Khóa luận tốt nghiệp đại học: Nâng cao kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:67

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp đại học "Nâng cao kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí thuyết; Thực trạng kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học: Nâng cao kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông

UBND TỈNH QUẢNG NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA: NGỮ VĂN & CÔNG TÁC XÃ HỘI LÊ ANH NÂNG CAO KĨ NĂNG ĐÁNH GIÁ VẤN ĐỀ CHO KIỂU BÀI NGHỊ LUẬN XÃ HỘI Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Quảng Nam, tháng 05 năm 2017
UBND TỈNH QUẢNG NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA: NGỮ VĂN & CÔNG TÁC XÃ HỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Đề tài: NÂNG CAO KĨ NĂNG ĐÁNH GIÁ VẤN ĐỀ CHO KIỂU BÀI NGHỊ LUẬN XÃ HỘI Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Sinh viên thực hiện: LÊ ANH MSSV: 2113010303 CHUYÊN NGÀNH SƯ PHẠM NGỮ VĂN KHÓA: 2013 – 2017 Cán bộ hướng dẫn Th.S Lê Ngọc Bảy MSCB:…… Quảng Nam, tháng 04 năm 2017
LỜI CẢM ƠN Bản thân em với tư cách là sinh viên năm cuối, đã có thời gian học tập và rèn luyện tại trường Đại học Quảng Nam, ngôi trường đã giúp em trau dồi tri thức về nghề nghiệp của mình cũng như giúp em trưởng thành hơn trong cuộc sống. Nơi đây đã để lại trong em vô vàn cảm xúc và những kỉ niệm khó quên. Lời đầu tiên, em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến Ban giám hiệu và các thầy cô trong trường Đại học Quảng Nam, các thầy cô trong khoa Ngữ văn & Công tác xã hội, đặc biệt là thầy giáo Lê Ngọc Bảy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em trong quá trình học tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Khóa luận tốt nghiệp này tuy còn nhiều thiếu sót vì lượng kiến thức của bản thân còn hạn hẹp nhưng đây là thành quả của quá trình em miệt mài, tìm tòi nghiên cứu. Em kính mong nhận được sự thông cảm và góp ý, nhận xét tận tình từ phía thầy cô để em có thêm nhiều kinh nghiệm và kĩ năng tốt hơn trong việc xây dựng các nghiên cứu hiệu quả, thành công. Em kính chúc thầy cô dồi dào sức khỏe và thành công trong sự nghiệp trồng người. Em xin trân trọng cảm ơn!
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT THPT: Trung học phổ thông GS – TS: Giáo sư – Tiến sĩ
MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1 1.1. Lí do chọn đề tài ................................................................................. 1 1.2. Mục tiêu của đề tài ............................................................................. 2 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................... 2 1.3.1.Đối tượng nghiên cứu......................................................................... 2 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 2 1.4. Phương pháp nghiên cứu..................................................................... 2 1.5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................... 3 1.6. Đóng góp của đề tài .............................................................................. 4 1.7. Cấu trúc của đề tài ............................................................................... 4 B. NỘI DUNG .............................................................................................. 5 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ THUYẾT ............................................................ 5 1.1. Kiểu bài nghị luận xã hội .................................................................. 5 1.1.1. Khái niệm ......................................................................................... 5 1.1.2. Vị trí, vai trò ..................................................................................... 5 1.1.3. Phân loại .......................................................................................... 7 1.1.4. Kĩ năng làm bài nghị luận xã hội ................................................... 8 1.2. Kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ............... 13 1.2.1. Khái niệm đánh giá ....................................................................... 13 1.2.2. Khái niệm vấn đề ........................................................................... 13 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KĨ NĂNG ĐÁNH GIÁ VẤN ĐỀ CHO KIỂU BÀI NGHỊ LUẬN XÃ HỘI Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ... 14 2.1. Thực trạng kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông ............................................................................. 14 2.1.1. Khảo sát tại trường THPT Huỳnh Thúc Kháng và Phan Châu Trinh ........................................................................................................... 14 2.1.2. Nhận xét khảo sát ............................................................................. 17 2.1.3. Đánh giá khảo sát ............................................................................ 19
