Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu mô hình đấu giá trực tuyến của EBAY và những đề xuất cho Việt Nam

Chia sẻ: Sdgsxf Sdgsxf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

571
lượt xem 134
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu mô hình đấu giá trực tuyến của EBAY và những đề xuất cho Việt Nam trình bày tổng quan về thương mại điện tử và giới thiệu chung về EBAY và PAYPAL. Nghiên cứu mô hình đấu giá trực tuyến của EBAY. Đánh giá mô hình kinh doanh của EBAY và những đề xuất cho Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu mô hình đấu giá trực tuyến của EBAY và những đề xuất cho Việt Nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA KINH TẾ & KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI ----------***--------- KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH ĐẤU GIÁ TRỰC TUYẾN CỦA EBAY VÀ NHỮNG ĐỀ XUẤT CHO VIỆT NAM Giáo viên hƣớng dẫn: ThS. Nguyễn Quang Hiệp Sinh viên thực hiện : Trần Thanh Hƣơng Lớp : Anh 18 Khoá : K43E – KT&KDQT Hà Nội, 6/2008
MỤC LỤC Lời nói đầu ......................................................................................1 CHƢƠNG I. TỔNG QUAN VỀ THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ VÀ GIỚI THIỆU CHUNG VỀ EBAY VÀ PAYPAL .........................3 I. Tổng quan về thƣơng mại điện tử (TMĐT).......................................... 3 1. Khái niệm TMĐT ................................................................................ 3 1.1. Khái niệm TMĐT theo nghĩa hẹp ................................................... 4 1.2. Khái niệm TMĐT theo nghĩa rộng .................................................. 5 2. Quá trình hình thành và phát triển TMĐT ......................................... 9 2.1. Lịch sử ra đời và phát triển của Internet: ....................................... 9 2.2. Các giai đoạn phát triển của TMĐT: ........................................... 11 3. Đặc điểm và phân loại TMĐT ........................................................... 11 3.1. Đặc điểm của thương mại điện tử................................................. 11 3.2. Phân loại thương mại điện tử ....................................................... 12 II. Giới thiệu chung về eBay ................................................................... 16 1. Lịch sử hình thành và phát triển ...................................................... 17 1.1. Sự ra đời của eBay ....................................................................... 17 1.2. Các mốc son lịch sử quan trọng ................................................... 19 2. Tình hình kinh doanh của công ty eBay Inc..................................... 20 III. Giới thiệu chung về PayPal .............................................................. 23 1. Lịch sử hình thành và phát triển ...................................................... 24 2. Tình hình kinh doanh hiện tại của PayPal ....................................... 26 CHƢƠNG II. NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH ĐẤU GIÁ TRỰC TUYẾN CỦA EBAY ....................................................................28 I. Khái quát về mô hình đấu giá trực tuyến ........................................... 28 1. Khái niệm mô hình đấu giá trực tuyến ............................................. 28
2. Những ưu điểm của mô hình đấu giá trực tuyến.............................. 28 II. Mô hình đấu giá trực tuyến của eBay ............................................... 30 1. Mô hình kinh doanh.......................................................................... 30 2. Quy trình bán hàng và mua hàng trên website www.eBay.com ........ 31 2.1. Quy trình bán hàng ...................................................................... 31 2.2. Quy trình mua hàng ..................................................................... 36 3. Các yếu tố của mô hình kinh doanh eBay ........................................ 36 4. Thanh toán trên eBay – nghiên cứu mô hình hoạt động của PayPal ............................................................................................................... 40 4.1. Mô hình ngân hàng trực tuyến của PayPal................................... 