Kỹ năng ứng phó với những khó khăn trong gia đình của học sinh THPT - Thành phố Huế

KỸ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI NHỮNG KHÓ KHĂN TRONG GIA ĐÌNH<br /> CỦA HỌC SINH THPT - THÀNH PHỐ HUẾ<br /> NGUYỄN DIỆU THẢO NGUYÊN<br /> Học viên Cao học, Trường ĐHSP - Đại học Huế<br /> TRẦN THỊ TÚ ANH<br /> Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Trong những năm gần đây, Kỹ năng ứng phó (KNƯP) là một trong<br /> những vấn đề thu hút sự quan tâm của nhiều nhà tâm lý học trên thế giới.<br /> Tuy nhiên, ở nước ta, chưa có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này.<br /> Với mong muốn đóng góp thêm cơ sở thực tiễn cho lĩnh vực nghiên cứu này,<br /> chúng tôi giới thiệu kết quả nghiên cứu thực trạng KNƯP với những khó<br /> khăn trong gia đình của học sinh (HS) Trung học phổ thông (THPT) - Thành<br /> phố Huế (TP Huế) và từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm giáo dục KNƯP<br /> cho HS.<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong cuộc sống, mỗi người đều phải đối mặt với những khó khăn, căng thẳng liên quan<br /> đến gia đình, học tập, công việc… và mức độ ảnh hưởng của chúng phụ thuộc rất nhiều<br /> vào KNƯP của cá nhân. Nếu cá nhân sử dụng những cách ứng phó (ƯP) phù hợp thì có<br /> thể giải quyết khó khăn, giảm nhẹ hoặc loại bỏ căng thẳng. Ngược lại, nếu cá nhân áp<br /> dụng những cách ƯP không thích hợp và thiếu hiệu quả thì khó khăn sẽ không được<br /> giải quyết, hoặc giải quyết theo hướng tiêu cực và sẽ tác động không tốt đến bản thân cá<br /> nhân và xã hội.<br /> Học sinh THPT là lứa tuổi rất cần được quan tâm khi nghiên cứu về KNƯP. Những<br /> thay đổi về tâm sinh lý, vai trò, vị trí xã hội cộng với những áp lực học tập gây nên<br /> nhiều khó khăn cho các em. Bên cạnh đó, tri thức, kinh nghiệm sống, KNƯP với khó<br /> khăn của các em đang còn hạn chế. Vì thế, chương trình giáo dục kỹ năng sống nói<br /> chung và KNƯP nói riêng cho HS THPT đang ngày càng là một đòi hỏi cấp bách trong<br /> xã hội hiện đại.<br /> Kỹ năng ứng phó đã được nghiên cứu ở nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên, ở nước ta,<br /> vấn đề này chưa được quan tâm một cách thấu đáo. Thông qua nghiên cứu về KNƯP<br /> với khó khăn trong gia đình của HS THPT TP Huế, chúng tôi mong muốn tìm hiểu thực<br /> trạng KNƯP của một nhóm khách thể cụ thể, đối với một loại khó khăn cụ thể, từ đó<br /> xác định hướng tác động giáo dục nhằm nâng cao KNƯP với những khó khăn. Nghiên<br /> cứu được thực hiện với 254 học sinh lớp 10 và lớp 11 của ba trường gồm THPT Quốc<br /> Học (QH), THPT Gia Hội (GH) và THPT bán công Bùi Thị Xuân (BTX). Phương pháp<br /> nghiên cứu chủ đạo là sử dụng phiếu điều tra được chúng tôi xây dựng dựa trên việc lựa<br /> chọn, kết hợp, chỉnh sửa các bộ công cụ nghiên cứu về KNƯP đang được sử dụng trên<br /> thế giới và ở Việt Nam. [1] [2] [3]<br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 03(11)/2009: tr. 138-146<br /> <br /> KỸ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI NHỮNG KHÓ KHĂN TRONG GIA ĐÌNH CỦA HỌC SINH THPT... 139<br /> <br /> 2. KHÁI NIỆM KỸ NĂNG ỨNG PHÓ<br /> Kỹ năng ứng phó là khả năng con người lựa chọn và áp dụng hiệu quả những cách thức<br /> phù hợp, hữu ích cho sự phát triển của cá nhân để đáp ứng với các tình huống khó khăn.<br /> Những cách thức này có thể bao gồm những phản ứng bên trong (suy nghĩ và tình cảm)<br /> trước hoàn cảnh xảy ra và những hành động bên ngoài nhằm đáp lại yêu cầu của hoàn<br /> cảnh. Thông thường, hoàn cảnh được mỗi cá nhân nhận thức khác nhau và sự nhận thức<br /> này phụ thuộc vào đặc điểm tâm lý của cá nhân. Chính vì vậy, cả nhận thức của con<br /> người về đặc điểm của hoàn cảnh và khả năng tâm lý của cá nhân đều chi phối việc lựa<br /> chọn cách ƯP và KNƯP. Ý nghĩa tâm lý của KNƯP là giúp con người thích ứng nhanh<br /> chóng với những yêu cầu của hoàn cảnh, cho phép họ nắm bắt và làm chủ hoàn cảnh<br /> hoặc thay đổi hoàn cảnh, làm suy yếu hoặc giải quyết triệt để khó khăn... Từ đó, KNƯP<br /> giúp cá nhân đảm bảo sức khỏe về mặt thể chất cũng như tâm lý, làm thoả mãn các quan<br /> hệ xã hội của họ [4].<br /> 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> LUCKY 10/16/09 8:05 AM<br /> Deleted: .<br /> <br /> 3.1. Nhận định chung về KNƯP của HS với những khó khăn trong gia đình<br /> Thang điểm “3 - 2 - 1” được sử dụng tương ứng với các mức độ “thường xuyên - thỉnh<br /> thoảng - không bao giờ” trong phiếu điều tra. Như vậy, điểm thấp nhất là 1, cao nhất là<br /> 3 và HS có điểm càng cao thì càng thường xuyên sử dụng cách ƯP đó, và ngược lại.<br /> 3.1.1. Nhóm “Ứng phó tích cực, chủ động”<br /> Bảng 1. Kết quả nhóm “Ứng phó tích cực, chủ động”<br /> I. ỨNG PHÓ TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG<br /> <br /> ĐTB<br /> <br /> ĐLC<br /> <br /> A. Suy nghĩ về sự việc<br /> 1. Tôi suy nghĩ xem tại sao sự việc đó xảy ra<br /> 2. Tôi suy nghĩ về những điều sẽ xảy ra tiếp theo<br /> 3. Tôi nghĩ xem mình có thể làm gì để cải thiện tình hình<br /> 4. Tôi nghĩ xem mình có thể rút được kinh nghiệm gì từ vấn đề đã xảy ra<br /> B. Quyết tâm và có kế hoạch giải quyết vấn đề<br /> 1. Tôi quyết tâm tự mình vượt qua khó khăn<br /> 2. Tôi điều chỉnh lại mục tiêu của mình cho phù hợp với hoàn cảnh mới<br /> 3. Tôi lập kế hoạch giải quyết vấn đề<br /> 4. Tôi liệt kê những biện pháp có thể có và chọn cách giải quyết tốt nhất<br /> C. Trực tiếp giải quyết vấn đề<br /> 1. Tôi tìm kiếm những thông tin cần thiết giúp tôi hiểu rõ vấn đề của mình<br /> 2. Tôi cố gắng thay đổi bản thân để giải quyết vấn đề tốt hơn<br /> 3. Tôi nói chuyện trực tiếp với những người liên quan để tìm cách giải<br /> quyết vấn đề<br /> 4. Tôi cố gắng hành động tích cực để thay đổi tình huống<br /> Chung cho nhóm<br /> <br /> 2,34<br /> 2,46<br /> 2,22<br /> 2,37<br /> 2,32<br /> 2,15<br /> 2,41<br /> 2,17<br /> 1,94<br /> 2,10<br /> 2,26<br /> 2,33<br /> 2,39<br /> 2,00<br /> <br /> 0,37<br /> 0,57<br /> 0,62<br /> 0,58<br /> 0,58<br /> 0,40<br /> 0,53<br /> 0,58<br /> 0,58<br /> 0,67<br /> 0,37<br /> 0,58<br /> 0,56<br /> 0,66<br /> <br /> 2,33<br /> 2,25<br /> <br /> 0,56<br /> 0,31<br /> <br /> Ghi chú: ĐTB: Điểm trung bình; ĐLC: Độ lệch chuẩn<br /> <br /> HP6520S 8/24/09 3:39 PM<br /> Formatted: Portuguese (Brazil)<br /> HP6520S 8/24/09 3:39 PM<br /> Formatted: Portuguese (Brazil)<br /> HP6520S 8/24/09 3:39 PM<br /> Formatted: Portuguese (Brazil)<br /> <br /> HP6520S 8/24/09 2:59 PM<br /> Formatted: Right<br /> LUCKY 10/16/09 8:04 AM<br /> Formatted: Font:Italic<br /> <br /> 140<br /> <br /> NGUYỄN DIỆU THẢO NGUYÊN - TRẦN THỊ TÚ ANH<br /> <br /> Bảng 1 cho thấy với ĐTB của nhóm là 2,25, nhìn chung, nhóm “Ứng phó tích cực chủ<br /> động” được các em sử dụng ở mức độ khá thường xuyên. Cụ thể, có 91 em (35,9%) ở<br /> mức điểm cao (ĐTB lớn hơn 2,33); 157 em (61,8%) ở mức trung bình (ĐTB từ 1,67 đến<br /> 2,33) và 6 em (2,4%) ở mức thấp (ĐTB nhỏ hơn hoặc bằng 1,67). Điều này cho thấy đa<br /> phần HS thường chọn cách ƯP tích cực, chủ động khi có khó khăn trong gia đình.<br /> Trong 3 tiểu nhóm thành phần, “Suy nghĩ về sự việc” được lựa chọn ở mức thường<br /> xuyên cao hơn so với hai tiểu nhóm còn lại. Kết quả này cho thấy những cách ƯP tích<br /> cực, chủ động được các em lựa chọn sử dụng ở trong suy nghĩ nhiều hơn trong hành<br /> động cụ thể. Đây là một điểm cần lưu ý. Các chương trình giáo dục KNƯP cần hướng<br /> các em thực hiện hành động nhằm giải quyết khó khăn chứ không chỉ dừng lại ở việc<br /> suy nghĩ. Bên cạnh đó, xét riêng từng cách ƯP, ta thấy HS ít lập kế hoạch để giải quyết<br /> vấn đề gây khó khăn. Xuất phát từ vai trò của việc lập kế hoạch đối với hiệu quả hành<br /> động, chương trình giáo dục KNƯP cũng cần tác động đến nội dung này.<br /> Một số cách ƯP khác cũng được sử dụng ở mức độ thường xuyên khá cao như suy nghĩ<br /> về nguyên nhân (IA1), quyết tâm vượt khó khăn (IB1), cố gắng thay đổi bản thân để<br /> giải quyết vấn đề (IC2). Việc thường xuyên sử dụng những cách ƯP này là một điểm<br /> mạnh trong KNƯP với những khó khăn trong gia đình của các em.<br /> 3.1.2. Nhóm “Tìm kiếm sự hỗ trợ”<br /> Bảng 2. Mức độ thường xuyên sử dụng nhóm ứng phó “Tìm kiếm sự hỗ trợ”<br /> II. TÌM KIẾM SỰ HỖ TRỢ<br /> A. Tìm kiếm chỗ dựa tình cảm<br /> 1. Tôi tìm đến những người làm tôi cảm thấy mình được quan tâm<br /> 2. Tôi chia sẻ những cảm xúc của mình qua nhật kí, blog, trên diễn đàn…<br /> 3. Tôi kể về điều mình lo lắng để cảm thấy dễ chịu hơn<br /> B. Tìm kiếm sự giúp đỡ để giải quyết vấn đề<br /> 1. Tôi hỏi người khác xem trong trường hợp của tôi họ sẽ làm gì<br /> 2. Tôi xin lời khuyên của người khác về việc tôi nên làm gì<br /> 3. Tôi nhờ người khác đứng ra giúp tôi giải quyết vấn đề<br /> Chung cho nhóm<br /> <br /> ĐTB<br /> 2,08<br /> 2,32<br /> 1,80<br /> 2,13<br /> 1,88<br /> 1,96<br /> 2,15<br /> 1,51<br /> 1,98<br /> <br /> ĐLC<br /> 0,49<br /> 0,64<br /> 0,77<br /> 0,69<br /> 0,43<br /> 0,59<br /> 0,66<br /> 0,53<br /> 0,39<br /> <br /> Bảng 2 cho thấy ĐTB chung của nhóm“Tìm kiếm sự hỗ trợ” ở mức trung bình. Xét<br /> riêng nhóm IIA và IIB ta thấy HS thường tìm kiếm chỗ dựa tình cảm nhiều hơn là tìm<br /> kiếm sự giúp đỡ để giải quyết vấn đề. Về góc độ tâm lý học, tìm kiếm chỗ dựa tình cảm<br /> để làm giảm lo lắng, căng thẳng là một việc làm mang tính tích cực. Tuy nhiên, điều<br /> đáng quan tâm là các em chưa thường xuyên sử dụng nguồn lực từ bên ngoài để giúp<br /> các em giải quyết vấn đề trong khi ở lứa tuổi này kinh nghiệm và khả năng xử lý tình<br /> huống của các em còn hạn chế, trong nhiều trường hợp khó có thể tự giải quyết vấn đề.<br /> Dù vậy, xem xét mối quan hệ giữa hai tiểu nhóm “Tìm kiếm chỗ dựa tình cảm” và “Tìm<br /> kiếm sự giúp đỡ để giải quyết vấn đề”, hệ số tương quan Pearson cho thấy mối tương<br /> quan thuận, với r=0,41; p