2.2. Nguyên nhân ....................................................................................... 20 2.2.1. Nguyên nhân chủ quan ................................................................... 20 2.2.2. Nguyên nhân khách quan ............................................................... 21 2.3. Giải pháp nâng cao kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông .................................................................. 24 2.3.1.Về phía giáo viên ............................................................................... 24 2.3.2. Về phía học sinh ............................................................................... 31 2.3.3. Về phía nhà trường .......................................................................... 36 2.3.4. Về phía gia đình ............................................................................... 40 2.3.5. Từ phía xã hội .................................................................................. 41 CHƯƠNG 3. THIẾT KẾ THỂ NGHIỆM .............................................. 42 3.1. Giáo viên ra một số đề bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông42 3.2. Hướng dẫn học sinh phân tích, cho dẫn chứng, lập dàn ý, viết hoàn chỉnh phần mở bài và kết luận ................................................................. 43 C. KẾT LUẬN ........................................................................................... 48 D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................ 49
1 A. MỞ ĐẦU 1.1. Lí do chọn đề tài Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng Cộng Sản Việt Nam đã khẳng định mục tiêu tổng quát của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2010 - 2020 là: “Phấn đấu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại; chính trị - xã hội ổn định, dân chủ, kỉ cương đồng thuận; đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên rõ rệt; độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ được giữ vững; vị thế Việt Nam trên trường quốc tế được nâng lên; tạo tiền đề vững chắc để phát triển cao hơn trong giai đoạn sau”. Sự nghiệp giáo dục có vị trí chiến lược quan trọng trong chiến lược xây dựng con người; chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Chăm lo phát triển Giáo dục và Đào tạo là chìa khóa để phát huy nguồn nhân lực của con người, là yếu tố cơ bản của sự phát triển nhanh, bền vững. Trong giai đoạn hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định: “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu”. Vấn đề nâng cao hiệu quả hoạt động dạy - học ở các trường Trung học phổ thông nói chung và môn Ngữ văn nói riêng là một vấn đề rất quan trọng. Trong các phân môn của môn Ngữ văn thì phân môn Tập làm văn được xem là phân môn khó nhất. Tập làm văn là một phân môn mang tính chất thực hành tổng hợp giữa các phân môn Tiếng Việt và phân môn Văn học của chương trình Ngữ văn. Mỗi bài tập làm văn có thể coi là một “tác phẩm nhỏ” của học sinh. Tác phẩm ấy phản ánh khá rõ ràng nhận thức tình cảm của học sinh về văn học và đời sống. Qua đó cho thấy được năng lực tư duy, trình độ ngôn ngữ và cá tính của học sinh. Tôi với vai trò là một sinh viên chuyên ngành sư phạm Ngữ văn qua quá trình tìm hiểu đã nhận thấy được học sinh Trung học phổ thông hiện nay đang có nhiều đánh giá sai lệch về các vấn đề đời sống xã hội, các tư
2 tưởng, đạo lí. Học sinh thụ động trong việc tìm hiểu thông tin cũng như định hướng đánh giá vấn đề cần được triển khai trong bài văn. Chính vì vậy tôi đã quyết định chọn đề tài: “Nâng cao kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông” làm đề tài nghiên cứu của mình. Thông qua đó, hướng dẫn các em kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội cho tốt, có hiệu quả, tích cực, sáng tạo khi làm bài văn nghị luận xã hội, giúp các em nuôi dưỡng tâm hồn và hình thành một nhân cách cao đẹp và cũng góp phần vào việc nâng cao hiệu quả hoạt động dạy - học môn Ngữ văn ở trường Trung học phổ thông. 1.2. Mục tiêu của đề tài Từ việc nghiên cứu kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông, khóa luận này xác lập biện pháp nâng cao kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông. Tạo tiền đề cho học sinh Trung học phổ thông có một định hướng tốt khi làm văn nghị luận xã hội, nâng cao hiệu quả dạy – học Tập làm văn nói riêng và môn Ngữ văn nói chung. 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1.Đối tượng nghiên cứu Kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội của học sinh ở Trung học phổ thông. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu Giới hạn trong một số giải pháp nâng cao kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở trường THPT. 1.4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp điều tra, khảo sát: tiến hành phát phiếu khảo sát cho học sinh Trung học phổ thông. - Phương pháp phân tích: từ những vấn đề đưa ra và tiến hành phân tích làm rõ các khái niệm, các giải pháp và cách vận dụng cụ thể có liên quan đến đề tài.