40 4.2. Đánh giá thành công và đóng góp của PayPal đối với eBay ........ 47 III. Nền kinh tế eBay ............................................................................... 55 1. Dân số của nền kinh tế ...................................................................... 56 2. Hoạt động đối nội và đối ngoại ......................................................... 56 2.1. Đối nội ......................................................................................... 57 2.2. Đối ngoại ..................................................................................... 60 3. An ninh .............................................................................................. 60 4. Cơ hội và thách thức ......................................................................... 61 4.1. Cơ hội .......................................................................................... 61 4.2. Thách thức ................................................................................... 62 CHƢƠNG III. ĐÁNH GIÁ MÔ HÌNH KINH DOANH CỦA EBAY VÀ NHỮNG ĐỀ XUẤT CHO VIỆT NAM ....................64 I. Đánh giá mô hình kinh doanh của eBay ............................................. 64 1. Bí quyết thành công của eBay ........................................................... 64 1.1. Vai trò người trung gian ............................................................... 64 1.2. Yếu tố “vui nhộn” ........................................................................ 65 1.3. Tính cộng đồng............................................................................. 67
1.4. Ðơn giản, an toàn và bảo đảm ..................................................... 66 2. Vai trò của nhà sáng lập Pierre Omidyar ......................................... 67 II. Đánh giá những điều kiện nhằm phát triển Thƣơng mại điện tử và mô hình đấu giá trực tuyến ở Việt Nam ................................................. 69 1. Những thuận lợi ................................................................................ 69 1.1. Nền kinh tế tăng trưởng cao, hệ thống chính trị-xã hội ổn định .... 69 1.2. Thương mại điện tử nhận được sự quan tâm của Đảng và Chính phủ ...................................................................................................... 69 1.3. Hệ thống pháp luật đang dần hoàn thiện ...................................... 71 1.4. Hạ tầng công nghệ thông tin và mạng Internet đang phát triển mạnh ................................................................................................... 72 1.5. Tình hình ứng dụng Thương mại điện tử trong các doanh nghiệp 74 2. Những khó khăn ............................................................................... 76 2.1. Nguồn nhân lực cho phát triển Thương mại điện tử còn nhiều hạn chế ...................................................................................................... 76 2.2. Môi trường pháp lý cho Thương mại điện tử mới đang trong giai đoạn hình thành .................................................................................. 77 2.3. Hạ tầng công nghệ chưa đảm bảo cho sự phát triển của Thương mại điện tử .......................................................................................... 77 2.4. Thói quen, tập quán giao dịch truyền thống ................................. 79 3. Thực trạng phát triển Mô hình đấu giá trực tuyến ở Việt Nam ....... 79 4. Sự kiện eBay khai trương trang web tiếng Việt – cơ hội và thách thức ............................................................................................................... 83 III. Những đề xuất nhằm phát triển mô hình đấu giá trực tuyến ở Việt Nam .......................................................................................................... 85 1. Những đề xuất với chính phủ ........................................................... 85 1.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý về Thương mại điện tử ................ 86
