Luận án Thạc sĩ Luật học: Định tội danh tội cướp giật tài sản trong giai đoạn điều tra từ thực tiễn thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:77

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Thạc sĩ Luật học "Định tội danh tội cướp giật tài sản trong giai đoạn điều tra từ thực tiễn thành phố Hà Nội" trình bày các nội dung: Những vấn đề lý luận về định tội danh đối với tội cướp giật tài sản; Thực tiễn định tội danh đối với tội cướp giật tài sản của các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn thành phố Hà Nội; Yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả việc định tội danh đối với tội cướp giật tài sản.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Thạc sĩ Luật học: Định tội danh tội cướp giật tài sản trong giai đoạn điều tra từ thực tiễn thành phố Hà Nội

VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI —————————— LÊ THANH LÂM ĐỊNH TỘI DANH TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2023
VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI —————————— LÊ THANH LÂM ĐỊNH TỘI DANH TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8380104 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS HOÀNG ANH TUYÊN Hà Nội - 2023
LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian học tập, nghiên cứu lý luận và qua công tác thực tiễn, được sự hướng dẫn, giảng dạy của các thầy cô, sự quan tâm giúp đỡ của cơ quan cùng với sự đóng góp của bạn bè, đồng nghiệp, tôi đã hoàn thành Luận văn thạc sỹ Luật học. Qua đây tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến: Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Hoàng Anh Tuyên – Tổng biên tập Tạp chí Kiểm sát – Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Thầy đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn và đôn đốc người viết trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Xin cảm ơn Ban giám hiệu cùng thầy cô Trường đại học Kiểm sát Hà Nội, các giảng viên đã tận tình giảng dạy, truyền đạt những tri thức kinh nghiệm quý báu trong suốt thời gian học tập tại trường. Xin cảm ơn Lãnh đạo đơn vị công tác đã tạo điều kiện để tôi được học tập, nâng cao trình độ. Xin cảm ơn Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội đã giúp đỡ tôi rất nhiều để tôi có được tư liệu thực tiễn hoàn thành luận văn này. Cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn này. Tác giả luận văn
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật Hình sự BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự CTTP : Cấu thành tội phạm ĐTV : Điều tra viên KSV : Kiểm sát viên TTHS : Tố tụng hình sự TNHS : Trách nhiệm hình sự VAHS : Vụ án hình sự VKS : Viện kiểm sát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN STT TÊN BẢNG SỐ TRANG So sánh tình hình tội phạm Cướp giật tài Bảng 01 sản với tình hình tội phạm trên địa bàn 35 Thành phố Hà Nội Một số tội xâm phạm sở hữu có tính phổ Bảng 02 36 biến Tình hình điều tra, truy tố, xét xử tội Cướp Bảng 03 37 giật tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội Tình hình xét xử tội cướp giật tài sản trên Bảng 04 37 địa bàn thành phố Hà Nội Mức độ nghiêm trọng các vụ án Cướp giật Bảng 05 38 tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội Phân loại bị can phạm tội Cướp giật tài sản Bảng 06 39 trên địa bàn thành phố Hà Nội Tỷ lệ tái phạm của Tội cướp giật tài sản trên Bảng 07 40 địa bàn thành phố Hà Nội
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu ................................................................................ 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 4 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ............................................... 4 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .................................................. 5 7. Bố cục của luận văn .................................................................................. 5 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN .................................................................. 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản .......................................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm ........................................................................................ 7 1.1.2. Đặc điểm ......................................................................................... 9 1.1.3. Ý nghĩa .......................................................................................... 11 1.2. Căn cứ và những yếu tố bảo đảm cho việc định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản ........................................................................................ 13 1.2.1. Căn cứ cho việc định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản ........ 13 1.2.2. Những yếu tố bảo đảm .................................................................. 24 1.3. Quy trình định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản .................... 30 1.3.1. Thu thập, kiểm tra, đánh giá toàn diện chứng cứ chứng minh sự thật của vụ án trộm cắp tài sản ............................................................... 30 1.3.2. So sánh, đối chiếu các tình tiết của vụ án đã làm rõ với quy định của Bộ luật hình sự để xác định sự tương đồng...................................... 31 1.3.3. Đưa ra kết luận về tội danh người đã thực hiện hành vi quy định của Bộ luật hình sự ................................................................................. 33
