Khóa luận tốt nghiệp: Xây dựng văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam: thực trạng và giải pháp hoàn thiện

Chia sẻ: Mhvghbn Mhvghbn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

1.362
lượt xem 347
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp: Xây dựng văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam: thực trạng và giải pháp hoàn thiện nêu tổng quan về văn hóa doanh nghiệp, nghiên cứu thực trạng xây dựng văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam. Đề xuất nhằm hoàn thiện công tác xây dựng doanh nghiệp tại Việt Nam trong thời kỳ hội nhập.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Xây dựng văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam: thực trạng và giải pháp hoàn thiện

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH CHUYÊN NGÀNH LUẬT KINH DOANH QUỐC TẾ -------***------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN Sinh viên thực hiện : Hoàng Ngọc Anh Lớp : Anh 1 Khóa : 45 Giáo viên hướng dẫn : ThS. Nguyễn Thị Tuyết Nhung Hà Nội, tháng 05/ 2010
MỤC LỤC DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ BẢNG BIỂU LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VĂN HÓA DOANH NGHIỆP ........................ 3 I. Khái niệm Văn hóa doanh nghiệp ..................................................................... 3 1. Khái niệm Văn hóa .......................................................................................... 3 2. Văn hóa, Văn hóa kinh doanh và Văn hóa doanh nghiệp ................................. 5 3. Khái niệm Văn hóa doanh nghiệp .................................................................... 7 3.1. Văn hóa doanh nghiệp .............................................................................. 7 3.2. Nguồn gốc của Văn hóa doanh nghiệp ..................................................... 8 3.3. Cấu trúc Văn hóa doanh nghiệp .............................................................. 10 II. Vai trò của Văn hóa doanh nghiệp ................................................................ 15 1. Đối với doanh nghiệp .................................................................................... 15 1.1. Tạo nên nét đặc trưng riêng cho doanh nghiệp........................................ 15 1.2. Điều phối, kiểm soát và định hướng hành vi của các thành viên ............. 16 1.3. Tạo động lực làm việc và củng cố lòng trung thành của nhân viên ......... 17 1.4. Giải quyết vấn đề xung đột cá nhân – tập thể.......................................... 17 1.5. Khích lệ khả năng sáng tạo và đổi mới trong doanh nghiệp .................... 18 1.6. Nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp ............................................ 18 2. Đối với xã hội ................................................................................................ 19 III. Sự cần thiết phải xây dựng Văn hóa doanh nghiệp ..................................... 19 IV. Nội dung xây dựng Văn hóa doanh nghiệp .................................................. 20 1. Một số quan điểm chủ đạo khi xây dựng Văn hóa doanh nghiệp .................... 20 2. Các bước xây dựng Văn hóa doanh nghiệp.................................................... 22 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HÓA DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM .......................................................................................................... 29 I. Khái quát về Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam .............................................. 29 1. Sự ra đời và phát triển của Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam ................... 29
2. Các yếu tố ảnh hưởng tới Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam ........................... 31 2.1. Văn hóa dân tộc...................................................................................... 31 2.2. Môi trường kinh doanh ........................................................................... 37 II. Thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam .......................... 40 1. Nhận thức về Văn hóa doanh nghiệp của các doanh nghiệp Việt Nam ........... 40 1.1. Nhận thức về khái niệm Văn hóa doanh nghiệp ...................................... 41 1.2. Nhận thức về vai trò của Văn hóa doanh nghiệp ..................................... 44 2. Thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam ............................. 47 2.1. Mục đích và triết lý kinh doanh .............................................................. 47 2.2. Trình độ nhận thức của lãnh đạo doanh nghiệp ....................................... 50 2.3. Tác phong văn hóa của đội ngũ nhân viên .............................................. 52 2.4. Tình hình tổ chức hoạt động của doanh nghiệp ....................................... 