1.2. Nâng cấp và hoàn thiện hạ tầng công nghệ thông tin và viễn thông ............................................................................................................ 87 1.3. Nâng cao trình độ của các cán bộ công nghệ thông tin và người dân ...................................................................................................... 88 1.4. Hỗ trợ các doanh nghiệp kinh doanh đấu giá trực tuyến, xây dựng chuẩn thanh toán cho các giao dịch trực tuyến ................................... 89 2. Đề xuất về xây dựng một website chính thức cho đấu giá trực tuyến ở Việt Nam ................................................................................................ 91 3. Một số ý kiến đối với người dân trong việc thúc đẩy sự phát triển của đấu giá trực tuyến tại Việt Nam ............................................................ 93 Kết luận.........................................................................................95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................97
Lời nói đầu Sự phát triển thần tốc của công nghệ thông tin và mạng Internet trong mấy thập kỷ qua đã làm thay đổi diện mạo toàn cầu và kết nối toàn thể nhân loại với nhau. Internet đang len lỏi trong từng ngóc ngách, từ những thành phố văn minh hiện đại nhất đến những vùng quê hẻo lánh nhất của những quốc gia chậm phát triển. Internet đang phủ sóng hầu hết mọi lĩnh vực trong đời sống hiện nay, và đem lại những lợi ích to lớn cho toàn thể nhân loại. Kinh doanh, lẽ tất nhiên, là một trong những ngành được hưởng lợi nhiều nhất từ sự phát triển của Internet. Mặc dù ngành kinh doanh trên Internet mới chỉ phát triển trong hơn một thập kỷ trở lại đây, nhưng tốc độ phát triển chóng mặt của nó cùng sự ra đời của những đứa con cưng, những gã khổng lồ, những đế chế bất khả xâm phạm như Amazon, eBay, Yahoo! hay Google là bằng chứng không thể chối cãi về sức mạnh thần kỳ của nó. Một trong những ông lớn có tầm ảnh hưởng toàn cầu của giới kinh doanh Internet chính là eBay, công ty Thương mại điện tử hoạt động theo mô hình đấu giá trực tuyến, sở hữu website đấu giá trực tuyến lớn nhất và thành công nhất trong giới Thương mại điện tử hoàn vũ – ebay.com. eBay là chiếc cầu nối gần 200 triệu người mua và bán trên toàn cầu, là cái “chợ” nơi người ta mua bán hơn 50,000 chủng loại hàng hóa, với trị giá hàng hóa giao dịch lên tới 1.6 USD mỗi giây. Với mạng lưới cửa hàng eBay trực tuyến lên tới con số hơn 300,000, eBay đã trở thành nơi kiếm sống của hơn một triệu người bán hàng chuyên nghiệp cùng hàng vạn người đang dùng eBay để kiếm thêm thu nhập phụ. Hơn một nửa số giao dịch diễn ra trên eBay là giao dịch quốc tế, chứng tỏ mức độ bành trướng của đế chế này đối với nền Thương mại điện tử toàn cầu. Đặc biệt, cùng với công cụ thanh toán PayPal, eBay đã xây dựng nên một “nền kinh tế năng động và tự điều chỉnh” với những phép tắc và luật lệ 1
riêng, với thể chế dân chủ, và một cách thức quản lý mới, với một cộng đồng dân cư đông đảo và những chính sách đối nội-đối ngoại hiệu quả, khiến cho tầm ảnh hưởng của nó ngày càng trở nên sâu rộng trong giới kinh doanh Internet. Nhận thức được thành công vĩ đại của eBay, chỗ đứng vững chắc và quyền lực của nó trong giới kinh doanh Internet hoàn vũ, em xin chọn đề tài “Nghiên cứu mô hình đấu giá trực tuyến của eBay và những đề xuất cho Việt Nam” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình, nhằm đi sâu tìm hiểu những bí quyết thành công của mô hình đấu giá trực tuyến mà eBay đã xây dựng, rút ra những bài học và đưa ra những đề xuất nhằm phát triển mô hình đấu giá trực tuyến ở Việt Nam, góp phần thay đổi diện mạo ngành kinh doanh Internet nước nhà. Ngoài phần Lời nói đầu và Kết luận, nội dung của Khóa luận được trình bày trong ba chương: Chương I: Tổng quan về Thương mại điện tử và giới thiệu chung về eBay và PayPal Chương II: Nghiên cứu mô hình đấu giá trực tuyến của eBay Chương III: Đánh giá mô hình kinh doanh của eBay và những đề xuất cho Việt Nam. Em xin chân thành cảm ơn Thạc sĩ Nguyễn Quang Hiệp đã tận tình giúp đỡ em hoàn thành khoá luận này. Tuy nhiên, do thời gian có hạn, cũng như lượng tài liệu thu thập được còn hạn chế, nên khoá luận chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự góp ý chân thành của các thầy cô để em hoàn thiện hơn khóa luận của mình. 2
