Khoá luận tốt nghiệp Đại học: Nghiên cứu giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ phát triển rừng tại xã Khang Ninh, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:63

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của Khoá luận nhằm nghiên cứu thực trạng và đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ và phát triển rừng góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ và người dân trong việc bảo vệ và phát triển rừng tại xã Khang Ninh, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoá luận tốt nghiệp Đại học: Nghiên cứu giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ phát triển rừng tại xã Khang Ninh, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM PHẠM THỊ QUẾ Tên đề tài: “NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC BẢO VỆ PHÁT TRIỂN RỪNG TẠI XÃ KHANG NINH, HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Phát triển nông thôn Khoa : KT & PTNT Khóa học : 2014 – 2018 Thái Nguyên, năm 2019
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM PHẠM THỊ QUẾ Tên đề tài: “NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC BẢO VỆ PHÁT TRIỂN RỪNG TẠI XÃ KHANG NINH, HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Phát triển nông thôn Lớp : K46 – PTNT- N02 Khoa : KT & PTNT Khóa học : 2014 – 2018 Giảng viên hướng dẫn: Kiều Thị Thu Hương Thái Nguyên, năm 2019
i LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực tập tốt nghiệp vừa qua, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các cá nhân, tập thể để tôi hoàn thành tốt khóa luận tốt nghiệp này. Trước tiên, tôi xin trân trọng cảm ơn ban giám hiệu nhà trường, toàn thể các Thầy Cô giáo Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, đã truyền đạt cho tôi những kiến thức cơ bản và tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành khóa luận. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới cô giáo Kiều Thị Thu Hương đã giành nhiều thời gian trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình để tôi hoàn thành quá trình nghiên cứu và hoàn thành khóa luận. Qua đây tôi cũng xin cảm ơn tới ban lãnh đạo, cán bộ xã Khang Ninh, đã nhiệt tình và tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian thực tập và đặc biệt là toàn bộ người dân trên địa bàn xã trong thời gian tôi về thực tập đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi tiếp cận và thu thập những thông tin cần thiết cho đề tài. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, những người động viên và giúp đỡ tôi về tinh thần, vật chất trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Do trình độ, kinh nghiệm thục tế bản thân có hạn, thời gian thực tập không nhiều vì vậy khóa luận của tôi không thể tránh khỏi những sai xót, rất mong nhận được sự chỉ bảo của các thầy cô giáo, sự đóng góp ý kiến của các bạn sinh viên để bài khóa luận được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày... tháng... năm 2019 Sinh viên Phạm Thị Quế
ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 4.1: Bảng sản lượng, cơ cấu các loại cây trồng của xã Khang Ninh giai đoạn 2015-2017. ........................................................................... 25 Bảng 4.2: Tình hình dân số của xã qua 3 năm (2015-2017) ........................... 26 Bảng 4.3: Tình hình lao động của xã Khang Ninh năm 2017 ........................ 27 Bảng 4.4: Hiện trạng và mục đích sử dụng các loại đất năm 2017 ở xã Khang Ninh............................................................................................... 28 Bảng 4.5: Đặc điểm của hộ điều tra tại xã Khang Ninh ................................. 30 Bảng 4.6: Thu nhập của hộ gia đình điều tra khảo sát phân theo thôn. .......... 31 Bảng 4.7: Thu nhập của hộ gia đình điều tra khảo sát phân theo nhóm hộ. ... 32 Bảng 4.8: Diện tích bình quân các loại đất của các HGĐ điều tra phân theo các thôn. ........................................................................................ 33 Bảng 4.9: Diện tích bình quân các loại đất của các HGĐ điều tra phân theo nhóm hộ. ....................................................................................... 33 Bảng 4.10: Hiện trạng sử dụng đất lâm nghiệp của xã Khang Ninh. ............. 35 Bảng 4.11: Diện tích đất lâm nghiệp phân theo chủ quản lý của xã Khang Ninh............................................................................................... 36 Bảng 4.12: Kết quả công tác quản lý, bảo vệ rừng qua các năm của xã Khang Ninh............................................................................................... 38 Bảng 4.13: Tổng hợp công tác phát triển rừng mà các hộ điều tra khảo sát tham gia. ........................................................................................ 39 Bảng 4.14: Tổng hợp tiền chi trả DVMTR năm 2017 .................................... 40
iii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1: Sơ đồ thể hiện sự tham gia của các bên liên quan trong quản lý bảo vệ rừng xã Khang Ninh. .................................................................. 40
iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT NGHĨA HĐND – UBND Hội đồng nhân dân – Uỷ ban nhân dân PCCCR Phòng cháy chữa cháy rừng BVR Bảo vệ rừng DVMTR Dịch vụ môi trường rừng BQL Ban quản lý TNR Tài nguyên rừng HGĐ Hộ gia đình KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình TDTT Thể dục thể thao TNTT Tài nguyênt hiên nhiên QLBVR Quản lí bảo vệ rừng KT – XH Kinh tế - xã hội BTTN Bảo tồn thiên nhiên BV & PTR Bảo vệ và phát triển rừng QL&BVTNR Quản lí và bảo vệ tài nguyên rừng VHVN Văn hóa văn nghệ BNN & PTNT Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn PTBV Phát triển bền vững
v MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................. i DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... iv MỤC LỤC ......................................................................................................... v Phần 1. MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................. 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài .................................................................. 2 1.2.1. Mục tiêu chung ........................................................................................ 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................ 2 1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................... 3 1.3.1. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................... 3 1.3.2. Ý nghĩa khoa học .................................................................................... 3 Phần 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 4 2.1. Cơ sở lý luận của đề tài .............................................................................. 4 2.1.1. Khái niệm về rừng ................................................................................... 4 2.1.2. Đặc điểm của rừng .................................................................................. 4 2.1.3. Phân loại rừng ......................................................................................... 5 2.1.4. Vai trò của rừng....................................................................................... 7 2.1.5. Khái niệm bảo vệ rừng ............................................................................ 9 2.1.6. Khái niệm phát triển rừng ..................................................................... 10 2.1.7. Khái niệm về quản lý và bảo vệ rừng ................................................... 10 2.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 11 2.2.1. Công tác bảo vệ phát triển rừng trên thế giới ....................................... 11 2.2.2. Tình hình công tác bảo vệ và phá triển rừng trong nước ...................... 14 2.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan ...................................... 16
vi PHẦN 3. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................................................ 20 3.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 20 3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 20 3.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 20 3.4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 20 3.4.1. Phương pháp điều tra chọn mẫu............................................................ 20 3.4.2. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 20 3.4.3. Pháp phân tích và sử lý số liệu .............................................................. 21 3.4.4. Phương pháp thống kê mô tả................................................................. 21 3.4.5. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu .......................................................... 21 PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 23 4.1. Điều kiên tự nhiên - kinh tế - xã hội của xã Khang Ninh ........................ 23 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 23 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ..................................................................... 24 4.2. Thực trạng của công tác quản lý bảo vệ phát triển rừng tại xã Khang Ninh, Huyện Ba Bể. ....................................................................................... 28 4.2.1. Diện tích và mục đích sử dụng các loại đất .......................................... 28 4.2.2. Khái quát chung về các hộ gia đình điều tra khảo sát........................... 29 4.2.3. Tình hình triển khai thực hiện một số công tác trong quản lý, bảo vệ phát triển rừng tại xã Khang NinH, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn.................... 34 4.2.4. Đánh giá kết quả triển khai công tác bảo vệ và phát triển rừng trên địa bàn xã Khang Ninh.......................................................................................... 37 4.2.5. Vai trò của các bên liên quan trong quản lý bảo vệ rừng xã Khang Ninh..... 40 4.3. Phân tích thuận lợi, khó khăn trong công tác quản lý bảo vệ phát triển rừng của xã Khang Ninh. ................................................................................ 42 4.3.1. Thuận lợi. .............................................................................................. 42 4.3.2. Khó khăn. .............................................................................................. 43
