Khóa luận tốt nghiệp Lâm nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm lâm học loài Nghiến (Excentrodendron tonkinensis) tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Tomjerry | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:80

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm xác định được thực trạng phân bố và một số đặc điểm lâm học của cây Nghiến gân ba tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Đề xuất được một số giải pháp nhằm bảo tồn loài cây Nghiến gân ba tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp Lâm nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm lâm học loài Nghiến (Excentrodendron tonkinensis) tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN TÙNG LÂM NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM HỌC CÂY NGHIẾN GÂN BA (Excentrodendron tonkinensis) TẠI XÃ YÊN LẠC, HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : ST&BTĐDSH Khoa : Lâm nghiệp Khóa học : 2015 - 2019 Thái Nguyên - Năm 2019
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN TÙNG LÂM NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM HỌC CÂY NGHIẾN GÂN BA (Excentrodendron tonkinensis) TẠI XÃ YÊN LẠC, HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : ST&BTĐDSH Lớp : K47 - ST&BTĐDSH Khoa : Lâm nghiệp Khóa học : 2015 - 2019 Giảng viên hướng dẫn : TS. Nguyễn Thanh Tiến Thái Nguyên - Năm 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, công trình được thực hiện trong thời gian từ tháng 1 tới tháng 6 năm 2019. Các kết quả và số liệu trình bày trong khóa luận là trung thực. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019 Xác nhận của GV hướng dẫn Người viết cam đoan TS. Nguyễn Thanh Tiến Nguyễn Tùng Lâm Xác nhận của GV chấm phản biện Giáo viên chấm phản biện xác nhận sinh viên đã sửa sai sót sau khi hội đồng chấm yêu cầu! (ký, ghi rõ họ tên)
ii LỜI CẢM ƠN Khóa luận được hoàn thành theo chương trình đào tạo Đại học tại Trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên. Được sự nhất trí của của Nhà trường và Khoa lâm nghiệp, tôi thực hiện khóa luận tốt nghiệp với đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm lâm học loài Nghiến (Excentrodendron tonkinensis) tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Để có được kết quả đó, trước hết tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến TS. Nguyễn Thanh Tiến là người đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tận tình, cung cấp thông tin bổ ích, tạo điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp. Xin chân thành cảm ơn tới: Ban Giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa Lâm nghiệp – Trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên, thư viện Trường Đại học Nông Lâm, Hạt Kiểm Lâm huyện Phú Lương, UBND xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, cùng bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Mặc dù đã cố gắng trong quá trình thực hiện nhưng do kiến thức, kinh nghiệm của bản thân và điều kiện về thời gian cũng như tư liệu tham khảo còn hạn chế nên khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Kính mong nhận được những ý kiến đóng góp chỉ bảo của thầy giáo, cô giáo, bạn bè và người thân để khóa luận được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019 Nguyễn Tùng Lâm
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................ vi DANH MỤC CÁC HÌNH......................................................................... vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................................... viii Phần 1. MỞ ĐẦU ..................................................................................... 1 1.1. Đặt vấn đề ........................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................ 2 1.3. Ý nghĩa của khóa luận ......................................................................... 3 Phần 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU.................................................... 4 2.1. Cơ sở khoa học .................................................................................... 4 2.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và trong nước ................................ 