Luận án Tiến sĩ Kinh doanh và quản lý: Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyễn Thị Ngọc Lựu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:194

Thêm vào BST

Báo xấu

347
lượt xem 146
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh doanh và quản lý: Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam trình bày cơ sở lý luận về kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ, thực trạng kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam, phương hướng và giải pháp xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh doanh và quản lý: Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN *** TR N TH N XÂY D NG MÔ HÌNH K TOÁN QU N TR CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHI P THƯƠNG M I QUY MÔ V A VÀ NH VI T NAM LU N VĂN TI N S KINH DOANH VÀ QU N LÝ Hà N i, Năm 2011
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN *** TR N TH N XÂY D NG MÔ HÌNH K TOÁN QU N TR CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHI P THƯƠNG M I QUY MÔ V A VÀ NH VI T NAM Chuyên ngành: K toán (K toán, ki m toán, phân tích ) Mã s : 62.34.30.01 LU N VĂN TI N S KINH DOANH VÀ QU N LÝ NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: 1. PGS.TS. NGUY N THI MINH PHƯƠNG 2. GS.TS. ð NG TH LOAN Hà N i, Năm 2011
L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan b n lu n án này là công trình nghiên c u khoa h c ñ c l p c a tôi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và có ngu n g c rõ ràng. TÁC GI LU N ÁN Tr n Th N
M CL C L IM ð U ............................................................................................................7 Chương 1. Cơ s lý lu n v k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh .............................................................................18 1.1 Nh ng v n ñ cơ b n v qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh và vai trò c a k toán qu n tr chi phí ......................... 18 1.1.1 Khái ni m v doanh nghi p thương m i v a và nh và các ch c năng qu n tr doanh nghi p .......................................................................................................18 1.1.1.1 Khái ni m v doanh nghi p thương m i v a và nh ...............................................18 1.1.1.2 Các ch c năng qu n tr doanh nghi p.....................................................................24 1.1.2 B n ch t c a chi phí và k toán qu n tr chi phí...........................................27 1.1.3 Vai trò c a k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i v a và nh ........................................................................................................................29 1.2 Mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh .......................................................................................................... 32 1.2.1. Phân lo i chi phí trong doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh .....32 1.2.1.1 Phân lo i chi phí theo ch c năng ho t ñ ng trong DN thương m i .......................33 1.2.1.2 Phân lo i chi phí theo kh năng qui n p chi phí vào các ñ i tư ng ch u phí .........34 1.2.1.3 Phân lo i chi phí theo theo m c ñ phù h p c a chi phí v i quy t ñ nh qu n tr ...35 1.2.1.4 Phân lo i chi phí theo theo m c ñ ki m soát chi phí .............................................36 1.2.1.5 Phân lo i chi phí theo m i quan h v i m c ñ ho t ñ ng .....................................36 1.2.2. D toán chi phí kinh doanh...........................................................................41 1.2.2.1 D toán và tác d ng c a d toán chi phí.................................................................41 1.2.2.2 H th ng d toán HðKD c a doanh nghi p thương m i.........................................43 1.2.3. K toán chi phí th c hi n...............................................................................48 1.2.4 Phân tích chi phí ñ ki m soát chi phí và ra quy t ñ nh kinh doanh ...........51 1.2.4.1 Phân tích chi phí ñ ki m soát chi phí .....................................................................51 1.2.4.2 Phân tích Chi phí - s n lư ng - l i nhu n ...............................................................52 1.2.4.3 Phân tích chi phí ñ ñánh giá hi u qu ho t ñ ng c a các b ph n.......................58 1.2.5 T ch c b máy k toán qu n tr chi phí .......................................................59 1.3 Kinh nghi m v n d ng mô hình k toán qu n tr chi phí m t s nư c trên th gi i .............................................................................................................. 61 K t lu n Chương 1 ..................................................................................................67 Chương 2. Th c tr ng k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam ......................................................................68