vii 4.3.3. Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của công tác bảo vệ phát triển rừng của xã Khang Ninh. ........................................................... 44 4.4. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ phát triển rừng đối với người dân trên địa bàn. ............................................................... 45 4.4.1 Giải pháp về chính sách ......................................................................... 45 4.4.2. Giải pháp về kỹ thuật ............................................................................ 45 4.4.3. Tổ chức thực hiện.................................................................................. 46 4.4.4. Giải pháp về kinh tế. ............................................................................. 46 4.4.5. Giải pháp tuyên truyền giáo dục ........................................................... 47 4.4.6. Giải pháp về tăng cường năng lực quản lý .......................................... 48 PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................... 49 5.1. Kết luận ................................................................................................... 49 5.2. Kiến nghị ................................................................................................. 50 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 51
1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo vệ và phát triển rừng đang được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm, vì rừng giữ vai trò rất quan trọng trong cuộc sống của chúng ta. Rừng được coi là lá phổi xanh của trái đất vì lá rừng hấp thụ CO2 và nhả ra khí O2 để duy trì sự sống của con người và những cá thể sống khác. Hơn nữa rừng còn bảo vệ môi trường sống của con người, bảo tồn các nguồn geen, bảo tồn đa dạng sinh học, hạn chế thiên tai, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động sản xuất phát triển. Rừng cung cấp các nhu cầu thiết yếu cho cuộc sống con người và góp phần bảo tồn những nét văn hóa truyền thống, lịch sử của các cộng đồng... Dựa trên tầm quan trọng của rừng, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp luật và các chương trình, dự án nhằm bảo vệ phát triển rừng, sự nỗ lực đó đã đạt được kết quả tương đối khả quan đó là độ che phủ của tán rừng tăng lên hàng năm. Tuy nhiên, chất lượng rừng vẫn ngày càng suy giảm do khai thác rừng quá mức cho phép, khai thác bất hợp pháp, chuyển đổi mục đích sử dụng rừng và đất rừng. Nguyên nhân chủ yếu là do công tác bảo vệ phát triển rừng tại địa phương chưa đạt hiệu quả tích cực, các ưu đãi giành cho người quản lí, bảo vệ rừng chưa thực sự khuyến khích họ gìn giữ, bảo vệ tài nguyên rừng. Vì vậy, chủ thể nào được giao quản lí, bảo vệ phát triển rừng cũng tìm cách nhanh chóng khai thác tài nguyên rừng. Để giải quyết tình trạng trên chúng ta cần tìm kiếm các giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ phát tiển rừng sao cho phù hợp với điều kiện kinh tế - văn hóa - xã hội của từng vùng. Bắc Kạn là một tỉnh miền núi thuộc vùng Đông Bắc Bộ của nước ta. Bắc Kạn có diện tích tự nhiên là 485.900 ha, trong đó diện tích rừng tự nhiên của tỉnh là 277.193 ha với nhiều sản vật quý hiếm: động vật có các loài gấu ngựa, báo lửa, báo Hoa Mai, Voọc đen, gà lôi...; các loại gỗ: Nghiến, Đinh,
2 Lim, Trúc dây, Sam vàng, Lát hoa...; các loại dược liệu: Sa nhân, củ Bình vôi, Ba kích, Sâm ngọc linh, Tam thất hoang, Vù hương, Gù hương... Rừng Bắc Kạn không những giữ vai trò bảo vệ môi trường sinh thái đầu nguồn cho vùng Đông Bắc Bộ mà còn cung cấp những nguyên vật liệu phục vụ cho sản xuất công nghiệp, xây dưng, y tế và sẽ là những điểm du lịch sinh thái lí tưởng của tỉnh. Trong đó Khang Ninh là một xã miền núi cao nằm ở Tây Bắc của huyện Ba Bể, có diện tích đất tự nhiên 4.433,58 ha, tổng diện tích đất lâm nghiệp là 3.604,54 ha, trong đó rừng sản xuất 2.329,63 ha, rừng phòng hộ 220,85 ha, rừng đặc dụng 1.054,06 ha. Trong những năm gần đây, do điều kiện kinh tế - xã hội đang phát triển, được Đảng và Nhà nước quan tâm xã đã áp dụng nhiều văn bản pháp luật, các chương trình dự án nhằm bảo vệ và phát triển rừng, sự nỗ lực đó đã đạt được hiệu quả tích cực là độ che phủ tán rừng tăng lên hàng năm. Tuy nhiên hiện nay chất lượng rừng của xã vẫn còn chưa cao. Do vậy, tôi đã thực hiện đề tài”Nghiên cứu giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ phát triển rừng tại xã Khang Ninh, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 1.2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng và đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ và phát triển rừng góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ và người dân trong việc bảo vệ và phát triển rừng tại xã Khang Ninh, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Nghiên cứu thực trạng công tác bảo vệ và phát triển rừng tại xã Khang Ninh, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. - Tìm hiểu được những khó khăn, thuận lợi của công tác bảo vệ và phát triển rừng tại xã Khang Ninh, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ và phát triển rừng tại xã Khang Ninh, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn.
