Luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Rèn kỹ năng viết đoạn mở bài và kết bài trong dạy học làm văn nghị luận ở trung học cơ sở

Chia sẻ: Nhiên Hà | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:264

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án nghiên cứu đoạn mở bài và kết bài trong bài văn nghị luận, đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập làm văn theo hướng hình thành phẩm chất và năng lực của học sinh THCS hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Rèn kỹ năng viết đoạn mở bài và kết bài trong dạy học làm văn nghị luận ở trung học cơ sở

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI ___________________________________________ LÊ VĂN BỔN RÈN KỸ NĂNG VIẾT ĐOẠN MỞ BÀI VÀ KẾT BÀI TRONG DẠY HỌC LÀM VĂN NGHỊ LUẬN Ở TRUNG HỌC CƠ SỞ LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC HÀ NỘI – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI ________________________________________________ LÊ VĂN BỔN RÈN KỸ NĂNG VIẾT ĐOẠN MỞ BÀI VÀ KẾT BÀI TRONG DẠY HỌC LÀM VĂN NGHỊ LUẬN Ở TRUNG HỌC CƠ SỞ Chuyên ngành: Lý luận & PPGD bộ môn Văn- Tiếng Việt Mã số: 9.14.01.11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. LÊ A HÀ NỘI - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả, số liệu trình bày trong Luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Tác giả Lê Văn Bổn
ii LỜI CẢM ƠN Trong qu trình h c tập và thực hiện luận n, đ c iệt hoàn thành công trình nghiên cứu này, tôi xin chân thành cảm n GS TS Lê , PGS TS Nguy n Quang Ninh và tất cả qu th y cô, nh ng ngư i đ luôn gi p đ , đ nh hư ng, động viên tôi trong suốt qu trình nghiên cứu và hoàn thành luận n Tôi xin ày t l ng iết n sâu s c đến c c Th y, Cô ộ môn L luận PPGD ộ môn Văn- Tiếng Việt, hoa Ng văn, ph ng Sau Đ i h c Trư ng Đ i h c Sư ph m Hà Nội đ quan tâm, hư ng n trong qu trình h c tập nghiên cứu Xin cảm n c c th y cô, c c trư ng thực nghiệm đ t o m i điều kiện thuận lợi khi thực hiện luận n Xin chân thành cảm n nh ng ngư i thân, n , đ ng nghiệp đ động viên tôi trong suốt ch ng đư ng v a qua Hà Nội, ngày tháng 12 năm 2020 Tác giả Lê Văn Bổn
iii BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT TT Viết tắt Nội dung đầy đủ 1 BT Bài tập 2 GV Giáo viên 3 HS H c sinh 4 KB ết ài 5 KN ỹ năng 6 MB M ài 7 NL Ngh luận 8 THCS Trung h c c s
iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Kết quả thăm dò dạy học, rèn viết đoạn mở bài NL của GV ............................. 7 Bảng 1.2. Kết quả thăm dò dạy học, rèn viết đoạn kết bài NL của GV ........................... 14 Bảng 1.3. Thống kê kết quả thăm dò về việc học đoạn mở bài NL của HS .................... 20 Bảng 1.4. Thống kê kết quả thăm dò về việc học tập đoạn kết bài NL của HS .............. 26 Bảng 1.5. Bảng thống kê các cách viết mở bài văn nghị luận của học sinh THCS .. 29 Bảng 1.6. Bảng thống kê các cách viết kết bài văn nghị luận của học sinh THCS .. 31 Bảng 1.7. Bảng thống kê các loại lỗi mở bài văn nghị luận của HS ......................... 32 Bảng 1.8. Bảng thống kê các loại lỗi kết bài văn nghị luận của HS .......................... 33 Bảng 1.9. Bảng thống kê kết quả bài kiểm tra cuối năm của học sinh THCS năm học 2015 - 2016 và 2016 - 2017 ........................................................... 35 Bảng 1.10. Bảng thống kê kết quả bài kiểm tra cuối năm của học sinh THCS năm học 2015 - 2016 và 2016 - 2017 ........................................................... 36 Bảng 2.1. Thống kê kết quả thăm dò HS về việc rèn viết đoạn mở bài. ......................... 38 Bảng 2.2. Thống kê kết quả thăm dòvề việc rèn viết đoạn kết bài. ................................. 40 Bảng 2.3. Kết quả thăm dò đối với GV về rèn viết đoạn mở bài NL ............................. 44 Bảng 2.4. Kết quả thăm dò đối với GV về rèn viết đoạn kết bài NL ............................. 48 Bảng 2.5. Các loại lỗi viết phần mở bài văn nghị luận của HS THCS ...................... 51 Bảng 2.6. Các loại lỗi viết phần kết bài văn nghị luận của HS THCS ....................... 51 Bảng 2.7. Thống kê việc phân bổ các mức độ kiến thức, kỹ năng cần đạt về văn nghị luận ở trường THCS ............................................................................. 60 Bảng 4.1. Kết quả đánh giá điểm viết đoạn mở bài của HS ...................................... 134 Bảng 4.2. Kết quả đánh giá điểm viết đoạn kết bài của HS ...................................... 135 Bảng 4.3. Kết quả điểm ở các lớp thực nghiệm và đối chứng viết đoạn mở bài..... 139 Bảng 4.4. Kết quả điểm ở các lớp thực nghiệm và đối chứng viết đoạn kết bài ..... 141
v DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1. Tổng quát các dạng bài tập .................................................................................. 72 Sơ đồ 2. Bài tập tạo lập đoạn mở bài trực tiếp ............................................................. 73 Sơ đồ 3. Bài tập tạo lập đoạn mở bài gián tiếp ............................................................. 80 Sơ đồ 4. Bài tập tạo lập đoạn kết bài .............................................................................. 96 Sơ đồ 5. Bài tập chữa lỗi đoạn mở bài, kết bài ........................................................... 106 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 4.1. So sánh kết quả thực nghiệm và đối chứng viết đoạn mở bài. ...................... 141 Biểu đồ 4.2. So sánh kết quả thực nghiệm và đối chứng viết đoạn KB ............................. 142 Biểu đồ 4.3. So sánh điểm ở các lớp thực nghiệm và đối chứng viết đoạn mở bài, kết bài Trường THCS Đăk Mar (Kon Tum) .................................................. 143 Biểu đồ 4.4. So sánh điểm ở các lớp thực nghiệm và đối chứng viết đoạn mở bài, kết bài Trường THCS Tây Phú (Bình Định) ................................................. 143 Biểu đồ 4.5. So sánh điểm ở các lớp thực nghiệm và đối chứng viết đoạn mở bài,kết bài trong mối quan hệ cả bài của HS Trường THCS Lý Tự Trọng (Kon Tum) ... 143 Biểu đồ 4.6. So sánh kết quả thực nghiệm và đối chứng viết cả bài nghị luận ................. 144
vi MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT ................................................................................. iii DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................... iv MỤC LỤC ................................................................................................................. vi PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Lý do ch n đề tài ..................................................................................................... 1 2 Đối tượng và ph m vi nghiên cứu ........................................................................... 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................... 5 4 Phư ng ph p nghiên cứu......................................................................................... 5 5. Giả thuyết khoa h c ................................................................................................ 8 6. Dự kiến đóng góp của luận án................................................................................. 8 7. Kết cấu của luận án ................................................................................................. 9 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................. 10 1.1. Nghiên cứu chung về văn ản ............................................................................ 10 1.1.1. Nghiên cứu khái quát về văn bản .................................................................... 10 1.1.2. Nghiên cứu các đơn vị cấu thành văn bản ...................................................... 13 1.2. Về t o l p văn ản ngh luận .............................................................................. 15 1.2.1. Tình hình nghiên cứu văn nghị luận ở nước ngoài ......................................... 15 1.2.2. Tình hình nghiên cứu văn nghị luận ở Việt Nam ............................................ 18 1.3. Về tài liệu d y h c làm văn ngh luận ................................................................ 22 1.3.1. Thời phong kiến và thời kỳ dạy học trong nhà trường Pháp- Việt ................. 22 1.3.2. Từ những năm 1950 trở đi .............................................................................. 23 1.4. Nh ng nghiên cứu về cách viết m bài và kết ài văn ngh luận ...................... 26 1.4.1. Rèn kỹ năng viết mở bài, kết bài văn nghị luận theo hướng thực hành theo mẫu .................................................................................................................... 26 1.4.2. Rèn kỹ năng viết mở bài, kết bài văn nghị luận kết hợp trang bị lý thuyết với thực hành. ............................................................................................................ 27 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ........................................................................................... 32 CHƢƠNG 2. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC RÈN KỸ NĂNG VIẾT ĐOẠN MỞ BÀI VÀ KẾT BÀI TRONG DẠY HỌC LÀM VĂN NGHỊ LUẬN Ở TRUNG HỌC CƠ SỞ ......................................................................................... 33 2.1. C s lý luận ...................................................................................................... 33