3 - Phương pháp so sánh, đối chiếu. - Phương pháp thống kê, phân loại: từ kết quả thực nghiệm, tiến hành xử lí số liệu và thống kê, phân loại ở phần mục lục. - Phương pháp tổng hợp: từ những vấn đề đặt ra, cá nhân người nghiên cứu tiến hành tổng hợp lại và đưa ra những nhận xét và ứng dụng cụ thể. 1.5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Từ nhiều năm nay, đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu, các sách tham khảo của các GS-TS, những nhà nghiên cứu, phê bình văn học, các thầy cô giáo và cả các em học sinh, các công trình này vô cùng đa dạng, song phần nhiều là cung cấp kiến thức, cung cấp bài văn mẫu, sách phân tích tác phẩm. Tôi chỉ xin nêu ra một số công trình tiêu biểu: - Lê A – Nguyễn Thị Ngân Hoa (chủ biên) (2009), Các dạng đề và hướng dẫn làm bài nghị luận xã hội môn Ngữ văn lớp 10, 11, 12, NXB Giáo dục. Đề tài này cung cấp những phương pháp, cách thức làm bài nghị luận xã hội với các dạng đề tương ứng, nhằm đưa ra hiệu quả tốt nhất trong quá trình viết văn nghị luận xã hội của học sinh THPT. - Đỗ Ngọc Thống (chủ biên) (2009), Dàn bài làm văn 10, 11, 12, NXB Giáo dục. Đề tài cung cấp một lượng lớn dàn bài làm văn 10, 11, 12 để người đọc có thể tham khảo, tìm kiếm những thông tin cần thiết và cách lập dàn ý hợp lí nhất cho bài văn nghị luận xã hội ở THPT. - Tuyển tập đề bài và bài văn nghị luận xã hội, tập 1-2, NXB Giáo dục, 2011. Đề tài thể hiện các dạng đề và các bài văn mẫu cho kiểu bài nghị luận xã hội. Qua việc xem xét, nghiên cứu các tài liệu liên quan tôi nhận thấy những nghiên cứu, những bài viết nêu trên là những kiến thức lí luận và là những ví dụ minh họa rất hữu ích. Do đó, trong quá trình thực hiện đề tài khóa luận, người viết đã học tập và kế thừa những thành quả của những nghiên cứu trên và cả những tài liệu, ý kiến liên quan mà bản thân thu được
4 trong quá trình thực nghiệm tại trường Trung học phổ thông, mong muốn góp một phần thành quả nghiên cứu của mình vào việc nâng cao kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông nói riêng và việc nâng cao chất lượng dạy – học môn Ngữ văn nói chung. 1.6. Đóng góp của đề tài Thông qua việc nghiên cứu, tác giả muốn trình bày biện pháp nâng cao kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông để góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động dạy – học môn Ngữ văn ở trường Trung học phổ thông. 1.7. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo thì nội dung đề tài chia làm 3 phần: Chương 1: Cơ sở lí thuyết Chương 2: Thực trạng kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông Chương 3: Thiết kế thể nghiệm
5 B. NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ THUYẾT 1.1. Kiểu bài nghị luận xã hội 1.1.1. Khái niệm Theo Từ điển từ và ngữ Hán Việt, “nghị luận” là dùng lí luận để phân tích ý nghĩa trái phải, bàn bạc, mở rộng vấn đề. Còn “xã hội” trước hết là một tập thể người cùng sống, gắn bó với nhau trong quan hệ sản xuất và các quan hệ khác. Cũng có thể hiểu “xã hội” là những gì thuộc về quan hệ giữa người và người về các mặt chính trị, kinh tế, triết học, lịch sử, văn học, ngôn ngữ,…Từ đó có thể hiểu nghị luận xã hội là thể văn hướng tới phân tích, bàn bạc về các vấn