-2- 2.1 L ch s hình thành và phát tri n và ñ c ñi m c a các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam ...................................................................... 68 2.1.1 L ch s hình thành, phát tri n và vai trò c a các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam ...............................................................................68 2.1.1.1 L ch s hình thành, phát tri n c a các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam ....................................................................................................................68 2.1.1.2 Vai trò c a doanh nghi p thương m i quy mô VVN trong n n kinh t Vi t Nam....74 2.1.2 ð c ñi m t ch c kinh doanh, t ch c qu n lý c a các doanh nghi p thương m i v a và nh ............................................................................................78 2.1.2.1 ð c ñi m chung c a doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh .......................78 2.1.2.2 ð c ñi m t ch c kinh doanh c a doanh nghi p thương m i VVN.........................80 2.1.3 ð c ñi m t ch c b máy k toán và hình th c k toán c a các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ...................................................................81 2.2 Th c tr ng k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i v a và nh Vi t Nam ........................................................................................... 84 2.2.1 Th c tr ng phân lo i chi phí các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ........................................................................................................................84 2.2.1.1 Giá v n hàng bán.....................................................................................................85 2.2.1.2 Chi phí bán hàng......................................................................................................88 2.2.1.3 Chi phí qu n lý doanh nghi p..................................................................................90 2.2.2 Th c tr ng d toán chi phí kinh doanh trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ...................................................................................................91 2.2.2.1 Vai trò th c t c a d toán trong các doanh nghi p thương m i quy mô VVN ......91 2.2.2.2 H th ng d toán chi phí các DNTM quy mô v a và nh ....................................93 2.3.3 Th c tr ng k toán chi phí th c hi n trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ...................................................................................................96 2.3.3.1 Th c tr ng k toán Giá v n hàng bán các DNTM quy mô VVN ..........................96 2.3.3.2 Th c tr ng k toán chi phí bán hàng và chi phí qu n lý doanh nghi p các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ................................................................................97 2.3.4 Th c tr ng công tác phân tích chi phí cho vi c ra quy t ñ nh kinh doanh trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh .................................100 2.3.4.1 Phương pháp phân tích chi phí..............................................................................101 2.3.4.2 Th c tr ng phân tích ñ ki m soát chi phí.............................................................102 2.3.4.3 Th c tr ng phân tích chi phí cho vi c ra quy t ñ nh kinh doanh ..........................104 2.3.5 Th c tr ng t ch c b máy k toán qu n tr chi phí ...................................108 2.4 ðánh giá th c tr ng k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i v a và nh ......................................................................................... 109 2.4.1 Nh ng k t qu ñ t ñư c c a k toán qu n tr chi phí áp d ng doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam.............................................109 2