Chương 2: THỰC TIỄN ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN CỦA CƠ QUAN ĐIỀU TRA, VIỆN KIỂM SÁT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ....................................................................... 34 2.1. Khái quát tình hình tội phạm Cướp giật tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội.................................................................................................. 34 2.2. Thực tiễn định tội danh tội Cướp giật tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội. ........................................................................................................ 40 2.2.1. Ưu điểm, kết quả đạt được ............................................................ 40 2.2.2. Một số hạn chế, thiếu sót .............................................................. 42 2.2.3. Nguyên nhân của những hạn chế, thiếu sót .................................. 46 Chương 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN ...................... 51 3.1. Yêu cầu nâng cao hiệu quả việc định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản .......................................................................................................... 51 3.1.1. Yêu cầu định tội danh đúng các quy định của pháp luật .............. 51 3.1.2. Yêu cầu của việc định tội danh phải đảm bảo đầy đủ hơn quyền con người, quyền và lợi ích chính đáng của công dân ........................... 52 3.1.3. Yêu cầu của việc cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế..................................................... 55 3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả việc định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản................................................................................................... 57 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật .................................................... 57 3.2.2. Giải pháp về tổ chức thực hiện ..................................................... 60 KẾT LUẬN .................................................................................................... 67 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 68
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm phạm quyền sở hữu được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm nhằm giữ gìn an ninh quốc gia và trật tự, an toàn xã hội. Với sự phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, những năm gần đây các tội phạm xâm phạm quyền sở hữu đang là mối quan tâm hàng đầu của các cơ quan chức năng nói riêng và toàn xã hội nói chung. Trong các tội xâm phạm sở hữu, nổi lên tội cướp giật tài sản xảy ra khá phổ biến, xâm phạm nghiêm trọng đến an ninh trật tự xã hội, quyền sở hữu và thậm chí là tính mạng của công dân. Tội phạm xâm phạm quyền sở hữu nói chung và tội cướp giật tài sản nói riêng vẫn là vấn đề nhức nhối với các cơ quan tư pháp khi số lượng các vụ án xảy ra ngày càng gia tăng với tính chất, thủ đoạn ngày càng tinh vi, có tính nguy hiểm cao và trẻ hóa về độ tuổi, gây thiệt hại đáng kể về tài sản, tính mạng, sức khỏe của công dân. Hà Nội là thủ đô, thành phố trực thuộc trung ương và cũng là một đô thị loại đặc biệt của Việt Nam. Thành phố Hà Nội là trung tâm kinh tế – chính trị, văn hóa, khoa học quan trọng của cả nước. Dòng người di cư từ nông thôn ra thành phố Hà Nội ngày càng tăng là một vấn đề lớn phải đối mặt. Một mặt, dòng người di cư vào Hà Nội có những mặt tác động tích cực như: góp phần đáp ứng nhu cầu về các loại lao động mà Hà Nội đang cần và qua đó góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Mặt khác, tình trạng di dân tự do cũng đang đặt ra những vấn đề cấp bách cần giải quyết. Điều này đặt ra nhiều thách thức trong công tác đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, tình hình tội cướp giật tài sản có chiều hướng gia tăng và diễn biến ngày càng phức tạp ảnh hưởng xấu đến sự ổn định về trật tự xã hội tại địa phương và gây tâm lý bất an cho nhân dân đang sinh sống và làm việc tại thành phố Hà Nội.