đề liên quan đến các mối quan hệ của con người trong đời sống xã hội. Mục đích cuối cùng của nó là tạo ra những tác động tích cực đến con người và những mối quan hệ giữa người với người trong xã hội. 1.1.2. Vị trí, vai trò Trong phân môn Làm văn được dạy học ở trường Trung học phổ thông, văn nghị luận xã hội có vị trí, vai trò rất quan trọng. Việc đưa kiểu bài nghị luận xã hội trở thành một nội dung dạy học và nội dung trong các bài kiểm tra, bài thi ở các khối lớp trong phân môn Làm văn nói riêng và trong môn Ngữ văn nói chung là một chủ trương đúng đắn. Bởi trang bị cho các em kiến thức, sự hiểu biết, các kĩ năng làm văn về xã hội là điều cần thiết. Học văn, các em không chỉ biết, chỉ sống với các tác phẩm văn học trong nhà trường, biết cảm thụ giá trị tư tưởng của tác phẩm, biết cái hay cái đẹp của tác phẩm, thấy được tài năng nghệ thuật độc đáo của nhà văn… mà các em còn phải biết, phải quan tâm, phải trải nghiệm với những vấn đề, những điều đang diễn ra trong xã hội. Văn nghị luận xã hội đã đáp ứng được yêu cầu trọng yếu của quá trình dạy học trong nhà trường hiện nay là gắn lí thuyết với ứng dụng thực hành, tích hợp việc rèn luyện kiến thức và kĩ năng cho người học... Đưa văn nghị luận xã hội vào chương
6 trình Ngữ văn Trung học phổ thông là cách giúp người học làm quen với các vấn đề của xã hội, đánh thức các em ý thức quan tâm tới các hiện tượng, các vấn đề, các thực trạng nóng bỏng của cuộc đời. Văn nghị luận xã hội chính là cầu nối mở rộng hiểu biết cho các em về cuộc sống xã hội, nó cũng thực hiện sứ mạng gắn quá trình giáo dục trong nhà trường với hiện thực xã hội. Việc dạy học văn nghị luận xã hội ở trường Trung học phổ thông, cũng nhằm giúp học sinh làm quen với một kiểu bài văn nghị luận mới bên cạnh kiểu bài nghị luận xã hội vốn đã quen thuộc. Văn nghị luận xã hội là kiểu bài làm văn không có một khuôn mẫu sẵn về nội dung nghị luận, cách thức nghị luận, phương thức diễn đạt. Nội dung vấn đề nghị luận khá rộng, bao quát, phong phú, đa dạng phản ánh nhiều mặt, nhiều khía cạnh khác nhau của hiện thực cuộc sống, hầu như tất cả các vấn đề, các hiện tượng, các lĩnh vực… đã, đang diễn ra trong đời sống xã hội đều có thể trở thành đối tượng nghị luận của văn nghị luận xã hội. Trước vấn đề nghị luận, người học phải có cái nhìn đa chiều khi soi rọi xem xét, đánh giá vấn đề và biết linh hoạt vận dụng nhiều thao tác lập luận, nhiều cách thức lập luận để khẳng định và thuyết phục người đọc, người nghe. Dạy học văn nghị luận xã hội trong trường phổ thông góp phần trang bị, hình thành cho người học năng lực định hướng, khái quát, đánh giá các vấn đề, các hiện tượng diễn ra trong đời sống một cách linh hoạt, sâu sắc - đó là cách suy nghĩ, cách thể hiện trình bày những suy nghĩ, những tình cảm, thể hiện quan điểm, thái độ của bản thân trước các vấn đề xã hội bàn luận. Dạy học văn nghị luận xã hội có “tác dụng rất lớn trong việc rèn luyện cho học sinh tư duy lôgic; kĩ năng lập luận sắc bén, năng lực biểu đạt những quan niệm, tư tưởng một cách sâu sắc và bản lĩnh, tinh thần tự chủ trước đời sống”. Đối diện với đề văn nghị luận xã hội chính là quá trình người viết đang trải nghiệm với cuộc đời qua từng trang viết.