-3- 2.4.2 Nh ng t n t i và h n ch v k toán qu n tr chi phí các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam ............................................................111 2.4.2.1 K toán qu n tr chi phí chưa ñư c coi tr ng........................................................111 2.4.2.2 K toán qu n tr chi phí ñã bư c ñ u ñư c ng d ng, tri n khai nhưng m i nh ng n i dung ñơn gi n, nghiêng v c th hóa k toán tài chính ..................................111 2.4.2.3 Vi c áp d ng k toán qu n tr chi phí còn mang tính ng u h ng, manh mún .......112 2.4.3. M t s nguyên nhân.....................................................................................115 Chương 3. Phương hư ng và gi i pháp xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam.......119 3.1 Chi n lư c phát tri n và s c n thi t ph i xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam119 3.1.1 Chi n lư c phát tri n doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh .......119 3.1.2 S c n thi t ph i xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam .................................121 3.2 Các nguyên t c xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam .......................................... 123 3.2.1 Các nguyên t c xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam.............................................123 3.2.2 Các yêu c u c a mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam .........................................................124 3.3 Xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam .................................................................... 125 3.3.1 Phân lo i chi phí ...........................................................................................125 3.3.2 L p d toán chi phí .......................................................................................131 3.3.3 K toán chi phí th c hi n..............................................................................137 3.3.4 Phân tích chi phí ñ ki m soát chi phí và ra quy t ñ nh kinh doanh .........143 3.4 ði u ki n cơ b n ñ th c hi n mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam .............................. 148 3.4.1 V phía Nhà nư c .........................................................................................148 3.4.2 V phía các doanh nghi p thương m i ........................................................151 3
-4- DANH M C B NG BI U Bi u 1.1. Tiêu chí phân lo i doanh nghi p VVN m t s nư c APEC................20 Bi u 1.2. Tiêu th c x p lo i doanh nghi p v a và nh c a m t s nư c ..............21 Bi u 1.3. Tiêu chí phân lo i doanh nghi p theo Nð56/2009/Nð -CP...................23 Bi u 1.4 M u báo cáo b ph n ...............................................................................58 Bi u 2.1 S doanh nghi p phân theo quy mô v n..................................................70 Bi u 2.2 T tr ng doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh trên t ng s doanh nghi p trong n n kinh t giai ño n 2000-2008............................................72 Bi u 2.3 S doanh nghi p quy mô VVN khu v c ñô th l n (Hà N i, H i Phòng, Thành ph H Chí Minh ........................................................................................73 Bi u 2.4 T c ñ tăng s lư ng doanh nghiêp thương m i quy mô v a và nh .....75 giai ño n 2000 -2008 ..............................................................................................75 Bi u 2.5 S thu các doanh nghi p v a và nh n p vào ngân sách Nhà nư c ......76 Bi u 2.6 S lao ñ ng t i các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh .........77 Bi u 2.7 T tr ng chi phí trong doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ....85 Bi u 2.8 Th c tr ng áp d ng các phương pháp tính giá hàng t n kho trong doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ..................................................................88 Bi u 3.1 Phân lo i chi phí theo m i quan h v i m c ñ ho t ñ ng ...................126 Bi u 3.2. Phân lo i chi phí tr c ti p, gián ti p chi phí bán hàng ......................129 Bi u 3.3 D toán giá v n hàng bán doanh nghi p thương m i quy VVN ........131 Bi u 3.4 D toán chi phí bán hàng doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ..............................................................................................................................133 Bi u 3.5. D toán chi phí qu n lý doanh nghi p doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ......................................................................................................136 Bi u 3.6. T ch c tài kho n 632 cho doanh nghi p thương m i quy mô VVN...138 Bi u 3.7. T ch c tài kho n 642 cho doanh nghi p thương m i quy mô VVN...140 Bi u 3.8 Báo cáo b ph n.....................................................................................143 Bi u 3.9 Bi u ñánh giá ch p nh n hay t ch i ñơn hàng .....................................145 Bi u 3.10. ng d ng c a bi u ñánh giá ch p nh n hay t ch i ñơn hàng...........146 Bi u 3.11. Bi u ñ nh giá bán s n ph m................................................................147 4
-5- DANH M C SƠ ð Sơ ñ : 1.1 Các ch c năng c a qu n tr ................................................................................... 26 Sơ ñ :1.2 Các công vi c qu n tr doanh nghi p thương m i .................................................. 29 Sơ ñ 1.3 M i quan h gi a chi phí tr c ti p, gián ti p v i ñ i tư ng t p h p chi phí.......... 35 Sơ ñ 1.4 Phân lo i chi phí theo m i quan h v i m c ñ ho t ñ ng .................................... 37 Sơ ñ 1.5 S bi n ñ i theo c p b c c a chi phí ...................................................................... 38 Sơ ñ 1.6 Ư c tính chi phí theo phương pháp bi u ñ phân tán ............................................ 39 Sơ ñ 1.7 H th ng d toán HðKD doanh nghi p thương m i............................................ 44 Sơ ñ 1.9. Sơ ñ k toán chi phí bán hàng.............................................................................. 50 Sơ ñ 1.10. Sơ ñ k toán chi phí qu n lý doanh nghi p........................................................ 51 Sơ ñ 2.1 T tr ng bình quân các doanh nghi p phân theo quy mô giai ño n 2000-2009 .... 71 Sơ ñ 2.2 T tr ng doanh nghi p quy mô VVN khu v c ñô th l n trên t ng s doanh nghi p VVN c nư c .............................................................................................................. 73 Sơ ñ 2.3 Ti n thu các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh n p vào ngân sách Nhà nư c................................................................................................................................. 77 Sơ ñ 2.4. Sơ ñ t ch c c a các doanh nghi p thương m i .................................................. 81 quy mô v a và nh .................................................................................................................. 81 Sơ ñ 2.5. S lao ñ ng bình quân doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh .............. 82 Sơ ñ 2.6. Hình th c k toán doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ..................... 83 Ngu n: S li u kh o sát .......................................................................................................... 83 Sơ ñ : 2.7 M i quan h gi a chi phí và các nghi p v kinh doanh thương m i ................... 85 Sơ ñ 2.8 Lý do l p d toán các doanh nghi p thương m i ................................................ 92 quy mô v a và nh .................................................................................................................. 92 Sơ ñ 2.9 Th i ñi m l p d toán các DNTM quy mô v a và nh ..................................... 93 Ngu n: t ng h p kh o sát ....................................................................................................... 93 Sơ ñ 2.10 Theo dõi chi ti t chi phí bán hàng các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ...................................................................................................................................... 98 Sơ ñ 2.11 Theo dõi chi ti t chi phí qu n lý doanh nghi p các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh .................................................................................................................. 99 Sơ ñ 2.11 Theo dõi chi phí qu n lý các DNTM quy mô v a và nh ............................... 101 Sơ ñ 2.13 M i tương quan gi a k toán qu n tr chi phí và k toán tài chính trong doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ................................................................................ 112 5