53 2.5. Các giá trị bề nổi của Văn hóa doanh nghiệp .......................................... 58 2.6. Hoạt động giao tiếp của doanh nghiệp đối với xã hội ............................. 61 3. Đánh giá thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam .............. 65 3.1. Điểm mạnh ............................................................................................. 65 3.2. Điểm yếu................................................................................................ 66 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HÓA DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP .................................................................................................... 69 I. Bài học kinh nghiệm từ một số mô hình Văn hóa doanh nghiệp thành công trên thế giới và tại Việt Nam ............................................................................... 69 1. Một số doanh nghiệp thành công trong xây dựng Văn hóa doanh nghiệp ...... 69 1.1. Walt Disney ........................................................................................... 69 1.2. IBM (International Business Machines Corporation) .............................. 72 1.3. Tập đoàn Việt Á ................................................................................... 74 1.4. Công ty cổ phần tập đoàn Vina (Vinagame) ........................................... 76 2. Bài học kinh nghiệm từ các mô hình Văn hóa doanh nghiệp thành công trên thế giới và Việt Nam .............................................................................................. 78 II. Định hƣớng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam .............................. 80
III. Giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện công tác xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam ............................................................................................. 81 1. Giải pháp từ phía Nhà nước .......................................................................... 82 1.1. Tạo môi trường pháp lý thuận lợi và công bằng cho các doanh nghiệp ... 82 1.2. Cải tiến cơ cấu quản lý nhân sự trong cơ quan, doanh nghiệp Nhà nước. 83 1.3. Nâng cao nhận thức về Văn hóa doanh nghiệp ....................................... 84 1.4. Xây dựng các trung tâm tư vấn quản lý .................................................. 85 2. Giải pháp từ phía Doanh nghiệp ................................................................... 85 2.1. Chú trọng xây dựng giá trị cốt lõi cho doanh nghiệp .............................. 85 2.2. Xây dựng mô hình Văn hóa doanh nghiệp tích cực, làm nền tảng cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp ........................................................... 86 2.3. Bản thân nhà lãnh đạo doanh nghiệp cần là một tấm gương về Văn hóa trong doanh nghiệp ....................................................................................... 88 2.4. Nâng cao ý thức về Văn hóa doanh nghiệp cho các thành viên trong doanh nghiệp ........................................................................................................... 88 2.5. Kết hợp các giá trị truyền thống và hiện đại trong xây dựng Văn hóa doanh nghiệp ................................................................................................. 89 2.6. Tăng cường đầu tư vật chất cho xây dựng Văn hóa doanh nghiệp .......... 90 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 93
DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ BẢNG BIỂU Tên Trang Hình 1.1: Các bộ phận cấu thành Văn hóa doanh nghiệp 11 Hình 1.2: Mô hình 11 bước xây dựng Văn hóa doanh nghiệp 23 Bảng 2.1: Nhận thức của các doanh nghiệp Việt Nam về khái niệm Văn hóa doanh nghiệp (năm 2003) 41 Bảng 2.2: Nhận thức của các doanh nghiệp Việt Nam về khái niệm Văn hóa doanh nghiệp (năm 2006) 43 Bảng 2.3: Nhận thức của các doanh nghiệp Việt Nam về vai trò của Văn hóa doanh nghiệp (năm 2003) 45 Bảng 2.4: Nhận thức của các doanh nghiệp Việt Nam về vai trò của Văn hóa doanh nghiệp (năm 2006) 46 Bảng 2.5: Kết quả khảo sát về mục đích kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam 48 Bảng 2.6: Các khó khăn của doanh nghiệp khi xây dựng và phát triển thương hiệu 60
LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đã hơn ba năm kể từ khi Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, điều này đã mở ra cho Việt Nam cơ hội lớn trong việc tiếp cận các thị trường mới, song cũng đem lại những thách thức không nhỏ bởi lúc này mức độ cạnh tranh giữa các doanh nghiệp là vô cùng gay gắt. Đại đa số các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay có quy mô vừa và nhỏ, số doanh nghiệp được gọi là lớn có lẽ chỉ đếm được trên đầu ngón tay, trong đó những doanh nghiệp có tầm cỡ quốc tế thì càng hiếm hoi. Vậy điều gì có thể đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp Việt Nam khi bước ra sân chơi lớn của thế giới? Hơn bao giờ hết các doanh nghiệp hiểu rằng, muốn phát triển không chỉ cần quan tâm đến lợi nhuận thể hiện qua kết quả kinh doanh, mà quan trọng hơn là làm thế nào để các sản phẩm luôn mang đậm dấu ấn bản sắc của doanh nghiệp, làm thế nào để đội ngũ nhân viên phát triển một cách toàn diện, để tinh thần và giá trị doanh nghiệp được ghi nhận và đánh giá cao... Muốn làm được những điều này, nhất thiết các doanh nghiệp ngay từ bây giờ phải thấu hiểu tầm quan trọng mang ý nghĩa sống còn và có những biện pháp xây dựng cho mình nền Văn hóa doanh nghiệp đặc trưng, trên nền tảng bản sắc Văn hóa dân tộc Việt Nam. Hiện nay, Văn hóa doanh nghiệp đang được trao đổi sôi nổi trên các diễn đàn của các doanh nghiệp, các nhà quản lý cũng như trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đã có rất nhiều đề tài, luận án nghiên cứu về Văn hóa doanh nghiệp, nhìn chung đều khẳng định sự cần thiết và tầm quan trọng của nó đối với doanh nghiệp. Tuy nhiên cho đến nay, không chỉ ở Việt Nam mà cả trên thế giới vẫn chưa có khái niệm chính thức về Văn hóa doanh nghiệp, tại sao Văn hóa ấy lại quan trọng và làm thế nào để xây dựng nó vẫn là những vấn đề tranh luận đối với các học giả cũng như các doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp, một khái niệm tưởng mới mà cũng không hoàn toàn mới, là một thách thức đối với bất cứ nhà quản trị doanh nghiệp nào. Trên cơ sở 1
niềm yêu thích đối với một vấn đề liên quan mật thiết đến ngành học của mình, đồng thời mong muốn nghiên cứu nhằm tìm hiểu về thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp trong nước, tác giả đã lựa chọn đề tài khóa luận: “Xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam – Thực trạng và giải pháp hoàn thiện”. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích cơ bản của đề tài nhằm nghiên cứu một cách tương đối hệ thống về Văn hóa doanh nghiệp để làm rõ và khẳng định tầm quan trọng của vấn đề này, đồng thời nắm bắt thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam. Từ đó đưa ra một số kiến nghị đối với Nhà nước trong vai trò hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp, đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác xây dựng Văn hóa doanh nghiệp cho các doanh nghiệp Việt Nam. 3. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được những mục đích nghiên cứu trên, khóa luận được thực hiện dựa trên phương pháp thu thập, tổng hợp và phân tích tài liệu; quan sát, nhận định và khái quát bản chất của vấn đề. Dựa trên những thông tin thu thập được, khóa luận nghiên cứu, nhận xét và xử lý thông tin, từ đó đánh giá vấn đề được nghiên cứu. 4. Phạm vi nghiên cứu Khóa luận nghiên cứu tổng quát về tình hình xây dựng Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam thời kỳ hội nhập, đồng thời tìm hiểu một số tấm gương thành công trong xây dựng Văn hóa doanh nghiệp trên thế giới và tại Việt Nam. 5. Kết cấu khóa luận Ngoài lời mở đầu và kết luận, nội dung khóa luận được chia thành 3 chương, bao gồm: Chương 1: Tổng quan về Văn hóa doanh nghiệp. Chương 2: Thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam. Chương 3: Một số giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện công tác xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam trong thời kỳ hội nhập. 2
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VĂN HÓA DOANH NGHIỆP I. Khái niệm Văn hóa doanh nghiệp 1. Khái niệm Văn hóa Có thể nói những khái niệm như văn hóa gia đình, văn hóa ứng xử, văn hóa tâm linh hay văn hóa làng... được nhắc đến không ít trong cuộc sống hiện nay. Nhắc đến nhiều nhưng không có nghĩa là người ta hiểu nhiều về Văn hóa, bởi những khái niệm có phần trừu tượng từ trước đến giờ vẫn luôn là vấn đề tranh luận nóng hổi trong xã hội. Tuy nhiên, có một điều chắc chắn rằng, phải tìm hiểu về Văn hóa trước thì chúng ta mới có thể hiểu thế nào là Văn hóa doanh nghiệp. Lịch sử phát triển đã chứng minh Văn hoá là yếu tố quan trọng nhất để phân biệt dân tộc này với dân tộc khác, cá thể này với cá thể khác, nhóm người này với nhóm người khác... Văn hoá khẳng định sự phát triển, thể hiện sức mạnh của xã hội và dân tộc mà nó đại diện. Vai trò to lớn của Văn hóa đã được ghi nhận khắp nơi trên thế giới. Chẳng hạn, tại bảo tàng Kabul, Afganistan - một đất nước bị chiến tranh tàn phá liên miên, hàng chục năm nay vẫn luôn khắc dòng chữ “Một dân tộc sống, nếu văn hoá của dân tộc đó sống”. Còn theo Rabin Dranath Tagore, nhà văn Ấn Độ (1861-1941): “trách nhiệm của mỗi dân tộc là thể hiện rõ bản sắc của mình trước thế giới”, ông cho rằng nếu một dân tộc không mang lại cho thế giới điều gì, điều đó thật tệ hại, nó còn xấu hơn sự diệt vong và sẽ không được lịch sử tha thứ. Bản thân vấn đề Văn hóa rất đa dạng và phức tạp, do đó khi nghiên cứu tiếp cận dưới những góc độ khác nhau sẽ dẫn đến nhiều khái niệm khác nhau xung quanh nội dung của Văn hóa. Theo nghĩa gốc của từ, thuật ngữ “Văn hoá” xuất phát từ tiếng La Tinh: “Cultus” có nghĩa là trồng trọt, chăm bón cây cối. Sau đó, từ “Cultus” được mở rộng nghĩa sang lĩnh vực xã hội, hàm ý vun xới tinh thần, giáo dục đào tạo con người theo hướng tốt đẹp hơn. Theo phạm vi nghiên cứu rộng nhất, Văn hóa là tổng thể nói chung những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình tồn tại và phát triển. Các giá trị vật chất có thể kể đến như đền chùa, cảnh quan, di tích lịch sử cũng 3