2 Từ thực tiễn công tác điều tra, truy tố các vụ án cướp giật tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội trong những năm qua cho thấy việc định tội danh đối với tội cướp giật tài sản còn nhiều bất cập trong thực tiễn do có nhiều quan điểm trái chiều giữa Cơ quan Cảnh sát điều tra (CQĐT) và Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) trong quá trình giải quyết vụ án. Vì vậy, tác giả chọn đề tài: “Định tội danh tội Cướp giật tài sản trong giai đoan điều tra từ thực tiễn thành phố Hà Nội” làm luận văn thạc sĩ nhằm nghiên cứu, đóng góp phần nhỏ vào công tác định tội danh và quá trình đấu tranh phòng, chống tội phạm cướp giật tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 2. Tình hình nghiên cứu Định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản là một trong những tội phạm được các nhà nghiên cứu khoa học luật hình sự đề cập, nghiên cứu ở nhiều hình thức, mức độ và khía cạnh khác nhau. Trong nhóm Giáo trình, Sách giáo khoa, Sách tham khảo gồm có các tài liệu như: - Giáo trình Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam của PGS. TS. Lê Văn Đệ do NXB Công an nhân dân xuất bản năm 2005; - Giáo trình Lý luận chung về định tội danh của GS.TS Võ Khánh Vinh do NXB Khoa học xã hội xuất bản năm 2013; - Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa do NXB Công an nhân dân xuất bản năm 2019; - Giáo trình sau đại học Định tội danh của Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội; - Sách chuyên khảo Định tội danh và Quyết định hình phạt của PGS.TS Dương Tuyết Miên do NXB Tư pháp tái bản năm 2007;…
3 Trong nhóm các bình luận khoa học về luật hình sự, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ của một số tác giả tiêu biểu như: - Luận án tiến sĩ luật học “Đấu tranh phòng chống tội cướp giật tài sản ở nước ta hiện nay” của tác giả Đặng Thúy Quỳnh tại Học viện Khoa học xã hội năm 2013; - Luận văn thạc sĩ luật học “Định tội danh đối với tội cướp tài sản theo luật hinh sự Việt Nam” của tác giả Bùi Quốc Hà tại Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2015; - Luận văn thạc sĩ luật học “Tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội” của tác giả Nguyễn Việt Quang tại Học viện Khoa học xã hội năm 2016;... Do vậy, có thể nhận thấy việc nghiên cứu về tội cướp giật tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam không là vấn đề mới. Các tài liệu trên đã khái quát được những vấn đề về việc định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản ở nhiều góc độ. Tuy nhiên, từ thực tiễn thành phố Hà Nội thì chưa có công trình nghiên cứu về thực trạng định tội danh trong giai đoạn điều tra đối với tội cướp giật tài sản; do đó tác giả chọn Đề tài này để nghiên cứu định tội danh đối với tội cướp giật tài sản từ thực tiễn của các cơ quan tiến hành tố tụng ở thành phố Hà Nội là không trùng lặp với bất kỳ công trình khoa học nào đã công bố trước đó. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về định tội danh đối với tội cướp giật tài sản và qua thực tiễn định tội danh đối với tội cướp giật tài sản của các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn thành phố Hà Nội, luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động định tội danh trong giai đoạn điều tra đối với tội Cướp giật tài sản của thành phố Hà Nội trong thời gian tới.