-6- DANH M C T VI T T T TT T vi t t t Vi t ñ y ñ 1 VVN Doanh nghi p v a và nh 2 HðKD Ho t ñ ng kinh doanh 3 DNTM Doanh nghi p thương m i 4 BCTC Báo cáo tài chính 5 GVHB Giá v n hàng bán 6 CPBH Chi phí bán hàng 7 CPQLDN Chi phí qu n lý doanh nghi p 8 WTO T ch c thương m i th gi i (World Trade Organization) 9 SWOT Phương pháp phân tích ñi m m nh ñi m y u, ñi m m nh, cơ h i, thách th c. Strengths - Weaknesses -Opportunities -Threats 6
-7- L IM ð U 1. Tính c p thi t c a ñ tài nghiên c u Theo s li u c a T ng c c Th ng kê, các doanh nghi p v a và nh chi m kho ng 90% s lư ng cơ s s n xu t kinh doanh c a c nư c, 25% t ng ñ u tư xã h i và thu hút kho ng 77% l c lư ng lao ñ ng phi nông nghi p. Ngoài ra, các doanh nghi p v a và nh còn ñóng góp ñáng k vào ngu n thu ngân sách qu c gia và chi ph i h u h t các ho t ñ ng phân ph i (bán l ) c a c nư c. Các doanh nghi p v a và nh s n xu t kinh doanh nhi u ngành ngh khác nhau, trong ñó ngành thương m i chi m t tr ng l n (chi m kho ng 40%/ t ng s doanh nghi p c a c nư c). Gia nh p WTO, Vi t Nam ph i m c a cho các nhà phân ph i nư c ngoài, do ñó, các công ty nư c ngoài s là nh ng ñ i th l n, ñe do s t n t i c a nhi u doanh nghi p v a và nh trong lĩnh v c thương m i Vi t Nam. Trư c áp l c c nh tranh, các doanh nghi p v a và nh s ph i tích c c nâng cao năng l c qu n lý, ñ c bi t là hi u qu c a các công c qu n lý kinh t . K toán qu n tr chi phí là công c h u ích trong qu n lý kinh t c a các doanh nghi p nói chung và doanh nghi p thương m i nói riêng. M c dù v y, h th ng k toán trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh hi n nay m i ch t p trung vào k toán tài chính (v i m c ñích l p báo cáo tài chính). H th ng k toán qu n tr chi phí hư ng vào vi c cung c p thông tin ph c v cho vi c l p k ho ch, ki m soát và ñưa ra các quy t ñ nh trong n i b doanh nghi p còn r t h n ch . H th ng k toán chi phí hi n nay các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh không th cung c p các thông tin phù h p v chi phí k p th i và tin c y cho vi c ra các quy t ñ nh kinh doanh, quy t ñ nh bán hàng hoá, l a ch n m t hàng kinh doanh, l a ch n cơ c u s n ph m,…. V i h th ng k toán chi phí này các doanh nghi p thương m i quy mô v a và 7
-8- nh s khó có th ñ ng v ng trong môi trư ng c nh tranh khu v c và th gi i. ði u ñó cho th y các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam ñang r t c n m t h th ng k toán qu n tr chi phí ñ ph c v cho vi c qu n lý các ho t ñ ng kinh doanh c a mình. Chính vì lý do ñó, tác gi ch n ñ tài “Xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam” ñ làm lu n án ti n sĩ kinh t . 2. T ng quan các ñ tài nghiên c u liêu quan Các doanh nghi p v a và nh chi m s lư ng l n trong kh i kinh t ngoài qu c doanh, ñóng góp m t ph n l n vào s phát tri n c a n n kinh t , tuy nhiên các nghiên c u v lý lu n cũng như th c ti n cho khu v c này còn h n ch , ñ c bi t là v i chuyên ngành k toán. Ch m i có tác gi Ngô Th Thu H ng nghiên c u n i dung “ Hoàn thi n t ch c công tác k toán trong các doanh nghi p v a và nh nh m tăng cư ng công tác qu n tr doanh nghi p” năm 2007. M c dù lu n án ñ c p ñ n công tác k toán ng d ng trong qu n tr doanh nghi p, tuy nhiên ñ tài m i d ng t ch c công tác k toán, mà chưa ñi sâu vào các n i dung k toán c th . Vì th r t c n thi t nghiên c u các v n ñ lý lu n và áp d ng vào th c ti n ho t ñ ng c a các doanh nghi p v a và nh nh m nâng cao hi u qu ho t ñ ng qu n lý, ho t ñ ng s n xu t kinh doanh cho khu v c này. Các v n ñ v k toán qu n tr ñư c các tác gi Vi t Nam b t ñ u nghiên c u t ñ u nh ng năm 1990 v i các công trình nghiên c u khác nhau, ñ c bi t là trong các lu n án ti n sĩ kinh t . Tác gi Nguy n Vi t (1995): “V n ñ hoàn thi n k toán Vi t Nam”[28], Tác gi Ph m Văn Dư c (1997): “Phương hư ng xây d ng n i dung và t ch c v n d ng k toán qu n tr vào các doanh nghi p Vi t Nam”[11] và nhi u công trình nghiên c u khác. 8