CHƢƠNG I TỔNG QUAN VỀ THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ VÀ GIỚI THIỆU CHUNG VỀ EBAY VÀ PAYPAL I. Tổng quan về thƣơng mại điện tử (TMĐT) 1. Khái niệm TMĐT Thương mại điện tử được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau, như “thương mại điện tử” (Electronic commerce), “thương mại trực tuyến” (online trade), “thương mại không giấy tờ” (paperless commerce) hoặc “kinh doanh điện tử” (e-business). Tuy nhiên, “thương mại điện tử” vẫn là tên gọi phổ biến nhất và được dùng thống nhất trong các văn bản hay công trình nghiên cứu của các tổ chức hay các nhà nghiên cứu. Thương mại điện tử bắt đầu bằng việc mua bán hàng hóa và dịch vụ thông qua các phương tiện điện tử và mạng viễn thông, các doanh nghiệp tiến tới ứng dụng công nghệ thông tin vào mọi hoạt động của mình, từ bán hàng, marketing, thanh toán đến mua sắm, sản xuất, đào tạo, phối hợp hoạt động với nhà cung cấp, đối tác, khách hàng... khi đó thương mại điện tử phát triển thành kinh doanh điện tử, doanh nghiệp ứng dụng thương mại điện tử ở mức cao được gọi là doanh nghiệp điện tử. Như vậy, có thể hiểu kinh doanh điện tử là mô hình phát triển của doanh nghiệp khi tham gia thương mại điện tử ở mức độ cao và ứng dụng công nghệ thông tin chuyên sâu trong mọi hoạt động của doanh nghiệp. Hiện nay khái niệm thương mại điện tử được rất nhiều tổ chức quốc tế đưa ra song chưa có một khái niệm thống nhất về thương mại điện tử. Nhìn một cách tổng quát, các khái niệm thương mại điện tử được chia thành hai nhóm tùy thuộc vào quan điểm: 3
1.1. Khái niệm TMĐT theo nghĩa hẹp Theo nghĩa hẹp, thương mại điện tử là việc mua bán hàng hoá và dịch vụ thông qua các phương tiện điện tử và các mạng viễn thông, đặc biệt là máy tính và mạng Internet. Cách hiểu này tương tự với một số quan điểm như:  "Thương mại điện tử bao gồm việc sản xuất, quảng cáo, bán hàng và phân phối sản phẩm được mua bán và thanh toán trên mạng Internet, nhưng được giao nhận một cách hữu hình, cả các sản phẩm giao nhận cũng như những thông tin số hoá thông qua mạng Internet". (Tổ chức Thƣơng mại thế giới - WTO)  "Thương mại điện tử là công việc kinh doanh được tiến hành thông qua truyền thông số liệu và công nghệ tin học kỹ thuật số". (Ủy ban Thƣơng mại điện tử của Tổ chức hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dƣơng – APEC)  TMĐT là các giao dịch thương mại về hàng hoá và dịch vụ được thực hiện thông qua các phương tiện điện tử (Diễn đàn đối thoại xuyên Đại Tây Dƣơng, 1997)  TMĐT là việc thực hiện các giao dịch kinh doanh có dẫn tới việc chuyển giao giá trị thông qua các mạng viễn thông (EITO, 1997)  TMĐT là việc hoàn thành bất kỳ một giao dịch nào thông qua một mạng máy tính làm trung gian mà bao gồm việc chuyển giao quyền sở hữu hay quyền sử dụng hàng hoá và dịch vụ (Cục thống kê Hoa Kỳ, 2000) Theo nghĩa hẹp, thương mại điện tử bắt đầu bằng việc các doanh nghiệp sử dụng các phương tiện điện tử và mạng internet để mua bán hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp mình, các giao dịch có thể giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B) hoặc giữa doanh nghiệp với khách hàng cá nhân (B2C), cá nhân với nhau (C2C). Ví dụ: Alibaba.com; Amazon.com, eBay.com 4
1.2. Khái niệm TMĐT theo nghĩa rộng Thương mại điện tử hiểu theo nghĩa rộng là các giao dịch tài chính và thương mại bằng phương tiện điện tử như: trao đổi dữ liệu điện tử, chuyển tiền điện tử và các hoạt động như gửi/rút tiền bằng thẻ tín dụng. Đã có nhiều tổ chức quốc tế đưa ra khái niệm theo nghĩa rộng về thương mại điện tử:  EU: TMĐT bao gồm các giao dịch thương mại thông qua các mạng viễn thông và sử dụng các phương tiện điện tử. Nó bao gồm TMĐT gián tiếp (trao đổi hàng hoá hữu hình) và TMĐT trực tiếp (trao đổi hàng hoá vô hình).  OECD: TMĐT gồm các giao dịch thương mại liên quan đến các tổ chức và cá nhân dựa trên việc xử lý và truyền đi các dữ kiện đã được số hoá thông qua các mạng mở (như Internet) hoặc các mạng đóng có cổng thông với mạng mở (như AOL).  TMĐT cũng được hiểu là hoạt động kinh doanh điện tử, bao gồm: mua bán điện tử hàng hoá, dịch vụ, giao hàng trực tiếp trên mạng với các nội dung số hoá được; chuyển tiền điện tử - EFT (electronic fund transfer); mua bán cổ phiếu điện tử - EST (electronic share trading); vận đơn điện tử - E B/L (electronic bill of lading); đấu giá thương mại - Commercial auction; hợp tác thiết kế và sản xuất; tìm kiếm các nguồn lực trực tuyến; mua sắm trực tuyến - Online procurement; marketing trực tiếp, dịch vụ khách hàng sau khi bán...  UNCTAD: Thương mại điện tử bao gồm các hoạt động của doanh nghiệp, theo chiều ngang: “TMĐT là việc thực hiện toàn bộ hoạt động kinh doanh bao gồm marketing, bán hàng, phân phối và thanh toán (MSDP) thông qua các phương tiện điện tử” 5
