của giáo dục hiện nay đòi hỏi phải đổi mới phương pháp dạy học môn Kĩ thuật ở bậc Tiểu học theo hướng phát huy tính tích cực, lồng ghép giáo dục kĩ năng sống vào trong môn học. Giúp các em bước đầu hình thành và rèn luyện các kĩ năng sống cần thiết, phù hợp với lứa tuổi; nhận biết được những giá trị tốt đẹp trong cuộc sống, biết tự nhìn nhận, đánh giá đúng về bản thân. Việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong việc lồng ghép vào các môn học đặc biệt là môn Kĩ thuật lớp 4, 5 là một trong những con đường giáo dục có hiệu quả trong việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh ở Tiểu học. Thực tiễn hiện nay, giáo dục kĩ năng sống cho các em chưa được chú trọng. Nên tôi muốn đóng góp một số biện pháp để góp phần nâng cao việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 trong dạy học môn Kĩ thuật. Nên tôi chọn đề tài: “Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học. Nhằm đề xuất, xây 2
dựng một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 góp phần nâng cao chất lượng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh Tiểu học. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học. - Khách thể nghiên cứu: Học sinh lớp 4, 5 trường Tiểu học Lê Thị Hồng Gấm, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu cơ sở lí luận của việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5. - Đánh giá thực trạng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 ở trường Tiểu học hiện nay. - Đề xuất biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học. - Thực nghiệm để đánh giá tính khả thi của các biện pháp nghiên cứu cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu cơ sở lí luận 5.1.1. Đọc tài liệu, văn bản, nghị quyết, giáo trình, sách báo liên quan đến đề tài 5.1.2. Phân loại hệ thống hóa lý thuyết; phân tích, tổng hợp, chứng minh, giả thuyết, so sánh đối chiếu các sách, báo, tài liệu, văn bản, chỉ thị, nghị quyết. 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu cơ sở thực tiễn 5.2.1. Phương pháp quan sát: Tham gia các tiết dạy của giáo viên để tiến hành quan sát, theo dõi cách tiến hành dạy cũng như các phương pháp giáo viên sử dụng trong giờ học. 5.2.2. Phương pháp điều tra: Xây dựng các phiếu điều tra gồm hệ thống các câu hỏi về thực trạng của việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học. 3
5.2.3. Phương pháp phỏng vấn: Trò chuyện với giáo viên và học sinh về việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học được vận dụng như thế nào. 5.2.4. Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia: Tham khảo ý kiến của thầy cô giáo khoa Tiểu học – Mầm non và các thầy cô ở trường Tiểu học. 5.2.5. Phương pháp thực nghiệm: Soạn giáo án và thiết kế hệ thống câu hỏi cho bài dạy có vận dụng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học. 5.3. Phương pháp thống kê toán học - Phương pháp này dùng để phân tích và xử lí các kết quả thu được thông qua quá trình điều tra và khảo sát thực nghiệm. 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Qua quá trình tìm hiểu, tôi thấy kĩ năng sống có chủ yếu trong các chương trình hành động của UNESCO (Tổ chức văn hóa, khoa học và giáo dục của Liên Hợp Quốc), WHO (Tổ chức y tế thế giới ), UNICEF (Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc) cũng như các chương trình hoạt động của các tổ chức xã hội trong và ngoài nước. Ở hướng nghiên cứu này, các tác giả chủ yếu xây dựng hệ thống kĩ năng của từng loại hoạt động, mô tả chân dung các kĩ năng cụ thể và các điều kiện, quy trình hình thành và phát triển hệ thống các kĩ năng đó. Trong chương trình này, chỉ giới thiệu những kĩ năng cơ bản như: Kĩ năng nhận thức, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng xác định giá trị và kĩ năng ra quyết định. Từ năm học 2002 – 2003 ở Việt Nam đã thực hiện đổi mới giáo dục phổ thông (Tiểu học và Trung học cơ sở) trong cả nước. Trong chương trình Tiểu học đổi mới đã hướng đến giáo dục kĩ năng sống thông qua lồng ghép một số môn học có tiềm năng như Đạo đức, Tự nhiên và xã hội (ở lớp 1-3), Khoa học (ở lớp 4-5) và môn Kĩ thuật (ở lớp 4-5). Kĩ năng sống được giáo dục thông qua một số chủ đề: “Con người và sức khỏe”, “Xã hội”. Đề tài cấp bộ của Tiến sĩ Nguyễn Thanh Bình nghiên cứu về thực trạng kĩ năng sống cho học sinh và đề xuất một số giải pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh. 4