vii 2.1.1. Văn bản ........................................................................................................... 33 2.1.2. Đoạn văn và đoạn văn trong văn bản nghị luận ............................................. 34 2.1.3. Kỹ năng ........................................................................................................... 42 2.1.4. Đặc điểm hoạt động học tập và việc rèn luyện kỹ năng trong dạy học .......... 43 2.1.5. Bài tập và vai trò của bài tập rèn luyện kỹ năng ............................................ 47 2.2. C s thực ti n ................................................................................................... 51 2.2.1. Khảo sát thực trạng ......................................................................................... 51 2.2.2. Kết quả khảo sát .............................................................................................. 59 2.2.3. Phân tích, đánh giá kết quả............................................................................. 66 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2............................................................................................ 69 CHƢƠNG 3. BÀI TẬP RÈN KỸ NĂNG VIẾT ĐOẠN MỞ BÀI VÀ KẾT BÀI TRONG DẠY HỌC LÀM VĂN NGHỊ LUẬN Ở TRUNG HỌC CƠ SỞ 3.1. Khái quát về bài tập rèn luyện kỹ năng .................................................................... 70 3.1.1. Những định hướng chung khi xây dựng bài tập rèn luyện kỹ năng ................ 70 3.1.2. Các dạng bài tập ............................................................................................. 71 3.2. Rèn kỹ năng viết đo n m bài............................................................................ 73 3.2.1. Rèn kỹ năng viết đoạn mở bài trực tiếp .......................................................... 73 3.2.1.1. Đoạn mở bài trực tiếp .................................................................................. 76 3.2.1.2. Mục đích rèn luyện ....................................................................................... 77 3.2.1.3. Quy trình rèn luyện ...................................................................................... 78 3.2.1.4. Một số dạng bài tập rèn luyện .................................................................. 80 3.2.2. Rèn kỹ năng viết đoạn mở bài gián tiếp .......................................................... 80 3.2.2.1. Đoạn mở bài gián tiếp .................................................................................. 85 3.2.2.2. Mục đích rèn luyện ....................................................................................... 86 3.2.2.3. Quy trình rèn luyện ...................................................................................... 86 3.2.2.4. Một số dạng bài tập rèn luyện .................................................................. 89 3.3. Rèn kỹ năng viết đo n kết bài ............................................................................ 95 3.3.1.Rèn kỹ năng viết đoạn kết bài hướng nội ......................................................... 96 3.3.1.1. Đoạn kết bài hướng nội .............................................................................. 101 3.3.1.2.Mục đích rèn luyện ...................................................................................... 102 3.3.1.3. Quy trình rèn luyện .................................................................................... 102 3.3.1.4. Một số dạng bài tập rèn luyện ................................................................ 103 3.3.2. Rèn kỹ năng viết đoạn kết bài hướng ngoại .................................................. 101 3.3.2.1. Đoan kết bài hướng ngoại. ......................................................................... 107
viii 3.3.2.2. Một số dạng bài tập rèn luyện ................................................................... 107 3.4. Rèn kỹ năng ch a lỗi đo n m bài và kết bài .................................................. 106 3.4.1. Các loại lỗi thường gặp khi viết đoạn mở bài và kết bài văn nghị luận của học sinh THCS .................................................................................................. 107 3.4.2. Mục đích rèn luyện ........................................................................................ 107 3.4.3. Quy trình rèn luyện ....................................................................................... 107 3.4.4. Các dạng bài tập chữa lỗi ............................................................................. 108 3.5. Phư ng hư ng triển khai bài tập trong quá trình d y h c ............................... 113 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3.......................................................................................... 119 CHƢƠNG 4. THỰC NGHIỆM DẠY HỌC ........................................................ 120 4.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................... 120 4 2 Đối tượng thực nghiệm .................................................................................... 121 4.3. Đ a bàn thực nghiệm ........................................................................................ 122 4.4. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................... 125 4.5. Phư ng ph p thực nghiệm ............................................................................. 1266 4.5.1. Thực nghiệm thăm dò .................................................................................. 1312 4.5.2. Thực nghiệm đối chứng ............................................................................... 1323 4.6. Kết quả thực nghiệm ...................................................................................... 1334 4.6.1. Thực nghiệm thăm dò .................................................................................. 1334 4.6.2. Thực nghiệm đối chứng ............................................................................... 1367 4.7. Kết luận thực nghiệm ..................................................................................... 1477 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 1488 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 152 PHỤ LỤC .............................................................................................................PL.1 DANH MỤC PHỤ LỤC......................................................................................PL.1
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nh ng thành tựu của c c ngành khoa h c tự nhiên và x hội cùng v i sự đ i h i ức thiết của cuộc sống đ ngày càng gia tăng sức ép đối v i việc y h c Ng văn, đ c iệt y h c phân môn Tập làm văn trư ng Trung h c c s Vì vậy, trong nh ng năm g n đây, c c Ngh quyết của Đảng, Quốc hội, Chỉ th của Chính phủ, Quyết đ nh của Bộ Gi o ục Đào t o luôn quan tâm, chỉ đ o việc đổi m i chư ng trình, sách giáo khoa, nội ung, phư ng ph p y h c nhằm nâng cao chất lượng đào t o Cụ thể Ngh quyết số 29-NQ-TW ngày 4 th ng 11 năm 2013 của BCH Trung ư ng về đổi m i căn ản, toàn diện về giáo dục và đào t o đ x c đ nh mục tiêu cụ thể: “Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực...nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn”. Môn Ng văn nói chung, Tập làm văn nói riêng được xem tr ng o sự ứng ụng trong cuộc sống T o lập văn ản ngh luận nhằm mục đích giao tiếp và h c tập luôn được quan tâm trong nhà trư ng Tập làm văn là ph n nội ung tổng hợp nh ng tri thức văn h c, tiếng Việt, iểu hiện qu trình tiếp nhận, vận ụng kiến thức, kỹ năng của h c sinh nhưng số tiết y l thuyết và thực hành còn ít. Trong qu trình y h c, GV thư ng ch đến kỹ năng x c đ nh đề, tìm , lập àn ài, lập luận là chính Thực tế khi viết văn ngh luận, ph n m ài và kết ài thư ng gây nhiều khó khăn, l ng t ng cho HS nhưng chưa được GV và HS quan tâm đ ng mức Đây là nh ng vấn đề đ t ra đối v i việc y h c Tập làm văn trư ng Trung h c c s hiện nay. 1.1. Mở bài và kết bài là hai bộ phận quan trọng tạo nên văn bản Văn ản là đối tượng luôn được c c nhà khoa h c quan tâm, nghiên cứu Theo T điển tiếng Việt, Hoàng Phê chủ iên, t c giả đ x c đ nh: “Văn bản là sản phẩm của lời nói được định hình dưới dạng chữ viết hoặc in ấn” Ở trư ng THCS, kh i niệm văn ản được s ch Ng văn 6 trình ày như sau: “Văn bản là chuỗi lời nói miệng hay bài viết có chủ đề thống nhất, có liên kết, mạch lạc, vận dụng phương thức biểu đạt phù hợp để thực hiện mục đích giao tiếp”[16,17] Như vậy việc giao tiếp ằng ngôn ng viết, văn ản là một trong nh ng phư ng tiện kh h u hiệu
2 Thông thư ng, văn ản g m có a ph n: m bài, thân bài và kết ài M bài và kết ài là nh ng ộ phận không thể thiếu, đóng vai tr quan tr ng trong văn ản M ài văn ngh luận c n g i là ph n đ t vấn đề “là phần mở đầu của một bài văn nghị luận. Về nội dung, nhiệm vụ của phần này được quy định chung là nêu vấn đề, giới hạn phạm vi của vấn đề sẽ được đưa ra bàn trong bài”[93,124] nstote đ ph t iểu: “Nhập đề là phần không muốn nói gì trước nó, mà muốn nói gì sau nó”[33, 56]. C n kết ài là ph n khép l i văn ản nhằm mục đích thuyết phục, t c động t o được nh ng ấn tượng sâu đậm đối v i ngư i đ c Hiện nay, trong lĩnh vực văn chư ng, o chí một số văn bản ngh luận có thể không đ y đủ bố cục, thiếu ph n m bài ho c kết bài. B i lẽ nh ng nội dung trình bày ph n này, tác giả đ l ng ghép, khái quát khi phân tích, bàn luận vấn đề thân bài ho c hư ng đến mục đích tu t . Bên c nh đó, t c giả thư ng để ng - kết cấu vẫy gọi để ngư i đ c tự nhận thức và suy ng m về cách kết thúc vấn đề. Tuy nhiên, trong nhà trư ng THCS, HS luôn c n được r n luyện sự chuẩn mực nên việc trang b nh ng kiến thức và kỹ năng viết ph n m bài và kết bài là việc có nghĩa quan tr ng. 1.2. Tạo lập văn bản nghị luận là kỹ năng cần thiết đối với học sinh Chư ng trình, SG phổ thông an hành theo Thông tư số 32/TT-BGD ĐT ngày 26 12 2018 của Bộ GD ĐT đ nh hư ng việc y h c nói chung, môn Ng văn nói riêng c n hình thành nh ng năng lực, phẩm chất cụ thể cho HS Hệ thống c c năng lực đó, giao tiếp là năng lực cốt lõi. Trong qu trình giao tiếp, có thể nói nhà trư ng, viết là một năng lực quan tr ng B i lẽ muốn viết đ ng, viết thành th o c c lo i văn ản, HS phải được h c tập, r n luyện Chư ng trình đ x c đ nh: “Học sinh tạo lập được nhiều loại văn bản, trong đó có văn bản nghị luận. Để viết thành thạo văn bản nghị luận, học sinh cần có kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng được tích lũy trong suốt quá trình học tập, sinh hoạt....”