Khóa luận tốt nghiệp đại học: Tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật lý 10 cơ bản

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp đại học: Tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật lý 10 cơ bản trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý; Thiết kế giáo án một số bài học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể" Vật lý 10 cơ bản có tích hợp giáo dục với ứng phó biến đổi khí hậu; Thực nghiệm sư phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học: Tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật lý 10 cơ bản

UBND TỈNH QUẢNG NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA LÝ - HÓA - SINH  KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: TÍCH HỢP GIÁO DỤC ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “CHẤT RẮN VÀ CHẤT LỎNG. SỰ CHUYỂN THỂ” VẬT LÝ 10 CƠ BẢN Sinh viên thực hiện VÕ THỊ LY MSSV: 2112010222 CHUYÊN NGÀNH: SƢ PHẠM VẬT LÝ KHÓA: 2012-2016 Cán bộ hƣớng dẫn ThS. VÕ HOÀNG TRÂN CHÂU MSCB:…….. Quảng Nam, tháng 5 năm 2016 i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn ban giám hiệu trƣờng Đại học Quảng Nam, các thầy cô giáo trong khoa Lý – Hóa – Sinh trƣờng Đại học Quảng Nam. Đặc biệt gửi lời biết ơn sâu sắc tới cô giáo, Th.s. Võ Hoàng Trân Châu, giảng viên khoa Lý – Hóa – Sinh, Trƣờng Đại học Quảng Nam ngƣời tận tình chỉ bảo, hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin gửi lời chân thành đến Ban chủ nhiệm khoa, các thầy cô giáo trong khoa Lý – Hóa – Sinh, Trƣờng Đại học Quảng Nam và các thầy, cô giáo cùng các em học sinh lớp 10 của Trƣờng THPT Duy Tân đã tạo điều kiện giúp đỡ, cộng tác để tôi hoàn thành tốt đề tài. Đồng thời tôi xin gửi lời biết ơn tới gia đình, ngƣời thân, bạn bè, những ngƣời đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm khóa luận tốt nghiệp này. Quảng Nam, tháng 05 năm 2016 Ngƣời thực hiện Võ Thị Ly i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong các công trình nào khác. Quảng Nam, tháng 05 năm 2016 Ngƣời thực hiện Võ Thị Ly ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ BĐKH Biến đổi khí hậu DH Dạy học GV Giáo viên HS Học sinh SGK Sách giáo khoa BGH Ban giám hiệu GD Giáo dục THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở TN Thực nghiệm ĐC Đối chứng GDQD Giáo dục quốc dân GDPT Giáo dục phổ thông PPDH Phƣơng pháp dạy học DHTH Dạy học tích hợp iii
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH ẢNH DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Lớp thực nghiệm, đối chứng, giáo viên dạy ...............................................50 Bảng 3.2: Bảng phân phối tần số ( ni ) các điểm số ( Xi ) của các bài kiểm tra .........51 Bảng 3.3: Bảng phân phối tần suất của các bài kiểm tra sau thực nghiệm. ................52 Bảng 3.4: Bảng phân phối tần suất lũy tích của bài kiểm tra sau thực nghiệm...........53 Bảng 3.5: Bảng xếp loại học lực của học sinh. ...........................................................53 Bảng 3.6: Bảng tổng hợp các thông số. .......................................................................54 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Phân bố điểm số của hai nhóm TN và ĐC. .............................................52 Biểu đồ 3.2: Phân bố học lực của học sinh các lớp TN và ĐC. ..................................53 DANH MỤC ĐỒ THỊ Đồ thị 3.1: Phân phối tần suất của các lớp TN và ĐC.................................................52 Đồ thị 3.2: Phân phối tần suất lũy tích. .......................................................................53 DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 1.1: Các bƣớc biên soạn giáo án tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH. ............9 Hình 2.1: Sơ đồ cấu trúc nội dung chƣơng “ Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể”..16 Hình 5.1: Bản đồ chụp lại khu vực Việt Nam và các nƣớc lân cận. ......................... Plx Hình 5.2: Cơ chế hình thành mƣa axit. ...................................................................... Plx Hình 5.3: Hoạt động phá rừng gây ra BĐKH. ........................................................... Plx Hình 5.4: Hiện tƣợng sạt lở, xói mòn, lũ quét. .......................................................... Plx iv
