Kiểm toán hoạt động lĩnh vực môi trường - kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Kieåm toaùn hoaït ñoäng lónh vöïc<br /> moâi tröôøng - Kinh nghieäm quoác teá vaø<br /> baøi hoïc cho Vieät Nam<br /> DIỆU THÚY<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> K<br /> iểm toán hoạt động lĩnh vực môi trường ở Australia, Canada và Ấn Độ được tiến hành<br /> nghiên cứu như một phần trong luận án tiến sỹ của Đại học Quốc gia Australia. Các vấn<br /> đề khác cũng được đề cập trong luận án này là phân tích xu hướng toàn cầu và điều tra về<br /> thực trạng hiện nay về kiểm toán hoạt động lĩnh vực môi trường. Qua việc xem xét sơ bộ<br /> thẩm quyền và bộ máy tổ chức của SAI Australia, Canada và Ấn Độ cùng các phương pháp nghiên cứu,<br /> bài viết cung cấp một kết quả tổng quan và các vấn đề đặt ra. Từ đó, rút ra các bài học kinh nghiệm cho<br /> KTNN Việt Nam.<br /> Từ khóa: Kiểm toán hoạt động lĩnh vực môi trường<br /> Environmental performance auditing - international experiences and lessons for Vietnam<br /> Environmental performance auditing in Australia, Canada and India was studied as part of a<br /> three-component doctoral research. Other components included a global trend analysis and an investigation<br /> of current practices in environmental performance audit. Following a brief examination of the mandate and<br /> institutionl arrangements of the Surpreme Audit Institutions (SAIs) of Australia, Canada and India and the<br /> methodology, this article provides an overview of results and emerging issues.<br /> Key word: Environmental performance auditing<br /> <br /> 1. Nghiên cứu kinh nghiệm của SAI Australia, này cũng có một số điểm khác biệt đáng lưu ý. Trừ<br /> Canada và Ấn Độ một số ít ngoại lệ, SAI Canada và Australia chỉ có<br /> 1.1 Thẩm quyền và bộ máy tổ chức quyền hạn ở cấp Trung ương còn SAI Ấn Độ có<br /> quyền thực thi ở cả ba cấp chính quyền.<br /> Cùng thừa hưởng những di sản nhất định từ<br /> Anh Quốc, SAI Australia, Canada và Ấn Độ có Không giống với SAI Australia và Ấn Độ, SAI<br /> nhiều điểm tương đồng. Đây đều là các cơ quan Canada được ủy thác đặc biệt để tiến hành kiểm<br /> hoạt động độc lập, chỉ tuân theo pháp luật – không toán các vấn đề về môi trường. Ủy viên Ủy ban<br /> chịu sự chỉ đạo của bất kỳ đơn vị và cá nhân bên Môi trường và phát triển bền vững, cùng nhóm<br /> ngoài nào khi lựa chọn chủ đề và phương pháp công tác được chỉ định thuộc SAI Canada sẽ<br /> kiểm toán hoạt động; họ có đầy đủ quyền hạn để đảm nhận nhiệm vụ này. Bộ máy tổ chức của 3<br /> yêu cầu đơn vị được kiểm toán cung cấp các bằng SAI phản ánh sự ủy nhiệm tương ứng. Với SAI<br /> chứng và tài liệu kiểm toán liên quan. Thông qua Australia (1 văn phòng và 350 nhân viên) và SAI<br /> các báo cáo công hoặc các ủy ban liên quan, họ tiến Canada (5 văn phòng và 600 nhân viên) chỉ có ít<br /> hành thông báo phát hiện kiểm toán cho Quốc hội văn phòng và nguồn lực vừa phải thì SAI Ấn Độ<br /> và hỗ trợ trách nhiệm giải trình của các cơ quan lại có quy mô khá lớn với 48000 nhân viên hoạt<br /> hành pháp của Chính phủ. Tuy nhiên, ba cơ quan động ở 141 văn phòng.