3 1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 1.3.1. Ý nghĩa thực tiễn - Đề tài giúp sinh viên vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn. - Đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho địa phương trong quá trình bảo vệ và phát triển rừng vào thời gian tới. - Là cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng công tác bảo vệ phát triển rừng và đề xuất các giải pháp nâng cao công tác bảo vệ phát triển rừng trên địa bàn. 1.3.2. Ý nghĩa khoa học + Kết quả của đề tài có thể tham khảo để sử dụng cho việc giảng dạy, học tập trong nhà trường, phục vụ cho công tác nghiên cứu của các đối tượng khác có quan tâm.
4 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở lý luận của đề tài 2.1.1. Khái niệm về rừng Rừng là quần xã sinh vật, trong đó cây rừng là thành phần chủ yếu. quần xã sinh vật phải có diện tích đủ lớn. giữa quần xã sinh vật và môi trường, các thành phần trong quần xã sinh vật phải có mối quan hệ mật thiết để đảm bảo khác biệt giữa hoàn cảnh rừng và các hoàn cảnh khác.[8] Năm 1930, Morozov đưa ra khái niệm: Rừng là một tổng thể cây gỗ, có mối liên hệ lẫn nhau, nó chiếm một vị trí không gian nhất định ở mặt đất và trong khí quyển. Rừng chiếm phần lớn bề mặt trái đất và là một bộ phận của cảnh quan địa lý. Năm 1952, M.E. Tcachenco phát biểu: Rừng là một bộ phận của cảnh quan địa lý, trong đó bao gồm một tổng thể các cây gỗ, cây bụi, cây cỏ, động vật và vi sinh vật. Trong quá trình phát triển của mình chúng có mối quan hệ sinh học và ảnh hưởng lẫn nhau với hoàn cảnh bên ngoài. Năm 1974, I. S. Mê – lê – khôp cho rằng: Rừng là sự hình thành phức tạp của tự nhiên, là thành phần cơ bản của sinh quyển địa cầu [8]. 2.1.2. Đặc điểm của rừng Có thể nói, Rừng là một hệ sinh thái bao gồm các loài thực vật rừng, động vật rừng, nấm, vi sinh vật, đất trừng và các yếu tố môi trường khác, trong đó thành phần chính là một hoặc một số loài cây thân gỗ, tre, nứa, cây họ cau có chiều cao được xã định, theo hệ thực vật trên núi đất, núi đá, đất ngập nước, đất cát hoặc hệ thực vật đặc trưng khác, diện tích liên vùng từ 0,3 ha trở lên, độ tàn che từ 0,1 trở lên. Do vậy rừng có những đặc điểm sau.[6] Thứ nhất, rừng là một thể tổng hợp phức tạp có mối quan hệ qua lại giữa các cá thể trong quần thể, giữa các quần thể trong quần xã và có sự thống nhất giữa chúng trong với hoàn cảnh trong tổng thể đó
5 Thứ hai, rừng luôn luôn có sự công bằng động, có tính ổn định, tự điều hòa và tự phục hồi chống lại những biến đổi của hoàn cảnh và những biến đổi về số lượng sinh vật, nhưng khả năng này được hình thành do kết quả của sự tiến hóa lâu dài và kết quả của sự chọn lọc tự nhiên của tất cả các thành phần rừng. Thứ ba, rừng có khả năng tự phục hồi và trao đổi cao. Khả năng tự phục hồi giúp rừng chống lại những thay đổi nhất định. Thứ tư, rừng có