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. i LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................... iiii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH ẢNH .................... iv MỤC LỤC ....................................................................................................................v 1.1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................1 1.2. Mục tiêu của đề tài ...............................................................................................2 1.3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................2 1.4. Phƣơng pháp nghiên cứu .....................................................................................2 1.5. Lịch sử nghiên cứu ...............................................................................................2 1.6. Giả thuyết khoa học..............................................................................................3 1.7. Cấu trúc đề tài ......................................................................................................3 B. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ...................................................................................4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP GIÁO DỤC ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ ........4 1.1. Cơ sở lý luận ..........................................................................................................4 1.1.1. Cơ sở lý luận về dạy học tích hợp ....................................................................4 1.1.1.1. Khái niệm tích hợp và dạy học tích hợp .......................................................4 1.1.1.2. Mục đích của dạy học tích hợp ......................................................................4 1.1.2. Giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu............................................................5 1.1.2.1. Biến đổi khí hậu ..............................................................................................5 1.1.2.2. Vai trò của giáo dục phổ thông trƣớc những thách thức của biến đổi khí hậu .................................................................................................................................7 1.1.2.3. Mục đích của việc giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu ở trƣờng trung học phổ thông ...............................................................................................................8 1.1.3. Các phƣơng thức tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý ......................................................................................................................8 1.1.3.1. Tích hợp toàn phần ........................................................................................8 1.1.3.2. Tích hợp bộ phận ............................................................................................8 1.1.3.3. Hình thức liên hệ.............................................................................................9 1.1.4. Nguyên tắc tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý .............................................................................................................................9 1.1.5. Phƣơng pháp dạy học tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý ...............................................................................................................9 1.1.5.1. Thiết kế một đơn vị giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu .......................9 v
1.1.5.2. Triển khai hoạt động thiết kế một đơn vị giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu thông qua chƣơng trình giảng dạy bộ môn Vật lý....................................12 1.1.5.3. Mẫu giáo án khai thác nội dung giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu 13 1.2. Nghiên cứu thực trạng thực hiện giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý .............................................................................................................14 Kết luận chƣơng 1......................................................................................................14 Chƣơng 2. THIẾT KẾ GIÁO ÁN MỘT SỐ BÀI HỌC CHƢƠNG “CHẤT RẮN VÀ CHẤT LỎNG. SỰ CHUYỂN THỂ” VẬT LÝ 10 CƠ BẢN CÓ TÍCH HỢP GIÁO DỤC ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ..............................................15 2.1. Khái quát nội dung kiến thức chƣơng “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật lý 10 cơ bản .........................................................................................................15 2.2. Thiết kế giáo án cho một số bài cụ thể ..............................................................17 2.2.1. Thiết kế giáo án dạy học có tích hợp nội dung kiến