như các sản phẩm Văn hóa truyền thống, chẳng hạn tranh Đông Hồ, gốm Bát Tràng, áo dài tứ thân… Còn giá trị tinh thần được thể hiện ở các phong tục tập quán, các làn điệu dân ca hay chuẩn mực đạo đức của một dân tộc…Văn hóa có mặt trong tất cả các hoạt động của con người cho dù đó chỉ là những suy tư thầm kín, những cách giao tiếp ứng xử hay những hoạt động kinh tế, chính trị và xã hội… Theo phạm vi nghiên cứu hẹp hơn, Văn hóa là những hoạt động và giá trị tinh thần của con người. Trong phạm vi này, Văn hóa khoa học (toán học, vật lý, hóa học…) và Văn hóa nghệ thuật (điện ảnh, văn học, âm nhạc…) được coi là hai phân hệ chính của hệ thống Văn hóa. Theo phạm vi hẹp hơn nữa, Văn hóa được xem như một ngành – ngành Văn hóa nghệ thuật để phân biệt với các ngành kinh tế - kỹ thuật khác. Cách hiểu này thường kèm theo cách đối xử sai lệch về Văn hóa: coi Văn hóa là lĩnh vực hoạt động đứng ngoài kinh tế, sống được là nhờ trợ cấp của Nhà nước và “ăn theo” nền kinh tế. Các tài liệu nghiên cứu, sách vở, báo chí đã chỉ ra rất nhiều định nghĩa về Văn hóa, đặc biệt phải kể đến ấn phẩm xuất bản năm 1952 “Văn hóa: Đánh giá một cách toàn diện về các khái niệm và định nghĩa” được biên soạn bởi Alfred Kroeber và Clyde Kluckhohn, cuốn sách đã trình bày 164 định nghĩa về Văn hóa. Chắc chắn rằng đến thời điểm hiện tại, con số ấy hẳn phải lớn hơn nhiều. Vậy định nghĩa nào về Văn hóa là phổ biến nhất, được thừa nhận nhiều nhất? Khi nói đến Văn hóa, chắc chắn người ta sẽ nhắc ngay đến định nghĩa ngắn gọn, xúc tích rất nổi tiếng của Édouard Herriot (1872 – 1957), một chính trị gia lỗi lạc người Pháp: “Văn hóa là cái còn lại khi ta quên tất cả, là cái còn thiếu khi ta đã học tất cả”. Như vậy Văn hóa là bản sắc của mỗi cá nhân, mỗi dân tộc, mỗi quốc gia không ai có thể dễ dàng quên được.Tuy nhiên định nghĩa này mới chỉ thể hiện được tầm quan trọng và mức độ bao trùm của Văn hóa mà lại thiếu đi tính cụ thể. Xét về mức độ cụ thể của Văn hóa thì hiện nay, nhiều nhà nghiên cứu xã hội học tán thành định nghĩa về Văn hóa của Tổng giám đốc UNESCO Federico 4
Mayor: “Văn hóa phản ánh và thể hiện một cách tổng quát và sống động mọi mặt của cuộc sống (của mỗi cá nhân và cả cộng đồng) đã diễn ra trong quá khứ cũng như đang diễn ra trong hiện tại, qua hàng bao thế kỷ, nó đã cấu thành một hệ thống các giá trị, truyền thống thẩm mỹ và lối sống mà dựa vào đó từng dân tộc tự khẳng định bản sắc riêng của mình”1. Văn hóa là một vấn đề vừa trừu tượng vừa hữu hình, vừa có tính vững bền lại không ngừng thay đổi. Thống nhất quan niệm về Văn hóa sẽ tạo điều kiện dễ dàng hơn trong việc tiếp cận Văn hóa doanh nghiệp. Qua những tìm hiểu ở trên, có thể rút ra một khái niệm về Văn hóa như sau: “Văn hóa là toàn bộ các giá trị vật chất và giá trị tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình tồn tại và phát triển”. 2. Văn hóa, Văn hóa kinh doanh và Văn hóa doanh nghiệp Một thời gian dài trước đây, trong xã hội tồn tại quan niệm Văn hóa và Kinh doanh là hai lĩnh vực khác biệt, giữa chúng không có mối quan hệ nào cả. Giải thích cho điều này là một lập luận như sau: Văn hóa hướng tới các giá trị của chân - thiện - mỹ, còn Kinh doanh không có mục đích nào khác ngoài lợi nhuận. Tuy nhiên, trong những năm gần đây quan niệm trên không còn phù hợp nữa. Văn hóa không chỉ là thứ phúc lợi tinh thần, là cái đẹp để thưởng thức mà còn có mối quan hệ hữu cơ với Kinh doanh. Văn hóa gắn bó chặt chẽ với các hoạt động sản xuất kinh doanh và dịch vụ, bởi nhân tố chính góp mặt trong cả Văn hóa và Kinh doanh chính là con người. Mỗi cá nhân trong doanh nghiệp đều thuộc một nền Văn hóa dân tộc cụ thể, với một phần tính cách tuân theo các giá trị Văn hóa dân tộc đó. Khi tập hợp thành một nhóm hoạt động vì mục tiêu chung – một doanh nghiệp, thì những cá nhân này sẽ vẫn mang theo những nét nhân cách đó. Tổng hợp những nét nhân cách này sẽ làm nên một phần tính cách của doanh nghiệp, đó là các giá trị Văn hóa dân tộc không thể phủ nhận được. Do đó, bản thân Văn hóa doanh nghiệp là một nền tiểu văn hóa nằm trong Văn hóa dân tộc. 1 Nguyễn Hoàng Ánh (2003), Giải pháp xây dựng Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam trong điều kiện hội nhập khu vực và thế giới, Đề tài Nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Đại học Ngoại Thương, Hà Nội. 5