[14, 26]. Như vậy, để t o lập được văn ản hoàn chỉnh, HS phải có kỹ năng t o lập c c ộ phận một c ch thành th o M bài và kết ài là hai ộ phận cấu thành tính chỉnh thể của văn ản HS viết tốt hai ph n này không có con đư ng nào kh c phải được h c tập để có kiến thức và thư ng xuyên r n luyện, tích lũy kinh nghiệm Đây là năng lực viết c n thiết để HS t o lập văn ản ngh luận hiệu quả, đ p ứng được yêu c u của Chư ng trình
3 1.3. Kỹ năng viết mở bài, kết bài của học sinh THCS còn nhiều hạn chế Trong qu trình h c tập, r n luyện trư ng THCS, HS m c ù được GV trang l thuyết và r n luyện t o lập c c kiểu, lo i văn ản theo Chư ng trình quy đ nh nhưng thức của HS viết m ài và kết ài nói chung, trong đó có văn ngh luận nói riêng v n c n nhiều h n chế HS THCS chưa ch đến t o lập văn ản hoàn chỉnh, đ c iệt ph n m ài và kết ài B i vì trong qu trình h c tập, HS không có nhiều th i gian để r n luyện, chưa n m được kỹ thuật viết c c kiểu m ài và kết ài Vì thế khi t tay vào viết văn ản, HS thư ng phân vân không iết ch n c ch m ài và kết ài như thế nào cho hợp l . Qua khảo s t ài thi h c kỳ và cuối năm h c của HS l p 7, 8, 9, ch ng tôi nhận thấy: HS viết m ài chung chung, không nêu được nội ung; chưa đ nh hư ng và gi i h n vấn đề cụ thể để ngh luận Ph n kết ài, HS viết chiếu lệ cho xong Đa số HS tập trung viết ph n thân bài nên khi viết đến ph n kết bài, th i gian làm ài h u như s p hết Do vậy, HS sức ép tâm l nên thư ng kể l i ho c tóm t t nội ung s sài, tản m n, không tr ng tâm Thực tế ch ng tôi thấy, việc viết MB và KB của HS mang tính đối phó. HS viết cốt cho có để đ p ứng về hình thức ài luận Thậm chí nhiều ài kiểm tra, HS không viết ph n m bài ho c kết ài. 1.4. Hoạt động dạy học phần mở bài, kết bài ở trung học cơ sở còn nhiều vấn đề đáng quan tâm Về chư ng trình, SG Ng văn THCS hiện hành và chư ng trình Ng văn an hành theo Thông tư 32/TT- BGD ĐT ngày 26 12 2018 không có ài nào ành riêng để trình ày cụ thể về r n kỹ năng viết m ài và kết ài Vì vậy trên l p, GV thư ng hư ng n c ch viết văn ngh luận chung, chủ yếu tập trung vào tìm , lập àn , ch a lỗi i n đ t cho HS Trong khi đó tài liệu tham khảo viết về hai ph n này c n ít, chưa hư ng n cụ thể c c quy trình, thao t c r n kỹ năng viết m ài và kết ài văn ngh luận. Chư ng trình, Sách giáo khoa Ng văn THCS hiện hành, ho t động r n luyện c c năng lực viết văn ngh luận được y t l p 7 đến l p 9 v i th i lượng phân ổ khoảng 40 tiết Trong khi đó, Chư ng trình Ng văn 2018, yêu c u “viết thành thạo kiểu văn bản nghị luận và thuyết minh tổng hợp (kết hợp các phương thức biểu đạt và các thao tác nghị luận), đúng quy trình, có chủ kiến, đảm bảo logic và có sức thuyết phục”[15,7], văn ngh luận được đưa vào t l p 6 C c l p 7, 8, 9, Chư ng trình này yêu c u quy trình viết và thực hành c c nội ung cũng như trư c đây: chuẩn , lập àn , viết ài,
4 sửa ch a ài Cả hai Chư ng trình đều yêu c u hư ng n c ch viết ngh luận x hội và văn h c song song v i nhau nhưng quy trình r n luyện chưa được ch tr ng. Về giảng dạy của GV, do Chư ng trình, SG , tài liệu hư ng n viết ph n m bài và kết ài văn ngh luận chưa ho ch đ nh số tiết, quy trình, c ch thức r n luyện cụ thể nên n đến tình tr ng GV phải tự điều phối để y Vì vậy, GV thư ng hư ng n HS cứ viết theo thói quen, theo m u có sẵn T đó HS viết hai ph n này một c ch m y móc, rập khuôn, ít có sự s ng t o, ảnh hư ng đến cả ài. Việc hệ thống l i nh ng vấn đề về l thuyết và đưa ra c c ài tập, quy trình r n luyện cụ thể cho HS về m ài và kết ài là nhu c u, nguyện v ng cấp thiết của GV. Về học tập của HS, qua khảo s t, thu thập thông tin phục vụ việc nghiên cứu, ch ng tôi đ trao đổi, đ c, chấm ài văn ngh luận của HS (ngu n ài t c c kỳ thi h c kỳ và cuối năm c c khối l p 7, 8, 9 lưu t i trư ng THCS) ết quả có đến 708/750 ài HS t o lập ph n m bài và kết ài mỗi ph n là một đo n văn; 24 ài không có kết ài; chỉ có 16 ài viết m ài và 8 ài viết kết ài có ấu hiệu hình thức 2 đo n văn nhưng chưa hoàn thiện mỗi ph n T đó ch ng tôi nhận thấy THCS, ph n m bài và kết ài h u hết HS viết chỉ là một đo n văn Vì vậy, trong luận n này, khi nghiên cứu ch ng tôi xin đ ng nhất m ài và kết ài mỗi ph n là một đo n văn Xuất ph t t nh ng vấn đề trên, ch ng tôi ch n đề tài: “Rèn kỹ năng viết đoạn mở bài và kết bài trong dạy học làm văn nghị luận ở trung học cơ sở” v i mục đích cụ thể ho việc r n kỹ năng viết đo n m ài và kết ài văn ngh luận thông qua c c ài tập, góp ph n thực hiện yêu c u đổi m i và nâng cao chất lượng, hiệu quả yh c Tập làm văn trư ng THCS theo hư ng hình thành năng lực cho HS 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu Luận n tiến hành nghiên cứu đo n m ài và kết ài trong ài văn ngh luận. Trên c s đó đi sâu vào quá trình rèn kỹ năng viết đo n m ài và kết ài trong y h c làm văn ngh luận cho HS THCS 2.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu qu trình r n kỹ năng viết m bài và kết ài văn ngh luận thông qua phư ng tiện là c c ài tập trong qu trình y h c làm văn ngh luận theo Chư ng trình, Sách giáo khoa Ng văn THCS hiện hành và nh ng đ nh hư ng t Chư ng trình Ng văn an hành theo Thông tư 32/TT-BGD ĐT ngày 26 12 2018 của Bộ Gi o ục và Đào t o