<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 116 - tháng 6/2017 61<br /> KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI<br /> <br /> 1.2 Phương pháp nghiên cứu Mặc dầu có những khác biệt, cả ba SAI đều là<br /> những SAI có kinh nghiệm thực hành đáng chú<br /> Việc nghiên cứu tìm hiểu về 3 SAI bao gồm các<br /> ý trong việc lập kế hoạch và tiến hành kiểm toán<br /> đạo luật, Chuẩn mực kiểm toán hoạt động, sổ tay<br /> hoạt động. Ví dụ như SAI Australia đã xuất bản<br /> và hướng dẫn cũng như báo cáo kiểm toán kết quả<br /> cuốn sách xanh “blue book”, chương trình tổng<br /> hoạt động môi trường (22 báo cáo của Australia, 30<br /> thể công tác kiểm toán hàng năm, được thông báo<br /> báo cáo của Canada và 20 báo cáo của Ấn Độ, tổng<br /> trên website nhằm cung cấp thông tin cho tất cả<br /> cộng 72 báo cáo) trong khoảng thời gian 5 năm từ<br /> các bên quan tâm bao gồm cả công chúng, tạo cơ<br /> 2010 – 2014. Đóng góp chính của kiểm toán hoạt<br /> hội để các bên liên quan đóng góp vào mỗi cuộc<br /> động như mục tiêu và tiêu chí kiểm toán, phương<br /> kiểm toán hoạt động. SAI Canada ban hành một<br /> pháp thu thập bằng chứng, luận chứng và báo cáo<br /> cuốn sổ tay “Hướng dẫn kiểm toán 3e lần thứ 4”<br /> kiểm toán cùng với kiến nghị kiểm toán được ghi<br /> để tập hợp các vấn đề về môi trường trong tất cả<br /> nhận và phân tích. Tác giả tiến hành quan sát nội<br /> các cuộc kiểm toán hoạt động. SAI Ấn Độ phát<br /> dung phân tích đưa ra theo mẫu “cái gì” và so sánh<br /> với các yêu cầu liên quan của các chuẩn mực, sổ tay hành “Hướng dẫn về kiểm toán môi trường và<br /> và hướng dẫn theo mẫu “cần như thế nào”. biến đổi khí hậu” để đảm bảo hoạt động kiểm<br /> toán môi trường hiệu quả hơn.<br /> 1.3 Kết quả và thảo luận<br /> Báo cáo kiểm toán: Các vấn đề cần lưu ý<br /> Kế hoạch kiểm toán và chuẩn mực kiểm soát chất<br /> lượng - mẫu thực hành tốt Có thể xem như là sản phẩm cuối cùng của<br /> cuộc kiểm toán hoạt động, chất lượng của báo cáo<br /> Kế hoạch kiểm toán của cả 3 SAI và hệ thống kiểm toán xác định một cách rộng rãi sự tin cậy<br /> quản lý chất lượng đều được xem khá là tương và uy tín của các SAI trong mắt Quốc hội và công<br /> đồng hoặc tương xứng nhưng cần được cải thiện. chúng. Do đó, các SAI rất quan tâm đến việc trình<br /> Chuẩn mực (và sổ tay) kiểm toán hoạt động bày báo cáo kiểm toán và có xu hướng chỉ rõ các<br /> của Australia và Canada là bắt buộc trong khi của yêu cầu liên quan trong chuẩn mực/hướng dẫn của<br /> Ấn Độ chỉ mang tính tham khảo. Tương tự như mình. Các SAI được hy vọng sẽ bám sát các chuẩn<br /> vậy, chuẩn mực báo cáo kiểm toán của Australia và mực và cung cấp báo cáo kiểm toán nhất quán với<br /> Canada mang tính quy tắc so với chuẩn mực báo các tham số cơ bản như mục tiêu kiểm toán, tiêu<br /> cáo kiểm toán của Ấn Độ ít khi đề ra yêu cầu nội chí kiểm toán và có sự tương đồng giữa mục tiêu và<br /> dung nào. kết luận kiểm toán.