Thuật ngữ Văn hóa kinh doanh xuất hiện trước thuật ngữ Văn hóa doanh nghiệp, khoảng thập kỷ 90 của thế kỷ trước. Tuy nhiên cho đến bây giờ vẫn còn tồn tại sự nhầm lẫn giữa hai khái niệm này. Sự nhầm lẫn này bắt nguồn từ việc không phân biệt rõ ràng về cấp độ của Văn hóa kinh doanh và Văn hóa doanh nghiệp. Một số nhà nghiên cứu coi chủ thể của Văn hóa kinh doanh chính là các doanh nghiệp, do đó Văn hóa kinh doanh chính là Văn hóa doanh nghiệp. Cách hiểu này chủ yếu được các nhà nghiên cứu về quản trị kinh doanh chấp nhận, xuất phát từ quan niệm coi kinh doanh là hoạt động đặc thù của doanh nghiệp. Tuy nhiên cách hiểu này có phần hạn hẹp, vì mặc dù doanh nghiệp là chủ thể chính của mọi hoạt động kinh doanh, nhưng kinh doanh cũng là một hoạt động phổ biến, liên quan mật thiết đến mọi thành viên trong xã hội. Nếu thiếu sự tham gia của các thành viên xã hội khác, chẳng hạn sự quản lý của Nhà nước, sự hưởng ứng của người tiêu dùng… thì hoạt động kinh doanh của một doanh nghiệp khó có thể thành công. Xuất phát từ quan niệm “Kinh doanh là hoạt động liên quan đến mọi thành viên trong xã hội”, một số nhà nghiên cứu khác lại coi Văn hóa kinh doanh là một phạm trù ở tầm cỡ quốc gia, do đó Văn hóa doanh nghiệp chỉ là một bộ phận của Văn hóa kinh doanh. Cách hiểu này ngày càng được chấp nhận rộng rãi trong xã hội. Theo đó, Văn hóa kinh doanh thể hiện phong cách kinh doanh của một dân tộc, nó bao gồm các nhân tố rút ra từ Văn hóa dân tộc, được các thành viên trong xã hội vận dụng vào hoạt động kinh doanh của mình (thói quen xem ngày giờ tốt của người Trung Quốc...), và cả những giá trị triết lý mà các thành viên này tạo ra trong quá trình kinh doanh (chẳng hạn như sự coi trọng thành công ở người Mỹ...) Cách hiểu thứ hai coi Văn hóa kinh doanh và Văn hóa doanh nghiệp là hai khái niệm tách biệt, giúp chúng ta dễ dàng hơn trong việc tiếp cận Văn hóa doanh nghiệp. Có thể nói Văn hóa doanh nghiệp là một phạm trù liên quan mật thiết tới doanh nghiệp và Văn hóa kinh doanh của một nền kinh tế. Hay nói cách khác, Văn hóa doanh nghiệp chính là sự thể hiện của Văn hóa kinh doanh ở mức độ công ty, do đó cũng có thể coi nó là một bộ phận của Văn hóa kinh doanh. 6
3. Khái niệm Văn hóa doanh nghiệp 3.1. Văn hóa doanh nghiệp Một đất nước sẽ không phát triển và dẫn đến suy vong nếu không bảo tồn được nền văn hóa truyền thống dân tộc. Một gia đình sẽ không thể hạnh phúc và hưng thịnh nếu không có gia phong - một lĩnh vực thuộc văn hóa gia đình. Cũng như vậy, một doanh nghiệp sẽ không bảo vệ được sự nghiệp của mình nếu không có một nền văn hóa đặc thù của ngành nghề gọi là Văn hóa doanh nghiệp. Vậy Văn hóa doanh nghiệp là gì? Đây là một câu hỏi lớn đối với các học giả cũng như các doanh nghiệp. Nhìn chung các quan điểm đều khẳng định Văn hóa doanh nghiệp rất quan trọng, nhưng thực tế lại có nhiều cách hiểu hoàn toàn khác nhau về vấn đề ấy. Văn hoá doanh nghiệp là văn hoá của một tổ chức vì vậy nó không đơn thuần là văn hoá giao tiếp hay Văn hoá kinh doanh như cách nghĩ thông thường. Văn hoá doanh nghiệp không phải là những khẩu hiệu của ban lãnh đạo được treo trước cổng, trên hành lang hay trong phòng họp, đó chỉ là ý muốn, ý tưởng. Những điều doanh nghiệp mong muốn có thể rất khác với những giá trị, niềm tin, chuẩn mực được thể hiện trong thực tế và trong các hành vi của mỗi thành viên doanh nghiệp. “Doanh nghiệp của chúng ta thực sự là gì?” khác với “Chúng ta muốn doanh nghiệp mình như thế nào?”. Là một bộ phận của Văn hóa kinh doanh và Văn hóa xã hội như đã được phân tích ở mục 2, Văn hóa doanh nghiệp cũng có rất nhiều cách hiểu. Ông Georges de Saite Marie - chuyên gia người Pháp về doanh nghiệp vừa và nhỏ, đã đưa ra một định nghĩa như sau: “Văn hóa doanh nghiệp là tổng hợp các giá trị, các biểu tượng, huyền thoại, nghi thức, các điều cấm kị, các quan điểm triết học và đạo đức tạo thành nền móng sâu xa của doanh nghiệp”2. Có thể thấy định nghĩa này mới chỉ tóm gọn những nhân tố cấu thành Văn hóa doanh nghiệp chứ chưa đề cập đến mối quan hệ qua lại bên trong doanh nghiệp. 2 PGS. TS. Dương Thị Liễu (2008), Giáo trình Văn hóa kinh doanh, Đại học Kinh tế quốc dân, Hà Nội 7