Khái niệm này đã đề cập đến toàn bộ hoạt động kinh doanh, chứ không chỉ giới hạn ở riêng mua và bán, và toàn bộ các hoạt động kinh doanh này được thực hiện thông qua các phương tiện điện tử. Khái niệm này được viết tắt bởi bốn chữ MSDP, trong đó: M – Marketing (có trang web, hoặc xúc tiến thương mại qua internet) S – Sales (có trang web có hỗ trợ chức năng giao dịch, ký kết hợp đồng) D – Distribution (Phân phối sản phẩm số hóa qua mạng) P – Payment (Thanh toán qua mạng hoặc thông qua bên trung gian như ngân hàng) Như vậy, đối với doanh nghiệp, khi sử dụng các phương tiện điện tử và mạng vào trong các hoạt động kinh doanh cơ bản như marketing, bán hàng, phân phối, thanh toán thì được coi là tham gia thương mại điện tử. Dưới góc độ quản lý nhà nước, thương mại điện tử bao gồm các lĩnh vực : I - Cơ sở hạ tầng cho sự phát triển TMĐT (I) M - Thông điệp (M) B - Các quy tắc cơ bản (B) S - Các quy tắc riêng trong từng lĩnh vực (S) A - Các ứng dụng (A) Mô hình IMBSA này đề cập đến các lĩnh vực cần xây dựng để phát triển TMĐT: I: Infrastructure: Cơ sở hạ tầng Công nghệ thông tin và truyền thông. Một ví dụ điển hình là dịch vụ Internet băng thông rộng ADSL. Tại nước ta, theo thống kê năm 2005 của Vụ thương mại điện tử, gần 80% doanh nghiệp đã sử dụng dịch vụ này để truy cập Internet với tốc độ đủ cao để giao dịch qua mạng. Suy cho cùng, nếu không phổ cập dịch vụ Internet thì không thể phát triển thương mại điện tử được. Chính vì vậy, UNCTAD đưa ra lĩnh 6
vực đầu tiên cần phát triển chính là Cơ sở hạ tầng Công nghệ thông tin và truyền thông, tạo lớp vỏ đầu tiên cho TMĐT. M: Message: Các vấn đề liên quan đến Thông điệp dữ liệu. Thông điệp chính là tất cả các loại thông tin được truyền tải qua mạng, qua Internet trong thương mại điện tử. Ví dụ như hợp đồng điện tử, các chào hàng, hỏi hàng qua mạng, các chứng từ thanh toán điện tử ... đều được coi là thông điệp, chính xác hơn là “thông điệp dữ liệu”. Tại các nước và tại VN, những thông điệp dữ liệu khi được sử dụng trong các giao dịch TMĐT đều được thừa nhận giá trị pháp lý. Điều này được thể hiện trong các Luật mẫu của Liên hợp quốc về giao dịch điện tử hay Luật TMĐT của các nước, cũng như trong Luật Giao dịch điện tử của Việt Nam. B: Basic Rules: Các quy tắc cơ bản điều chỉnh chung về TMĐT: chính là các luật điều chỉnh các lĩnh vực liên quan đến TMĐT trong một nước hoặc khu vực và quốc tế. Ví dụ: ở Việt Nam hiện nay là Luật Giao dịch điện tử (3/2006), Luật Công nghệ Thông tin (6/2006). Đối với khu vực có Hiệp định khung về TMĐT của khu vực như EU, ASEAN, … Hiệp định về Công nghệ thông tin của WTO, về Bảo hộ sở hữu trí tuệ, và về việc thừa nhận giá trị pháp lý khi giao dịch xuyên “biên giới” quốc gia. S: Sectorial Rules/ Specific Rules: Các quy tắc riêng, điều chỉnh từng lĩnh vực chuyên sâu của TMĐT, như: chứng thực điện tử, chữ ký điện tử, Ngân hàng điện tử (thanh toán điện tử). Thể hiện dưới khía cạnh pháp luật ở Việt Nam có thể là các Nghị định chi tiết về từng lĩnh vực. Hay các tập quán thương mại quốc tế mới như Quy tắc về xuất trình chứng từ điện tử trong thanh toán quốc tế (e-UCP), hay quy tắc sử dụng vận đơn điện tử (của Bolero). A: Applications: Được hiểu là các ứng dụng TMĐT, hay các mô hình kinh doanh thương mại điện tử cần được điều chỉnh, cũng như đầu tư, khuyến 7
