Khóa luận tốt nghiệp: Khảo sát thành phần hóa học của cây chùm ruột Phyllanthus acidus (L.) skeels từ cao ethyl acetate thu hái ở tỉnh Bình Thuận

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> KHOA HÓA HỌC – BỘ MÔN HÓA HỮU CƠ<br /> <br /> KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP<br /> <br /> KHẢO SÁT THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA<br /> CÂY CHÙM RUỘT<br /> PHYLLANTHUS ACIDUS (L.) SKEELS<br /> TỪ CAO ETHYL ACETATE<br /> THU HÁI Ở TỈNH BÌNH THUẬN<br /> <br /> Sinh viên thực hiện<br /> <br /> : NGUYỄN ĐÌNH PHƯỚC<br /> <br /> Giáo viên hướng dẫn : TS. BÙI XUÂN HÀO<br /> MSSV: K38.201.091<br /> <br /> TP. Hồ Chí Minh, 2016<br /> <br /> Nguyễn Đình Phước<br /> <br /> Khóa luận tốt nghiêp<br /> CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN<br /> <br /> 1.1 GIỚI THIỆU<br /> 1.1.1 Giới thiệu về cây chùm ruột Phyllanthus<br /> acidus<br /> Thuộc họ Thầu dầu – Euphorbiaceae, chi<br /> Phyllanthus.<br /> Tên khoa học: Phyllanthus acidus (L.)<br /> Skeels. Tên thông thường: Cây chùm ruột, cây<br /> tầm ruột.<br /> <br /> Hình 1.1: Thân và quả cây chùm ruột<br /> <br /> Phân bố phổ biến ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trong đó có Việt Nam.<br /> 1.1.2 Đối tượng nghiên cứu<br /> Trong nghiên cứu này, đối tượng nghiên cứu là cây chùm ruột Phyllanthus acidus<br /> (L.) Skeels (Euphorbiaceae) được thu hái ở huyện Hàm Thuận Bắc, tỉnh Bình Thuận.<br /> 1.1.3 Mô tả thực vật<br /> Ở Việt Nam, một số cây thuộc chi Phyllanthus có trong danh mục từ điển cây<br /> thuốc Việt Nam. Theo Phạm Hoàng Hộ, Đỗ Tất Lợi, Đỗ Huy Bích và cộng sự, chùm ruột<br /> là loại cây nhỏ, cao 3-5 m, thân nhẵn, cành có vỏ màu xám nhạt, cành non màu lục nhạt,<br /> nhẵn; cành già màu xám có nhiều vết sẹo do lá rụng để lại. Lá chùm ruột thuộc loại lá<br /> kép, mọc so le, cuống dài, lá chét mỏng, mềm, dài 4-5 cm, rộng 18-20 mm. Gốc lá bầu,<br /> tròn, phần đầu phiến lá nhọn, mặt dưới màu xám nhạt, gân lá rõ ở cả hai mặt. Cụm hoa<br /> mọc ở kẽ những lá đã rụng thành xim, dài 6-15 cm, cuống mảnh có cạnh; hoa nhỏ màu<br /> đỏ, hoa cái và hoa đực ở cùng một cây; hoa đực có đài 4 răng, 4 nhị, rời; hoa cái có 4 lá<br /> đài, bầu 4 ô, hoa mọc thành cụm từ 4-7 hoa ở mỗi mấu tròn. Quả chùm ruột mọng, có<br /> <br /> -1-<br /> <br /> Nguyễn Đình Phước<br /> <br /> Khóa luận tốt nghiêp<br /> <br /> khía, 4 mảnh, đường kính khoảng 5 mm, cuống quả dài khoảng 7 mm. Khi quả chín có<br /> màu vàng nhạt, vị chua, hơi ngọt, ăn được.[32-34]<br /> 1.1.4 Một số ứng dụng của cây chùm ruột Phyllanthus acidus trong y học<br /> Theo Đỗ Tất Lợi, Đỗ Huy Bích và cộng sự, trong y học cổ truyền các nước, những<br /> bộ phận khác nhau của cây chùm ruột được dùng làm thuốc chữa các bệnh ngoài da, như<br /> lá được dùng nấu nước tắm chữa lở ngứa và mề đay. Vỏ thân cây chùm ruột được dùng để<br /> tiêu hạch độc, ung nhọt, tiêu đờm trừ tích ở phổi, dùng bôi ngoài, chữa ghẻ, loét, vết<br /> thương sứt da chảy máu; ngậm chữa đau răng, đau họng. Bột vỏ thân ngâm giấm, uống<br /> chữa bệnh trĩ. Rễ và vỏ cây chùm ruột có độc, người Malaysia dùng đun sôi, xông hít<br /> chữa ho và nhức đầu hay được người dân đảo Giava dùng chữa hen suyễn (dùng lượng<br /> rất nhỏ). Vỏ rễ sắc đặc hoặc ngâm rượu, bôi chữa vảy nến (Psoriasis).