Một số quan niệm khác thì cho rằng cách đơn giản nhất khi nghĩ về Văn hóa doanh nghiệp đó là một trường năng lượng quyết định cách tư duy, hành động và quan sát thế giới xung quanh của các thành viên trong doanh nghiệp. Ban đầu, phần nhiều các giá trị Văn hóa doanh nghiệp được thể hiện thông qua các nguyên tắc, quy định có tính chất bắt buộc, nhưng một khi đã được chấp nhận rộng rãi thì chúng lại trở thành những giá trị, chuẩn mực và nguyên tắc bất thành văn chi phối hành vi của mọi thành viên trong doanh nghiệp. Khi đó, Văn hóa doanh nghiệp đóng vai trò như một “hệ điều hành” có tác động điều chỉnh từ các hoạt động thường nhật, sự phối hợp giữa các cá nhân, các bộ phận cho đến việc hoạch định cơ cấu tổ chức hay lựa chọn chiến lược hoạt động... của mỗi doanh nghiệp. Cho đến nay chưa có một định nghĩa nào về Văn hóa doanh nghiệp được chính thức công nhận, nhưng có một định nghĩa khá phổ biến là định nghĩa của chuyên gia người Mỹ Edgar H. Schein: "Văn hóa doanh nghiệp là tổng thể những thủ pháp và quy tắc mà các thành viên của doanh nghiệp thu nhận được trong quá trình giải quyết vấn đề thích ứng bên ngoài và thống nhất bên trong doanh nghiệp”3. Những quy tắc và thủ pháp này là yếu tố khởi nguồn trong việc các nhân viên lựa chọn phương thức hành động, phân tích và ra quyết định thích hợp. Các thành viên của doanh nghiệp không đắn đo suy nghĩ về ý nghĩa của những quy tắc và thủ pháp ấy, mà coi chúng là đúng đắn ngay từ đầu. Nói tóm lại, dù được định nghĩa bằng nhiều cách khác nhau tại các thời điểm khác nhau, nhưng có thể thống nhất một định nghĩa về Văn hóa doanh nghiệp như sau: “Văn hóa doanh nghiệp chính là hệ thống các giá trị, quan niệm và nguyên tắc hành vi được chia sẻ bên trong doanh nghiệp, chi phối tình cảm, nếp suy nghĩ và cách thức hành động của các thành viên trong quá trình theo đuổi và thực hiện những mục tiêu chung, tạo nên bản sắc riêng của mỗi doanh nghiệp”. 3.2. Nguồn gốc của Văn hóa doanh nghiệp Văn hóa doanh nghiệp được hình thành từ ba nguồn chính: 3 Nguyễn Hoàng Ánh (2003), Giải pháp xây dựng Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam trong điều kiện hội nhập khu vực và thế giới, Đề tài NCKH cấp Bộ, Đại học Ngoại Thương, Hà Nội, tr17. 8
a. Niềm tin, giá trị và quan niệm của sáng lập viên và lãnh đạo doanh nghiệp Sáng lập viên là người ghi dấu ấn đậm nét nhất lên Văn hóa doanh nghiệp, đồng thời tạo nên nét đặc thù của Văn hóa doanh nghiệp. Xét từ một khía cạnh nào đó, doanh nghiệp cũng giống như con người, thời kỳ đầu mới thành lập là khoảng thời gian hình thành nhân cách. Trong thời kỳ này, người sáng lập có nhiệm vụ lựa chọn hướng đi, môi trường hoạt động mà các thành viên sẽ tham gia vào doanh nghiệp... Những sự lựa chọn này tất yếu sẽ phản ánh kinh nghiệm, tài năng, cá tính và triết lý riêng của bản thân các sáng lập viên, có tác động không nhỏ trong việc kiểm soát hành vi của nhân viên. Một ví dụ như tập đoàn công nghệ thông tin nổi tiếng HP (Hewlett & Packard), các nhà sáng lập đóng một vai trò quan trọng trong việc xác lập tư tưởng, cách làm việc cũng như hành vi của mọi thành viên trong tổ chức. Nhà sáng lập Bill Hewlett đã nói về người bạn thân David Packard khi Packard qua đời năm 1996 như sau: “Di sản to lớn nhất ông để lại cho chúng ta là một bộ các quy tắc về đạo đức công ty, được biết đến với cái tên Đường lối HP” 4. Nhà lãnh đạo không chỉ là người quyết định cơ cấu tổ chức và công nghệ của doanh nghiệp mà còn là người sáng tạo ra các biểu tượng, các ý thức hệ, ngôn ngữ, niềm tin, nghi lễ và huyền thoại... của doanh nghiệp. Qua quá trình xây dựng và quản lý doanh nghiệp, hệ tư tưởng và tính cách của nhà lãnh đạo sẽ được phản chiếu lên Văn hóa doanh nghiệp. b. Kinh nghiệm học hỏi được của các thành viên doanh nghiệp trong quá trình phát triển Có những giá trị Văn hóa doanh nghiệp không phải do sáng lập viên hay nhà lãnh đạo tạo ra mà là do tập thể nhân viên trong doanh nghiệp tạo dựng nên, hay còn gọi là những kinh nghiệm học hỏi được. Hình thức của những giá trị học hỏi được thường rất phong phú, phổ biến là: những kinh nghiệm tập thể của doanh nghiệp (kinh nghiệm có được khi xử lý những vấn đề chung bao gồm kinh nghiệm về giao dịch với khách hàng hay kinh nghiệm khi ứng phó với sự thay đổi...); những giá trị học hỏi được từ các doanh nghiệp khác (kết quả của quá trình nghiên cứu thị 4 Jim Collins and Jerry I. Porras (1997), Build to last, Curtis Brown Ltd. 9
trường và đối thủ cạnh tranh, của chương trình giao lưu giữa các doanh nghiệp...); các giá trị văn hóa được tiếp nhận trong quá trình giao lưu với nền văn hóa khác (thông qua việc gửi nhân viên tham dự những khóa đào tạo ở nước ngoài) hay là những xu hướng và trào lưu xã hội... c. Niềm tin và những giá trị của các thành viên mới và lãnh đạo mới Không chỉ người sáng lập, nhân viên cũ mà thậm chí các nhân viên mới hay nhà lãnh đạo mới cũng góp phần hình thành Văn hóa doanh nghiệp. Cấu trúc Văn hóa doanh nghiệp bao gồm những thực thể hữu hình và những giá trị quan điểm, nguyên tắc mang tính ổn định tương đối, vì thế bất cứ giá trị mong muốn nào mà lãnh đạo mới muốn đưa vào đều là nguồn gốc làm nên Văn hóa doanh nghiệp. 3.3. Cấu trúc Văn hóa doanh nghiệp Có nhiều cách để phân chia Văn hóa doanh nghiệp thành các yếu tố khác nhau như vật thể, phi vật thể, các giá trị… Nhưng cách phân chia nổi tiếng và được thừa nhận, áp dụng nhiều nhất là cách của Edgar H. Schein. Có thể dễ dàng bắt gặp mô hình các lớp Văn hóa doanh nghiệp của ông trong rất nhiều công trình nghiên cứu về Văn hóa doanh nghiệp. Ông có một cách tiếp cận độc đáo đi từ hiện tượng đến bản chất của một nền văn hóa, giúp chúng ta có thể hiểu một cách đầy đủ và sâu sắc những bộ phận cấu thành văn hóa đó. Ông đã chia Văn hóa doanh nghiệp thành ba lớp, mà dựa vào đó ta có thể vẽ được một sơ đồ lớp cắt như sau. 10