khích để phát triển, trên cơ sở đã giải quyết được 4 vấn đề trên. Ví dụ như: Các mô hình Cổng TMĐT quốc gia (ECVN.gov), các sàn giao dịch TMĐT B2B (như Vnemart.com) cũng như các mô hình B2C (golmart.com.vn, Amazon.com), C2C (đấu giá eBay.com), hay các website của các công ty XNK... đều được coi chung là các ứng dụng TMĐT.  WTO: Thương mại điện tử bao gồm việc sản xuất, quảng cáo, bán hàng và phân phối sản phẩm được mua bán và thanh toán trên mạng Internet, nhưng được giao nhận có thể hữu hình hoặc giao nhận qua internet dưới dạng số hoá.  AEC (Association for Electronic Commerce): Thương mại điện tử là làm kinh doanh có sử dụng các công cụ điện tử. Định nghĩa này rộng, coi hầu hết các hoạt động kinh doanh từ đơn giản như một cú điện thoại giao dịch đến những trao đổi thông tin EDI phức tạp đều là thương mại điện tử.  UNCITRAL (UN Conference for International Trade Law), Luật mẫu về Thương mại điện tử (UNCITRAL Model Law on Electronic Commerce, 1996): Thương mại điện tử là việc trao đổi thông tin thương mại thông qua các phương tiện điện tử, không cần phải in ra giấy bất cứ công đoạn nào của toàn bộ quá trình giao dịch. “Thông tin” được hiểu là bất cứ thứ gì có thể truyền tải bằng kỹ thuật điện tử, bao gồm cả thư từ, các file văn bản, các cơ sở dữ liệu, các bản tính, các bản thiết kế, hình đồ hoạ, quảng cáo, hỏi hàng, đơn hàng, hoá đơn, bảng giá, hợp đồng, hình ảnh động, âm thanh... “Thƣơng mại” được hiểu theo nghĩa rộng, bao quát mọi vấn đề nảy sinh từ mọi mối quan hệ mang tính thương mại, dù có hay không có hợp đồng. Các mối quan hệ mang tính thương mại bao gồm, nhưng không giới hạn ở, các giao dịch sau đây: bất cứ giao dịch nào về cung cấp hoặc trao đổi hàng hoá hoặc dịch vụ; đại diện hoặc đại lý thương mại; ủy thác hoa hồng; cho thuê dài hạn; xây dựng các công trình; tư vấn; kỹ thuật công trình; đầu tư 8
cấp vốn; ngân hàng; bảo hiểm; thỏa thuận khai thác hoặc tô nhượng; liên doanh và các hình thức khác về hợp tác công nghiệp hoặc kinh doanh; chuyên chở hàng hoá hay hành khách bằng đường biển, đường không, đường sắt hoặc đường bộ. 2. Quá trình hình thành và phát triển TMĐT 2.1. Lịch sử ra đời và phát triển của Internet: Internet là mạng liên kết các mạng máy tính với nhau. Mặc dù mới thực sự phổ biến từ những năm 1990, Internet đã có lịch sử hình thành từ khá lâu : 1962: J.C.R. Licklider đưa ra ý tưởng kết nối các máy tính với nhau, ý tưởng liên kết các mạng thông tin với nhau đã có từ khoảng năm 1945 khi khả năng hủy diệt của bom nguyên tử đe dọa xóa sổ những trung tâm liên lạc quân sự, việc liên kết các trung tâm với nhau theo mô hình liên mạng sẽ giảm khả năng mất liên lạc toàn bộ các mạng khi một trung tâm bị tấn công. 1965: Mạng gửi các dữ liệu đã được chia nhỏ thành từng packet, đi theo các tuyến đường khác nhau và kết hợp lại tại điểm đến (Donald Dovies); Lawrence G. Roberts đã kết nối một máy tính ở Massachussetts với một máy tính khác ở California qua đường dây điện thoại. 1967: Lawrence G Roberts tiếp tục đề xuất ý tưởng mạng ARPANet (Advanced Research Project Agency Network) tại một hội nghị ở Michigan; Công nghệ chuyển gói tin - packet switching technology đem lại lợi ích to lớn khi nhiều máy tính có thể chia sẻ thông tin với nhau; Phát triển mạng máy tính thử nghiệm của Bộ quốc phòng Mỹ theo ý tưởng ARPANet. 1969: Mạng này được đưa vào hoạt động và là tiền thân của Internet; Internet - liên mạng bắt đầu xuất hiện khi nhiều mạng máy tính được kết nối với nhau. 1972: Thư điện tử bắt đầu được sử dụng (Ray Tomlinson). 9
1973: ARPANet lần đầu tiên được kết nối ra nước ngoài, tới trường đại học London. 1984: Giao thức chuyển gói tin TCP/IP (Transmission Control Protocol và Internet Protocol) trở thành giao thức chuẩn của Internet; hệ thống các tên miền DNS (Domain Name System) ra đời để phân biệt các máy chủ; được chia thành sáu loại chính: - .edu (education) cho lĩnh vực giáo dục - .gov (government) thuộc chính phủ - .mil (miltary) cho lĩnh vực quân sự - .com (commercial) cho lĩnh vực thương mại - .org (organization) cho các tổ chức - .net (network resources) cho các mạng 1990: ARPANET ngừng hoạt động, Internet chuyển sang giai đoạn mới, mọi người đều có thể sử dụng, các doanh nghiệp bắt đầu sử dụng Internet vào mục đích thương mại. 1991: Ngôn ngữ đánh dấu siêu văn bản HTML (HyperText Markup Language) ra đời cùng với giao thức truyền siêu văn bản HTTP (HyperText Transfer Protocol), Internet đã thực sự trở thành cụng cụ đắc lực với hàng loạt các dịch vụ mới. World Wide Web (WWW) ra đời, đem lại cho người dùng khả năng tham chiếu từ một văn bản đến nhiều văn bản khác, chuyển từ cơ sở dữ liệu này sang cơ sở dữ liệu khác với hình thức hấp dẫn và nội dung phong phú. WWW chính là hệ thống các thông điệp dữ liệu được tạo ra, truyền tải, truy cập, chia sẻ... thông qua Internet Internet và Web là công cụ quan trọng nhất của TMĐT, giúp cho TMĐT phát triển và hoạt động hiệu quả. Mạng Internet được sử dụng rộng rãi từ năm 1994, Công ty Netscape tung ra các phần mềm ứng dụng để khai thác thông tin trên Internet vào tháng 5 năm 1995. Công ty IBM giới thiệu các mô hình kinh doanh điện tử năm 1997... Dịch vụ Internet bắt đầu được cung cấp tại Việt Nam chính thức từ năm 1997 10