4 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nhằm đạt được những mục đích nghiên cứu đã nêu, luận văn phải thực hiện các nhiệm vụ sau đây: - Phân tích các khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, cơ sở khoa học, cơ sở pháp lý và những yếu tố bảo đảm của định tội danh đối với tội cướp giật tài sản; - Phân tích, đánh giá những ưu điểm, kết quả đạt được, những hạn chế, thiếu sót đồng thời nêu ra nguyên nhân của những hạn chế, thiếu sót trong việc định tội danh đối với tội cướp giật tài sản trong giai đoạn điều tra của các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Phân tích sự cần thiết và đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc định tội danh đối với tội cướp giật tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Căn cứ vào các luận điểm của các nhà nghiên cứu khoa học, các quy định của pháp luật hình sự, thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật hình sự trong quá trình định tội danh đối với tội phạm cướp giật tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian qua làm đối tượng nghiên cứu của đề tài. 4.2. Phạm vi nguyên cứu Đề tài được nghiên cứu dưới góc độ pháp lý chuyên ngành Luật hình sự và Tố tụng hình sự về định tội danh đối với tội cướp giật tài sản, thực tiễn định tội danh đối với tội phạm này trong giai đoạn điều tra của Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trên địa bàn thành phố Hà Nội trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến năm 2022. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Đề tài lấy những quan điểm cốt lõi được rút ra từ phương pháp luận về phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lê Nin và nền
5 tảng tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề tội phạm học, các quan điểm, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước về chính sách hình sự, tội phạm học, về công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa làm phương pháp luận cho việc nghiên cứu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: phân tích, so sánh, thống kê, tổng hợp, lấy ý kiến của chuyên gia nghiên cứu trong lĩnh vực hình sự để làm sáng tỏ vấn đề cần nghiên cứu. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ góp phần làm sáng tỏ các dấu hiệu pháp lý đặc trưng cấu thành tội cướp giật tài sản, nâng cao hiệu quả hoạt động định tội danh đúng đối với tội cướp giật tài sản của các cơ quan tiến hành tố tụng trong quá trình điều tra, truy tố; góp phần xây dựng và hoàn thiện pháp luật hình sự, tăng cường chất lượng áp dụng pháp luật hình sự trên tinh thần cải cách tư pháp mà Đảng và Nhà nước ta đã đề ra trong tiến trình cải cách tư pháp hiện nay. Ngoài ra, những ưu điểm của kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy hoặc nghiên cứu khoa học pháp lý hình sự. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được kết cấu thành 03 Chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về định tội danh đối với tội cướp giật tài sản Chương 2: Thực tiễn định tội danh đối với tội cướp giật tài sản của các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn thành phố hà nội
6 Chương 3: Yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả việc định tội danh đối với tội cướp giật tài sản
7 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN 1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản 1.1.1. Khái niệm Trong khoa học luật hình sự, khái niệm định tội danh hiện nay có nhiều cách hiểu khác nhau, mỗi nhà nghiên cứu khoa học đều có quan điểm và lý luận khác nhau. Theo quan điểm trong cuốn sách “Các nghiên cứu chuyên khảo về Phần chung luật hình sự” của Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Lê Cảm thì: “Định tội danh là một quá trình nhận thức lý luận có tính chất logic, là một trong những dạng của hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự, cũng như pháp luật tố tụng hình sự và được tiến hành trên cơ sở các chứng cứ, tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự để xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm (CTTP) tương ứng do luật hình sự quy định, nhằm đạt được sự thật khách quan, tức là đưa ra sự đánh giá chính xác tội phạm về mặt pháp lý hình sự, làm tiền đề cho việc cá thể hóa và phân hóa trách nhiệm hình sự (TNHS) một cách công minh, có căn cứ và đúng pháp luật”. Còn theo Giáo sư, Tiến sĩ Võ Khánh Vinh thì: “Định tội danh là một hoạt động nhận thức, hoạt động áp dụng pháp luật hình sự nhằm đi tới chân lý khách quan trên cơ sở xác định đúng đắn, đầy đủ các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội được thực hiện, nhận thức đúng nội dung quy phạm pháp luật hình sự quy định CTTP tương ứng và mối liên hệ tương đồng giữa các dấu hiệu của CTTP với các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội bằng các phương pháp và thông qua các giai đoạn nhất định” [24, tr. 26-27].