-9- T năm 2000 tr l i ñây, có nhi u nghiên c u v nh ng v n ñ c th c a k toán qu n tr , ho c nghiên c u k toán qu n tr áp d ng riêng cho các doanh nghi p ñ c thù: Tác gi Ph m Quang (2002): “Phương hư ng xây d ng h th ng báo cáo k toán qu n tr và t ch c v n d ng vào các doanh nghi p Vi t Nam”[18]; tác gi ñã xây d ng các nguyên t c cơ b n ñ xây d ng và t ch c v n d ng h th ng báo cáo k toán qu n tr vào các doanh nghi p nư c ta (t i th i ñi m này chưa có văn b n pháp quy nào hư ng d n k toán qu n tr doanh nghi p Vi t Nam) v i ñ nh hư ng cung c p thông tin h u ích nh t cho nhà qu n tr nh m qu n tr doanh nghi p và ho ch ñ nh, ki m soát quá trình s n xu t - kinh doanh. T i th i ñi m này lu n án có giá tr cao v lý lu n trong vi c xây d ng h th ng báo cáo k toán qu n tr và vai trò c a Nhà nư c trong vi c ñ nh hư ng phát tri n k toán qu n tr trong các doanh nghi p. Tác gi Tr n Văn Dung (2002): “T ch c k toán qu n tr và giá thành trong doanh nghi p s n xu t Vi t Nam”[10]; Do k toán qu n tr còn khá m im Vi t nam nên k toán qu n tr và k toán giá thành c a k toán tài chính thư ng ñư c l ng vào nhau. lu n án này, tác gi ñã ñưa ra các gi i pháp t ch c k toán qu n tr l ng trong k toán tài chính c a các doanh nghi p s n xu t nh m t ng bư c ñưa k toán qu n tr vào công tác k toán t i các doanh nghi p. K toán tính giá thành là ph n hành k toán quan tr ng trong các doanh nghi p s n xu t, vì l ñó mà tác gi Tr n Văn Dung ñã l a ch n ph n hành k toán này ñ ph i h p v i k toán qu n tr . Cũng xu t phát t quan ñi m như tác gi Tr n Văn Dung, tác gi Lê ð c Toàn nghiên c u n i dung “K toán qu n tr và phân tích chi phí s n xu t trong ngành s n xu t công nghi p Vi t Nam”[24] vào năm 2002 v i m c ñích nghiên c u k toán qu n tr trong các doanh nghi p s n xu t công 9
- 10 - nghi p trong m i liên h v i phân tích chi phí s n xu t. ðây cũng là m t bư c nghiên c u sâu hơn v k toán qu n tr áp d ng cho các doanh nghi p. Tác gi Giang Th Xuy n năm 2002 nghiên c u n i dung “T ch c k toán qu n tr và phân tích kinh doanh trong doanh nghi p nhà nư c”[30] có s khác bi t m t chút v i tác gi Tr n Văn Dung. Tác gi Giang Th Xuy n nghiên c u k toán qu n tr trong m i quan h v i phân tích kinh doanh nh m ñánh giá tình hình tài chính, tình hình kinh t c a doanh nghi p nh m ñ nh hư ng cho các quy t ñ nh ñ u tư mang tính lâu dài c a doanh nghi p, mà c th là các doanh nghi p nhà nư c. K toán qu n tr ngày càng ñư c nghiên c u k lư ng, theo t ng v n ñ c th và trong các ph m vi h p d n. Năm 2002, tác gi Ph m Th Kim Vân nghiên c u n i dung “T ch c k toán qu n tr chi phí và k t qu kinh doanh các doanh nghi p kinh doanh du l ch”[29]; ðây là lu n án ti n sĩ nghiên c u k lư ng v n ñ t ch c công tác k toán trong m i quan h v i k t qu kinh doanh và gi i h n trong các doanh nghi p kinh doanh du l ch. Cũng tinh th n ñó, tác gi Nguy n Văn B o (2002) nghiên c u ñ tài “Nghiên c u hoàn thi n cơ ch qu n lý tài chính và k toán qu n tr trong doanh nghi p nhà nư c v xây d ng”[4]; ñây cũng là m t lu n án ti n sĩ nghiên c u k toán qu n tr trong ph m vi h p v lĩnh v c xây d ng. Nghiên c u chuyên sâu v k toán qu n tr ph i k ñ n tác gi Tr n Th H ng Mai (2003) v i ñ tài “Hoàn thi n k toán chi phí trên các kho n vay c a các doanh nghi p Vi t Nam”[16]; Lu n án không ch h th ng hoá, phân tích phương pháp k toán chi phí trên các kho n vay theo chu n m c k toán qu c t cũng như xu hư ng c a các nư c phát tri n ñ có cơ s khoa h c mang tính lý lu n mà còn nghiên c u, phân tích th c tr ng k toán chi phí trên các kho n vay Vi t Nam quan ch ñ k toán áp d ng cho các th i kỳ khác nhau và kh o sát th c t m t s doanh nghi p ñ làm sáng t nh ng ưu, 10
- 11 - như c ñi m nh m t o ti n ñ cho các gi i pháp hoàn thi n ñ các doanh nghi p th c hi n k toán chi phí trên các kho n vay ñúng ñ n, giúp ngư i s d ng thông tin k toán có quy t ñ nh ñúng ñ n trong quan h kinh doanh v i doanh nghi p. Cùng nghiên c u m i quan h k toán qu n tr v i k toán chi phí s n xu t và tính giá thành v i tác gi Tr n Văn Dung, Lê ð c Toàn có tác gi ðinh Phúc Ti n (2003) v i lu n án ti n sĩ “Hoàn thi n h ch toán chi phí s n xu t và tính giá thành v i vi c tăng cư ng qu n tr doanh nghi p v n t i Hàng không Vi t Nam”[23]; Tuy nhiên tác gi ðinh Phúc Ti u nghiên c u trong gi i h n h p hơn (doanh nghi p v n t i Hàng không Vi t Nam). Xu t phát t quan ñi m k toán qu n tr ph i ñu c xây d ng