[32-33]<br /> 1.2 HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA CÁC LOÀI CÂY THUỘC CHI PHYLLANTHUS<br /> Cây chùm ruột thuộc chi Phyllanthus từ lâu đã được sử dụng trong y học cổ truyền<br /> các nước để điều trị bệnh về thận, nhiễm trùng đường tiết niệu, nhiễm trùng đường ruột,<br /> bệnh tiểu đường và viêm gan siêu vi B. Những nghiên cứu về hoạt tính sinh học trên cao<br /> chiết các bộ phận của cây chùm ruột cũng khá phổ biến như hoạt tính kháng khuẩn<br /> (Menlendez và cộng sự, 2006),[18] kháng nấm (Satish và cộng sự, 2009),[24] kháng ký sinh<br /> trùng giun đũa trên thực vật (Mackeen và cộng sự, 1997),[17] bệnh sơ nang (Sousa và cộng<br /> sự, 2007),[28] chữa trị tổn thương gan (Nilesh và cộng sự, 2011),[10] giảm nhẹ mỡ ở các<br /> mô, tạng, giảm lipid trong huyết thanh và trong gan của chuột lang trong 6 tuần (Chongsa<br /> và cộng sự, 2014).[5] Ngoài ra, các hợp chất thuộc khung sườn norbisabolane chỉ được thử<br /> nghiệm độc tính tế bào và kháng virus viêm gan siêu vi B (Lv và cộng sự, 2014;<br /> Vongvanich và cộng sự, 2000).[16][30]<br /> 1.2.1 Độc tính tế bào<br /> Nhiều công trình nghiên cứu gần đây nhất cho thấy cao chiết từ các loài thuộc chi<br /> Phyllanthus như Phyllanthus amarus, Phyllanthus niruri, Phyllanthus urinaria,<br /> Phyllanthus watsonii, Phyllanthus emblica có độc tính đối với các dòng tế bào ung thư,<br /> -2-<br /> <br /> Nguyễn Đình Phước<br /> <br /> Khóa luận tốt nghiêp<br /> <br /> bao gồm ức chế sự xâm lấn, di căn và kích hoạt sự chết theo chương trình của tế bào<br /> (apoptosis) (Tang và cộng sự, 2011).[29] Năm 2011, các nghiên cứu của Lee và cộng sự<br /> cho thấy cao chiết của bốn loài, gồm Phyllanthus niruri, Phyllanthus urinaria,<br /> Phyllanthus watsonii và Phyllanthus amarus đều có tác dụng ức chế sự di căn của dòng tế<br /> bào ung thư phổi A549 và dòng tế bào ung thư vú MCF-7, bằng cách kích hoạt quá trình<br /> apoptosis (Lee và cộng sự, 2011).[14] IC 50 của cao chiết methanol của các loài trên có giá<br /> trị khoảng 50-180 µg/ml, và của cao chiết nước khoảng 65-470 µg/ml. Trong thành phần<br /> cao chiết, các hợp chất polyphenol giữ vai trò quan trọng trong sự ức chế xâm lấn, di<br /> chuyển và gắn bám của các tế bào ung thư. Năm 2013, Sumalatha đã công bố cao chiết<br /> ethanol của loài Phyllanthus emblica có tác dụng chống oxy hoá và có hoạt tính ức chế<br /> dòng tế bào ung thư tá tràng HT-29 (Sumalatha, 2013).[27] Ngoài ra, cao chiết polyphenol<br /> của loài này còn cho thấy vai trò của nó trong việc ức chế sự phân bào và kích hoạt quá<br /> trình apoptosis ở tế bào ung thư cổ tử cung (Zhu và cộng sự, 2013).[31] Nhiều thử nghiệm<br /> độc tính tế bào in vitro của các loại cao chiết từ các bộ phận của cây chùm ruột và của các<br /> hoạt chất tinh khiết cô lập được trên các dòng tế bào ung thư, bao gồm tế bào ung thử<br /> phổi NCI-H460, ung thư cổ tử cung HeLa, ung thư vú MCF-7, tế bào ung thư gan HepG2.<br /> 1.2.2 Tác dụng ức chế kí sinh trùng<br /> Tác dụng kháng ký sinh trùng của chi Phyllanthus vẫn chưa được nghiên cứu<br /> nhiều. Mặc dù vậy, nhiều nghiên cứu cho thấy nhiều loài thuộc chi Phyllanthus có tác<br /> dụng rất hiệu quả lên ký sinh trùng. Năm 2011, nghiên cứu của Ajala và cộng sự cho thấy<br /> cao chiết của loài P. amarus có tác động kháng ký sinh trùng sốt rét Plasmodium yoelii in<br /> vivo trên chuột Swiss (Ajala và cộng sự, 2011).