8 Qua đó, có thể nhận thấy rằng, các tác giả cùng thống nhất quan điểm như sau: Định tội danh là hoạt động nhận thức của người tiến hành tố tụng, với nội dung là sự đối chiếu, so sánh nhằm xác định sự phù hợp khách quan giữa hành vi phạm tội xảy ra trên thực tế với các quy định của BLHS để kết tội, quyết định hình phạt và các trách nhiệm pháp lý khác. Hoạt động định tội danh có vai trò rất quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, nó là cơ sở cho việc xác định hành vi phạm tội của tội phạm, là tiền đề để phân hóa TNHS và cá thể hóa hình phạt chính xác, toàn diện, khách quan, đảm bảo cho pháp luật được áp dụng được công minh, công bằng và hợp lý. Ngoài ra, định tội danh còn làm cơ sở cho việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp tư pháp, xác định thẩm quyền điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án của các chủ thể và cơ quan tiến hành tố tụng, góp phần quan trọng vào công tác đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, bảo vệ sự nghiêm minh của pháp luật, pháp chế xã hội chủ nghĩa, trật tự an toàn xã hội, quyền và lợi ích của Nhà nước, tổ chức và cá nhân. Việc định tội danh sai hoặc không chính xác sẽ dẫn đến hậu quả pháp lý rất lớn, không đảm bảo tính có căn cứ của quá trình điều tra, truy tố và quyết định hình phạt trong hoạt động xét xử. Đây là nguyên nhân và điều kiện dẫn đến việc làm oan người vô tội, bỏ lọt tội phạm hoặc không chứng minh được hành vi phạm tội. Như vậy, trên cơ sở phân tích, có thể đưa ra khái niệm định tội danh như sau: Định tội danh là một quá trình nhận thức logic, một dạng hoạt động của thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và tố tụng hình sự được tiến hành trên cơ sở các chứng cứ, tài liệu thu thập được, xác định sự phù hợp giữa hành vi nguy hiểm cho xã hội đã được thực hiện với các dấu hiệu của CTTP tương ứng do luật Hình sự quy định. Từ những cơ sở lý luận trên, có thể khái niệm về định tội danh tội cướp giật tài sản như sau: Định tội danh đối với tội cướp giật tài sản là hoạt động
9 thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của các cơ quan có thẩm quyền và người có thẩm quyền được tiến hành trên cơ sở các chứng cứ, các tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án để xác định, so sánh và ghi nhận về mặt pháp lý sự phù hợp chính xác giữa các dấu hiệu của hành vi phạm tội cụ thể trong thực tế đã được thực hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự, từ đó xác định một người có phạm tội cướp giật tài sản hay không và phạm tội theo khoản nào, qua đó làm tiền đề phân tích, đánh giá và ra quyết định về trách nhiệm hình sự cũng như hình phạt đối với người phạm tội để áp dụng vào thực tiễn công tác khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử vụ án hình sự về tội cướp giật tài sản, bảo đảm đúng người, đúng tội, đúng quy định pháp luật. 1.1.2. Đặc điểm Từ khái niệm định tội danh như đã nêu trên đây, ta có thể thấy định tội danh có những đặc điểm cơ bản sau: Một là, định tội danh đối với tội cướp giật tài sản gắn với một vấn đề cụ thể là tài sản. Bộ luật dân sự năm 2015 quy định: "Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản". Vật là một bộ phận của thế giới vật chất có thể đáp ứng một nhu cầu nhất định của con người, tồn tại dưới một dạng nhất định, nằm trong sự chiếm hữu của con người, có đặc trưng giá trị và trở thành đối tượng của giao dịch dân sự. Vật là một hình thức tài sản và có thể trở thành đối tượng tác động của tội cướp giật tài sản. Khi là đối tượng tác động của tội cướp giật tài sản, vật phải nằm trong sự chiếm hữu của con người. Tài sản là đối tượng tác động của tội cướp giật tài sản còn có thể là tiền, giấy tờ trị giá được bằng tiền.