5 2.2.1. Trên thế giới ..................................................................................... 5 2.2.2. Ở Việt Nam .................................................................................... 12 2.3. Tổng quan khu vực nghiên cứu ......................................................... 17 2.3.1. Điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu .......................................... 17 Phần 3. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 20 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................... 20 3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu: ..................................................... 20 3.3. Nội dung nghiên cứu ......................................................................... 20 3.3.1. Tìm hiểu đặc điểm sử dụng và sự hiểu biết của người dân về loài cây20 3.3.2. Nghiên cứu đặc điểm nổi bật về hình thái của loài Nghiến gân ba .. 20 3.3.3. Nghiên cứu một số đặc điểm sinh thái của loài Nghiến gân ba ....... 20 3.3.4. Nghiến cứu một số đặc điểm cấu trúc quần xã thực vật rừng nơi có loài nghiến gân ba phân bố ....................................................................... 20
iv 3.3.5. Xác định trữ lượng cây Nghiến gân ba tại khu vực nghiên cứu....... 21 3.3.6. Đề xuất một số biện pháp bảo tồn và phát triển loài ....................... 21 3.4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 21 3.4.1. Phương pháp nghiên cứu chung ...................................................... 21 3.4.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................ 21 Phần 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN............................... 31 4.1. Đặc điểm khai thác, sử dụng và sự hiểu biết của người dân về loài cây Nghiến gân ba .......................................................................................... 31 4.1.1. Về đặc điểm khai thác, sử dụng và sự hiểu biết của người dân về loài Nghiến gân ba .......................................................................................... 31 4.1.2. Những thuận lợi và khó khăn trong công tác bảo tồn và phát triển cây Nghiến gân ba tại xã Yên Lạc .................................................................. 32 4.2. Một số đặc điểm nổi bật về hình thái của loài Nghiến gân ba ............ 33 4.2.1. Đặc điểm hình thái thân, lá, cành, hoa, quả, hạt .............................. 33 4.3. Một số đặc điểm sinh thái của loài nghiến gân ba tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ........................................................ 34 4.3.1. Vị trí nơi có Nghiến gân ba phân bố ............................................... 34 4.3.2. Đặc điểm khí hậu nơi có Nghiến gân ba phân bố ............................ 35 4.3.3. Đặc điểm đất nơi loài cây Nghiến gân ba phân bố .......................... 35 4.4. Nghiên cứu một số đặc điểm cấu trúc quần xã thực vật nơi loài Nghiến gân ba phân bố tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ...... 38 4.4.1. Cấu trúc tổ thành tầng cây gỗ ......................................................... 38 4.4.2. Tổ thành cây tái sinh nơi có Nghiến gân ba phân bố ....................... 42 4.4.3. Đặc điểm cây bụi thảm tươi nơi có loài nghiến gân ba phân bố ...... 44 4.5. Đặc điểm trữ lượng cây Nghiến gân ba tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ......................................................................... 47 4.6. Đề xuất một số biện pháp bảo tồn và phát triển loài .......................... 48
v Phần 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................... 49 5.1. Kết luận ............................................................................................. 49 5.2. Kiến nghị........................................................................................... 50 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... 51 PHỤ LỤC
vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Các tiêu chí đánh giá mẫu đất. ................................................. 27 Bảng 4.1. Sự nhận biết của người dân về loài cây Nghiến gân ba ở xóm Đồng Xiền ................................................................................................ 31 Bảng 4.2. Sự nhận biết của người dân về loài cây Nghiến gân ba ở xóm Ó32 Bảng 4.3. Kích thước cây nghiến gân ba tại khu vực nghiên cứu ............. 33 Bảng 4.4. Đặc điểm về nhiệt độ và lượng mưa ......................................... 35 nơi có cây Nghiến phân bố ....................................................................... 35 Bảng 4.5. Đặc điểm lý tính của đất ........................................................... 36 Bảng 4.6. Đặc điểm hóa tính của đất ........................................................ 37 Bảng 4.7. Bảng tiêu chí chất lượng đất ..................................................... 38 Bảng 4.8. Hệ số tổ thành tầng cây cao ...................................................... 39 Bảng 4.9. Mật độ tầng cây gỗ của lâm phần và Nghiến ............................ 40 Bảng 4.10. Đặc điểm về độ tàn che của tầng cây gỗ nơi có Nghiến phân bố41 Bảng 4.11. Bảng tái sinh của loài Nghiến gân ba ..................................... 42 Bảng 4.12. Mật độ tái sinh của loài Nghiến gân ba................................... 43 Bảng 4.13. Cây tái sinh triển vọng của loài Nghiến gân ba ...................... 44 Bảng 4.14. Thành phần loài cây bụi nơi có loài Nghiến gân ba ................ 45 Bảng 4.15. Thành phần thảm tươi và dây leo nơi có Nghiến gân ba phân bố ở các OTC ................................................................................................ 46 Bảng 4.16. Bảng tổng hợp một số nhân tố điều tra liên quan .................... 47 Trữ lượng nghiến gân ba .......................................................................... 47
vii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Sơ đồ nghiên cứu OTC và ô dạng bản....................................... 22 Hình 4.1. Hình thái thân cây Nghiến gân ba ............................................. 34 Hình 4.2. Hình thái lá cây Nghiến gân ba ................................................. 34
viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 CR Cực kỳ nguy cấp 2 Đ, T, N, B Đông, Tây, Nam, Bắc 3 D1,3 Đường kính thân cây tại vị trí 1,3 m 4 Dt Đường kính tán 5 EN Nguy cấp 6 FAO Tổ chức lương thực thế giới 7 HVN Chiều cao vút ngọn Chỉ số tổ thành sinh thái tầng cây gỗ 8 IVI (Importance Value Index) 9 N% Tỷ lệ mật độ 10 N/ha Mật độ cây/ha 11 ODB Ô dạng bản 12 OTC Ô tiêu chuẩn 13 Shannon - Weaver Chỉ số đa dạng sinh học 14 VU Sắp nguy cấp
1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Hiện trạng tài nguyên rừng ở Việt Nam hiện nay ngày càng thay đổi theo chiều hướng tiêu cực. Nguồn tài nguyên rừng của chúng ta hiện nay đang bị suy giảm cả về số lượng và chất lượng. Nguyên nhân chính dẫn tới thực trạng hiện nay một phần là do hoạt động khai thác một cách bừa bãi, cùng với việc sử dụng tài nguyên lãng phí không bền vững, và do công tác quản lý còn nhiều hạn chế của các cấp chính quyền địa phương. Tài nguyên rừng đang bị giảm theo từng ngày, diện tích rừng tự nhiên đang ngày càng bị thu hẹp về diện tích, suy giảm chất lượng. Rừng nghèo, đất trống đồi trọc tăng lên do hoạt động khai thác chặt phá, đốt nương làm rẫy, sử dụng không hợp lý và không có kế hoạch trồng rừng phục hồi. Gỗ và lâm sản ngoài gỗ đang dần cạn kiệt, các loài cây gỗ có giá trị đã và đang bị khai thác một cách triệt để, có loài không còn cây mẹ để gieo giống và mất dần khả năng tái sinh tự nhiên. Trước thực tế về nguy cơ mất rừng ngày và nhu cầu sử dụng gỗ ngày càng tăng, cũng như vấn đề phòng hộ và bảo vệ môi trường ngày càng trở nên cấp thiết hơn, Nhà nước ta trong những năm qua với sự hỗ trợ của các tổ chức trong nước và quốc tế đã đầu tư khá lớn vật tư, tiền vốn, nhân lực để trồng, phục hồi và phát triển rừng. Song công tác của chúng ta mới chỉ chú ý đến số lượng mà chưa chú ý đến chất lượng, một số loài chưa được quan tâm đúng mức, công tác phối hợp còn chồng chéo làm cho năng suất và hiệu quả công việc thấp. Nghiến gân ba (Excentrodendron tonkinensis (Gagnep.) Chang & Miau) là loại gỗ thuộc nhóm IIA. Cây Nghiến gân ba sinh trưởng chủ yếu tại các ngọn núi đá xen lẫn đất. Với các loại cây có đường kính 80cm – 100cm, tuổi