7 Dạy học văn nghị luận xã hội trong trường phổ thông cũng đánh thức ở các em những rung động cảm xúc của tâm hồn, khơi lên ở các em những tình cảm tốt đẹp với con người và cuộc đời. Học văn nghị luận xã hội, các em phải biết lên án, phê phán cái xấu, cái ác trong xã hội, đồng thời các em biết cảm thông, chia sẻ trước những bất hạnh, đau khổ của người khác, các em phải có những hành động tích cực trước các vấn đề, các hiện tượng đang diễn ra trong xã hội. Thông qua các bài học, các bài kiểm tra, văn nghị luận xã hội góp phần hình thành nhân cách, thái độ sống tích cực cho người học. Dạy học văn nghị luận xã hội cũng nhằm đáp ứng yêu cầu của thực tế, đó là việc kiểm tra, thi ở trường Trung học phổ thông. Trong phân phối chương trình dạy học Ngữ văn ở các khối lớp, trong số các bài kiểm tra thường xuyên và định kỳ có nội dung dành cho văn nghị luận xã hội. 1.1.3. Phân loại Dạng đề nghị luận xã hội được chia làm hai nhóm đề chính là nghị luận về một tư tưởng đạo lí và nghị luận về một hiện tượng xã hội: 1.1.3.1. Nghị luận về một tư tưởng, đạo lí Trình bày suy nghĩ, thái độ về một quan niệm tư tưởng, đạo lí, lối sống, văn hóa…định hình trong cuộc sống con người. Những quan niệm đó thường thể hiện dưới hình thức một ý kiến, một nhận định, một đánh giá…có tính chất khuyên răn… (tục ngữ, ca dao, danh ngôn, nhận định…mang tính chân lí). Ví dụ: - Nghị luận về đạo lí “Tôn sư trọng đạo”, “Uống nước nhớ nguồn”, “Yêu nước thương nòi”. - Bàn về sự tranh giành và nhường nhịn. - Ý nghĩa của tình yêu thương. - Đức tính khiêm nhường. - Suy nghĩ của em từ câu ca dao:
8 Công cha như núi Thái sơn Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra. 1.1.3.1. Nghị luận về một hiện tượng đời sống Trình bày quan điểm, suy nghĩ, thái độ (khẳng định hay phủ định, biểu dương hay phê phán) về một sự việc nào đó xảy ra trong đời sống (gia đình, học đường, xã hội…). Ví dụ: - Suy nghĩ của em về tình trạng thanh thiếu niên ham mê trò chơi điện tử. - Một tấm gương vượt khó trong học tập. - Vấn đề bảo vệ môi trường. - Cảm nhận của em về cách ăn mặc của một bạn ở tuổi mới lớn. 1.1.4. Kĩ năng làm bài nghị luận xã hội 1.1.4.1. Kĩ năng làm bài chung Trong dạy học Làm văn nghị luận, người dạy trước hết phải trang bị, hình thành cho người học các kĩ năng chung, đó là các kĩ năng: nghe, nói, đọc, viết, phản hồi. Trước đây, quá trình dạy học văn trong trường phổ thông chỉ chú trọng tới việc dạy và học các văn bản nghệ thuật mà xem nhẹ vai trò, tác dụng của các loại văn bản khác như văn bản nhật dụng, văn bản khoa học, văn bản hành chính - công vụ... Đồng thời, quá trình dạy học Làm văn chỉ chú trọng trang bị cho người học kĩ năng viết văn bản, xem bài viết của người học là kết quả đánh giá quan trọng chất lượng, hiệu quả của việc dạy - học văn trong nhà trường. Quá trình dạy học Làm văn, thậm chí, đã tách rời phần Làm văn với Văn học và Tiếng Việt, tách rời lí thuyết với thực hành, trong dạy học chỉ chú trọng việc cung cấp kiến thức lí thuyết mà ít quan tâm đến việc rèn luyện kĩ năng thực hành của người học, đồng thời, ít chú trọng, tạo điều kiện để phát huy năng lực tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh… Hậu quả là nhiều học sinh sau khi rời ghế nhà trường phổ