10 Có thể nhận thấy, không phải bất cứ tài sản nào cũng là đối tượng tác động của tội cướp giật tài sản. Có những tài sản mà tội phạm không thể cướp giật được, và có những tài sản không được coi là đối tượng tác động của tội phạm. Cụ thể như sau: Thứ nhất, đó là "Quyền tài sản". "Quyền tài sản" là một dạng tài sản vô hình, không nhìn thấy được, nó gắn liền với quyền nhân thân và cố định với một chủ thể cụ thể được pháp luật công nhận. "Quyền tài sản" phải được pháp luật thừa nhận thì mới có giá trị. Do đó, nó không thể bị dịch chuyển trái phép, bị chiếm đoạt bởi người khác; Thứ hai, tài sản là bất động sản có tính chất vật lý cố định, ví dụ như: đất đai, nhà cửa, ao hồ. Những loại tài sản này là không dịch chuyển được bởi người thực hiện hành vi cướp giật, nên không thể là đối tượng tác động của tội cướp giật tài sản; Thứ ba, tài sản là tài nguyên, thiên nhiên như không khí, gió biển, tài nguyên trong lòng đất. Hai là, định tội danh đối với tội cướp giật tài sản là hoạt động áp dụng pháp luật, nếu chủ thể định tội danh là các cơ quan nhà nước có thẩm quyền và người có thẩm quyền Định tội danh tội cướp giật tài sản trong giai đoạn điều tra là hoạt động được tiến hành bởi các cơ quan tiến hành tố tụng gồm CQĐT, VKS và một số cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra như: Hải quan, Cảnh sát biển, Kiểm lâm, Bộ đội biên phòng… thông qua những người tiến hành tố tụng như Điều tra viên (ĐTV), Kiểm sát viên (KSV)… thực hiện một số chức năng, nhiệm vụ được quy định cụ thể trong Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) Ba là, định tội danh đối với tội cướp giật tài sản liên quan đến vấn đề chứng cứ đã được thu thập, kiểm tra, đánh giá Đối với hình thức định tội danh chính thức, do trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan tiến hành tố tụng nên định tội danh đối với tội cướp giật tài sản là hoạt động được tiến hành song song và tiếp liền với hoạt động thu thập, củng cố, kiểm tra, đánh giá và sử dụng chứng cứ của các cơ quan
11 tiến hành tố tụng. Do đó, định tội danh đối với tội cướp giật tài sản gắn liền với hoạt động chứng minh tội phạm và người phạm tội của các cơ quan tiến hành tố tụng. Nếu định tội danh không dựa vào các căn cứ pháp luật có thể sẽ dẫn đến việc tùy tiện, không chính xác là nguyên nhân dẫn đến việc bỏ lọt tội phạm hoặc làm oan người vô tội. 1.1.3. Ý nghĩa Định tội danh với tính chất và mục đích rất quan trọng trong quá trình áp dụng pháp luật, có ý nghĩa to lớn khi giải quyết vụ án hình sự trên nhiều phương diện cụ thể sau: Một là, định tội danh đối với tội cướp giật tài sản đúng là tiền đề cho việc phân hoá trách nhiệm hình sự và cá thể hoá hình phạt một cách công minh, có căn cứ và đúng pháp luật, đồng thời để áp dụng chính xác các quy định khác trong Bộ luật hình sự như: các trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự, khung (khoản) với mức và loại hình phạt tương xứng với tính chất và mức độ của hành vi phạm tội cướp giật tài sản, xác định chính xác tái phạm, tái phạm nguy hiểm, quyết định hình phạt trong những trường hợp khác nhau; Định tội danh đúng sẽ đảm bảo cho việc áp dụng pháp luật hình sự, TTHS trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử được thuận lợi và hiệu quả, đảm bảo mọi quyền con người, quyền công dân, quyền bào chữa của bị can, bị cáo, người bị tạm giữ, tạm giam theo đúng tinh thần Hiến định và tiến bộ chung của thế giới về quyền con người. Hai là, định tội danh đúng sẽ thể hiện được tính nghiêm minh, công bằng và tiến bộ của Nhà nước và pháp luật xã hội chủ nghĩa (XHCN). Tôn trọng quyền con người, nguyên tắc tiến bộ của Nhà nước pháp quyền như: Nguyên tắc pháp chế XHCN; Nguyên tắc mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật; Nguyên tắc trách nhiệm cá nhân và cá thể hóa hình phạt;… góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ và các chức năng của Bộ luật hình sự - bảo vệ