<br /> <br /> Cả ba SAI đều sử dụng biện pháp phân tích dựa Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng<br /> trên rủi ro và kế hoạch chiến lược dài hạn để lựa được tuân theo. Theo như trong báo cáo kiểm toán<br /> chọn chủ đề kiểm toán hoạt động. “Blue book” của của ba SAI cho thấy có sự khác biệt. Ví dụ, sự tương<br /> Australia và “one pass planning” của Canada khá là đồng giữa mục tiêu và kết luận kiểm toán được<br /> giống nhau khi mà họ đều đưa ra các danh mục chủ tính toán trên cơ sở sử dụng chỉ số trên cơ sở quy<br /> đề kiểm toán hoạt động tiềm năng được xem xét tắc thay đổi từ 0 – không tuân thủ và 1 – tuân thủ<br /> hàng năm. Ở một hướng tiếp cận khác, kế hoạch hoàn hảo. Chuẩn mực/hướng dẫn kiểm toán hoạt<br /> chiến lược dài hạn và góc nhìn trung hạn của SAI động của cả 3 SAI yêu cầu một cuộc kiểm toán hoạt<br /> Ấn Độ đưa ra hướng dẫn đối với kế hoạch kiểm động phải đưa ra kết luận trên mỗi mục tiêu. Tuy<br /> toán hàng năm. SAI Ấn Độ thành lập bộ phận Tư nhiên, các cuộc kiểm toán hoạt động về môi trường<br /> vấn kiểm toán ở trụ sở chính và các văn phòng các của cả ba SAI không phải luôn đáp ứng được các<br /> khu vực bao gồm các cá nhân có năng lực và được yêu cầu này. Con số các cuộc kiểm toán hoạt động<br /> đào tạo chuyên nghiệp ở trình độ cao từ các lĩnh trong lĩnh vực môi trường đạt được sự tuân thủ từ<br /> vực khác nhau để hỗ trợ trong việc lập kế hoạch 0.9 - 1 ở các SAI Australia, Canada và Ấn Độ lần<br /> kiểm toán. lượt là 32%, 93% và 15% (Xem bảng 1) ghi nhận<br /> <br /> 62 Số 116 - tháng 6/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> đây là các cuộc kiểm toán tuân thủ tốt, khi mà mỗi cáo kiểm toán hoạt động.<br /> mục tiêu đều có một kết luận trực tiếp hoặc phù Báo cáo về các phương pháp kiểm toán thiếu và/<br /> hợp. Khoảng 10% các cuộc kiểm toán môi trường hoặc không nhất quán<br /> ở Australia và 35% của Ấn Độ hoàn toàn không có<br /> Báo cáo về các phương pháp kiểm toán và thu<br /> sự tương đồng giữa kết luận và mục tiêu kỳ vọng.<br /> thập bằng chứng thu được sự chú ý không nhất<br /> Trong các trường hợp này, mục tiêu kiểm toán<br /> quán từ các SAI nghiên cứu cho thấy một điều<br /> không được xác định rõ ràng và kết luận đưa ra<br /> gì đó kém quan trọng hơn đang được quan tâm.<br /> cũng không đáp ứng được các mục tiêu đã chỉ ra<br /> Khoảng 93% các báo cáo kiểm toán hoạt động về<br /> hoặc cả hai.<br /> môi trường ở Canada (con số này ở Australia và Ấn<br /> Bảng 1: Đo lường chỉ tiêu tuân thủ Độ lần lượt là 91% và 40%) có một phần về phương<br /> pháp. Hơn nữa, Canada ghi<br /> nhận tất cả các phương pháp<br /> song họ tiến hành báo cáo<br /> khác nhau trong khi Australia<br /> và Ấn độ không ghi nhận (sử<br /> dụng nhưng không báo cáo)<br /> việc sử dụng một số phương<br /> pháp, bao gồm nghiên cứu tình<br /> huống, phân tích kinh tế/thống<br /> kê, xem xét hệ thống/quá trình,<br /> khảo sát tài liệu, chấm điểm và<br /> chọn mẫu.