9 thông, bước vào đời, đã gặp rất nhiều khó khăn vì thiếu những kĩ năng Ngữ văn cần thiết như năng lực sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp, đối thoại, năng lực tạo lập các loại văn bản thông dụng như viết đơn xin việc, viết biên bản, lập hợp đồng kinh tế… Hiện nay, trên tinh thần đổi mới giáo dục, chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn đã đưa vào dạy - học trong trường phổ thông nhiều loại văn bản khác nhau như văn bản thuyết minh, văn bản hội thoại, văn bản nhật dụng, văn bản hành chính - công vụ… mỗi loại văn bản nhằm trang bị cho người học những kĩ năng thiết yếu để có thể đáp ứng được các yêu cầu của thực tế cuộc sống. Chính vì thế, dạy học Làm văn trong trường phổ thông phải chú trọng tới việc trang bị, hình thành, rèn luyện cho người học sáu kĩ năng cơ bản nhưng quan trọng, cần thiết đó là: lựa chọn, nghe, nói, đọc, viết, phản hồi. Mỗi kĩ năng hình thành, rèn luyện những năng lực riêng để góp phần hoàn thiện năng lực Ngữ văn cho người học. Kĩ năng lựa chọn là khả năng biết tiếp nhận, phân loại, linh hoạt vận dụng… trong nắm bắt, khai thác, xử lí vấn đề của người học; kĩ năng nghe là năng lực tiếp nhận, nắm bắt, hiểu, phân loại… thông tin của người học; kĩ năng nói là năng lực sử dụng sáng tạo ngôn ngữ trong giao tiếp, đối thoại, trình bày, thuyết phục… bằng hình thức nói (văn bản nói) của người học; kĩ năng đọc là năng lực lĩnh hội, thông hiểu của người học trước một văn bản viết và kĩ năng viết là năng lực diễn đạt, trình bày trong tạo lập các văn bản viết của người học; kĩ năng phản hồi là năng lực đánh giá, phản biện, đối thoại, điều chỉnh… của người học. Đây cũng chính là những kĩ năng nền tảng của người học. 1.1.4.2. Kĩ năng làm bài cụ thể a. Kĩ năng làm bài nghị luận về một tư tưởng, đạo lí Bước 1. Tìm hiểu đề Xác định ba yêu cầu:
10 - Yêu cầu về nội dung: Vấn đề cần nghị luận là gì? (Lí tưởng; Cách sống; Hoạt động sống; Mối quan hệ trong cuộc đời giữa con người với con người (cha con, vợ chồng, anh em và những người thân thuộc khác). Ở ngoài xã hội có các quan hệ: tình làng nghĩa xóm, thầy trò, bạn bè…)? Có bao nhiêu ý kiến cần triển khai? Mối quan hệ giữa các ý kiến như thế nào? - Yêu cầu về phương pháp: Các thao tác nghị luận chính cần sử dụng? (giải thích, chứng minh, bình luận…) - Yêu cầu về phạm vi dẫn chứng: trong văn học, trong đời sống thực tiễn (chủ yếu là đời sống thực tiễn). Bước 2. Lập dàn ý  Mở bài Giới thiệu về tư tưởng, đạo lí cần nghị luận. Nêu khái quát nội dung, ý nghĩa tư tưởng đạo lí.  Thân bài Cần trình bày các ý chính sau: - Giải thích tư tưởng, đạo lí cần bàn luận: Lí giải từ ngữ, điển tích, khái niệm, đi vào nghĩa đen, nghĩa bóng, nghĩa hẹp, nghĩa mở rộng, đi vào những cách nói tế nhị bóng bẩy để hiểu được đến nơi đến chốn luận đề được đưa ra nhằm xác lập một cách hiểu đúng đắn, sâu sắc có tính biện chứng nhằm chống tránh cách hiểu sai, hiểu không đầy đủ, không hết ý. Bước kết thúc của thao tác giải thích là rút ra được những ý nghĩa của luận đề. - Phân tích, chứng minh vấn đề bằng những dẫn chứng cụ thể: + Làm sáng tỏ chân lí bằng các dẫn chứng và lí lẽ. + Tìm hiểu điều cần phải chứng minh, không những chỉ bản thân mình hiểu, mà còn phải cho người khác thống nhất, đồng tình với mình cách hiểu đúng nhất.