12 chế độ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân, bảo vệ quyền bình đẳng giữa đồng bào các dân tộc, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, bảo vệ trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, chống mọi hành vi phạm tội; đồng thời giáo dục mọi người ý thức tuân thủ theo pháp luật, đấu tranh phòng và chống tội phạm; góp phần xây dựng lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, pháp luật của Nhà nước cũng như nâng cao uy tín, chất lượng, hiệu quả của các cơ quan tiến hành tố tụng và cả hệ thống chính trị của nước ta. Ba là, định tội danh đối với tội cướp giật tài sản đúng sẽ là một cơ sở để áp dụng chính xác và đúng đắn các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về tạm giam, thời hạn tạm giam, khởi tố vụ án hình sự, thẩm quyền điều tra, truy tố và xét xử; qua đó, góp phần hữu hiệu cho việc bảo vệ các quyền và tự do của công dân nói chung với một bên là quyền và tự do của người phạm tội cướp giật tài sản; Bốn là, định tội danh đối với tội cướp giật tài sản đúng sẽ góp phần đảm bảo công lý và công bằng trong xã hội, người phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự và hình phạt trước pháp luật và quyền lợi của người bị hại được đền bù; làm cho pháp luật được thực thi nghiêm chỉnh. Và bên cạnh đó, nếu định tội danh sai đối với tội cướp giật tài sản sẽ dẫn đến nhiều hậu quả tiêu cực như: Một là, không đảm bảo được tính công minh có căn cứ đúng pháp luật, truy cứu trách nhiệm hình sự người vô tội, bỏ lọt người phạm tội, xâm phạm thô bạo danh dự nhân phẩm các quyền tự do dân chủ của công dân là giá trị xã hội cao quý nhất được thừa nhận trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; Hai là, làm giảm uy tín của cơ quan tư pháp, vi phạm pháp chế xã hội chủ nghĩa, ảnh hưởng đến hiệu quả của đấu tranh phòng chống tội phạm.
13 1.2. Căn cứ và những yếu tố bảo đảm cho việc định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản 1.2.1. Căn cứ cho việc định tội danh đối với tội Cướp giật tài sản Khái niệm tội cướp giật tài sản: Theo quy định tại Điều 171 của BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (BLHS năm 2015) các nhà lập pháp chỉ quy định chung về tội cướp giật tài sản như sau: “Người nào cướp giật tài sản của người khác, thì bị phạt….” từ đó, ta thấy các nhà lập pháp không quy định cụ thể những dấu hiệu đặc trưng của tội cướp giật tài sản mà chỉ nêu tội danh. Từ khái niệm này ta có thể hiểu rằng tội cướp giật tài sản là một trong những tội xâm phạm quyền sở hữu nhằm thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác một cố ý và công khai. Người thực hiện hành vi cướp giật tài sản phải nhằm mục đích chiếm đoạt tài sản từ trước và thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản của chủ sở hữu bằng cách nhanh chóng chiếm đoạt tài sản bằng hành vi giật hoặc giành lấy tài sản rồi nhanh chóng tẩu thoát. Theo lý luận và thực tiễn của công tác định tội danh tội cướp giật tài sản thì hành vi cướp giật tài sản là hành vi công khai dùng tay giật lấy tài sản của chủ sở hữu hoặc trong sự quản lý của người khác rồi nhanh chóng tẩu thoát mà không dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực hoặc thủ đoạn khác để uy hiếp tinh thần của họ mà nhanh chóng giật lấy tài sản rồi chạy thoát làm chủ sở hữu không kịp phản ứng. Qua nghiên cứu, phân tích về hành vi cướp giật tài sản có thể khái niệm tội cướp giật tài sản là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người có năng lực TNHS thực hiện với lỗi cố ý bằng cách công khai, bất ngờ giật lấy tài sản của người khác rồi nhanh chóng tẩu thoát. Để nhận thức và hiểu rõ bản chất, đặc điểm của tội cướp giật tài sản ta cần nghiên cứu đầy đủ, toàn diện các dấu hiệu pháp lý cơ bản, đặc trưng của nó nhằm phân biệt giữa tội cướp giật tài sản với các tội phạm khác có cấu thành cơ bản