phù h p v i ñ c thù c a ñơn v , tác gi ñã nghiên c u k lư ng ñ c ñi m c a các doanh nghi p v n t i Hàng không Vi t Nam, t ñó ñưa ra các gi i pháp m t cách có h th ng ñ hoàn thi n h ch toán chi phí và tính giá thành trong m i quan h v i k toán qu n tr hư ng t i m c ñích qu n tr doanh nghi p hi u qu . Tác gi Nguy n Th H ng Nga (2004) nghiên c u n i dung “Hoàn thi n t ch c k toán qu n tr trong các doanh nghi p d u khí Vi t Nam”[17]; Trong lu n án này tác gi cũng ñã xu t phát t ñ c ñi m và ñ nh hư ng phát tri n c a T p ñoàn d u khí ñ ñưa ra các gi i pháp hoàn thi n t ch c k toán qu n tr cho các doanh nghi p thành viên và cho toàn t p ñoàn. Nghiên c u v k toán qu n tr ngày càng ñư c các nhà khoa h c, các nghiên c u sinh quan tâm và ñi sâu v n i dung theo các chuyên ñ h p, nhưng nghiên c u sâu. Tác gi Dương Th Mai Hà Trâm (2004) nghiên c u n i dung “Xây d ng h th ng k toán qu n tr trong các doanh nghi p D t Vi t Nam”[26]; Xu t phát t ñ c ñi m ngành d t may có t c ñ phát tri n cao, ñóng góp l n cho ñ t nư c nhưng ph i ñ i m t vói c nh tranh gay g t, ñ c bi t khi Vi t Nam h i nh p kinh t khu v c và th gi i, ngành d t may ph i ñ i m t v i thách th c l n, bu c các doanh nghi p ph i nâng cao ch t lư ng 11
- 12 - qu n lý trong ñó có công tác k toán, ñ c bi t là k toán ph c v cho qu n lý. T nghiên c u th c tr ng k toán qu các doanh nghi p d t, tác gi ñã xây d ng mô hình k toán qu n tr áp d ng cho các doanh nghi p D t Vi t Nam. Cũng theo tinh th n nghiên c u k toán qu n tr trong ph m vi h p ñ nghiên c u sâu hơn, k lư ng hơn còn có tác gi Nguy n Thanh Quí (2004) v i n i dung “Xây d ng h th ng thông tin kinh t ph c v qu n tr doanh nghi p kinh doanh bưu chính vi n thông”[21]; Cũng như ngành d t hay các doanh nghi p d u khí, hàng không, các doanh nghi p kinh doanh bưu chính vi n thông cũng là m t trong các doanh nghi p m nh, gi vai trò quan tr ng trong n n kinh t . Tác gi Nguy n Thanh Quý ñã nghiên c u ñ c ñi m c a các doanh nghi p kinh doanh bưu chính vi n thông ñ xây d ng h th ng thông tin k toán h u ích ph c v qu n tr doanh nghi p. Cùng quan ñi m nghiên c u m i quan h gi a k toán qu n tr và k toán tính giá thành như các tác gi Tr n Văn Dung, Lê ð c Toàn, ðinh Phúc Ti u, tác gi Tr n Văn H i (2007) ñã b o v lu n án ti n sĩ v i n i dung “T ch c công tác k toán qu n tr chi phí s n xu t và tính giá thành s n ph m trong các doanh nghi p khai thác than”[13]. Tuy nhiên, tác gi Tr n Văn H i ñi sâu nghiên c u k toán qu n tr chi phí trong m i quan h v i k toán tính giá thành và gi i h n trong các doanh nghi p khai thác than. V i gi i h n này tác gi ñã ñi sâu vào tìm hi u, nghiên c u th c tr ng v n i dung t ch c k toán qu n tr chi phí và tính giá thành s n ph m c a các doanh nghi p khai thác than thu c T p ñoàn than và khoáng s n Vi t Nam, t ñó ñưa ra các gi i pháp hoàn thi n t ng n i dung c th c a t ch c công tác k toán qu n tr chi phí s n xu t và tính giá thành c a t p ñoàn. Tác gi Ph m Th Thu (2007) ñã nghiên c u n i dung “ Xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p s n xu t dư c ph m Vi t Nam”[22]. Lu n án ñã nghiên c u k lư ng các ñ c thù c a ngành s n xu t dư c ph m, t ñó lu n án cũng ñã ñi sâu nghiên c u ch ñ k toán chi phí 12
- 13 - trong các doanh nghi p s n xu t Vi t Nam qua các th i kỳ và ñánh giá th c tr ng k toán chi phí trong các doanh nghi p s n xu t dư c ph m Vi t Nam hi n nay chưa th t s phù h p v i ñ c ñi m ngành dư c và khó có th ñáp ng ñư c nhu c u thông tin cho vi c ra các quy t ñ nh kinh doanh h p lý. Trên cơ s các mô hình lý thuy t k toán qu n tr chi phí cơ b n, kh năng ng d ng vào th c ti n hi n nay Vi t Nam và nh ng ñ c ñi m trong t ch c ho t ñ ng s n xu t kinh doanh c a các doanh nghi p s n xu t dư c ph m Vi t Nam, lu n án ñã xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí cho các doanh nghi p s n xu t dư c ph m Vi t Nam, ñó là tăng cư ng ki m soát chi phí thông qua vi c phân lo i chi phí, l p d toán chi phí, phân tích bi n ñ ng chi phí, xác ñ nh qui mô h p lý cho t ng lô s n xu t. Bên c nh ñó, c n ñánh giá k t qu ho t ñ ng chi ti t theo t ng s n ph m, t ng phân xư ng s n xu t và t ng chi nhánh tiêu th . Ngoài ra, lu n án cũng ñưa ra các ñi u ki n ñ có th th c hi n ñư c mô hình k toán qu n tr chi phí này trong các doanh nghi p s n xu t dư c ph m Vi t