<br /> Có sự ghi nhận rằng mục tiêu và do đó kết luận<br /> Tuy nhiên, đây không phải là điều bất thường<br /> có thể thay đổi trong quá trình kiểm toán. Tuy vì các phương pháp ít được sử dụng thường xuyên<br /> nhiên, trong một số trường hợp, mục tiêu kiểm này thiếu các định nghĩa nhất quán. Việc INTOSAI<br /> toán có thể được điều chỉnh và kết luận kiểm toán đưa ra một định nghĩa chuẩn cho các biện pháp<br /> sẽ được đưa ra trên cơ sở mục tiêu mới thay vì mục khác nhau sẽ tạo điều kiện để có được một hiểu<br /> tiêu cũ đã bị loại bỏ để tránh tạo ra sự không tương biết chung và giảm thiểu sự khác biệt do diễn giải.<br /> đồng giữa kết luận và mục tiêu.<br /> Trong khi việc không báo cáo về một số phương<br /> Trên hầu hết các khía cạnh nghiên cứu, báo pháp chung của một số SAI là điều dễ hiểu thì việc<br /> cáo kiểm toán môi trường của Ấn Độ khi so sánh không báo cáo của cả 3 SAI kể trên về tất cả các<br /> với SAI Australia và Canada mô tả sự biến động phương pháp trong một số trường hợp (ngay cả các<br /> nhiều hơn. Điều này một phần được cho là do SAI biện pháp được sử dụng phổ biến như kiểm tra tài<br /> Ấn Độ có quyền lực pháp lý rộng hơn với cơ cấu liệu và phỏng vấn) lại cho thấy một khoảng trống<br /> tổ chức phức tạp hơn, ít chuẩn mực kiểm toán bắt chung trong việc đưa ra tài liệu và minh bạch.<br /> buộc và chất lượng giám sát có thế thay đổi. Tuy Các SAI có thể tranh luận rằng báo cáo kiểm<br /> nhiên, mặc dầu SAI Australia và Canada có quyền toán không thiếu do các chuẩn mực hiện tại không<br /> lực hạn chế hơn, cơ cấu tổ chức ít phức tạp hơn và bắt buộc phải có các chi tiết như vậy và các đối<br /> nhiều chuẩn mực mang tính bắt buộc, trong báo tượng kiểm toán chính, các nghị sĩ cũng dường<br /> cáo kiểm toán của họ vẫn có những sự không nhất như không quan tâm về các chi tiết này. Các SAI<br /> quán đáng kể. Sự không nhất quán này chỉ ra một nên hướng dẫn thông qua các ví dụ trong việc đẩy<br /> số nguyên nhân chung, một trong số đó có thể là mạnh sự minh bạch hơn là tranh cãi về sự không<br /> cơ hội để cải thiện sự tuân thủ các chuẩn mực báo nhất quán với quan niệm này.<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 116 - tháng 6/2017 63<br /> KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI<br /> <br /> Mặc dầu đã có sự phát triển trong lĩnh vực kiểm đổi năm 2015, các kết luận và kiến nghị kiểm toán<br /> toán hoạt động và phát triển các chuẩn mực liên của KTNN có giá trị pháp lý và mang tính bắt<br /> quan, kiểm toán hoạt động, không giống như kiểm buộc thực hiện. Cùng với đó, hệ thống Chuẩn mực<br /> toán tài chính vẫn chưa được xem là hoạt động Kiểm toán nhà nước Việt Nam với 39 chuẩn mực<br /> thường lệ. Do mỗi cuộc kiểm toán hoạt động là vừa được ban hành tháng 7 năm 2016 tuân thủ các<br /> một hoạt động độc lập và phương pháp nền tảng chuẩn mực kiểm toán quốc tế (ISSAI). Chính bởi<br /> đóng vai trò trong việc đưa ra kết luận, sẽ rất hữu giá trị của kết luận kiểm toán của KTNN mang tính<br /> ích nếu trong mỗi báo cáo kiểm toán hoạt động đều bắt buộc thực hiện, do đó, yêu cầu chất lượng kiểm<br /> có phần riêng về phương pháp. toán càng phải được nâng cao ở cả ba giai đoạn của<br /> Báo cáo minh bạch về mỗi khía cạnh của kiểm cuộc kiểm toán là lập kế hoạch - thực hiện kiểm<br /> toán hoạt động (như mục tiêu, tiêu chí, phương toán - và lập báo cáo kiểm toán. Từ kinh nghiệm<br /> pháp) và đảm bảo kết luận tương thích với các mục của 3 SAI nêu trên, có thể rút ra một số bài học<br /> tiêu là rất quan trọng để duy trì sự tin cậy của báo kinh nghiệm cho KTNN Việt Nam như sau:<br /> cáo kiểm toán của các SAI. Do đó, ban hành một - Luôn tuân thủ hệ thống chuẩn mực kiểm toán,<br /> chuẩn mực báo cáo đối với kiểm toán hoạt động sẽ làm kim chỉ nam cho hoạt động kiểm toán.<br /> đáp ứng được yêu cầu này.<br /> - Kế hoạch kiểm toán cần phải chỉ rõ từng<br /> Kết quả của một nghiên cứu mang tính so sánh mục tiêu cụ thể để khi tiến hành kiểm toán, các<br /> về kiểm toán hoạt động trong lĩnh vực môi trường Kiểm toán viên có cơ sở thực hiện và từ đó lập<br /> của 3 SAI Australia, Canada và Ấn Độ cho thấy báo cáo kiểm toán theo từng mục tiêu, tạo điều<br /> trong khi 3 SAI này có một hệ thống kiểm soát chất kiện đối chiếu, theo dõi giữa mục tiêu đề ra và<br /> lượng tương xứng, chất lượng của các báo cáo kiểm kết quả thực hiện.<br /> toán của họ vẫn khá khác biệt, không chỉ giữa ba<br /> - Phương pháp kiểm toán cần thống nhất nhưng<br /> cơ quan với nhau và còn trong bản thân mỗi SAI.<br /> linh hoạt tùy vào nội dung, quy mô và mục tiêu của<br /> Mặc dầu bộ máy thể chế, truyền thống và việc triển<br /> từng cuộc kiểm toán.<br /> khai hệ thống kiểm soát chất lượng khác nhau đều<br /> cần sự chú ý của mỗi SAI để có thể đưa ra giải thích - Tăng cường tính minh bạch trong hoạt động<br /> về một số khác biệt trong báo cáo, nâng cao tính kiểm toán, đảm bảo quy định của pháp luật về công<br /> tuân thủ đối với chuẩn mực báo cáo kiểm toán hoạt khai kế hoạch, kết luận kiểm toán trong phạm vi<br /> động có thể giúp đạt được một số lưu ý khác nhau quy định của pháp luật; góp phần tăng cường tính<br /> đối với báo cáo kiểm toán. minh bạch và trách nhiệm giải trình của KTNN<br /> 2. Kinh nghiệm đối với Kiểm toán nhà nước cũng như các cơ quan Chính phủ, Quốc hội; tạo<br /> Việt Nam điều kiện nâng cao tính phản biện xã hội, buộc đội<br /> ngũ kiểm toán viên phải không ngừng nâng cao<br /> Trong mấy năm trở lại đây, KTNN Việt Nam<br /> trình độ chuyên môn, sẵn sàng trả lời chất vấn, giải<br /> đã tiến hành các cuộc kiểm toán môi trường, cả<br /> đáp thắc mắc của các đơn vị được kiểm toán.<br /> lồng ghép và cuộc kiểm toán độc lập. Sau mỗi cuộc<br /> kiểm toán, các kết luận và kiến nghị của KTNN là<br /> một trong các cơ sở quan trọng để các cơ quan nhà<br /> nước, các đối tượng quản lý, khai thác và sử dụng<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> các loại tài nguyên khoáng sản điều chỉnh lại cơ chế<br /> quản lý, phương thức khai thác cũng như các hoạt Enviromental performance auditing in<br /> động liên quan. Australia, Canada and India, Awadhesh<br /> Prasad, National University Australia,<br /> KTNN Việt Nam có nét tương đồng với SAI Canberra, Australia, International Journal<br /> Ấn Độ, với quyền lực pháp lý đầy đủ ở cả ba cấp of Government Auditing - Spring 2017.<br /> chính quyền. Theo Luật Kiểm toán nhà nước sửa<br /> <br /> 64 Số 116 - tháng 6/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />