Luận án Thạc sĩ Khoa học ngữ văn: Sự phát triển về hình thức của thể thơ thất ngôn bát cú trong thơ Nôm qua Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân Hương và Nguyễn Khuyến

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> ĐẠI HỌC QUỐC GIA T.P HỒ CHÍ MINH<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM<br /> T<br /> 0<br /> <br /> T<br /> 0<br /> <br /> T<br /> 0<br /> <br /> LÊ VIẾT THẮNG<br /> T<br /> 1<br /> <br /> SỰ PHÁT TRIỂN VỀ HÌNH THỨC CỦA THỂ THƠ<br /> THẤT NGÔN BÁT CÚ TRONG THƠ NÔM QUA<br /> NGUYỄN TRÃI, NGUYỄN BỈNH KHIÊM,<br /> HỔ XUÂN HƯƠNG VÀ NGUYỄN KHUYẾN<br /> T<br /> 2<br /> <br /> T<br /> 2<br /> <br /> 4<br /> T<br /> 2<br /> <br /> 4<br /> T<br /> 2<br /> <br /> T<br /> 2<br /> <br /> T<br /> 2<br /> <br /> VĂN HỌC VIỆT NAM<br /> 5 04 33<br /> <br /> CHUYÊN NGÀNH:<br /> MÃ SỐ:<br /> <br /> T<br /> 0<br /> <br /> T<br /> 4<br /> <br /> LUẬN ÁN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN<br /> T<br /> 4<br /> <br /> 4<br /> T<br /> 3<br /> <br /> 4<br /> T<br /> 3<br /> <br /> HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:<br /> GIÁO SƯ: LÊ TRÍ VIỄN<br /> T<br /> 5<br /> <br /> T<br /> 5<br /> <br /> 1997<br /> T<br /> 5<br /> <br /> T<br /> 0<br /> <br /> BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> ĐẠI HỌC QUỐC GIA T.P HỒ CHÍ MINH<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM<br /> T<br /> 0<br /> <br /> T<br /> 0<br /> <br /> LÊ VIẾT THẮNG<br /> T<br /> 1<br /> <br /> SỰ PHÁT TRIỂN VỀ HÌNH THỨC CỦA THỂ THƠ<br /> THẤT NGÔN BÁT CÚ TRONG THƠ NÔM QUA<br /> NGUYỄN TRÃI, NGUYỄN BỈNH KHIÊM,<br /> HỔ XUÂN HƯƠNG VÀ NGUYỄN KHUYẾN<br /> T<br /> 2<br /> <br /> T<br /> 2<br /> <br /> 4<br /> T<br /> 2<br /> <br /> 4<br /> T<br /> 2<br /> <br /> T<br /> 2<br /> <br /> T<br /> 2<br /> <br /> CHUYÊN NGÀNH:<br /> MÃ SỐ:<br /> <br /> T<br /> 0<br /> <br /> T<br /> 4<br /> <br /> VĂN HỌC VIỆT NAM<br /> 5 04 33<br /> <br /> LUẬN ÁN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN<br /> T<br /> 4<br /> <br /> 4<br /> T<br /> 3<br /> <br /> 4<br /> T<br /> 3<br /> <br /> HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:<br /> GIÁO SƯ: LÊ TRÍ VIỄN<br /> T<br /> 5<br /> <br /> T<br /> 5<br /> <br /> 1997<br /> T<br /> 5<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> PHẦN MỞ ĐẦU................................................................................................................... 3<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 1. Lý do chọn đề tài: .......................................................................................................... 3<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2. Nhiệm vụ của luận án: ................................................................................................... 3<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 3. Phạm vi của luận án:...................................................................................................... 4<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 4 .Lịch sử vấn đề: .............................................................................................................. 4<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 5. Phương pháp nghiên cứu: .............................................................................................. 8<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> CHƯƠNG 1: VÀI NÉT VỀ THƠ ĐƯỜNG LUẬT ............................................................. 10<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> CHƯƠNG 2: THƠ ĐƯỜNG LUẬT Ở VIỆT NAM VÀ NHỮNG SÁNG TÁC THƠ CHỮ<br /> NÔM TRƯỚC KHI NGUYỄN TRÃI VIẾT QUỐC ÂM THI TẬP, SỰ PHÁT TRIỂN VỀ<br /> CẤU TRÚC, NHỊP ĐIỆU. .................................................................................................. 22<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2.1 Thơ Đường luật Ở Việt Nam và những sáng tác thơ chữ Nôm trước khi Nguyễn Trãi<br /> viết Quốc âm thi tập: ....................................................................................................... 22<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2.1.1 Thơ Đường luật du nhập vào Việt Nam rất sớm: ................................................. 22<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2.1.2 Chữ Nôm và những sáng tác thơ chữ Nôm trước khi Nguyễn Trãi viết Quốc âm thi<br /> tập: .............................................................................................................................. 