Năm 2005, nhóm các tác giả của Viện chiến lược và chương trình giáo dục đã có công trình nghiên cứu đầu tiên: “Giáo dục kĩ năng sống ở Việt Nam”. Nội dung chương trình đã đề cập đến một số vấn đề cơ bản như: Các quan niệm về kĩ năng sống; cơ sở pháp lí của giáo dục kĩ năng sống ở Việt Nam; giáo dục kĩ năng sống ở các bậc học; cách thức giáo dục kĩ năng sống, đánh giá về giáo dục kĩ năng sống ở Việt Nam; những thách thức và định hướng giáo dục kĩ năng sống trong tương lai. Đây là công trình nghiên cứu quan trọng, làm cơ sở, nền tảng cho các công trình nghiên cứu tiếp theo về kĩ năng sống ở Việt Nam. Tại Trường Đại học Quảng Nam cũng có một số sinh viên nghiên cứu về kĩ năng sống như: Đề tài “ Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 5 thông qua phân môn Tập làm văn” của sinh viên Nguyễn Thị Xuân Nhi lớp Cao đẳng Tiểu học khóa 2011 - 2014. Đề tài: “Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 2 thông qua việc dạy học môn Tiếng việt” của sinh viên Thái Thị Thu Thân lớp Đại học Tiểu học khóa 2010 - 2014. Như vậy, vấn đề giáo dục kĩ năng sống ở bậc Tiểu học cũng đã được quan tâm nhưng chủ yếu là tích hợp thông qua các môn học trong nhà trường, hay thông qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề giáo dục kĩ năng sống cho học sinh nói chung, cho học sinh Tiểu học nói riêng. Đã được nhiều tác giả quan tâm khai thác và nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau. Song chưa đề tài nào nghiên cứu về việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh thông qua dạy học môn Kĩ thuật lớp 4, 5 ở trường Tiểu học hiện nay. 7. Đóng góp của đề tài  Về lí luận: - Góp phần hệ thống hóa một số vấn đề lí luận về giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 trong dạy học môn Kĩ thuật.  Về thực tiễn: - Đánh giá thực trạng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua việc dạy học môn Kĩ thuật ở trường Tiểu học Lê Thị Hồng Gấm, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 5
- Đề xuất một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật. 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Giới hạn nghiên cứu: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5. - Phạm vi nghiên cứu: Môn Kĩ thuật lớp 4, 5. 9. Cấu trúc tổng quan của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục đề tài gồm 3 chương: - Chương 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học. - Chương 2: Biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học. - Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 6
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học môn Kĩ thuật ở Tiểu học 1.1. Các khái niệm liên quan 1.1.1. Kĩ năng Kĩ năng là năng lực hay khả năng chuyên biệt của một cá nhân về một hoặc nhiều khía cạnh nào đó được sử dụng để giải quyết tình huống hay công việc nào đó phát sinh trong cuộc sống. [7] 1.1.2. Kĩ năng sống Hiện nay có khá nhiều khái niệm về kĩ năng sống, tuỳ từng góc nhìn khác nhau người ta có những khái niệm về kĩ năng sống khác nhau, chẳng hạn: - Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): Kĩ năng sống là những kĩ năng thiết thực mà con người cần để có cuộc sống an toàn, khoẻ mạnh. Đó là những kĩ năng mang tính tâm lí xã hội và kĩ năng giao tiếp được vận dụng trong những tình huống hàng ngày để tương tác một cách có hiệu quả với người khác và giải quyết có hiệu quả những vấn đề, những tình huống của cuộc sống hàng ngày. [7]; [8] - Theo UNICEF: Là cách tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự cân bằng về tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và kỹ năng. [7]; [8] - Theo tổ chức Giáo dục, Khoa học và văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO), kĩ năng sống là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các chức năng và tham gia vào cuộc sống hằng ngày, kĩ năng sống gồm bốn trụ cột của giáo dục đó là: Học để biết, học để làm, học để làm người, học để cùng chung sống. [7]; [8] Kĩ năng sống là những trải nghiệm có hiệu quả nhất, giúp giải quyết hoặc đáp ứng các nhu cầu cụ thể, trong suốt quá trình tồn tại và phát triển của con người. Nó bao gồm cả hành vi vận động của cơ thể và tư duy trong não bộ của con người, có thể hình thành một cách tự nhiên, thông qua giáo dục hoặc rèn luyện của con người. 7
Như vậy, khái niệm kĩ năng sống không phải là năng lực cá nhân bất biến trong mọi thời đại, mà là những năng lực thích nghi cho mỗi thời đại mà cá nhân đó sống. Bởi vậy, kĩ năng sống vừa mang tính cá nhân, vừa mang tính dân tộc – quốc gia, vừa mang tính xã hội – toàn cầu. Từ những khái niệm trên, kĩ năng sống trong phạm vi lứa tuổi học sinh thường gắn liền với phạm trù kiến thức, kĩ năng và thái độ mà học sinh được rèn luyện trong quá trình giáo dục. Tổng hợp kết quả giáo dục từ bài học trên lớp và từ những hoạt động ngoài giờ lên lớp, học sinh hình thành được một số kĩ năng sống phù hợp như: Kĩ năng tự nhận thức, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng xác định giá trị, kĩ năng ra quyết định, kĩ năng kiên định, kĩ năng đặt mục tiêu,… Những kĩ năng này bao giờ cũng gắn với một nội dung giáo dục nhất định như: giáo dục bảo vệ môi trường, giáo dục sống an toàn, khoẻ mạnh… 1.1.3. Giáo dục kĩ năng sống Giáo dục kĩ năng sống là giáo dục cách sống tích cực trong xã hội hiện đại, xây dựng những hành vi lành mạnh và thay đổi những hành vi, thói quen tiêu cực trên cơ sở giúp học sinh có thái độ, kiến thức, kĩ năng, giá trị cá nhân thích hợp với thực tế xã hội. Mục tiêu cơ bản của giáo dục kĩ năng sống là làm thay đổi hành vi của học sinh, chuyển từ thói quen thụ động, có thể gây rủi ro, dẫn đến hậu quả tiêu cực thành những hành vi mang tính xây dựng tích cực và có hiệu quả để nâng cao chất lượng cuộc sống cá nhân và góp phần phát triển xã hội bền vững. [7] 1.2. Khái quát về giáo dục kĩ năng sống 1.2.1. Mục tiêu giáo dục kĩ năng sống Kĩ năng sống thúc đẩy phát triển cá nhân và xã hội, có thể nói kĩ năng sống chính là nhịp cầu giúp con người biến kiến thức thành thái độ, hành vi và thói quen tích cực, lành mạnh. Giáo dục kĩ năng sống là yêu cầu cấp thiết đối với thế hệ trẻ. Giáo kĩ năng sống nhằm thực hiện yêu cầu đổi mới giáo dục trong nhà trường ở Tiểu học hiện nay. Giáo dục kĩ năng sống trong nhà trường hiện nay là xu thế chung của nhiều nước trên thế giới. Trong đó có nước Việt Nam, giáo dục kĩ năng sống được thực hiện qua nhiều môn, trong đó có môn Kĩ thuật lớp 4, 5 ở 8
Tiểu học hình thành ở học sinh nhiều kĩ năng sống. Góp phần cùng môn học khác mở rộng vốn sống, tư duy logic, hình thành nhân cách cho học sinh. Rèn kĩ năng sống cho học sinh giúp các em rèn kĩ năng ứng xử thân thiện trong mọi tình huống; thói quen và kĩ năng làm việc theo nhóm, kĩ năng tự phục vụ cho bản thân, kĩ năng tư duy sáng tạo. Trang bị cho học sinh những kiến thức, giá trị, thái độ, kĩ năng phù hợp. Hình thành cho học sinh những hành vi, thói quen lành mạnh, tích cực; loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực. Kĩ năng sống giúp học sinh có khả năng ứng phó phù hợp và linh hoạt trong các tình huống của cuộc sống hàng ngày. Kĩ năng sống giúp học sinh vận dụng tốt kiến thức đã học, làm tăng tính thực hành. Tạo cơ hội thuận lợi để học sinh thực hiện tốt quyền, bổn phận của mình và phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức. Nhằm đẩy mạnh phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, đồng thời có sự thống nhất cao việc tăng cường giáo dục kĩ năng sống cho học sinh Tiểu học trong toàn cấp học; trang bị cho học sinh những hành vi, thói quen lành mạnh, tích cực, loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực trong các mối quan hệ, các tình huống và hoạt động hằng ngày; giúp các em có khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử, ứng phó phù hợp, tích cực trước tình huống cuộc sống. [9] 1.2.2. Nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống [12] - Nguyên tắc tương tác: Kĩ năng sống không thể được hình thành qua việc nghe giảng và tự đọc tài liệu. Cần tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động tương tác với giáo viên và với nhau trong quá trình giáo dục. Việc nghe giảng và đọc tài liệu chỉ giúp học sinh thay đổi nhận thức về một vấn đề nào đó. Nhiều kĩ năng sống được hình thành trong quá trình học sinh tương tác với bạn cùng học và những người xung quanh (kĩ năng giải quyết vấn đề,..) thông qua hoạt động học tập hoặc các hoạt động giáo dục trong nhà trường. Trong khi tham gia các hoạt động có tính tương tác, học sinh có dịp thể hiện những ý tưởng của mình, xem xét ý tưởng của người khác, được đánh giá và xem xét lại những kinh nghiệm sống của mình trước đây theo một cách nhìn nhận khác. Vì vậy, việc tổ 9
chức các hoạt động giáo dục có tính chất tương tác cao trong nhà trường tạo cơ hội quan trọng để giáo dục kĩ năng sống hiệu quả. - Nguyên tắc trải nghiệm: Kĩ năng sống chỉ hình thành khi người học được trải nghiệm qua các tình huống thực tế. Học sinh chỉ có kĩ năng khi các em tự làm việc đó, chứ không chỉ nói về việc đó. Kinh nghiệm có được khi học sinh hành động trong các tình huống đa dạng giúp các em dễ dàng sử dụng và điều chỉnh các kĩ năng phù hợp với điều kiện thực tế. Giáo viên cần thiết kế và tổ chức các hoạt động giáo dục trong và ngoài giờ học sao cho học có cơ hội thể hiện ý tưởng cá nhân, tự trải nghiệm và biết phân tích kinh nghiệm sống của chính mình và người khác. - Nguyên tắc tiến trình: Nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống không thể được hình thành trong “ngày một, ngày hai” mà đòi hỏi phải có cả quá trình: Nhận thức - hình thành thái độ - thay đổi hành vi. Đây là một quá trình mà mỗi yếu tố có thể là khởi đầu của một chu trình mới. Do đó nhà giáo dục có thể tác động lên bất kì mắt xích nào của chu trình trên: thay đổi thái độ dẫn đến mong muốn thay đổi nhận thức và hành vi hoặc hành vi thay đổi tạo nên sự thay đổi nhận thức và thái độ. Do đó, các hoạt động giáo dục cần được tổ chức thường xuyên, có kế hoạch trong cả năm học để học sinh có cơ hội rèn luyện, được lặp đi lặp lại những kĩ năng sống quý giá của mình. - Nguyên tắc thay đổi hành vi: Mục đích cao nhất của giáo dục kĩ năng sống là giúp người học thay đổi hành vi theo hướng tích cực. Giáo dục kĩ năng sống thúc đẩy người học thay đổi hay định hướng lại các giá trị, thái độ và hành động của mình. Thay đổi hành vi, thái độ và giá trị ở từng con người là một quá trình khó khăn, không đồng thời. Có thời điểm người học lại quay trở lại những thái độ, hành vi hoặc giá trị trước. Do đó các nhà giáo dục cần kiên trì chờ đợi và tổ chức các hoạt động liên tục để học sinh duy trì hành vi mới và có thói quen mới; tạo động lực cho học sinh điều chỉnh hoặc thay đổi giá trị, thái độ và những hành vi trước đây, thích nghi hoặc chấp nhận các giá trị, thái độ và hành vi mới. Giáo viên không nhất thiết phải luôn luôn chỉ rõ mọi việc “hộ” học sinh mà cần tạo điều kiện cho học sinh tự phát hiện những thu nhận mới cho bản thân sau mỗi 10