5 Thực hiện luận n, ch ng tôi ch n HS đang h c chư ng trình Ng văn THCS t i c c trư ng thuộc tỉnh on Tum và tỉnh Bình Đ nh để khảo s t, n m t việc y h c; nh ng yêu c u m i về năng lực, đ c iệt năng lực t o lập văn ản viết của HS THCS Ch ng tôi quan tâm nghiên cứu, thực nghiệm HS c c l p 7, 8, 9 t i c c trư ng THCS tiêu iểu, đ i iện đối tượng HS vùng khó khăn, thuận lợi trong thành phố, huyện thuộc tỉnh on Tum và tỉnh Bình Đ nh 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Xuất ph t t việc tìm hiểu l thuyết và thực ti n y h c, luận n đề xuất việc rèn luyện kỹ năng thông qua c c ài tập viết đo n m bài và kết ài trong văn ngh luận cho HS THCS. T đó nâng cao khả năng t o lập văn ản, đ c iệt viết đo n m ài và kết ài ngh luận cho HS Thành công của luận n sẽ góp ph n nâng cao chất lượng y h c phân môn Tập làm văn theo hư ng hình thành phẩm chất và năng lực cho HS THCS hiện nay 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đ t được mục đích đề ra, luận n giải quyết c c nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu tổng kết c s l luận và thực ti n việc r n luyện kỹ năng viết m bài và kết ài văn ngh luận. - Tiến hành tìm hiểu thực tr ng y h c Tập làm văn nói chung, r n viết đo n m ài và kết ài văn ngh luận nói riêng trư ng THCS hiện nay Bên c nh đó, ch ng tôi đ nghiên cứu c c lĩnh vực khoa h c có liên quan như Ngôn ng h c, Tâm l h c, Gi o ục h c để vận ụng, phối hợp - Đề xuất hệ thống ài tập, c ch thức tổ chức r n luyện viết đo n m bài và kết bài văn ngh luận cho HS, góp ph n nâng cao hiệu quả t o lập văn ản ngh luận. - Tổ chức y h c thực nghiệm nhằm đ nh gi khả năng thực thi giả thuyết nghiên cứu của đề tài Tiến hành thực nghiệm để khảo s t, kiểm tra kết quả đ t được qua việc thực hiện c c nội ung đ đề xuất, t đó khẳng đ nh tính khả thi của luận n. T nh ng vấn đề trên, luận n r t ra kết luận và nh ng kiến ngh c n thiết trong y h c r n kỹ năng viết đo n m bài và kết ài văn ngh luận. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để giải quyết c c vấn đề đ t ra trong luận n, qu trình nghiên cứu, ch ng tôi đ phối hợp sử ụng c c phư ng ph p nghiên cứu sau:
6 4.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu Mục đích xây ựng c s l luận phục vụ việc nghiên cứu đề tài, đ c iệt việc kế th a, tiếp thu nh ng thành tựu của c c t c giả đi trư c và lựa ch n, hệ thống ngu n tư liệu có sẵn, ch ng tôi sử ụng phư ng ph p này để sưu t m, đ c, tổng hợp, phân tích c c tài liệu liên quan đến việc r n kỹ năng viết đo n m ài và kết ài, đ c iệt tập trung nghiên cứu l thuyết và c c ài tập đề cập đến đo n m ài, kết ài trong y h c làm văn ngh luận. Chúng tôi sưu t m tài liệu nghiên cứu và tài liệu yh c một số t c giả trên thế gi i và Việt Nam qua c c th i kỳ l ch sử nhằm tổng hợp, r t ra nh ng nhận xét phù hợp v i t ng giai đo n y h c trong nhà trư ng, nh ng thành tựu đ có và nh ng vấn đề chưa được nghiên cứu cụ thể, chuyên sâu T đó, t c giả kh i qu t nh ng vấn đề đ được nghiên cứu và c n ng để làm c s nghiên cứu. Bên c nh đó, chúng tôi nghiên cứu c c tài liệu về lĩnh vực Tâm lý, Gi o ục h c như kỹ năng, rèn kỹ năng; tài liệu về y h c Tập làm văn, văn ngh luận, t o lập văn ản và rèn viết m ài và kết bài của c c t c giả trong và ngoài nư c Điều này sẽ gi p ch ng tôi tổng hợp, r t ra nh ng vấn đề đ được nghiên cứu th a đ ng và nh ng vấn đề c n tiếp tục nghiên cứu T đó, ch ng tôi đề xuất ài tập, quy trình tổ chức r n viết đo n m ài và kết ài văn ngh luận theo t ng tiểu lo i cụ thể, đi t đến khó nhằm gi p việc r n viết của h c sinh đ t hiệu quả. 4.2. Phương pháp điều tra, khảo sát thực tiễn Bên c nh việc nghiên cứu về l luận, đ nh gi chính x c, khoa h c thực ti n việc y h c, r n kỹ năng viết m ài và kết ài văn ngh luận trung h c c s là nội ung quan tr ng. Ch ng tôi sử ụng phư ng ph p điều tra, khảo s t thực ti n để tìm hiểu thực tế y h c, lựa ch n nh ng trư ng h c tiêu iểu cho c c đ a àn vùng thuận lợi, khó khăn; phân tích nh ng yêu c u của Chư ng trình hiện hành và Chư ng trình 2018, Sách giáo khoa, thực tr ng y h c r n kỹ năng viết đo n m ài và kết bài văn ngh luận THCS Phư ng ph p này tiến hành ằng việc xây ựng các tiêu chí, phiếu thăm kiến, ph ng vấn GV, HS, ảng iểu; ự gi , đ c và khảo s t ài viết của HS c c trư ng được lựa ch n trong quá trình y h c văn ngh luận.T kết quả thu được, tiến hành xử l , so sánh, phân tích, đ nh gi , kết luận Thực hiện phư ng ph p này sẽ gi p ch ng tôi đ nh gi thực tr ng y h c, xây ựng ài tập, r n viết đo n m ài, kết ài văn ngh luận THCS chính xác, là c s để đề xuất vấn đề nghiên cứu