11 + Lựa chọn dẫn chứng. Từ thực tế cuộc sống rộng lớn, tư liệu lịch sử rất phong phú, ta phải tìm và lựa chọn từ trong đó những dẫn chứng xác đáng nhất, tiêu biểu, toàn diện nhất. Dẫn chứng phải thật sát với điều đang muốn làm sáng tỏ và kèm theo dẫn chứng phải có lí lẽ phân tích – chỉ ra những nét, những điều ta cần làm nổi bật trong các dẫn chứng kia. Để dẫn chứng và lí lẽ có sức thuyết phục cao, ta phải sắp xếp chúng thành một hệ thống mạch lạc và chặt chẽ: theo trình tự thời gian, không gian, từ xưa đến nay, từ xa đến gần, từ ngoài vào trong hoặc ngược lại… miễn sao hợp logic. - Bình luận (bàn bạc, mở rộng vấn đề): phải bày tỏ thái độ, để khách quan và tránh phiến diện, ta phải xem xét kĩ luận đề để từ đó có thái độ đúng đắn. - Bày tỏ thái độ: có 3 khả năng + Hoàn toàn nhất trí + Chỉ nhất trí một phần (có giới hạn, có điều kiện). + Không chấp nhận (bác bỏ). - Sau đó, ta bình luận – mở rộng lời bàn để vấn đề được nhìn nhận sâu hơn, toàn diện hơn, triệt để hơn.  Kết bài - Liên hệ thực tế bản thân. - Rút ra bài học cho bản thân bài học nhận thức và hành động. Bước 3. Tiến hành viết bài văn - Dựa trên hệ thống các ý đã sắp xếp trong dàn ý, viết thành bài văn hoàn chỉnh. - Triển khai bài viết theo hệ thống luận điểm, luận cứ, luận chứng đã xây dựng (theo dàn ý). - Một bài nghị luận xã hội thường có yêu cầu về số lượng câu chữ nên cần phân phối lượng thời gian làm bài sao cho phù hợp, tránh viết dài
12 dòng, sa vào kể lể, giải thích vấn đề không cần thiết. Trên cơ sở dàn ý cần luyện cách viết và trình bày sao cho ngắn gọn, mạch lạc, dễ hiểu và có tính thuyết phục cao. Bước 4. Đọc lại và sửa chữa để hoàn thành bài viết Người viết đọc lại và kiểm tra về lỗi chính tả, lỗi từ ngữ, câu văn…Sau đó, sửa chữa để hoàn thiện bài viết một cách tốt nhất. b. Kĩ năng làm bài nghị luận về một hiện tượng đời sống Bước 1. Tìm hiểu đề Xác định ba yêu cầu: - Yêu cầu về nội dung: Hiện tượng cần bàn luận là hiện tượng nào (hiện tượng tốt đẹp, tích cực trong đời sống hay hiện tượng mang tính chất tiêu cực, đang bị xã hội lên án, phê phán)? Có bao nhiêu ý cần triển khai trong bài viết? Mối quan hệ giữa các ý như thế nào? - Yêu cầu về phương pháp: Các thao tác nghị luận chính cần sử dụng? (giải thích, chứng minh, bình luận…) - Yêu cầu về phạm vi dẫn chứng: trong văn học, trong đời sống thực tiễn (chủ yếu là đời sống thực tiễn). Bước 2. Lập dàn ý a. Mở bài Giới thiệu hiện tượng đời sống cần nghị luận. b. Thân bài - Khái niệm và bản chất của hiện tượng (giải thích); mô tả được hiện tượng. - Nêu thực trạng và nguyên nhân (khách quan – chủ quan) của hiện tượng bằng các thao tác phân tích, chứng minh. - Nêu tác dụng – ý nghĩa (nếu là hiện tượng tích cực); tác hại – hậu quả (nếu là hiện tượng tiêu cực). - Giải pháp phát huy (nếu là hiện tượng tích cực); biện pháp khắc phục (nếu là hiện tượng tiêu cực).