thức ứng phó với biến đổi khí hậu vào bài “ Chất rắn kết tinh và chất rắn vô định hình ” Vật lý 10 cơ bản ...............................................................................................................................17 2.2.2. Thiết kế giáo án dạy học có nội dung kiến thức ứng phó với biến đổi khí hậu vào trong bài “ Các hiện tƣợng bề mặt của chất lỏng ” Vật lý 10 cơ bản ....30 2.2.3. Thiết kế giáo án dạy học có nội dung kiến thức ứng phó với biến đổi khí hậu vào trong bài “ Độ ẩm của không khí” Vật lý 10 cơ bản ................................41 Kết luận chƣơng2.......................................................................................................48 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................................49 3.1. Mục đích, nhiệm vụ, nguyên tắc của thực nghiệm sƣ phạm ..........................49 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ..............................................................49 3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm .............................................................49 3.1.3. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm sƣ phạm.................................................49 3.2. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm ..........................................................................49 3.2.1. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm ....................................................................49 3.2.2. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ..............................................................49 3.3. Chuẩn bị cho thực nghiệm sƣ phạm .................................................................50 3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm ...........................................................50 3.4.1. Đánh giá định tính ...........................................................................................50 3.4.2. Đánh giá định lƣợng ........................................................................................50 3.4.3. Đánh giá chung về thực nghiệm sƣ phạm .....................................................54 3.4.4. Kết quả điều tra thăm dò ý kiến giáo viên và học sinh ................................55 3.4.4.1. Kết quả điều tra thăm dò ý kiến giáo viên .................................................55 3.4.4.2. Kết quả điều tra thăm dò ý kiến học sinh ..................................................56 Kết luận chƣơng 3......................................................................................................56 vi
C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................57 1. Những kết quả đạt đƣợc .......................................................................................57 2. Một số kiến nghị .....................................................................................................57 3. Hƣớng phát triển đề tài .........................................................................................58 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................59 E. PHỤ LỤC vii
A. MỞ ĐẦU 1.1. Lý do chọn đề tài Bƣớc sang thế kỉ XXI, nhân loại đang phải đối mặt với một trong những thách thức lớn nhất là sự biến đổi khí hậu toàn cầu. Biến đổi khí hậu đã và đang tác động trực tiếp đến đời sống kinh tế - xã hội và môi trƣờng. Trong những năm qua nhiều nơi trên thế giới đã phải chịu nhiều thiên tai nguy hiểm nhƣ bão lớn, nắng nóng dữ dội, lũ lụt, hạn hán và khí hậu khắc nghiệt gây thiệt hại lớn về tính mạng con ngƣời và vật chất. Theo dự báo của ủy ban liên hiệp quốc gia về biến đổi khí hậu (IPCC) đến năm 2100 nhiệt độ toàn cầu sẽ tăng thêm từ 1.4 0C lên tới 5.8 0C. Sự nóng lên của bề mặt Trái Đất sẽ làm băng tan ở hai cực và các vùng núi cao làm cho mực nƣớc biển dâng thêm khoảng 90 cm, sẽ nhấn chìm một số đảo nhỏ và nhiều vùng đồng bằng ven biển có địa hình thấp dẫn đến thiếu nƣớc ngọt trầm trọng trên toàn thế giới, hệ sinh thái tan vỡ và bệnh tật gia tăng… Việt Nam cũng là một trong năm quốc gia chịu nhiều thiệt hại do biến đổi khí hậu đem lại. Biến đổi khí hậu có thể làm trầm trọng thêm những nguy cơ sẵn có đối với tài nguyên thiên nhiên, nông nghệp, an ninh lƣơng thực, cơ sở hạ tầng, sức khỏe và đặt ra những mối đe dọa lớn cho phát triển kinh tế. Nhận thức rõ những ảnh hƣởng to lớn và nghiêm trọng do biến đổi khí hậu gây ra, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đƣa ra các nội dung ứng phó với biến đổi khí hậu vào chƣơng trình giáo dục và đào tạo với mục đích nâng cao nhận thức cho học sinh, tăng cƣờng tuyên truyền giáo dục, phổ biến pháp luật về ứng phó với biến đổi khí hậu, tài nguyên và môi trƣờng... Vì vậy để đáp ứng những yêu cầu đề ra cùng với các môn học khác, trong quá trình giảng dạy Vật lý việc lồng ghép tích hợp nội dung giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu là vấn đề không thể thiếu. Vì Vật lý là môn khoa học mang tính thực tiễn cao, hầu hết các quá trình liên quan tới môi trƣờng sống trên Trái Đất, biến đổi khí hậu đều liên quan trực tiếp đến môi trƣờng Vật lý. Chúng ta có thể đƣa ra những biện pháp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu liên quan đến từng nội dung trong các bài học cụ thể lại vừa gần gũi với sự hiểu biết của học sinh giúp cho học sinh không những lĩnh hội đƣợc kiến thức lý thuyết mà còn vận dụng ngay vào thực tiễn, hình thành thói quen tự nghiên cứu. Việc dạy học tích hợp sẽ giúp học sinh tích cực chủ động, trở thành chủ thể của hoạt động học tập, chính điều này sẽ có tác dụng kích thích óc tò mò, hứng thú học tập, nắm bài một cách hiệu quả, giờ học trở nên nhẹ nhàng, hấp dẫn, rèn đƣợc kỹ năng, đặt biệt là kĩ năng vận dụng kiến thức trong học tập vào trong thực 1
tiễn, mở rộng sự hiểu biết của học sinh về mối quan hệ tác động qua lại giữa con ngƣời với thiên nhiên trong sinh hoạt và lao động sản xuất làm cho học sinh có nhu cầu giải đáp đƣợc những thắc mắc phục vụ cho cuộc sống của mình và cộng đồng, góp phần hình thành ý thức, đạo đức, có thái độ và hành động đúng đắn để ứng phó với biến đổi khí hậu khắc phục tình trạng xa rời thực tiễn của các môn khoa học chuyên môn. Tuy nhiên việc làm này còn chƣa đƣợc thƣờng xuyên đôi khi còn mang tính sách vở, thiếu sự gần gũi với đời sống học sinh. Với những lý do trên tôi thấy rằng phải nghiên cứu, nâng cao hơn nữa việc giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý nhằm nâng cao ý thức cho học sinh. Đó là lý do tôi chọn đề tài “Tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật Lý 10 cơ bản”. 1.2. Mục tiêu của đề tài - Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý. - Thiết kế đƣợc một số bài giáo án chƣơng “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể ” Vật lý 10 cơ bản có tích hợp nội dung giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu. 1.3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Kiến thức về biến đổi khí hậu. - Nội dung kiến thức chƣơng “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật lý 10 cơ bản. 1.4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết: Tổng hợp và phân tích lý thuyết về dạy học tích hợp. - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm, điều tra, quan sát. - Phƣơng pháp thực nghiệm. - Phƣơng pháp thống kê toán học: Vận dụng lý thuyết thống kê và thống kê toán học để xử lý, phân tích các kết quả thu đƣợc sau khi tiến hành thực nghiệm sƣ phạm. 1.5. Lịch sử nghiên cứu Tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu vào trong dạy học nói chung và trong dạy học Vật lý nói riêng là một trong những nội dung từ lâu Bộ Giáo dục hết sức chú trọng. Đã có một số công trình nghiên cứu về tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu vào trong dạy học Vật lý nhƣ “Giáo trình giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong môn Vật lý” của Nguyễn Văn Khải, “Dạy học về đề tài biến đổi khí hậu trong môn Vật lý ở trƣờng THPT” của PGS.TS Nguyễn Văn Biên hay các bài nghiên 2
cứu khoa học, luận văn …song chƣa có đề tài nào đề cập sâu đến tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý, đặc biệt là thiết kế bài giảng cụ thể trong chƣơng “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể ” Vật lý 10 cơ bản. 1.6. Giả thuyết khoa học Nếu việc tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học chƣơng “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật lý 10 cơ bản đƣợc tiến hành một cách khoa học thì sẽ giúp học sinh có ý thức tự giác, có tinh thần trách nhiệm, tạo ra động cơ, hứng thú học tập. Qua đó học sinh vận dụng những hiểu biết Vật lý vào giải quyết các tình huống thực tiễn, có hành động cụ thể để ứng phó với biến đổi khí hậu, tuyên truyền, vận động mọi ngƣời cùng chung tay giảm nhẹ biến đổi khí hậu. 1.7. Cấu trúc đề tài Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý Chƣơng 2. Thiết kế giáo án một số bài học chƣơng “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật lý 10 cơ bản có tích hợp giáo dục với ứng phó biến đổi khí hậu Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm 3
B. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP GIÁO DỤC ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Cơ sở lý luận về dạy học tích hợp 1.1.1.1. Khái niệm tích hợp và dạy học tích hợp - Khái niệm tích hợp Tích hợp (tiếng Anh: Integration) có nguồn gốc tiếng La tinh: Integration với nghĩa: Xác lập lại cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở những bộ phận riêng lẻ. Trong lĩnh vực khoa học giáo dục, theo Dƣơng Tiến Sỹ (2001) [ 24; 25 ]: Tích hợp là sự kết hợp hữu cơ, có hệ thống kiến thức (khái niệm) thuộc các môn học khác nhau thành một nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lý luận và thực tiễn đƣợc đề cập trong các môn học đó. Theo chúng tôi trong dạy học tích hợp đƣợc hiểu là sự kết hợp, tổ hợp các nội dung từ các môn học, lĩnh vực học tập khác nhau thành một “môn học” mới hoặc lồng ghép các nội dung cần thiết vào những nội dung vốn có của môn học, ví dụ: Lồng ghép nội dung GD dân số, GD môi trƣờng, GD an toàn giao thông trong các môn học Đạo đức, Tiếng Việt hay Tự nhiên và xã hội… xây dựng môn học tích hợp từ các môn học truyền thống. - Khái niệm dạy học tích hợp Dạy học tích hợp là định hƣớng dạy học trong đó giáo viên tổ chức, hƣớng dẫn để học sinh biết huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, đời sống; thông qua đó hình thành những kiến thức, kỹ năng mới, từ đó phát triển những năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề trong học tập và trong thực tiễn cuộc sống. 1.1.1.2. Mục đích của dạy học tích hợp Đối với HS: Hình thành và phát triển những kiến thức, kĩ năng mới, rèn luyện đƣợc những năng lực cần thiết cho HS trong học tập cũng nhƣ trong thực tiễn. Dạy học tích hợp (DHTH) giúp HS có nhiều cơ hội làm việc theo nhóm tạo nên bầu không khí thân thiện, đoàn kết, học hỏi lẫn nhau. Thúc đẩy thái độ học tập tích cực, chủ động, độc lập hơn đối với HS. 4
Đối với GV: Thông qua DHTH không những tiết kiệm thời gian dạy học cho GV mà còn có tác dụng bồi dƣỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sƣ phạm cho GV, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ GV có đủ năng lực dạy học kiến thức liên môn, tích hợp. Thông qua DHTH giáo viên có thể lồng ghép đƣợc những vấn đề thời sự của cuộc sống vào các môn học góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục. Giáo viên các bộ môn liên quan có điều kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau trong dạy học. 1.1.2. Giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu 1.1.2.1. Biến đổi khí hậu  Khái niệm biến đổi khí hậu Biến đổi khí hậu (BĐKH) là sự thay đổi của hệ thống khí hậu gồm khí quyển, thủy quyển, sinh quyển, thạch quyển hiện tại và trong tƣơng lai bởi các nguyên nhân tự nhiên và nhân tạo. Theo công ước chung của LHQ về BĐKH: Biến đổi khí hậu là những biến đổi trong môi trƣờng Vật lý hoặc Sinh học gây ra những ảnh hƣởng có hại đáng kể đến thành phần, khả năng phục hồi hoặc sinh sản của các hệ sinh thái tự nhiên và đƣợc quản lý hoặc đến hoạt động của hệ thống kinh tế - xã hội hoặc đến sức khỏe và phúc lợi của con ngƣời.  Tác nhân gây ra biến đổi khí hậu - Quá trình tự nhiên do tƣơng tác và vận động giữa Trái Đất và vũ trụ - Những yếu tố không phải khí hậu nhƣng ảnh hƣởng tới khí hậu: Tác động của CO2 , bức xạ mặt trời, động đất và núi lửa. - Tác động của hoạt động con ngƣời: Sử dụng nhiên liệu hóa thạch, sử dụng phân bón, sử dụng hóa chất phục vụ cho trồng trọt và sinh hoạt, thuốc trừ sâu, khai thác sử dụng đất rừng, chăn nuôi gia súc, khai thác sử dụng tài nguyên nƣớc, chiến tranh.  Những biểu hiện của biến đổi khí hậu - Sự nóng lên của bầu khí quyển và Trái Đất nói chung. - Sự thay đổi thành phần và chất lƣợng khí quyển có hại cho môi trƣờng sống của con ngƣời và sinh vật. - Sự dâng cao của mực nƣớc biển do băng tan làm cho các đảo nhỏ và các vùng đất thấp ven biển bị ngập chìm trong nƣớc. 5
- Sự thay đổi cƣờng độ hoạt động của quá trình hoàn lƣu khí quyển, chu trình tuần hoàn nƣớc trong tự nhiên. - Sự di chuyển của các đới khí hậu bất thƣờng đe dọa đến sự sống của các sinh vật, các hệ sinh thái và cuộc sống của con ngƣời. Ở Việt Nam, theo thông tin của cục Khí tƣợng thủy văn và BĐKH - Bộ Tài Nguyên và Môi Trƣờng (năm 2009), BĐKH có những biểu hiện sau: - Lƣợng mƣa gia tăng vào mùa mƣa. - Lũ đặc biệt lớn xảy ra thƣờng xuyên hơn ở miền Trung và miền Nam. - Lƣợng mƣa giảm vào mùa khô. - Hạn hán xảy ra hàng năm ở hầu hết các khu vực của cả nƣớc. - Đƣờng đi của bão có xu thế chuyển về phía Nam và mùa bão dịch chuyển vào các tháng cuối năm. - Số ngày mƣa phùn giảm đi rõ rệt. - Tần số hoạt động của không khí lạnh ở miền Bắc giảm rõ rệt trong 3 thập kỷ qua. - Số ngày rét đậm, rét hại trung bình giảm nhƣng có năm lại xảy ra đợt rét đậm kéo dài với cƣờng độ mạnh kỉ lục nhƣ đầu năm 2008. - Số ngày nắng nóng trong thập kỉ 1991- 2000 nhiều hơn, nhất là ở Trung Bộ và Nam Bộ. - Mƣa trái mùa và mƣa lớn dị thƣờng xảy ra nhiều hơn, nổi bật là các đợt mƣa tháng 11 ở Hà Nội và lân cận trong các năm 1984, 1996, 2008.  Các hành động ứng phó với biến đổi khí hậu Khi BĐKH là thách thức thực sự cho sự phát triển kinh tế - xã hội trong tƣơng lai, thì công tác ứng phó với BĐKH đƣợc đánh giá là hoạt động ƣu tiên của bất kì địa phƣơng, quốc gia trên toàn thế giới. Ứng phó với BĐKH bao gồm hai mảng: - Thích ứng: Thích ứng với BĐKH là sự điều chỉnh hệ thống tự nhiên hay con ngƣời đối với hoàn cảnh hoặc môi trƣờng thay đổi, nhằm mục đích giảm khả năng bị tổn thƣơng do các tác động của BĐKH và tận dụng cơ hội mà mỗi khí hậu mang lại. Các biện pháp thích ứng: 1. Thích ứng nƣớc biển dâng: Phục hồi và bảo vệ vùng đất ngập nƣớc ven biển, đầm lầy, rừng ngập mặn, bảo vệ bờ biển và xây kè, cân nhắc biến đổi khí hậu trong quy hoạch cơ ở hạ tầng. 6
2. Thích ứng hạn hán: Hứng nƣớc mƣa, bảo vệ nguồn nƣớc và giảm thất thoát, phục hồi hệ sinh thái, thay đổi tập quán canh tác, cây trồng chịu hạn, xen canh, dự trữ giống, đa dạng hóa kinh tế. 3. Thích ứng lũ lụt: Phục hồi hệ thực vật ven bờ, nâng cao nền nhà (trƣờng, bệnh viện), đƣờng vƣợt lũ, thay đổi thời vụ, cây trồng, quy hoạch sử dụng đất, hệ thống cảnh báo sớm. 4. Thích ứng nhiệt độ cao: Điều chỉnh thời gian và khu vực chăn thả, trồng cây bóng mát, chuyển sang giống cây chịu nắng, cải thiện y tế công cộng, quản lí và thanh toán dịch bệnh. 5. Thích ứng gió mạnh, bão: Nhà và công trình chịu đƣợc gió mạnh, trồng và phục hồi rừng, trồng cây chắn gió, hệ thống cảnh báo sớm. - Giảm nhẹ: Giảm nhẹ BĐKH là các hoạt động nhằm giảm mức độ hoặc cƣờng độ phát thải nhà kính và tăng bề hấp thụ, bề chứa khí nhà kính nhƣ: Sử dụng năng lƣợng hiệu quả và tiết kiệm năng lƣợng, sử dụng năng lƣợng carbon thấp hoặc năng lƣợng không carbon (mặt trời, thủy điện, năng lƣợng gió…), thu và lƣu trữ carbon (biogas) hoặc tăng bề hấp thu carbon (cây xanh, rừng), lối sống và lựa chọn tiêu dùng carbon thấp (chuyển sang khí đốt tự nhiên, nhiên liệu sinh học…, đi tàu hỏa, xe bus). 1.1.2.2. Vai trò của giáo dục phổ thông trƣớc những thách thức của biến đổi khí hậu Giáo dục trong nhà trƣờng đóng vai trò quyết định đối với việc hình thành tƣ cách công dân, cách ứng xử đối với xã hội, đối với môi trƣờng, trong đó có cách ứng xử trƣớc hiện tƣợng BĐKH của mỗi cá nhân. Một khi HS có đƣợc hiểu biết về hiện tƣợng BĐKH, nguyên nhân cũng nhƣ tác động trực tiếp của nó đối với cuộc sống của ngƣời dân, với sự tồn vong của đất nƣớc Việt Nam thì trong mọi hành động của các em sẽ cân nhắc để hạn chế nguy cơ dẫn đến BĐKH, chọn lối sống thân thiện với môi trƣờng vì mục tiêu phát triển biền vững. Học sinh phổ thông là lực lƣợng chủ lực trong việc thực hiện và duy trì các hoạt động tuyên truyền về ứng phó với BĐKH trong và ngoài nhà trƣờng. Mọi hành động của các em đều có tính động viên, khích lệ lớn đối với gia đình, xã hội, do đó có tác động góp phần làm thay đổi hành vi, cách ứng xử của mọi ngƣời trong xã hội trƣớc hiện tƣợng BĐKH. Vì vậy việc đầu tƣ cho hệ thống giáo dục ứng phó với BĐKH trong hệ thống GDPT nói riêng, hệ thống GDQD nói chung là một trong những biện pháp hữu hiệu nhất, kinh tế nhất và bền vững nhất. 7
1.1.2.3. Mục đích của việc giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu ở trƣờng trung học phổ thông Giáo dục ứng phó với BĐKH giúp cho HS có hiểu biết về hiện tƣợng BĐKH, nguyên nhân và những tác động của nó tới đời sống con ngƣời và những biện pháp hạn chế các tác nhân dẫn đến BĐKH, có đƣợc những kĩ năng cần thiết để ứng phó với tác động do sự biến đổi khí hậu nói riêng, với thiên tai nói chung. Học sinh có đƣợc ý thức trách nhiệm cao và có các hành động cụ thể, sáng tạo để cải thiện môi trƣờng, ứng phó với BĐKH. Chuẩn bị cho HS tâm thế sẵn sàng tham gia các hoạt động nhằm chống lại hạn chế BĐKH. Nâng cao trình độ học vấn, phát triển năng lực của mỗi cá nhân và hình thành lối sống văn hóa. 1.1.3. Các phƣơng thức tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý 1.1.3.1. Tích hợp toàn phần Tích hợp toàn phần đƣợc thực hiện khi hầu hết các kiến thức của môn học hoặc nội dung của một bài học cụ thể, cũng chính là các kiến thức về giáo dục ứng phó với BĐKH. Ví dụ: Trong chƣơng trình SGK Vật lý 10 (cơ bản) có bài “Độ ẩm của không khí”. Trong trƣờng hợp này GV chỉ cần đề cập tới khía cạnh mối liên hệ giữa khí hậu với độ ẩm của không khí và ảnh hƣởng của BĐKH đối với độ ẩm của không khí. Tích hợp toàn phần cũng có thể đƣợc thực hiện khi ta xây dựng đƣợc đề tài thích hợp, cho phép HS giải quyết trên cơ sở vận dụng kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực liên quan. 1.1.3.2. Tích hợp bộ phận Tích hợp bộ phận đƣợc thực hiện khi có một phần kiến thức của bài học có nội dung về giáo dục ứng phó với BĐKH. Ví dụ: Trong sách giáo khoa Vật lý 10 (nâng cao), trong bài “Thuyết động học phân tử chất khí. Cấu tạo chất” có mục “Cấu trúc của chất khí”. Từ đặc điểm của thể khí GV có thể hƣớng dẫn HS tìm hiểu và so sánh giữa không khí ô nhiễm và không khí không bị ô nhiễm, cách giảm thiểu ô nhiễm đó. Đồng thời GV cũng giúp cho HS tìm hiểu tác dụng của khí quyển Trái Đất, của tầng ôzôn trong việc ổn định nhiệt độ của Trái Đất. 8
1.1.3.3. Hình thức liên hệ Liên hệ là một hình thức tích hợp đơn giản nhất khi chỉ có một số nội dung của môn học có liên quan tới nội dung giáo dục ứng phó với BĐKH, song không nêu rõ trong nội dung bài học. Trong trƣờng hợp này GV phải khai thác kiến thức môn học và liên hệ chúng với các nội dung về giáo dục ứng phó với BĐKH. Ví dụ: Trong bài “Cơ năng” Vật lý 10 (cơ bản), không thể hiện rõ các nội dung liên quan đến ứng phó với BĐKH, trong trƣờng hợp này GV phải khai thác kiến thức môn học để liên hệ với thực tế sự thay đổi vị trí hoặc tăng các hồ chứa nƣớc ảnh hƣởng đến môi trƣờng khí hậu. Sự biến đổi năng lƣợng thế năng thành động năng trong các hiện tƣợng nhƣ lũ quét và cách ứng phó và cách khắc phục. 1.1.4. Nguyên tắc tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý - Nguyên tắc 1: Tích hợp nhƣng không làm thay đổi đặc trƣng của môn học, không biến bài học bộ môn thành bài giáo dục ứng phó với BĐKH. - Nguyên tắc 2: Khai thác nội dung giáo dục ứng phó với BĐKH có chọn lọc, có tính tập trung vào chƣơng, mục nhất định, không tràn lan, tùy tiện. - Nguyên tắc 3: Phát huy cao độ tích cực hoạt động nhận thức của HS và kinh nghiệm thực tế của các em. 1.1.5. Phƣơng pháp dạy học tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu trong dạy học Vật lý 1.1.5.1. Thiết kế một đơn vị giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu Để thực hiện một đơn vị giáo dục về ứng phó với BĐKH cần thực hiện đầy đủ bốn bƣớc sau: Bước 1: Xác định bài dạy tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH Bước 2: Biên soạn giáo án có nội dung tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH Xác định mục tiêu Xác định nội dung bài Xác định các hoạt bài học học động dạy học của GV và HS Rút kinh nghiệm sau Xác định thời gian Xác định phƣơng khi thực hiện giáo án cho mỗi nội dung pháp và phƣơng tiện giáo án dạy học Hình 1.1: Các bƣớc biên soạn giáo án tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH. 9
 Xác định mục tiêu bài học Kiến thức: - Trang bị cho HS những kiến thức cơ bản về khí hậu, thời tiết, khí nhà kính, BĐKH, nguyên nhân và hậu quả, mối quan hệ giữa con ngƣời, thiên nhiên và những cơ sở khoa học Vật lý của các hiện tƣợng đó. - Trang bị cho HS những kiến thức cơ bản về BĐKH, ứng phó với BĐKH và cơ sở Vật lý của các quá trình đó. Kĩ năng: - Trang bị và phát triển những kĩ năng vận dụng kiến thức Vật lý để giải thích cơ sở khoa học của các hiện tƣợng khí hậu, thời tiết, khí nhà kính, nguyên nhân và hậu quả, mối quan hệ giữa con ngƣời và thiên nhiên. - Trang bị và phát triển những kĩ năng vận dụng kiến thức Vật lý để giải thích cơ sở khoa học về BĐKH, ứng phó với BĐKH trên cơ sở phát triển các kĩ năng thuyết phục, tuyên truyền về BĐKH và ứng dụng BĐKH trong cộng đồng. Thái độ: - Học sinh có thái độ tích cực: + Hứng thú học tập và yêu thích bộ môn Vật lý. + Ý thức trách nhiệm với bản thân, với cộng đồng. Có ý thức vận dụng các hiểu biết, kĩ năng thu đƣợc qua học tập môn Vật lý để tham gia các hoạt động tuyên truyền về ứng phó với BĐKH, tham gia các hoạt động nhằm ứng phó với BĐKH. - Giáo dục cho HS ý thức vận dụng kiến thức Vật lý trong giải thích các hiện tƣợng BĐKH, môi trƣờng và ứng phó với BĐKH (giảm nhẹ và thích ứng).  Xác định nội dung bài học - Dựa vào mục tiêu sẽ chọn lọc nội dung trình bày ngắn gọn, súc tích, tránh đƣa vào bài quá nhiều kiến thức mà không cần phân biệt đƣợc kiến thức chính yếu với kiến thức thứ yếu hoặc ngƣợc lại làm cho bài dạy tích hợp, sơ lƣợc, thiếu trọng tâm. - Ngoài ra dựa vào mục tiêu để biết cách sắp xếp, trình bày nội dung kiến thức một cách dễ hiểu, mạch lạc, logic, chặt chẽ, giúp HS hiểu bài và ghi bài một cách dễ dàng. - Nội dung giáo dục về BĐKH phải chú trọng các vấn đề thực tiễn, gắn với địa phƣơng, đất nƣớc, trên cơ sở đó hình thành các kĩ năng, phƣơng pháp hành động cụ 10
thể để HS có thể tham gia một cách hiệu quả vào các hoạt động phòng chống thiên tai do BĐKH gây ra ở địa phƣơng, đất nƣớc phù hợp với lứa tuổi HS.  Xác định các hoạt động dạy - học của GV và HS - Hoạt động dạy và học tập trung hƣớng tới mục tiêu. - Học sinh phải hình thành và phát huy năng lực hợp tác. - Để HS nêu cao trách nhiệm trong quá trình học. - Học sinh phải học cách tìm kiếm thông tin. - Học sinh bộc lộ năng lực, rèn luyện.  Xác định các phương pháp và phương tiện dạy học Đối với giáo dục về ứng phó với BĐKH, phƣơng pháp dạy học (PPDH) dùng lời là không đủ, cần có những PPDH tác động trực tiếp tới ngƣời học, lôi cuốn ngƣời học cùng tham gia ngay trong quá trình học tập cũng nhƣ tham gia các hoạt động thực hành tìm hiểu về BĐKH. Ngoài các phƣơng pháp giảng giải/giải thích – minh họa, phƣơng pháp thảo luận, phƣơng pháp trò chơi…nên chú ý sử dụng các phƣơng pháp nhƣ: + Phương pháp hoạt động thực tiễn: Hoạt động thực tiễn giúp HS ý thức đƣợc giá trị của lao động, rèn luyện kĩ năng, thói quen ứng phó với những tác động xấu của BĐKH cũng nhƣ rèn luyện khả năng tham gia vào các hoạt động ứng phó với diễn biến phức tạp của BĐKH ở địa phƣơng. + Phương pháp giải quyết vấn đề cộng đồng: Mỗi cộng đồng địa phƣơng có thể chịu những tác động khác nhau của BĐKH. Ví dụ địa phƣơng ở vùng biển thấp, ngập lụt đe dọa; vùng ven sông ở đồng bằng bị xóa lở, lụt; vùng đồi núi thƣờng có lũ, sạt lở đất,… GV cần khai thác tình hình thực tiễn ở địa phƣơng để giáo dục HS, đảm bảo tính thiết thực và hiệu quả. Phƣơng pháp này đòi hỏi GV phải thu thập số liệu, sự kiện và tìm hiểu tình hình địa phƣơng, tổ chức các hoạt động để các em biết, hiểu thực tiễn và học cách ứng phó thích hợp. + Phương pháp tham quan, đều tra, khảo sát, nghiên cứu địa phương: Giúp HS kiểm nghiệm các kiến thức về tác động của BĐKH đã học trên lớp, đồng thời mở rộng tầm hiểu biết thực tế, phát triển kĩ năng quan sát, phân tích hiện tƣợng thiên nhiên và rèn luyện kĩ năng ứng phó với những thiên tai do BĐKH gây ra. + Phương pháp khai thác kinh nghiệm thực tế để giáo dục: Khai thác những hiểu biết, kinh nghiệm của HS về những hiện tƣợng liên quan đến BĐKH tác động đến địa 11
phƣơng, giúp HS hiểu vấn đề xung quanh môi trƣờng sống của các em và tạo cho các em thói quen trong việc tìm cách ứng phó với những tác động xấu của BĐKH. + Phương pháp tiếp cận kĩ năng sống: Kĩ năng sống ứng phó với những tác động của BĐKH là khả năng ứng xử một cách chủ động tích cực đối với thiên tai do BĐKH gây ra. Một số kĩ năng quan trọng cần phát triển trong lĩnh vực này bao gồm: Kĩ năng nhận biết và phát hiện tác động của BĐKH tới cuộc sống, sản xuất của con ngƣời, kĩ năng thực hiện các hoạt động ứng phó với thiên tai do BĐKH gây ra. Từ các mục tiêu và phƣơng pháp dạy học mà GV lựa chọn các phƣơng tiện dạy học nhằm tổ chức hoạt động dạy học.  Xác định thời gian cho mỗi nội dung của giáo án: Trong việc xác định thời gian thực hiện giáo án cần chú trọng thời gian dạy học tiểu kĩ năng.  Rút kinh nghiệm sau khi thực hiện giáo án: Công tác chuẩn bị, quá trình thực hiện, kiểm tra, đánh giá kiến thức, kĩ năng và thái độ HS lĩnh hội đƣợc. Bước 3: Thực hiện bài dạy tích hợp ứng phó với BĐKH Bước 4: Kiểm tra, đánh giá - Đối với HS: Thực hiện bài kiểm tra về các mặt kiến thức, kĩ năng, thái độ theo mục tiêu bài học đề ra. - Đối với GV: Từ kết quả kiểm tra mà HS đạt đƣợc, GV sẽ điều chỉnh nội dung, thay đổi phƣơng phƣơng pháp dạy học để chất lƣợng dạy học ngày một tốt hơn. 1.1.5.2. Triển khai hoạt động thiết kế một đơn vị giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu thông qua chƣơng trình giảng dạy bộ môn Vật lý Để hoàn thành một đơn vị giáo dục ứng phó với BĐKH tích hợp đối với bộ môn Vật lý có thể triển khai thông qua hai hình thức: - Hình thức thứ nhất: Thông qua các bài dạy trên lớp. Trong trƣờng hợp này GV thực hiện các phƣơng thức tích hợp với ba mức độ khác nhau: Mức độ toàn phần, mức độ bộ phận, mức độ liên hệ. Các hoạt động của GV có thể bao gồm: Hoạt động 1: Nghiên cứu chƣơng trình, sách giáo khoa để xây dựng mục tiêu dạy học, trong đó có các mục tiêu giáo dục ứng phó với BĐKH. Hoạt động 2: Xác định các nội dung ứng phó với BĐKH + Căn cứ vào mối liên hệ kiến thức môn học và các nội dung ứng phó với BĐKH, từ đó GV lựa chọn tƣ liệu và phƣơng án tích hợp phù hợp với kiến thức bài 12