2 đời của nó cũng lên đến 200 - 300 năm. Đây là loài cây gỗ có giá trị sử dụng và giá trị kinh tế cao. Vì quý hiếm, khó trồng nhân tạo, thời gian cây sinh trưởng rất lâu nên thời gian qua đã bị tàn khá, khai thác trái phép cây gỗ Nghiến gân ba bất chấp lệnh cấm. Hiện nay cây gỗ Nghiến gân ba chỉ còn rất ít ở một số vùng rừng trên núi đá vôi, chủ yếu tập trung ở các khu bảo tồn thiên nhiên như: Hữu Liên, Ba Bể, Phượng Hoàng, …. Và còn rải rác ở một số huyện của các tỉnh miền núi phía Bắc như Huyện Phú Lương, Huyện Võ Nhai (Tỉnh Thái Nguyên), Huyện Ba Bể (Tỉnh Bắc Kạn) …. Phú Lương là huyện miền núi, nằm ở vùng phía Bắc của tỉnh Thái Nguyên là nơi phân bố tự nhiên của loài Nghiến gân ba. Tuy nhiên, chúng thường phân bố rải rác với số lượng không nhiều do vậy việc tổ chức quản lý bảo vệ thường gặp nhiều khó khăn và kiểm soát dẫn tới suy giảm cả về số lượng và chất lượng. Do cây Nghiến hiện nay là đối tượng cần được nuôi dưỡng, bảo vệ và phát triển. Đặc biệt trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học, Nghiến gân ba được xác định là một loài có tính nguy cấp cần được bảo tồn. Việc nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của cây Nghiến gân ba là một yêu cầu bức thiết, làm cơ sở đề xuất cho các biện pháp kỹ thuật lâm sinh, nhằm bảo vệ và phát triển loài cây này, được sự nhất trí của Khoa Lâm nghiệp, ban giám hiệu nhà trường và thầy giáo hướng dẫn, tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm lâm học cây Nghiến gân ba (Excentrodendron tonkinensis) tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu - Xác định được thực trạng phân bố và một số đặc điểm lâm học của cây Nghiến gân ba tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất được một số giải pháp nhằm bảo tồn loài cây Nghiến gân ba tại xã Yên Lạc, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.
3 1.3. Ý nghĩa của khóa luận - Ý nghĩa khoa học: Giúp tôi hiểu thêm về sự phân bố và sinh trưởng của cây Nghiến; Ứng dụng những kiến thức đã học vào trong thực tiễn; Biết được tầm quan trọng của loài thực vật quý hiếm như cây Nghiến nói riêng, và các loài cây quý hiếm sống kèm cây Nghiến nói chung; Biết được tầm quan trọng của công tác bảo tồn trong sự nghiệp bảo vệ và phát triển rừng hiện nay; Kết quả nghiên cứu của khoá luận sẽ là cơ sở cho các nghiên cứu khác về loài cây Nghiến gân ba. - Ý nghĩa thực tiễn: Cơ sở để thực hiện nghiên cứu loài Nghiến gân ba làm cơ sở đề xuất hướng bảo tồn loài và giám sát đa dạng sinh học.
4 Phần 2| TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở khoa học Cùng với sự phát triển của kinh tế xã hội thì vấn đề bảo tồn đa dạng sinh học ngày càng được quan tâm và chú trọng. Quá trình đô thị hóa, ô nhiễm môi trường, chặt phá rừng là những nguyên nhân gây suy giảm diện tích rừng, suy giảm đa dạng sinh học, nhiều loài động thực vật quý đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Vì vậy cần có những hành động cụ thể của cộng đồng đó là các chương trình, dự án để bảo tồn một cách kịp thời. Trong đó Nghiến là loài gỗ quý có giá trị kinh tế cao, đã và đang bị khai thác mạnh dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng chính trong tương lai gần vì thế chúng ta cần có những nghiên cứu cụ thể về đặc tính sinh học của loài này từ đó đề xuất các biện pháp bảo tồn. Về cơ sở sinh học Công việc nghiên cứu đối với bất kỳ loài cây rừng nào chúng ta cũng cần phải nắm rõ đặc điểm sinh học của từng loài. Việc hiểu rõ hơn về đặc tính sinh học của loài giúp chúng ta có những biện pháp tác động phù hợp, sử dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý và bảo vệ hệ động thực vật quý hiếm, từ đó giúp cho chúng ta hiểu rõ hơn về thiên nhiên sinh vật. Về cơ sở bảo tồn Biến đổi khí hậu, chặt phá rừng làm cho nhiều loài động, thực vật đứng trước nguy cơ tuyệt chủng chính vì vậy công tác bảo tồn loài, bảo tồn đa dạng sinh học ngày càng được quan tâm và chú trọng. Dựa trên các tiêu chuẩn đánh giá tình trạng các loài của IUCN, chính phủ Việt Nam cũng đã công bố Sách đỏ Việt Nam để hướng dẫn, thúc đẩy công tác bảo vệ tài nguyên sinh vật thiên nhiên.