13 c. Kết bài - Bày tỏ ý kiến của bản thân về hiện tượng xã hội vừa nghị luận. - Rút ra bài học về nhận thức, hành động cho bản thân. Bước 3. Tiến hành viết bài văn - Triển khai bài viết theo hệ thống luận điểm, luận cứ, luận chứng đã xây dựng (theo dàn ý). - Một bài nghị luận xã hội thường có yêu cầu về số lượng câu chữ nên cần phân phối lượng thời gian làm bài sao cho phù hợp, tránh viết dài dòng, sa vào kể lể, giải thích vấn đề không cần thiết. Trên cơ sở dàn ý, cần luyện cách viết và trình bày sao cho ngắn gọn, mach lạc, dễ hiểu và có tính thuyết phục cao. Bước 4. Đọc lại và sửa chữa để hoàn thành bài viết Người viết đọc lại và kiểm tra về lỗi chính tả, lỗi từ ngữ, câu văn…Sau đó, sửa chữa để hoàn thiện bài viết một cách tốt nhất. 1.2. Kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội 1.2.1. Khái niệm đánh giá Đánh giá là quá trình thu thập, xử lí thông tin để lượng định tình hình và kết quả công việc giúp quá trình lập kế hoạch, quyết định và hoạt động có kết quả. 1.2.2. Khái niệm vấn đề Vấn đề là hệ thống các câu hỏi hoặc yêu cầu hoạt động mà chủ thể chưa có thuật giải để giải đáp câu hỏi hoặc chưa thực hiện được hoạt động.
14 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KĨ NĂNG ĐÁNH GIÁ VẤN ĐỀ CHO KIỂU BÀI NGHỊ LUẬN XÃ HỘI Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Thực trạng kĩ năng đánh giá vấn đề cho kiểu bài nghị luận xã hội ở Trung học phổ thông 2.1.1. Khảo sát tại trường THPT Huỳnh Thúc Kháng và Phan Châu Trinh 2.1.1.1. Đối với giáo viên Qua việc khảo sát ở hai trường THPT Huỳnh Thúc Kháng và THPT Phan Châu Trinh thuộc địa bàn huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam, người viết đã nhận thấy rằng, giáo viên đa phần vẫn dạy học theo phương pháp truyền thống, chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết giảng, học sinh trở nên thụ động, chỉ là cỗ máy ghi chép lại những gì giáo viên cho ghi. Không tạo hứng thú cũng như môi trường để học sinh tự mày mò, tìm hiểu nội dung bài học. Đặc biệt với phân môn Làm văn mà cụ thể hơn là kiểu bài nghị luận xã hội đòi hỏi giáo viên phải có tầm hiểu biết phong phú, thường xuyên cập nhật thông tin, thời sự để có thể cung cấp tư liệu cho học sinh bổ sung cho việc làm văn nghị luận. Nhưng đa số giáo viên vẫn chưa quan tâm đến việc cập nhật thông tin mới mà chỉ truyền đạt nội dung trong sách giáo khoa và không nâng cao, mở rộng kiến thức cho học sinh. Mỗi tiết dạy trên lớp giáo viên chỉ chú ý đến việc truyền đạt nội dung bài học chứa chưa tìm hiểu xem học sinh có nắm được kiến thức hay không hay khả năng nhận định, đánh giá vấn đề của học sinh ở mức độ nào. Giáo viên ít tổ chức các hoạt động thảo luận nhóm, hoạt động ngoại khóa khiến môn học trở nên nhàm chán. Học sinh ít có cơ hội thâm nhập thực tế để trải nghiệm, nắm bắt, chiêm nghiệm những sự việc, hiện tượng xảy ra xung quanh mình. Không có sự trao đổi, bổ sung kiến thức, kĩ năng cho nhau cũng như giúp nhau đánh giá lại vấn đề sao cho chuẩn xác, đúng