mở ra cơ hội hình thành và phát triển thương mại điện tử. Năm 2003, thương mại điện tử chính thức được giảng dạy ở một số trường đại học tại Việt Nam. 2.2. Các giai đoạn phát triển của TMĐT: Thương mại điện tử phát triển qua 5 giai đoạn chủ yếu: - Giai đoạn 1: Thông tin Sử dụng máy tính, e-mail, khai thác thông tin trên Web. Giao dịch với khách hàng, nhà cung cấp bằng e-mail. - Giai đoạn 2: Hiện diện qua Website Đăng ký vào các sàn giao dịch, cổng thương mại điện tử. Dịch vụ sau bán, hỗ trợ khách hàng thông qua website và Internet. - Giai đoạn 3: Mạng nội bộ Ứng dụng các phần mềm quản trị doanh nghiệp về tài chính, nhân sự. Chia sẻ thông tin trong doanh nghiệp. - Giai đoạn 4: Tự động hóa giao dịch Tự động hóa các giao dịch thương mại điện tử: nhận và xử lý đơn hàng. Thanh toán điện tử. - Giai đoạn 5: Mạng Extranet – Thƣơng mại điện tử tích hợp cấp độ cao Liên kết hệ thống thông tin của doanh nghiệp với đối tác. Triển khai các hệ thống thông tin tổng thể như ERP, SCM, CRM. 3. Đặc điểm và phân loại TMĐT 3.1. Đặc điểm của thương mại điện tử Thương mại điện tử mang những đặc điểm chủ yếu sau:  Có sự trao đổi hàng hóa, dịch vụ, thông tin và tiền tệ qua mạng máy tính hoặc các phương tiện điện tử khác.  Có khả năng cắt giảm chi phí và nâng cao hiệu quả (tốc độ) đối với các quá trình sản xuất, kinh doanh, hoạt động của hầu hết các tổ chức. 11
 Có thể ứng dụng ngay vào các ngành dịch vụ (chính phủ điện tử, đào tạo trực tuyến, du lịch, tư vấn).  Khi hạ tầng ICT phát triển, nâng cao khả năng liên kết và chia sẻ thông tin giữa doanh nghiệp, nhà cung cấp, nhà phân phối và khách hàng, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất và kinh doanh. Khi đó thương mại điện tử có thể ứng dụng mạnh mẽ trong các lĩnh vực sản xuất công nghiệp.  Có sự phân biệt tương đối giữa Thương mại điện tử và Kinh doanh điện tử: Thương mại điện tử tập trung vào mua bán và trao đổi hàng hóa, dịch vụ, thông tin qua các mạng, các phương tiện điện tử và Internet. Kinh doanh điện tử tập trung vào sự phối hợp các doanh nghiệp, đối tác, khách hàng và tổ chức các hoạt động trong nội bộ doanh nghiệp dựa trên mạng nội bộ. Tuy nhiên ở đây thương mại điện tử được hiểu với nghĩa rộng nhất, vì tên gọi này đã trở nên quen thuộc và được sử dụng rộng rãi tại Việt Nam cũng như các nước trên thế giới.  Sự phát triển của Thương mại điện tử gắn liền và tác động qua lại với sự phát triển của ICT. Nhờ sự phát triển của ICT mà Thương mại điện tử ra đời, tuy nhiên, sự phát triển của Thương mại điện tử cũng thúc đẩy và gợi mở nhiều lĩnh vực của ICT như phần cứng và phần mềm chuyên dùng cho các ứng dụng thương mại điện tử, dịch vụ thanh toán cho thương mại điện tử, đẩy mạnh sản xuất trong lĩnh vực ICT như máy tính, thiết bị viễn thông, thiết bị mạng. 3.2. Phân loại thương mại điện tử Có thể phân loại TMĐT theo các cách như sau: Phân loại theo công nghệ kết nối mạng: Thương mại di động (không dây). Phân loại theo hình thức dịch vụ: Chính phủ điện tử, giáo dục điện tử, tài chính điện tử. 12