sự cân bằng đặc biệt về sự trao đổi năng lượng và vật chất, luôn luôn tồn tại quá trình tuần hoàn sinh vật, trao đổi vật chất năng lượng, đồng thời nó thải ra khỏi hệ sinh thái các chất và bổ sung thêm vào đó một số chất từ các hệ sinh thái khác. Thứ năm, sự vận động của các quá trình nằm trong các tác động tương hỗ phức tạp dẫn tới sự ổn định bền vững của hệ sinh thái rừng. Thứ sáu, rừng có phân bố địa lý theo vùng miền, địa phương. Các vùng miền, địa phương có điều kiện khác nhau có kiểu rừng khác nhau, hệ sinh thái rừng cũng có những đặc trưng riêng theo vùng miền. 2.1.3. Phân loại rừng Phân loại rừng theo mục đích sử dụng, rừng tự nhiên và rừng trồng được phân thành 3 loại như sau: Rừng phòng hộ: Là rừng được sử dụng chủ yếu để bảo vệ nguồn nước, bảo vệ đất, chống sói mòn, chống xa mạc hóa, hạn chế thiên tai, điều hòa khí hậu và bảo vệ môi trường, quốc phòng an ninh, kết hợp du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng giải trí, cung ứng dịch vụ môi trường rừng được phân theo mức độ xung yếu bao gồm.[6] + Rừng phòng hộ đầu nguồn, rừng bảo vệ nguồn nước của cộng đồng dân cư, rừng phòng hộ biên giới. + Rừng phòng hộ chắn gió, chắn cát hay rừng phong hộ chắn sóng, lấn biển
6 Rừng đặc dụng: Là rừng được sử dụng chủ yếu để bảo tồn thiên nhiên, mẫu chuẩn hệ sinh thái của quốc gia, nguồn geen sinh vật rừng, nghiên cứu khoa học, bảo vệ di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh, phục vụ nghỉ ngơi, du lịch, giải trí trừ phân khu bảo vệ nghiêm ngặt của rừng đặc dụng, cung ứng dịch vụ môi trường rừng bao gồm:[6] + Vườn quốc gia + Khu dự trữ thiên nhiên + Khu bảo tồn loài – sinh cảnh + Khu bảo vệ cảnh quan bao gồm rừng bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, rừng tín ngưỡng, rừng bảo vệ môi trường đô thị, khu công nghệ, khu chế xuất, khu kinh tế, khu công nghệ cao. + Khu rừng nghiên cứu, thực nghiệm khoa học, vườn thực vật quốc gia, rừng giống quốc gia. Rừng sản xuất: Là rừng được sử dụng chủ yếu để cung cấp lâm sản, sản xuất, kinh doanh nông, lâm, ngư nghiệp kết hợp du lịch sinh thái, giải trí, nghỉ dưỡng, cung ứng dịch vụ môi trường rừng.[6] Phân loại rừng theo nguồn gốc hình thành - Rừng tự nhiên: Là rừng có sẵn trong tự nhiên hoặc phục hồi bằng tái sinh tự nhiên.[7] + Rừng nguyên sinh: Là rừng chưa hoặc ít bị tác động bởi con người, thiên tai, cấu trúc của rừng còn tương đối ổn định. + Rừng thứ sinh: Là rừng đã bị tác động bởi con người hoặc thiên tai tới mức làm cấu trúc rừng bị thay đổi. (Rừng phục hồi: Là rừng được hình thành bằng tái sinh tự nhiên trên đất đã mất rừng do nương rẫy, cháy rừng hoặc khai thác kiệt; Rừng sau khai thác: Là rừng đã qua khai thác gỗ hoặc các loại lâm sản khác) - Rừng trồng: Là rừng được hình thành do con người trồng, bao gồm: + Rừng trồng mới trên đất chưa có rừng