7 4.3. Phương pháp phỏng vấn sâu R n kỹ năng viết m ài và kết ài văn ngh luận ên c nh việc tiếp x c, n m t thực ti n y h c qua đội ngũ GV và HS THCS c n c n tham khảo, tiếp thu nh ng kết quả, đ nh hư ng khoa h c của c c chuyên gia nhằm t o điều kiện thuận lợi khi tổ chức, triển khai đề tài đ p ứng về khoa h c, sư ph m Phư ng ph p này chúng tôi ùng để trao đổi, tham khảo, xin kiến của nh ng nhà nghiên cứu, c c chuyên gia về lĩnh vực y h c Tập làm văn, đ c iệt văn ngh luận Sử ụng phư ng ph p này, ch ng tôi tiến hành ph ng vấn đối v i c c chuyên gia v i nh ng câu h i sâu, tổ chức c c uổi seminar nhằm thu thập thông tin, tiếp thu nh ng gợi , đ nh hư ng, kinh nghiệm, s ng kiến của c c nhà nghiên cứu, chuyên gia để đề xuất kiến của mình 4.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm C ch thức r n luyện, ài tập, quy trình đề xuất trong luận n có phù hợp v i thực tế y h c, GV và HS THCS có tiếp nhận, vận ụng hiệu quả hay không c n phải được kiểm chứng, thực nghiệm Phư ng ph p này sẽ được chúng tôi vận ụng trong qu trình tổ chức y h c thực nghiệm Trư c hết, ch ng tôi x c lập c c tiêu chí và tiến hành lựa ch n trư ng, đ a àn thực nghiệm, đội ngũ GV, đối tượng HS, ài y, tính to n nh ng yếu tố gây iến của môi trư ng, tâm l y h c, c ch xử l tình huống sư ph m; xây ựng c c gi o n, ài tập, quy trình y h c, đề kiểm tra, iểu điểm cụ thể T đó tiến hành xây ựng, đ nh gi , khảo s t c c lo i phiếu, iểu m u thu thập thông tin, ph ng vấn, ự gi , viết ài, đ nh gi kết quả thực hiện…Tiến hành tổ chức thực nghiệm thăm và thực nghiệm y h c, đối chứng trên nhiều đối tượng HS và các đ a àn khác nhau Sau khi thực nghiệm, ch ng tôi kiểm chứng, đ nh gi trên cả hai phư ng iện đ nh tính và đ nh lượng Ch ng tôi sử ụng phư ng ph p đ nh lượng để khảo s t, thống kê số liệu ài kiểm tra, phiếu thăm , đ nh gi gi y . Dùng đ nh tính để tiếp x c, trao đổi, ph ng vấn, iết được đ c điểm tâm l y h c, quan điểm, nhu c u của đội ngũ GV, HS về r n N viết đo n MB và KB văn ngh luận T đó ngư i nghiên cứu n m được tinh th n, th i độ, khả năng tiếp thu l thuyết, c c iện ph p r n luyện của GV và HS cũng như việc chuyển iến o sự t c động sư ph m của c c iện ph p đề xuất có khả thi, hiệu quả nhằm khẳng đ nh sự thành công của luận n 4.5. Phương pháp thống kê, phân loại Để có số liệu chính x c, khoa h c gi p việc nhận xét, đ nh gi vấn đề nghiên cứu phù hợp, ch ng tôi đ sử ụng phư ng ph p này Trư c hết, thống kê c c số liệu, kết
8 quả thu được t phiếu thăm , bài viết của h c sinh, ph ng vấn, kết quả ự gi , thực ti n y h c và thực nghiệm Ch ng tôi tiến hành xử l , hệ thống hóa c c số liệu thu được theo c c mức độ r i kh i qu t, mô tả kết quả ằng c c ảng, iểu đ , s đ . Qua đó, ch ng tôi tiến hành đối chiếu, phân lo i để r t ra nh ng nhận xét, đ nh gi việc y h c; góp ph n làm rõ thực tr ng y h c. T đ nh gi , phân tích ấy, chúng tôi tiếp tục nghiên cứu, đề xuất c c ài tập r n luyện đưa vào y h c thực nghiệm và kiểm tra, đ nh gi t c động. Điều này gi p chúng tôi có số liệu để phân tích, r t ra nh ng kết luận chính xác; khẳng đ nh vấn đề nghiên cứu, đề xuất ài tập, quy trình r n luyện viết đo n m ài, kết ài ngh luận mang tính khả thi. Nh ng phư ng ph p trên, khi thực hiện luận n, ch ng tôi vận ụng trong suốt qu trình nghiên cứu nhằm đề xuất, triển khai hiệu quả việc r n kỹ năng viết đo n m ài và kết ài trong y h c làm văn ngh luận trung h c c s . 5. Giả thuyết khoa học Đo n m ài và kết ài là nh ng ộ phận quan tr ng t o nên ài văn ngh luận nhưng HS THCS c n nhiều khó khăn trong việc viết nh ng lo i đo n này; b i vậy, nếu luận n đề xuất được nh ng ng ài tập r n luyện phù hợp v i tâm lý và khả năng tiếp nhận của HS, v i Chư ng trình và SGK thì ch c ch n HS sẽ viết được nh ng đo n m ài, kết ài tốn ít công sức, th i gian và ch t chẽ, m ch l c. 6. Dự kiến đóng góp của luận án 6.1. Về lý luận Luận n góp ph n làm phong ph thêm về l luận y h c Tập làm văn nói chung, y h c viết đo n m ài và kết ài văn ngh luận nói riêng trong môn Ng văn trư ng THCS Ngoài ra, đây c n là tài liệu tham khảo cho GV trong qu trình y h c l thuyết về đo n văn, văn ản, đ c iệt văn ản ngh luận trư ng phổ thông 6.2. Về thực tiễn Xuất ph t t tìm hiểu l thuyết và thực ti n của việc r n kỹ năng làm văn ngh luận, đ c iệt kỹ năng viết đo n m bài và kết ài cho HS THCS, luận n đề xuất c ch thức r n luyện s t hợp thực ti n nhằm gi p GV và HS THCS n m được c c quy trình, thao t c để t o lập đo n m ài và kết ài trong văn ngh luận đ t hiệu quả ết quả nghiên cứu của luận n sẽ góp ph n nâng cao chất lượng y h c ph n Tập làm văn, đ c iệt văn ngh luận THCS.