Phân loại theo mức độ phối hợp, chia sẻ và sử dụng thông tin qua mạng: Thương mại thông tin, thương mại giao dịch, thương mại cộng tác. Phân loại theo đối tượng tham gia: Chính phủ (G), doanh nghiệp (B), khách hàng cá nhân (C). Cách phân loại thương mại điện tử phổ biến nhất là theo đối tượng tham gia, bao gồm ba chủ thể chính là chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Theo cách phân loại này thương mại điện tử bao gồm các hình thức được thể hiện trong bảng sau: Chính phủ Doanh nghiệp Ngƣời tiêu dùng (Government – G) (Business – B) (Consumer – C) Chính phủ G2G G2B G2C (Government – Ví dụ: Hợp tác giữa Ví dụ: Hải quan Ví dụ: Cung cấp G) các chính phủ điện tử thông tin Doanh nghiệp B2G B2B B2C (Business – B) Ví dụ: Mua sắm của Ví dụ: TMĐT Ví dụ: TMĐT chính phủ Người tiêu C2G C2B: C2C dùng Ví dụ: Thuế thu nhập Ví dụ: So sánh Ví dụ: Đấu giá (Consumer – giá trực tuyến C)  Thƣơng mại điện tử giữa Doanh nghiệp và ngƣời tiêu dùng (B2C): Doanh nghiệp sử dụng các phương tiện điện tử để bán hàng hóa và dịch vụ tới người tiêu dùng; người tiêu dùng thông qua các phương tiện điện tử để lựa chọn, mặc cả, đặt hàng, thanh toán và nhận hàng. Mô hình B2C chủ yếu là mô hình bán lẻ qua mạng như www.Amazon.com, qua đó doanh nghiệp thường thiết lập website, hình thành cơ sở dữ liệu về hàng hóa, dịch vụ, tiến hành các quy trình tiếp thị, quảng cáo và phân phối trực tiếp tới người tiêu dùng. Thương mại điện tử B2C đem lại lợi ích cho cả doanh nghiệp lẫn người 13
tiêu dùng: doanh nghiệp tiết kiệm nhiều chi phí bán hàng do không cần phòng trưng bày hay thuê người giới thiệu bán hàng, chi phí quản lý cũng giảm hơn. Người tiêu dùng sẽ cảm thấy thuận tiện vì không phải tới tận cửa hàng cũng có khả năng lựa chọn và so sánh nhiều mặt hàng cùng một lúc.  Thƣơng mại điện tử giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B) B2B là loại hình giao dịch qua các phương tiện điện tử giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp. Các giao dịch B2B chủ yếu được thực hiện trên các hệ thống ứng dụng Thương mại điện tử như mạng giá trị gia tăng VAN, SCM, các sàn giao dịch Thương mại điện tử B2B (emarketplaces)... Các doanh nghiệp có thể chào hàng, tìm kiếm bạn hàng, đặt hàng, ký kết hợp đồng, thanh toán qua các hệ thống này. Ở mức độ cao, các giao dịch này có thể diễn ra một cách tự động ví dụ như www.alibaba.com. Thương mại điện tử B2B đem lại lợi ích rất thực tế cho các doanh nghiệp, đặc biệt giúp các doanh nghiệp giảm các chi phí về thu thập thông tin tìm hiểu thị trường, quảng cáo, tiếp thị, đàm phán, tăng cường các cơ hội kinh doanh.  Thƣơng mại điện tử giữa doanh nghiệp với cơ quan nhà nƣớc (B2G) Trong mô hình này, Cơ quan nhà nước đóng vai trò như khách hàng và quá trình trao đổi thông tin cũng được tiến hành qua các phương tiện điện tử. Cơ quan nhà nước cũng có thể lập các website, tại đó đăng tải những thông tin về nhu cầu mua hàng của cơ quan mình và tiến hành việc mua sắm hàng hóa, lựa chọn nhà cung cấp trên website. Ví dụ, hải quan điện tử, thuế điện tử, chứng nhận xuất xứ điện tử, đấu thầu điện tử.  Thƣơng mại điện tử giữa ngƣời tiêu dùng với ngƣời tiêu dùng (C2C) Đây là mô hình Thương mại điện tử giữa các cá nhân với nhau. Sự phát triển của các phương tiện điện tử, đặc biệt là Internet làm cho nhiều cá nhân có thể tham gia hoạt động thương mại với tư cách người bán hoặc người mua. 14
Một cá nhân có thể tự thiết lập website để kinh doanh những mặt hàng do mình làm ra hoặc sử dụng một website có sẵn để đấu giá món hàng mình có: ví dụ www.chodientu.com (2005).  Thƣơng mại điện tử giữa Cơ quan nhà nƣớc và cá nhân (G2C) Mô hình G2C chủ yếu đề cập tới các giao dịch mang tính hành chính, tuy nhiên cũng có thể mang những yếu tố của Thương mại điện tử. Ví dụ: hoạt động đóng thuế qua mạng, trả phí đăng ký hồ sơ,... Ngoài những mô hình cơ bản nêu trên, TMĐT cũng có một số mô hình được cấu thành bởi những chủ thể khác và hình thức giao dịch khác:  P2P (Peer-to-Peer): Mô hình TMĐT dựa trên công nghệ chia sẻ dữ liệu trực tiếp giữa những người dùng ngang cấp (Peer-to-Peer Data Transfer). Một số phần mềm P2P thông dụng: Bit Torrent, Ares, Limewire, Emule, Bearshare...  B2E (Business-to-Employees): Mô hình TMĐT cho phép một tổ chức cung cấp dịch vụ, thông tin hoặc sản phẩm đến từng cá nhân làm việc trong tổ chức đó.  E2E (Exchange-to-Exchange): Mô hình TMĐT liên kết nhiều sàn giao dịch với nhau. Đây là mô hình tương tự như B2B nhưng ở quy mô lớn hơn.  M-commerce (Mobile Commerce): Mô hình TMĐT mà các hoạt động và giao dịch diễn ra trong môi trường kết nối không dây (Wireless Environment).  E-learning: Mô hình TMĐT cung cấp dịch vụ đào tạo trực tuyến, được nhiều tổ chức sử dụng để đào tạo và tái đào tạo nhân viên. E-learning cũng thường được triển khai dưới dạng đại học ảo (Virtural University). 15