Hình 1.1: Các bộ phận cấu thành Văn hóa doanh nghiệp Đi từ ngoài vào trong, yếu tố đầu tiên của Văn hóa doanh nghiệp là những giá trị và cấu trúc hữu hình dễ dàng quan sát được. a. Những giá trị và cấu trúc hữu hình của doanh nghiệp: Giá trị hữu hình của Văn hóa doanh nghiệp là những đặc điểm nhìn thấy và nghe thấy được về doanh nghiệp đó, là tất cả những gì thể hiện trên bề nổi của doanh nghiệp. Những nét đặc trưng hữu hình này bao gồm: - Kiến trúc, cách bài trí, công nghệ, sản phẩm: Đây là một đặc điểm nhận dạng nổi bật của doanh nghiệp. Cách bài trí đặc trưng, kiến trúc ấn tượng của doanh nghiệp thể hiện tư tưởng của nhà lãnh đạo, trình độ thẩm mỹ, và cả năng lực tài chính của doanh nghiệp đó. Người ta có thể dễ dàng nhận ra những hiệu ăn nhanh của McDonald’s qua kiến trúc bề ngoài đặc trưng, phong cách bố trí nội thất của hãng trong sự kết hợp giữa màu vàng tươi, màu đỏ và màu xanh rêu. Đây cũng là một cách để doanh nghiệp khẳng định uy thế trước đối thủ, khắc ghi hình ảnh của mình trong tâm trí đối tác và khách hàng. 11
- Thƣơng hiệu, lô gô, khẩu hiệu và các tài liệu quảng cáo khác của doanh nghiệp: Thương hiệu tạo dựng hình ảnh doanh nghiệp và sản phẩm trong tâm trí khách hàng. Một thương hiệu khi đã được chấp nhận, nó sẽ mang lại cho doanh nghiệp những lợi ích đích thực, những lợi thế rõ rệt trên thương trường. Đó là khả năng tiếp cận thị trường một cách dễ dàng hơn, sâu rộng hơn, ngay cả khi đó là một chủng loại hàng hóa mới. Lô gô có tác dụng làm cho thương hiệu của doanh nghiệp nổi bật và ấn tượng hơn, tạo ra sự nhận biết rất mạnh bằng thị giác, nhờ đó có thể được ghi nhớ lâu hơn trong tâm trí đối tác và khách hàng. Chẳng hạn như hình vẽ quả táo khuyết một góc sẽ được tiếp nhận dễ dàng và nhanh hơn dòng chữ Apple. - Cơ cấu tổ chức phòng ban của doanh nghiệp: Cơ cấu tổ chức phòng ban là khác nhau ở mỗi công ty. Nó phụ thuộc vào ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp, đặc tính của sản phẩm mà doanh nghiệp đó cung cấp, phụ thuộc vào tính chất của khách hàng và rất nhiều yếu tố khác. Việc tổ chức phòng ban một cách hợp lý sẽ có ảnh hưởng tích cực tới tinh thần làm việc và trách nhiệm của tập thể cán bộ công nhân viên đối với công ty. - Các văn bản ấn định nguyên tắc hoạt động của doanh nghiệp: Tập hợp các văn bản này có thể là các giấy tờ xác nhận quyền hoạt động kinh doanh, xác định rõ lĩnh vực hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, cũng có thể là văn bản quy định và điều chỉnh hoạt động trong nội bộ doanh nghiệp, quy định chế độ lao động, khen thưởng hoặc kỷ luật đối với mọi thành viên trong công ty. - Ngôn ngữ, trang phục, xe cộ, chức danh, cách biểu lộ cảm xúc, ứng xử của đội ngũ nhân viên: Đây là những yếu tố thể hiện một cách trực tiếp tới khách hàng về nền văn hóa trong nội bộ doanh nghiệp đó. Phong thái ứng xử, cách biểu lộ cảm xúc của đội ngũ nhân viên đóng vai trò quan trọng trong việc dành cảm tình và sự gắn bó lâu dài của khách hàng. Các yếu tố khác như ngôn ngữ, trang phục giúp xây dựng hình tượng về mặt bằng văn hóa chung của doanh nghiệp đó. - Những huyền thoại về doanh nghiệp: Những câu chuyện huyền thoại về doanh nghiệp được lưu truyền qua các thế hệ thành viên bằng cách kể lại. Những 12
huyền thoại đó giúp xây dựng niềm tin trong lòng các thành viên vào sức mạnh của doanh nghiệp. - Lễ nghi, lễ kỷ niệm và lễ hội hàng năm: Đây là những hoạt động không thể thiếu để bồi đắp niềm tin cho mọi người vào sức mạnh của doanh nghiệp. Các lễ kỷ niệm sẽ làm tôn vinh những giá trị Văn hóa doanh nghiệp. Những sự kiện này thường được tổ chức công khai và đều đặn hàng năm, có tác dụng nhắc nhở cho các thành viên về truyền thống của doanh nghiệp. b. Các giá trị được chấp nhận Mục đích, chiến lược kinh doanh và triết lý kinh doanh của doanh nghiệp sẽ định hướng cho mọi kế hoạch và hoạt động của tập thể nhân viên. Đó cũng chính là những giá trị được tuyên bố rộng rãi ra công chúng và là một bộ phận của những giá trị Văn hóa doanh nghiệp. - Mục đích kinh doanh giải thích nguyên nhân tồn tại và hoạt động của doanh nghiệp: Hoạt động vì cái gì? Hoạt động vì ai? Hoạt động nhằm mục đích cuối cùng là gì? Việc xác định đúng mục đích kinh doanh có vai trò quyết định tới sự tồn tại của doanh nghiệp, vì dựa vào đó doanh nghiệp có thể định hướng sử dụng tối ưu nhất các nguồn lực, tạo cơ sở cho việc xác lập những mục tiêu ngắn và dài hạn. - Chiến lƣợc kinh doanh là những kế hoạch hành động được cụ thể hóa. Chiến lược kinh doanh được xây dựng bài bản và hợp lý sẽ giúp tập hợp các nguồn lực thành sức mạnh thống nhất để đạt được mục đích kinh doanh đề ra. - Triết lý kinh doanh: Tiến sĩ Đỗ Minh Cương đã đưa ra định nghĩa như sau: “Triết lý kinh doanh là những tư tưởng triết học phản ánh thực tiễn kinh doanh thông qua con đường trải nghiệm, suy ngẫm và khái quát hóa của các chủ thể kinh doanh”5. Các nhà sáng lập và lãnh đạo doanh nghiệp sẽ có vai trò quyết định đối với việc tạo lập một triết lý kinh doanh. Nhưng nó chỉ thực sự là triết lý kinh doanh chung của doanh nghiệp khi được toàn thể cán bộ công nhân viên tự nguyện và tự giác chấp nhận. Muốn vậy thì triết lý kinh doanh trước hết phải được xây dựng và 5 TS. Đỗ Minh Cương (2001), Văn hóa kinh doanh và triết lý kinh doanh, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 13