7 + Rừng trồng lại sau khi khai thác rừng trồng đã có + Rừng tái sinh tự nhiên từ rừng trồng đã khai thác - Theo thời gian sinh trưởng, rừng trồng được phân theo cấp tuổi, tùy từng loại cây trồng, khoảng thời gian quy định cho mỗi cấp tuổi khác nhau.[7] 2.1.4. Vai trò của rừng 2.1.4.1. Vai trò phòng hộ và bảo vệ môi trường sống * Về tác dụng phòng hộ: Rừng có khả năng cải tao khí hậu, ngăn cản gió nóng, gió lạnh, hạn chế tác hại của gió bão, bảo vệ mùa màng nông nghiệp và nâng cao năng suốt hoa màu. Trên những vùng đất bị úng nước, chua phèn, rừng tràm có tác dụng cải tạo đất từ hoang hóa thành vùng sản xuất thuận lợi. Ở những vùng núi cao, rừng có tác dụng phòng hộ đầu nguồn, nuôi dưỡng nguồn nước, điều tiết nước và cung cấp nước cho các dòng sông, chống lại mọi sự biến động nguy hại khác cho dòng chảy như làm giảm các chất lắng đọng trong các dòng sông, góp phần ngăn chặn hiện tượng bồi đắp của các hồ chứa nước, các hệ thống tưới tiêu của sông, các công trình thủy điện. Ở những vùng ven biển, rừng cây ngập mặn không chỉ chống gió bão mà còn ngăn chặn sự di động của các cồn cát phủ ven biển, cố định phù sa tạo điều kiện cho đất bồi tụ, chắn sóng và bảo vệ đê ven biển. Đặc biệt, rừng chống cát bay ở vùng biển Miền Trung đã ngăn cản cát vùi lấp xóm làng, nhà cửa, đường xá... và biển vùng đất cát trắng thành vùng đất canh tác... Chính vì tác dụng phòng hộ nói trên người ta đã ví”Rừng như là người vệ sĩ của nhà nông”.[10] * Về tác dụng cân bằng sinh thái, bảo vệ môi trường sống: Khoa học ngày nay đã đủ dẫn liệu chứng minh rằng rừng là lớp thảm thực vật có tác dụng lớn nhất trong việc chống ô nhiễm môi trường. Rừng là lá phổi xanh của trái đất thải ra O2 và hấp thụ CO2 của khí quyển trong quá trình đồng hóa của cây xanh đối với môi trường. Rừng tạo ra sự trong sạch bầu khí quyển, duy trì sự sống trên hành tinh của chúng ta. Rừng là tấm màn
8 xanh coi giữ và làm sạch các nguồn nước. Vì vậy số phận của rừng là số phận của hành tinh chúng ta. Xã hội ngày càng phát triển, vai trò của rừng ngày càng trở nên cực kì quan trọng. Hiệu quả cân bằng sinh thái của rừng không chỉ tính về những giá trị kinh thông thường. Có thể nói chắc chắn thảm thực vật bì rừng không còn thí sự sống trên hành tinh chúng ta sẽ bị mất theo.[10] Ngoài hai tác dụng cung cấp và tác dụng phòng hộ, duy trì cân bằng sinh thái, bảo vệ môi trường sống, rừng còn có tác dụng quốc phòng, hình ảnh rừng là căn cứ địa cách mạng”Rừng che bộ dội rừng vây quân thù”rất gần gũi với truyền thốn lịch sử chống giặc ngoại xâm của nhân dân ta. Rừng còn có giá trị xã hội, cảnh quan du lịch, làm tăng vẻ đẹp cho non sông đất nước. Rừng là nơi tham quan, nghỉ mát, rừng và cảnh quan rừng có thể làm tăng sức khỏe cho con người.[10] 2.1.4.2. Vai trò của rừng đối với phát triển kinh tế - xã hội Trong các sản phẩm do tài nguyên rừng mang lại phải kể đến gỗ. Sản phẩm gỗ cung cấp cho ngành công nghiệp, nông nghiệp, công nghiệp xây dựng cơ bản, giao thông vận tải và trong mỗi gia đình. Ngày nay, hầu như không có một ngành nào không dùng tới gỗ, vì nó là nguyên liệu phổ biến, dễ gia công, chế biến và nhiều tính năng ưu việt khác nên được nhiều người sử dụng. Trong quá trình phát triển của xã hội, dưới sự tác động của sự phát triển khoa học và công nghệ, người ta đã sản xuất ra nhiều sản phẩm thay thế gỗ. Tuy nhiên, nhu cầu về gỗ và các sản phẩm về gỗ không ngừng tăng lên cả về số lượng lẫn chất lượng.[10] Ngoài sản phẩm gỗ, rừng còn cung cấp các sản phẩm ngoài gỗ như: tre, nứa, song mây, các loại đặc sản rừng, động vật, thực vật rừng có giá trị cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Các động vật từ rừng là các sản phẩm quý hiếm và có giá trị kinh tế cao. Đối với thực vật rừng, có rất nhiều loại được dùng làm thực phẩm như nấm, mộc nhĩ, măng các loại rau rừng... Rừng còn là
9 nguồn cung cấp các dược liệu quý hiếm phục vụ cho nhu cầu chữa bệnh và nâng cao sức khỏe cho con người. Mặt khác, rừng còn cung cấp gỗ và các đặc sản cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu cho nên đã tạo ra nguồn thu nhập về tài chính cho ngân sách Trung ương và địa phương, góp phần vào quá trình tích lũy cho nền kinh tế quốc dân. Rừng cũng là nguồn thu nhập chính của cư dân sống gần rừng. Lâm nghiệp thực hiện chính sách giao đất, giao rừng đến hộ gia đình và cộng đồng địa phương, đã thu hút cư dân địa phương tham gia vào các hoạt động trồng, nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ rừng, khai thác, và chế biến lâm sản, góp phần vào việc tạo công ăn việc làm cho người lao động, giải quyết một số vấn đề bức xúc hiện nay vùng trung du và miền núi.[10] Cùng với rừng, người dân được nhà nước hỗ trợ đất sản xuất rừng, vốn cùng các biện pháp kỹ thuật, cơ sở hạ tầng để tạo nguồn thu nhập cho người dân. Giúp dân thấy được lợi ích của rừng, gắn bó với rừng hơn. Từ đó người dân sẽ ổn định nơi ở, sinh sống. 2.1.5. Khái niệm bảo vệ rừng Bảo vệ rừng là tổng thể các hoạt động nhằm bảo toàn, phát triển hệ sinh thái rừng hiện có, bao gồm động - thực vật rừng, đất lâm nghiệp và các yếu tố tự nhiên khác; phòng, chống những tác động gây thiệt hại đến đa dạng sinh học của rừng, bảo vệ nguồn nước, bảo vệ môi trường sinh thái (Quản lý rừng trên cơ sở cộng đồng vùng Đông Bắc Việt Nam, Nguyễn Huy Dũng 2002).[4] Bên cạnh đó tác giả Nguyễn Huy Dũng (2002) cho rằng bảo vệ rừng gồm các hoạt động sau: - Thứ nhất, phải thực hiện tốt công tác tổ chức phòng ngừa và ngăn chặn kịp thời các hành vi xâm hại đến rừng như: phá rừng, đốt rừng, lấn chiếm rừng, đất lâm nghiệp, khai thác, mua bán, vận chuyển lâm sản, xuất khẩu thực vật rừng, động vật rừng, săn bắn động vật rừng, chăn thả gia súc vào rừng trái quy định của pháp luật.