5 Căn cứ vào phân cấp bảo tồn loài và đa dạng sinh học có rất nhiều loài động thực vật được xếp vào cấp bảo tồn CR, EN và VU cần được bảo tồn, nhằm gìn giữ nguồn gen quý giá cho thành phần đa dạng sinh học ở Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung. Cây Nghiến gân ba tuy có khu phân bố rộng, nhưng bị khai thác rất mạnh (trước đây để lấy gỗ dùng trong xây dựng và làm tà vẹt, hiện nay dùng làm thớt chủ yếu xuất khẩu trái phép qua biên giới). Số cá thể trưởng thành đã bị chặt phá > 50%. Tuy có ở các Vườn quốc gia: Ba Bể, Vườn quốc gia Phia Đén – Phia oắc, Vườn quốc gia Xuân Sơn, Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng, … và các Khu bảo tồn thiên nhiên Pà Cò - Hang Kia, Hữu Liên, Na Hang, Bắc Mê, Bát Đại Sơn, Phong Quang, Tây Côn Lĩnh, Kim Hỷ, Nam Xuân Lạc, Thần Sa - Phượng Hoàng,… nhưng tại những nơi đó vẫn bị khai thác trộm. Loài đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng cao ngoài thiên nhiên. Đây là cơ sở khoa học giúp tôi tiến hành khoá luận tốt nghiệp này. 2.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và trong nước 2.2.1. Trên thế giới 2.2.1.1. Nghiên cứu đặc điểm sinh học của loài cây Từ lâu trên thế giới, việc nghiên cứu đặc điểm sinh học của loài cây trong đó có đặc điểm hình thái và sinh học đã được thực hiện ở rất nhiều nơi. Đây được coi là bước đầu tiên, làm tiền đề để nghiên cứu các môn khoa học khác có liên quan. Đến nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến hình thái và phân loại các loài cây đến tiến hành. Những nghiên cứu này đầu tiên tập chung vào những mô tả phân loại các loài các nhóm loài, đây có thể được coi là những nền móng đầu tiên của ngành nghiên cứu thực vật thế giới, có thể kể đến một vài công trình nghiên cứu về đặc điểm sinh học loài cây của các quốc gia khác như: Thực vật chí Vân Nam (1977), Thực vật chí Austraylia (1866), Thực vật chí rừng Tây Bắc và vùng trung tâm Ấn Độ
6 (1874), Thực vật chí Ấn Độ 7 tập (1872 - 1897), Thực vật chí Hong Kong (1861), Thực vật chí Miến Điện (1877), Thực vật chí Malaysia ( 1892 - 1925), Thực vật chí Hải Nam ( 1972 – 1977). Sự ra đời của các tài liệu này đã góp phần làm tiền đề cơ sở khoa học cho công tác nghiên cứu về hình thái, phân loại và đánh giá tính đa dạng sinh học ở các vùng miền khác nhau. Giúp cho công tác nghiên cứu khoa học được diễn ra thuận lợi và hiệu quả hơn. Nhà khoa học người Nga, Tolmachop A.I đã đưa ra nhận định số loài ở hệ thực vật cụ thể ở vùng nhiệt đới ẩm thường là 1500 - 2000 loài. Tolmachop A.I quan điểm rằng “Chỉ cần điều tra trên một diện tích đủ lớn để có thể bao chùm được sự phong phú của nơi sống nhưng không có sự phân hóa mặt địa lý”. Ông gọi đó là hệ thực vật cụ thể. 2.2.1.2. Nghiên cứu đặc điểm sinh thái học Việc nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái của loài cây làm đề xuất biện pháp kĩ thuật lâm sinh tác động phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả trong kinh doanh rừng rất được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Theo đó các lý thuyết về hệ sinh thái, cấu trúc, tái sinh rừng được vận dụng cụ thể trong nghiên cứu đặc điểm của 1 loài cụ thể nào đó. Các phương pháp nghiên cứu thực nghiệm về sinh thái học thực vật nhằm tìm hiểu sâu sắc hơn về mối quan hệ giữa các loài thực vật với nhau và giữa chúng với điều kiện nơi mọc, các phương pháp nghiên cứu đó đã được trình bày trong “Thực nghiệm sinh thái học” của Stephen, D. Wrattenand, Gary L.A.ry (1980), W.Lacher (1987) các tác giả đã chỉ rõ sự thích nghi của các loài với các điều kiện dinh dưỡng khoáng, ánh sáng, chế độ nhiệt, chế độ ẩm, nhịp điệu khí hậu. Học thuyết về hệ sinh thái, trên cơ sở các thuật ngữ ngữ về hệ sinh thái (ecosystem) của Tansley A.P (1935) đã được Odum E.P 1971 [20] hoàn chỉnh. Ông đã phân chia ra sinh thái học quần thể và sinh thái học cá thể. Sinh
7 thái học cá thể nghiên cứu từng cá thể sinh vật hoặc từng loài, trong đó chu kì sống, tập tính và khả năng thích nghi với môi trường được đặc biệt chú ý. “Sự thích nghi với các điều kiện dinh dưỡng khoáng, nhiệt độ, độ ẩm, nhịp điệu khí hậu” đã được Lacher. W (1978) chỉ rõ trong vấn đề cần nghiên cứu sinh thái thực vật (theo Nguyễn Thị Hương Giang 2009) [8]. “Trong rừng nhiệt đới sự thiếu hụt ánh sáng đã làm ảnh hưởng đến phát triển cây con, còn đối với sự nảy mầm thì ảnh hưởng đó không rõ ràng” theo Vansteenis (1956) [22]. Đối với rừng nhiệt đới, số lượng đơn vị loài cây trên một đơn vị diện tích và mật độ tái sinh thường khá lớn. Vì vậy khi nghiên cứu tái sinh rừng tự nhiên cần phải đánh giá chính xác tình hình tái sinh rừng và có biện pháp tác động phù hợp tránh tác động tiêu cực đến hệ sinh thái rừng tự nhiên. Phương pháp vễ biểu đồ mặt cắt đứng của rừng hiện nay được sử dụng phổ biến. Phương pháp này do David và P.W Risa (1933-1934) đề xướng và sử dụng lần đầu tiên ở Guyan, đến nay phương pháp đó vẫn được sử dụng nhưng nhược điểm là chỉ minh họa được cách sắp xếp theo hướng thẳng đứng trong một diện tích có hạn. Cusen (1951) đã khắc phục được nhược điểm này bằng cách vẽ một số dải kề nhau và đưa lại một hình tượng bằng không gian 3 chiều. Khi nghiên cứu rừng tự nhiên ở Ấn Độ và rừng ẩm nhiệt đới ở Tây Phi, R Sampion Gripfit (1948) đã kiến nghị phân cấp cây rừng thành 5 cấp. Richards P.W (1952) phân rừng ở Nigeria thành 6 tầng, tương ứng với chiều cao là 6- 12m, 12 - 18m, 18 - 24m, 24 - 30m, 30 - 36m, 36 - 42m, nhưng đây chỉ là phân cấp theo lớp chiều cao. Odum E.P (1971) nghi ngờ sự phân tầng rừng rậm nơi có độ cao dưới 600m ở Puecto Rico và cho rằng không có sự tập chung khối tán ở một tầng riêng biệt nào cả. Khi đi sâu vào nghiên cứu cấu trúc rừng mưa nhiệt đới về mặt hình thái. Richards P.W (1968) [21] thấy rằng, điểm đặc biệt của rừng mưa nhiệt đới là tuyệt đại bộ phận đều thuộc cây thân gỗ và có nhiều tầng. Ông nhận định:
8 “Rừng mưa thực sự là một quần lạc hoàn chỉnh và cầu kì nhất về mặt cấu tạo và phong phú nhất về mặt loài cây”. Việc nghiên cứu cấu trúc rừng tự nhiên đã và đang chuyển từ mô tả định tính sang định lượng với sự hỗ trợ của thống kê toán học và tin học. Để biểu diễn mối quan hệ giữa chiều cao và đường kính Rollet B.L (1971) đã sử dụng các hàm hồi quy, phân bố các đường kính ngang ngực, đường kính tán bằng các dạng phân bố xác suất. Để mô hình hóa cấu trúc đường kính thân cây loài thông, … Balley (1972) [19] đã sử dụng hàm weibull. Tuy nhiên, việc sử dụng các hàm toán học cũng chưa thể phản ánh hết được mối quan hệ sinh thái giữa các cây rừng với nhau và giữa chúng với các hoàn cảnh xung quanh, nên các phương pháp nghiên cứu cấu trúc này thường không được vận dụng trong khóa luận. Các nghiên cứu ở Thái Lan, Philipin và Malaisia cho thấy nhiều giống cây trồng địa phương đã và đang bị thay thế bằng những giống cây khác, cây nhập nội. Báo cáo của FAO (1996) trích dẫn nghiên cứu ở Hàn Quốc cho thấy 74% giống của 14 loài cây trồng phổ biến trên trang trại 1985 thì đã bị thay thế vào năm 1993. Tại Châu Phi thì việc suy thoái và phá hủy rừng là những nguyên nhân chính của việc suy thoái nguồn gen. Báo cáo từ hầu hết các nước Mỹ La tinh cũng cho thấy sự suy giảm nguồn gen của những loài cây lâm nghiệp có giá trị kinh tế. Cấu trúc rừng là hình thức biểu hiện bên ngoài của những mối quan hệ qua lại bên trong giữa thực vật rừng với nhau và giữa chúng với môi trường sống. Nghiên cứu cấu trúc rừng cho ta biết được những mối quan hệ sinh thái bên trong của quần xã, từ đó có cơ sở đề xuất các biện pháp tác động phù hợp vào rừng là rất cần thiết. Trong một thời gian dài, vấn đề duy trì và điều tiết rừng đã được bàn luận và có rất nhiều quan điểm khác nhau, đặc biệt là việc đề xuất các tác động xử lý
9 đối với rừng tự nhiên nhiệt đới. Nhiều phương thức lâm sinh ra đời và được thử nghiệm ở nhiều nơi trên thế giới như phương thức chặt cải thiện (RIF, 1927). Khi nghiên cứu về vấn đề cơ sở sinh thái học kinh doanh rừng mưa nói riêng, Baur G.N (1962) [1] đã đi sâu nghiên cứu các nhân tố cấu trúc, các kiểu xử lý về mặt lâm sinh áp dụng cho rừng mưa tự nhiên. Theo Baur G.N (1962) [1], các phương thức xử lý đều có hai mục tiêu rõ rệt: “Mục tiêu thứ nhất làm cải thiện rừng nguyên sinh vốn thường hỗn loài và không đồng tuổi bằng cách đào thải những cây quá thành thục và vô dụng để tạo không gian thích hợp cho các loài cây còn lại sinh trưởng. Mục tiêu thứ hai là tạo lập tái sinh bằng cách xúc tiến tái sinh, thực hiện tái sinh nhân tạo hoặc giải phóng lớp cây tái sinh sẵn có đang ở trạng thái ngủ để thay thế cho những cây đã lấy ra khỏi rừng trong khai thác hoặc trong chăm sóc nuôi dưỡng rừng sau đó”. Từ đó, tác giả này đưa ra những tổng kết hết sức phong phú về các tác động