hoàn thiện một cách công khai, dân chủ và mở rộng. Tất cả mọi người có thể tham gia thảo luận để xây dựng nó. Không chỉ có vậy, triết lý kinh doanh phải đảm bảo được lợi ích của tầng lớp người lao động chứ không chỉ lợi ích của chủ doanh nghiệp. Nó phải làm cho mọi người tin rằng lợi ích mà họ thu được sẽ tỷ lệ thuận với sự đóng góp của họ với công ty, và từ đó, công ty sẽ có một tương lai lâu dài và bền vững. “Những giá trị được tuyên bố” có vai trò định hướng hoạt động cho các thành viên trong doanh nghiệp theo những mục tiêu cụ thể và chính xác. Ví dụ như mục tiêu kinh doanh mà doanh nghiệp đề ra năm nay là đạt được doanh số gấp đôi năm ngoái, khi đó các thành viên trong doanh nghiệp sẽ đề ra chiến lược kinh doanh cụ thể để đạt được mục tiêu đó. Rồi trong quá trình hoạt động thực tế, trong từng tình huống cụ thể, mỗi cá nhân trong doanh nghiệp sẽ có những cách đối phó và ứng xử sao cho phù hợp với chiến lược kinh doanh đã đề ra. c. Những quan niệm nền tảng Những quan niệm nền tảng, hay cũng được gọi là giá trị cốt lõi, là tầng sâu nhất của Văn hóa doanh nghiệp. Giá trị cốt lõi chính là những nguyên lý chủ chốt và lâu dài, mang tính dẫn đường và bất biến mặc cho điều kiện thị trường có thay đổi thế nào đi nữa. Đó chính là niềm tin, là nhận thức, là suy nghĩ được hình thành và tồn tại trong một thời gian dài, trở thành mặc nhiên và ăn sâu vào tiềm thức của mỗi thành viên; từ đó góp phần điều chỉnh hành vi của tất cả các thành viên trong doanh nghiệp. Chẳng hạn, Bill Hewlett và David Packard (những nhà sáng lập tập đoàn HP) có quan điểm tôn trọng cá nhân nhưng điều đó không xuất phát từ bất cứ sách vở hay học thuyết nào, mà là niềm tin của chính bản thân họ. Hay như William Procter và James Gamble (tập đoàn P&G) không chỉ xem “chất lượng tuyệt hảo” đơn thuần là một chiến lược kinh doanh, mà họ coi đó là một tín điều thiêng liêng, một giá trị cốt lõi trong hơn 150 năm lịch sử công ty. Giá trị cốt lõi có thể được thể hiện bằng nhiều cách, song chúng luôn đơn giản, rõ ràng, thẳng thắn và đầy sức mạnh. Ở Wal – Mart, Sam Walton đã nói về giá trị cốt lõi của công ty mình như sau: “Chúng tôi đặt khách hàng lên trên hết. Nếu 14
bạn không phục vụ khách hàng hoặc hỗ trợ cho những ai phục vụ khách hàng, thì bạn không phải là người chúng tôi cần”. Một trường hợp khác, James Gamble thì phát biểu đơn giản và tao nhã về giá trị cốt lõi của công ty P&G là: “Nếu bạn không làm ra được một sản phẩm có chất lượng tốt, hãy làm lại sản phẩm đó dù vất vả đến thế nào đi nữa”. Mỗi doanh nghiệp nhìn chung chỉ có vài giá trị cốt lõi, bởi đây là những giá trị hết sức cơ bản và ít khi thay đổi, giá trị cốt lõi luôn trường tồn qua các giai đoạn thăng trầm của mỗi doanh nghiệp. Mối quan hệ chặt chẽ giữa ba tầng lớp trên đã tạo nên Văn hóa doanh nghiệp. Để xây dựng được nền văn hóa phong phú và lâu bền thì nhà lãnh đạo là người đặt nền móng và xác định bước đi ban đầu, trên cơ sở đó xây dựng các chính sách và hành động cụ thể. Các giá trị cốt lõi như niềm tin phải luôn đi trước chính sách, thực hành và mục tiêu. Tuy nhiên không phải tất cả, mà chỉ một số ít doanh nghiệp lớn khởi nghiệp với một tư tưởng cốt lõi rõ ràng. Còn đa phần các doanh nghiệp chỉ hình thành tư tưởng của mình sau khi đã trải qua giai đoạn thành lập và phát triển đầu tiên. Toàn thể cán bộ công nhân viên sẽ là những người tham gia đóng góp những viên gạch xây dựng xuyên suốt chặng đường tồn tại của doanh nghiệp đó, trải qua những thử thách, thành công, thất bại, để rồi chắt lọc được những giá trị văn hóa cốt lõi đích thực làm kim chỉ nam cho mọi hoạt động của doanh nghiệp. II. Vai trò của Văn hóa doanh nghiệp 1. Đối với doanh nghiệp 1.1. Văn hóa doanh nghiệp tạo nên nét đặc trưng riêng cho doanh nghiệp, giúp phân biệt với các doanh nghiệp khác. Khi mới thành lập, doanh nghiệp chưa thể có một nền văn hóa ổn định, chưa có bản sắc văn hóa riêng. Qua một quá trình hoạt động lâu dài, trải qua những thành công, thất bại, đấu tranh và xây dựng, các yếu tố của văn hóa sẽ được hình thành, chắt lọc để rồi tồn tại thành một hệ thống, tạo ra đường lối kinh doanh riêng của doanh nghiệp đó, giúp phân biệt nó với các doanh nghiệp và tổ chức xã hội khác. 15