hoạt động. Giáo viên cần yêu cầu và động viên học sinh chấp nhận những hành vi mới; dạy và rèn luyện các kĩ năng cần thiết để đạt được những hành vi đó; tiếp tục củng cố những kĩ năng mới cho đến khi người tham gia cảm thấy có thể thực hiện được những hành vi lành mạnh. - Nguyên tắc thời gian: Giáo dục kĩ năng sống cần thực hiện ở mọi nơi, mọi lúc và thực hiện càng sớm càng tốt đối với học sinh. Môi trường giáo dục được tổ chức nhằm tạo cơ hội cho học sinh áp dụng kiến thức và kĩ năng vào các tình huống “thực” trong cuộc sống. Giáo dục kĩ năng sống được thực hiện trong gia đình, trong nhà trường và cộng đồng. Người tổ chức giáo dục kĩ năng sống có thể là bố mẹ, là thầy cô, là bạn cùng học hay các thành viên cộng đồng. Trong nhà trường phổ thông, giáo dục kĩ năng sống được thực hiện trên các giờ học, trong các hoạt động lao động, hoạt động đoàn thể - xã hội, hoạt động ngoài giờ lên lớp và các hoạt động giáo dục khác. 1.2.3. Ý nghĩa của việc giáo dục kĩ năng sống Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là một việc làm rất cần thiết. Kĩ năng sống thúc đẩy phát triển cá nhân và xã hội. Cụ thể với học sinh được dạy kĩ năng sống sẽ chuyển được những kiến thức từ lí thuyết mà mình đã học thành hành động thực tế từ đó các em sẽ không lúng túng khi gặp phải những tình huống khó khăn trong cuộc sống hằng ngày. Trẻ được dạy kĩ năng sống sẽ biết chuẩn mực cư xử với thầy cô, bạn bè, với người lớn tuổi. Từ kĩ năng sống có thể thể hiện thành những hành động cá nhân và những hành động đó sẽ tác động đến hành động của những người khác, cũng như dẫn đến những hành động làm thay đổi môi trường xung quanh, giúp nó trở nên lành mạnh. Như vậy, kĩ năng sống hướng vào việc giúp con người có nhận thức đúng đắn, thay đổi thái độ tiêu cực và nâng cao giá trị bản thân. Từ đó dẫn đến hành động theo hướng tích cực, mang tính xây dựng. Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ là việc rất quan trọng, ảnh hưởng đến quá trình hình thành nhân cách cho học sinh đến tuổi trưởng thành. Giáo dục kĩ năng sống cho các em giúp các em định hướng và định hình những hành vi tốt đẹp. Việc thường xuyên giáo dục kĩ năng sống ở mức độ khác nhau sẽ giúp trẻ tự tin bước vào cuộc sống độc lập, không mối quan hệ xã hội chi phối suy nghĩ, hành động 11
của mình. Trẻ sẽ chủ động và biết cách xử lí mọi tình huống trong cuộc sống và quan trọng hơn là khơi gợi những khả năng tư duy sáng tạo, biết phát huy thế mạnh của các em. [8] 1.2.4. Một số kĩ năng cần giáo dục cho học sinh lớp 4, 5 thông qua môn Kĩ thuật Ở lứa tuổi bắt đầu bước vào đời, bắt đầu sống độc lập, làm việc và sẽ có những va chạm xã hội, các em cũng rất cần được trau dồi kỹ năng sống. Giáo dục kĩ năng sống nhằm giúp các em có kỹ năng tự bảo vệ trước những vấn đề xã hội có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe và an toàn cuộc sống. Xây dựng hành vi sức khỏe lành mạnh cho cá nhân và cộng đồng góp phần xây dựng môi trường sống lành mạnh, đảm bảo cho các em phát triển tốt về thể chất và tinh thần. Đặc biệt trong môn Kĩ thuật lớp 4, 5 giáo dục cho học nhiều kĩ năng sống cần thiết. Trong đó, có hai kĩ năng cơ bản là kĩ năng tự phục vụ và kĩ năng hướng nghiệp. Ngoài ra, còn có kĩ năng như kĩ tư duy sáng tạo, kĩ năng giải quyết vấn đề. Giúp các em biết tự phục vụ cho mình mà không phụ thuộc vào người khác. Giúp các em biết được một số công việc nhà đơn giản để giúp đỡ gia đình. Qua môn học giúp học sinh phát triển tư duy, giải quyết những vấn đề trong học tập và trong cuộc sống hằng ngày. Thông qua đó cho thấy, việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ngày càng trở nên thiết yếu nhằm góp phần đào tạo “con người mới” với đầy đủ các mặt “đức, trí, thể, mỹ”. 1.2.5. Đặc điểm của học sinh lớp 4, 5 [7] Ở lứa tuổi lớp 4, 5 các em đang phát triển về hệ sương, hệ thần kinh, học sinh có những nhận biết nhất định về xung quanh, biết đánh giá, nhận xét sự việc xảy ra quanh mình. Các em đã có sự phát triển về trí tuệ, tâm hồn, các em thích quan sát mọi vật xung quanh. Khả năng tư duy cụ thể nhiều hơn khái quát hóa, về tình cảm các em rất nhạy cảm với vẻ đẹp của thiên nhiên đất nước. Các em dễ xúc động và bắt đầu biết mơ ước, có trí tưởng tượng phong phú. Có khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống. 12