xử lý lâm sinh nhằm đem lại rừng cơ bản là đều tuổi, rừng không đều tuổi và các phương thức xử lý rừng mưa. Nhiều nhà khoa học trên thế giới đã vận dụng các lí luận về sinh thái, tái sinh, cấu trúc rừng trên vào nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái cho từng cây. Một vài công trình nghiên cứu có thể kể tới như: Trung tâm Nông lâm kết hợp thế giới (World Agroforestry centre, 2006), Anon (1996), Keble và Sidiyasa (1994) đã nghiên cứu đặc điểm của loài Vối thuốc (Schima wallichii) và đã mô tả chi tiết về đặc điểm hình thái thân, lá, hoa, quả, hạt của cây này, góp phần cung cấp cơ sở cho việc gây trồng và nhân giống loài Vối thuốc trong các dự án trồng rừng (dẫn theo Hoàng Văn Chúc, 2009) [6]. Tian – Xiao Rui trong công trình nghiên cứu về khả năng chống chịu lửa của một số loài cây trồng rừng đã rút ra kết luận, Vối thuốc (Schima wallichii), Castanopsis hystrix và Myrica rubra có khả năng chống lửa tốt nhất trong tổng số 12 loài cây nghiên cứu. Vối thuốc là loài cây ưa sáng, biên độ sinh thái rộng,
10 phân bố rải rác ở khu vực Đông Nam Châu Á. Vối thuốc xuất hiện ở nhiều vùng rừng thấp (phía nam Thái Lan) và cả ở các vùng cao hơn (Nepal) cũng như các vùng có khí hậu lạnh. Là cây bản địa của Trung Quốc, Lào, Myanma, Nepal, Ấn Độ, Brunei, Papua New Guinea, Thái Lan, Phillipines, và ở cả Việt Nam (World Agoforestry Centre, 2006). Vối thuốc thường mọc thành quần thụ từ nơi đất thấp đến núi cao, phân bố ở rừng thứ sinh, nơi đồng cỏ, cây bụi, và ngay cả 9 nơi ngập nước có độ mặn nhẹ. Vối thuốc có thể mọc trên nhiều loại đất với thành thành phần cơ giới và độ phì khác nhau. Từ đất cằn cỗi xương xẩu khô cằn đến đất phì nhiêu, tươi tốt, có thể thấy Vối thuốc xuất hiện nơi đầm lầy. Vối thuốc là loài cây tiên phong sau nương rẫy (Laos Tree Seed project, 2006) (dẫn theo Hoàng Văn Chúc, 2009) [7]. Họ Dẻ có phân bố khá rộng với khoảng 900 loài chúng tìm thấy được ở Đông Bắc bán cầu, cận nhiệt đới và nhiệt đới xong chưa có tài liệu nào công bố chúng ở vùng nhiệt đới Châu Phi, theo Khamleck (2004). Hầu hết các loài phân bố tập chung ở Châu Á, đặc biệt ở Việt Nam với 216 loài và ít nhất Châu Phi và Địa Trung Hải chỉ có 2 loài (Dẫn theo Trần Hợp, 2002) [10]. Như vậy với các công trình nghiên cứu về lí thuyết sinh thái tái sinh cấu trúc rừng tự nhiên cũng như đặc điểm sinh học, sinh thái đối với một số loài cây như trên đã làm sáng tỏ những đặc điểm cấu trúc, tái sinh của rừng nhiệt đới nói chung. Đó là cơ sở để lựa chọn cho hướng nghiên cứu của khóa luận. 2.2.1.3. Nghiên cứu về cây Nghiến gân ba • Tên gọi, phân loại Nghiến gân ba có tên khoa học (Excentrodendron tonkinensis (Gagnep) chang & Miau, 1978) họ đay Tiliaceace, bộ bông Malvales. Đặc điểm chung của họ này là chủ yếu là cây bụi và cây thân gỗ phần lớn các họ phân bố ở các vùng nhiệt đới và cận nhiêt đới, ít thấy ở các vùng ôn đới trên toàn thế giới.