9 7. Kết cấu của luận án Ngoài ph n m đ u, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, ph n triển khai nội dung của luận n g m 4 chư ng: Phần mở đầu: L o ch n đề tài; l ch sử vấn đề; mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu; đối tượng và ph m vi nghiên cứu; phư ng ph p nghiên cứu; giả thuyết khoa h c; ự kiến đóng góp; kết cấu của luận n Phần nội dung: G m có 4 chư ng: Chư ng 1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu. Chư ng này ch ng tôi lược thuật l i nh ng công trình, quan điểm của c c t c giả về r n kỹ năng viết văn NL, c ch r n viết m ài và kết ài Trên c s nhận xét, đ nh gi nh ng nội ung liên quan đến vấn đề nghiên cứu, ch ng tôi kế th a, tiếp thu thành tựu đ đ t được và x c đ nh nh ng vấn đề chưa được nghiên cứu thấu đ o để t đó tiếp tục nghiên cứu Chư ng 2. Cơ sở khoa học của việc rèn kỹ năng viết đoạn mở bài và kết bài trong dạy học làm văn nghị luận ở trung học cơ sở trình ày nh ng thành tựu l luận chung về m ài và kết ài văn NL; C c kiểu m ài, kết ài; Việc t o lập m bài và kết ài; Kỹ năng và việc r n luyện kỹ năng trong y h c Tập làm văn; Tình hình nghiên cứu và thực ti n y h c, r n luyện N viết m ài và kết ài văn NL Chư ng 3. Bài tập rèn kỹ năng viết đoạn mở bài và kết bài trong dạy học làm văn nghị luận ở trung học cơ sở Chư ng này tập trung việc đưa ra quy trình r n luyện thông qua các lo i hình ài tập và nguyên t c đ nh hư ng, ch n lựa c c lo i ài tập rèn kỹ năng viết m ài và kết ài văn ngh luận T đó đề xuất c ch r n luyện kỹ năng viết đo n m ài và kết ài văn ngh luận thông qua các ài tập trong qu trình yh c Tập làm văn THCS Chư ng 4. Thực nghiệm dạy học. Chư ng này trình ày nh ng vấn đề về nguyên t c, c ch thức tổ chức, triển khai việc thực nghiệm trên c c đối tượng y h c nhằm mục đích kiểm tra, đ nh gi tính khả thi của c c iện ph p sư ph m được đề xuất trong luận n để t đó đ c kết l luận và đề xuất nh ng kiến ngh phù hợp v i thực ti n y h c, r n viết m bài và kết ài văn ngh luận.
10 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU hi nghiên cứu thực hiện luận n, ch ng tôi tiếp cận c c tài liệu của một số t c giả trên thế gi i và Việt Nam liên quan đến văn ản, y h c Tập làm văn, đ c iệt r n kỹ năng viết hai ph n m bài và kết ài văn ngh luận Dư i đây, trong ph n tổng quan l ch sử vấn đề, ch ng tôi xin được trình ày một số nội ung chính có liên quan t i nhiệm vụ nghiên cứu mà luận n đ t ra 1.1. NGHIÊN CỨU CHUNG VỀ VĂN BẢN Trong ngôn ng h c, văn ản là một trong nh ng đ n v kh phức t p, có nhiều hư ng tiếp cận, nghiên cứu kh c nhau Văn ản được tiếp cận rộng r i t nh ng năm 40 của thế kỷ XX, khi c c nhà ngôn ng h c hiện đ i không t n đ ng quan niệm của c c nhà ng ph p truyền thống- xem câu là đ n v l n nhất của ngôn ng H khảo cứu đ n v l n h n câu và t đ u nghiên cứu, hình thành chuyên ngành khoa h c m i là ngôn ng h c văn ản, lấy văn ản làm đối tượng nghiên cứu Trong công trình Ngữ pháp văn bản, sau khi n ra c c c ch tiếp cận của một số nhà ngôn ng h c truyền thống, O I Moskalskaja đ tiếp cận vấn đề cùng hư ng v i c c t c giả kh c như P.Hatsman, R Stâyr t, H Ijen éc,V Dretle, F Danét, H Vâyrít Ông nêu lên quan niệm của mình: “Trong thời đại của chúng ta, dư luận rộng rãi thừa nhận rằng đơn vị độc lập hơn cả và cao nhất không phải là câu mà là văn bản “[ 86,16] Theo ông, chỉ có văn ản m i là đối tượng được nghiên cứu, sử ụng hiệu quả: “Chỉ có dưới hình thức văn bản và chức năng của văn bản, ngôn ngữ mới là phương tiện giao tiếp giữa mọi người “[86,17] “Đơn vị cơ bản khi chúng ta sử dụng ngôn ngữ không phải các từ và các câu mà là văn bản”[ 86, 16]. C c nhà ngôn ng h c xưa nay đều xem m ài và kết ài là một trong nh ng ộ phận để t o thành văn ản Do đó c c s ch, o, tài liệu viết về văn ản và t o lập văn ản luôn đề cập đến MB và B kh nhiều Để có c s xây ựng ài tập, r n N viết ph n MB và B văn NL cho HS, trư c hết, ch ng tôi quan tâm đ c c c tài liệu liên quan đến văn ản nhằm hiểu sâu thêm đối tượng này Đó là c s để n m ch c đ c trưng và qu trình t o lập văn ản Cụ thể, có c c hư ng nghiên cứu sau: 1.1.1. Nghiên cứu khái quát về văn bản I.R.Galperin trong cuốn “Văn bản với tư cách đối tượng nghiên cứu ngôn ngữ học”, t c giả đ trình ày kh rõ quan niệm về văn ản Đ c iệt tính chỉnh thể theo