10 - Thứ hai, cần thực hiện các biện pháp phòng cháy, chữa cháy; phòng, trừ sâu bệnh hại cho cây rừng. - Thứ ba, hàng năm thực hiện thanh tra, kiểm tra và xử lí các hành vi vi phạm theo quy định của pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ rừng. 2.1.6. Khái niệm phát triển rừng Theo Nghị định 156/2018/NĐ – CP ban hành ngày 16/11/2018 quy định:”Phát triển rừng là hoạt động trồng mới rừng, trồng lại rừng sau khai thác, bị thiệt hại hoặc do các nguyên nhân khác, khoanh nuôi xúc tiến tái sinh phục hồi rừng, cải tạo rừng tự nhiên nghèo kiệt và việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật lâm sinh khác để tăng diện tích, trữ lượng, chất lượng rừng”. 2.1.7. Khái niệm về quản lý và bảo vệ rừng Quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và phát triển nguồn tài nguyên rừng. Vai trò của hoạt động quản lý, bảo vệ rừng nhằm đảm bảo giá trị phòng hộ và cân bằng sinh thái của tài nguyên rừng; bảo đảm giá trị nhằm bảo tồn đa dạng sinh học, đảm bảo giá trị kinh tế của tài nguyên rừng. - Pháp luật quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng là một lĩnh vực pháp luật bao gồm tổng thể các quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh có liên quan đến hoạt động quản lý và bảo vệ nguồn tài nguyên rừng. - Đối tượng điều chỉnh của lĩnh vực pháp luật về QL & BVTNR gồm các nhóm quan hệ xã hội liên quan đến hoạt động quản lí tài nguyên rừng của các chủ thể trong xã hội. Nhà nước với tư cách là chủ thể đặc biệt thực hiện việc quản lí tài nguyên rừng bằng việc ban hành các quy định pháp luật để điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến quản lí, bảo vệ, sử dụng và phát triển nguồn tài nguyên rừng, tổ chức thực hiện các quy định pháp luật và bảo đảm cho các quy định pháp luật đó được thực thi hiệu quả. Các chủ thể khác được nhà
11 nước giao, cho thuê tài nguyên rừng để thực hiện hoạt động quản lí, bảo vệ tài nguyên rừng. Phương pháp điều chỉnh pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ và phát triển rừng là sự kết hợp giữa các phương pháp mệnh lệnh, phương pháp thỏa thuận và phương pháp hướng dẫn (Nguyễn Hải Âu, 2001) [1]. 2.2. Cơ sở thực tiễn 2.2.1. Công tác bảo vệ phát triển rừng trên thế giới Diện tích rừng trên thế giới ngày càng suy giảm qua các thời kỳ. Theo tài liệu của Quỹ bảo vệ động vật hoang dã (WWF, 1998), trong thời gian 30 năm độ che phủ rừng trên toàn thế giới đã giảm đi 13% tức diện tích rừng đã giảm đi từ 37 triệu km2 xuống còn 32 triệu km2 với tốc độ giảm trung bình 160 nghìn km2/năm. Thực tế cho thất rằng, sự mất rừng lớn nhất xảy ra ở các vùng nhiệt đới. Bốn loại rừng bị hủy diệt khá lớn là rừng hỗn hợp và rừng ông đới lá rộng 60%, rừng lá kim khoảng 30%, rừng ẩm nhiệt đới 45% và rừng khô nhiệt đới lên đến 70% và Châu Á là nơi mất rừng nguyên sinh nhiều nhất khoảng 70%.[11] Để ngăn chặn tình trạng mất rừng, bảo vệ và phát triển vốn rừng, bảo tồn đa dạng sinh học trên phạm vi toàn thế giới, cộng đồng quốc tế đã thành lập nhiều tổ chức tiến hành nhiều hội nghị, đề xuất và cam kết nhiều công ước về bảo vệ và phát triển rừng trong đó có: - Công ước quốc tế về buôn bán các loài động thực vật quý hiếm (CITES) có hiệu lực từ năm 1975 là một thỏa thuận môi trường đa phương với 180 nước thành viên. Mục đích của công ước này là để đảm bảo rằng việc buôn bán quốc tế các loài động vật quý hiếm đe dọa sự sống còn của chúng. - Năm 1980: Chiến lược bảo tồn thế giới: Tiếp theo hội nghị Stockholm, các tổ chức bảo tồn như Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (IUCN), Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) và Quỹ bảo vệ Thiên nhiên Thế giới (WWF) đã đưa ra”Chiến lược bảo tồn thế giới”. Ba mục