25<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2.2 Sự phát triển về hình thức của thể thơ thất ngôn bát cú chữ nôm ở phương diện cấu<br /> trúc, nhịp điệu: ................................................................................................................ 31<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2.2.1 Về cấu trúc: ........................................................................................................ 31<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2.2.1.1Hiện tượng xen câu lục ngôn: ........................................................................ 31<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2..2.1.2 Về đề, thực, luận, kết: ................................................................................. 38<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2.2.2 Nhịp điệu: ........................................................................................................... 45<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> CHƯƠNG 3: SỰ PHÁT TRIỂN VỀ HÌNH THỨC CỦA THỂ THƠ THẤT NGÔN BÁT CÚ<br /> Ở PHƯƠNG DIỆN NGÔN NGỮ ........................................................................................ 51<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 3.1 Từ Hán - Việt: ........................................................................................................... 51<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 3.2 Hệ thống ngôn ngữ dân gian, đời thường: .................................................................. 53<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 3.2.1 Bộ phận từ thuần Việt: ........................................................................................ 53<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2.2.2 Ngôn ngữ văn học dân gian: ............................................................................... 59<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2.2.3 Ngôn ngữ đời sống thường ngày: ........................................................................ 62<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 3.3 Tính hàm súc: ............................................................................................................ 70<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 3.3.1 Tiết kiệm lời: ...................................................................................................... 71<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 3.3.2 Từ mang tính khái quát: ...................................................................................... 72<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 3.3.3 Dùng điển tíc , điển cố: ....................................................................................... 73<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> PHẦN KẾT LUẬN ............................................................................................................. 78<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> THƯ MỤC THAM KHẢO ................................................................................................. 84<br /> T<br /> 7<br /> <br /> T<br /> 7<br /> <br /> 2<br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> <br /> 1. Lý do chọn đề tài:<br /> Nền văn học dân tộc ta hiện có nhiều thể loại, trong đó thơ chiếm vị trí khá quan trọng.<br /> Muốn hiểu đúng, hiểu sâu nội dung, ý nghĩa của thơ, chúng ta không thể không lưu ý đến<br /> hình thức diễn đạt. Nội dung và hình thức luôn luôn gắn chặt với nhau. Hình thức nào cũng<br /> có quá trình phát sinh, phát triển và biến hóa theo từng chặng đường lịch sử. Trong kho tàng<br /> thơ ca hiện có của ta, một bộ phận khá lớn được sáng tác theo các thể thơ nhập ngoại : một số<br /> bằng chữ Hán, một số bằng chữ Nôm và về sau một số bằng chữ Quốc ngữ. Khi tiếp nhận,<br /> độc giả ngày nay, có thể không biết rõ tình hình đó. Bởi, về mặt hình thức, các nhà thơ của ta,<br /> khi sử dụng các thể thơ ấy, đã không ngừng Việt hóa nó đi. Hơn nữa, hiện thực được phản<br /> ánh trong đó, nói như Trường Chinh đều chan chứa " tâm hồn và tính cách của người Việt<br /> Nam "<br /> Thơ cổ Việt Nam có quan hệ mật thiết với thơ cổ Trung Quốc. Thơ mới của ta ( giai<br /> đoạn 1932-1945 ) lại chịu ảnh hưởng không ít của thơ phương Tây, nhất là thơ Pháp. Tìm<br /> hiểu quan hệ qua lại giữa thơ Việt Nam với thơ nước ngoài là việc làm cần thiết, có nhiều ý<br /> nghĩa đối với người nghiên cứu, giảng dạy văn học. Quan hệ giữa thơ cổ Việt Nam với thơ cổ<br /> Trung Quốc, vốn có bề dày lịch sử đáng kính trọng. Từ thời xa xưa, tổ tiên ta, ngoài việc sáng<br /> tạo, thể nghiệm, hình thành những thể loại văn học dân tộc, đã không ngần ngại tiếp thu<br /> những tinh hoa của văn học Trung Quốc, Việt hóa nó một cách toàn diện trên tinh thần độc<br /> lập, tự chủ, nhằm làm giàu cho kho tàng văn học dân tộc. Nhiều thể loại thơ, từ, truyện tiểu<br /> thuyết... sớm được hình thành và nhanh chóng thu được nhiều thành tựu. Việc nhập từ Trung<br /> Quốc thể thơ Đường luật, Việt hóa nó để thể hiện con người và cuộc sống Việt Nam diễn ra<br /> như thế nào đã tạo ra một sự hấp dẫn lớn, thôi thúc bản thân tôi tìm tòi, nghiên cứu. Đó là lý<br /> do vì sao tôi chọn đề tài " Sự phát triển về hình thức của thể thơ thất ngôn bát cú trong thơ<br /> Nôm qua Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân Hương và Nguyễn Khuyến ".<br /> <br /> 2. Nhiệm vụ của luận án:<br /> Đi vào vấn đề vừa nêu trên, luận án có nhiệm vụ giải quyết một số yêu cầu sau :<br /> Tìm hiểu, trình bày một cách khái quát sự hình thành, phát triển cũng như những yêu<br /> cầu về nội dung và hình thức của thể thất ngôn bát cú Đường luật.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Tìm hiểu vấn đề Việt hóa thể thơ thất ngôn bát cú bằng chữ Nôm đã diễn ra, phát triển<br /> như thế nào qua sáng tác của các nhà thơ Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân<br /> Hương và Nguyễn Khuyến về mặt hình thức.<br /> <br /> 3. Phạm vi của luận án:<br /> Luận án không có nhiệm vụ tìm hiểu tất cả thơ Đường luật chữ Hán, chữ Nôm và chữ<br /> Quốc ngữ. Luận án chỉ dừng lại trong phạm vi thơ thất ngôn bát cú chữ Nôm, khi cần mới<br /> liên hệ đến thơ tứ tuyệt chữ Nôm. Đối tượng khảo sát cũng chỉ giới hạn trong bốn tác giả lớn,<br /> tiêu biểu cho con đường vận động, phát triển , biến sinh của thơ Nôm Đường luật : Nguyễn<br /> Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến. Công việc tìm hiểu chủ yếu đi<br /> vào nhìn nhận khái quát về mặt hình thức. Nói như vậy không có nghĩa là không đả động gì<br /> đến nội dung vì sự thống nhất không gì phá vỡ nổi, sự phù hợp giữa nội dung và hình thức là<br /> một trong những tiêu chuẩn quan trọng của nghệ thuật "... Nội dung là mặt chủ đạo, mặt<br /> quyết định của khách thể... do có tính độc lập tương đối, cho nên, hình thức lại có tác động<br /> tích cực ngược trở lại đối với nội dung : Hình thức thích ứng với nội dung thì nó đẩy nhanh<br /> sự phát triển của nội dung, nhưng khi hình thức không còn thích ứng với nội dung đã biến đổi<br /> thì nó kìm hàm sự phát triển tiếp tục của nội dung " ( Từ điển triết học, Nxb Tiến bộ,<br /> Maxcơva, 1986, bản tiếng Việt, trang 414, 415 ). Nội dung, hình thức trong nghệ thuật là<br /> không thể tách rời " Văn học không phải chỉ là phản ánh mà còn là sáng tạo, cho nên, sự<br /> thống nhất giữa nội dung và hình thức của tác phẩm là sự thống nhất trong chuyển hóa. Nội<br /> dung, do đó, là sự chuyển hóa từ hình thức vào<br /> nội dung, và hình thức là sự chuyển hóa từ nội dung ra hình thức. Từ sự chuyển hóa<br /> qua lại đó, có nhưng yếu tố là nội dung xét trong bình diện này, sẽ trở nên hình thức nếu xét<br /> trong bình diện kia... Sự phân biệt giữa nội dung và hình thức trong tác phẩm văn học do đó<br /> có tính chất tương đối" ( Từ điển văn học, tập II, Nxb KHXH, H.1984, trang 147 ).<br /> Trong tác phẩm văn học, nội dung là hiện thực muôn màu muôn vẻ với tính độc đáo về<br /> thẩm mỹ, trong đó, con người và những quan hệ xã hội cụ thể giữ vai trò chủ yếu. Yếu tố cơ<br /> bản trong nội dung tác phẩm văn học là đề tài, chủ đề... hình thức là cốt truyện, cách lựa chọn<br /> chi tiết, bố cục, ngôn ngữ : Trong bài thơ thất ngôn bát cú, về mặt hình thức, luận án đi vào<br /> tìm hiểu sự phát triển về cấu trúc, nhịp điệu, ngôn ngữ. Ở một chừng mục nào đó, luận án<br /> xem xét về đề tài, sự bộc lộ cái tôi trừ tình tác giả...<br /> <br /> 4. Lịch sử vấn đề:<br /> Từ trước đến nay, thơ văn Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân Hương,<br /> Nguyễn Khuyến đã được giới nghiên cứu phê bình văn học chú ý nhiều. Chẳng hạn, năm<br /> 4<br /> <br />