[3] Tác động kháng ký sinh trùng này của<br /> loài P. amarus tương đương với thuốc kháng ký sinh trùng tiêu chuẩn khi dùng ở liều<br /> 1600 mg/kg thể trọng chuột/ngày. Một nghiên cứu khác trên ký sinh trùng sốt rét<br /> Plasmodium falciparum kháng thuốc chloroquine cho thấy cao chiết nước và cồn của loài<br /> P. amarus ức chế mạnh ký sinh trùng này ở mức độ in vitro với giá trị IC 50 là 11.7 µg/ml<br /> (Opong). Một nghiên cứu cho thấy cao chiết nước từ loài P. niruri có tác dụng làm tê liệt<br /> và chết sán bao tử (Paramphistomes) ở động vật nhai lại theo thứ tự khoảng 2 giờ và 4 giờ<br /> -3-<br /> <br /> Nguyễn Đình Phước<br /> <br /> Khóa luận tốt nghiêp<br /> <br /> ở nồng độ 10 mg/ml (Jahan và cộng sự, 2013).[9] Ngoài ra, cao chiết từ chùm ruột có thể<br /> kháng ký sinh trùng giun đũa trên thực vật (Mackeen và cộng sự, 1997).[17] Các kết quả<br /> này cho thấy, chi Phyllanthus có thể là nguồn dược liệu chứa các hợp chất kháng nhiều<br /> loài ký sinh trùng.<br /> 1.2.3 Hoạt tính kháng khuẩn<br /> Các bệnh về nhiễm khuẩn đang gây nhiều vấn đề nghiêm trọng đối với sức khỏe<br /> con người. Escherichia coli (E. coli) là những vi khuẩn thường trú chính trong đường ruột<br /> của người và động vật, nhưng một số chủng E. coli lại có khả năng gây tiêu chảy nặng và<br /> nhiều bệnh ngoài đường ruột như viêm đường tiểu, nhiễm trùng máu. E. coli có liều gây<br /> bệnh thấp và lây truyền qua đường phân – miệng. Trên thế giới đã có nhiều dịch tiêu chảy<br /> do E. coli gây bệnh gây nên và dẫn đến nhiều thương vong. Theo nghiên cứu GEMS<br /> (Global Enteric Multi-Center Study), thì các chủng E. coli gây bệnh là một trong bốn tác<br /> nhân chính gây tiêu chảy ở Châu Phi và Nam Á. Trong đó, tỉ lệ thương vong cao nhất đối<br /> với EPEC (enteropathogenic E. coli) và ETEC (enterotoxigenic E. coli) (Kapper và cộng<br /> sự, 2004).[11] Bệnh lỵ trực trùng (bacilli dysentery), một trong vấn đề về sức khỏe đang<br /> được quan tâm trên toàn cầu, bệnh do nhiễm trùng đường tiêu hóa với những triệu chứng<br /> đặc trưng như sốt, đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy (đi phân lỏng kèm máu và dịch nhầy).<br /> Trực trùng Shigella được xác định là nguyên nhân chính gây bệnh. Bệnh lỵ trực trùng có<br /> khả năng lây lan cao từ người sang người qua đường phân – miệng, nguồn nước hoặc<br /> thực phẩm nhiễm Shigella. Trong tổng số các ca bị bệnh tiêu chảy trên toàn thế giới, có<br /> khoảng 5-10% ca nhiễm được xác đinh do trực trùng Shigella gây ra. Cùng với đó, theo<br /> ước tính của Tổ chức y tế thế giới (WHO) năm 1999, số ca nhiễm Shigella chiếm đến<br /> 164.7 triệu mỗi năm tại các quốc gia đang phát triển với gần 1.1 triệu ca tử vong và hơn<br /> 1.5 triệu ca nhiễm hằng năm tại các quốc gia phát triển, trong đó có 61% các ca tử vong là<br /> trẻ em dưới 5 tuổi (Kotloff và cộng sự, 1999).[12] Cũng theo một báo cáo gần đây của<br /> Trung tâm nghiên cứu bệnh truyền nhiễm (CDC) - Mỹ, tỉ lệ nhiễm Shigella đến 7.6 ca<br /> trong tổng số 100 000 trong năm 1993.<br /> <br /> -4-<br /> <br />