Nam, ñó là c n có s k t h p c a c Nhà nư c, doanh nghi p, B Tài chính và các h i ngh nghi p. ðã có r t nhi u công trình khoa h c nghiên c u k toán qu n tr v i nhi u ñ tài khác nhau, các ph m vi khác nhau. Tuy nhiên, t t c các công trình nghiên c u v k toán qu n tr ñã công b ñ u t p trung nghiên c u k toán qu n tr áp d ng cho các doanh nghi p nhà nư c, các t p ñoàn kinh t l n, các t ng công ty m nh c a Vi t Nam mà chưa có công trình nghiên c u nào nghiên c u k toán qu n tr áp d ng cho các doanh nghi p quy mô v a và nh . Các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam có nh ng ñ c thù riêng, ñ qu n lý các doanh nghi p này có hi u qu r t c n có nh ng thông tin k toán phù h p, ñã có các công trình nghiên c u k toán áp d ng cho các doanh nghi p v a và nh nhưng chưa có công trình nào v k toán qu n tr . 13
- 14 - Xu t phát t các lý do trên, các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh c n ñư c nghiên c u các mô hình k toán qu n tr phù h p, ñ c bi t là k toán qu n tr chi phí. Vì th tác gi ñã l a ch n ñ tài “Xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam”. V i ñ tài này, tác gi mong mu n s có nh ng ñóng góp v lý lu n, th c ti n cũng như xây d ng m t mô hình k toán qu n tr chi phí phù h p v i các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh . 3. Các v n ñ nghiên c u c a Lu n án - H th ng cơ s lý lu n v khái ni m, ñ i tư ng nghiên c u, ñ c ñi m, ch c năng, n i dung và vai trò c a k toán qu n tr chi phí trong doanh nghi p thương m i nói chung và các doanh nghi p thương m i có quy mô v a và nh . - Quá trình và khuynh hư ng xây d ng k toán qu n tr chi phí trong doanh nghi p thương m i m t s nư c tiêu bi u trên th gi i; - Th c tr ng k toán qu n tr chi phí các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam; - Mô hình k toán qu n tr chi phí các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam. 4. M c ñích nghiên c u c a Lu n án - H th ng hoá và hoàn thi n cơ s lý lu n v xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam; - Xác l p mô hình k toán qu n tr chi phí trong doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam; - V n d ng mô hình k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam. 14
- 15 - 5. Câu h i nghiên c u s d ng trong nghiên c u c a Lu n án - ð c ñi m n i b t c a doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh trong n n kinh t có nh hư ng như th nào ñ n công tác k toán nói chung và k toán qu n tr chi phí nói riêng ? - Các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh hi n nay qu n lý chi phí kinh doanh có hi u qu không? - Trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh hi n các yêu c u qu n lý chi phí kinh doanh hi u qu như th nào ? - Mô hình k toán qu n tr chi phí nào phù h p v i các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh ? 6. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a Lu n án - ð i tư ng nghiên c u: cơ s lý lu n và th c ti n v k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p v a và nh . - Ph m vi nghiên c u: Th c tr ng công tác k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam. Ngu n d li u c a Lu n án: - D li u th c p: lu n án s d ng m t s ngu n thông tin th c p như các công trình nghiên c u, các tài li u nghiên c u liên quan, các báo cáo chuyên môn c a các cơ quan qu n lý Nhà nư c và các t ch c khác: T ng c c th ng kê, C c phát tri n doanh nghi p v a và nh - B K ho ch và ð u tư, Thư vi n qu c t , …. - D li u sơ c p: là các thông tin thu th p qua ñi u tra ph ng v n tr c ti p ho c ñi u tra qua b ng câu h i ñư c thi t k s n (bao g m c câu h i ñóng và câu h i m ). Thông tin th c p ñư c x lý b ng ph n m m Excel, Cspro). 7. Phương pháp nghiên c u: ð có ñư c các ñánh giá th c ti n t các doanh nghi p v a và nh , tác gi t p trung kh o sát các doanh nghi p có quy mô v a, nh và siêu nh t i 3 15
- 16 - khu v c ñô th l n là Hà N i, H i Phòng, Thành ph H Chí Minh. V i quy mô kh o sát này, tác gi thu th p thông tin v th c tr ng k toán qu n tr chi phí trên cơ s các phương pháp phát phi u ñi u tra, th c hi n ph ng v n chuyên sâu k toán viên và tham gia tìm hi u công tác k toán t i m t s ñơn v . Bên c nh ngu n s li u sơ c p ñó, tác gi còn s d ng s li u th c p mà ch y u t các báo cáo th ng kê c a T ng c c th ng kê và các ngu n khác ñã ñư c công b . Lu n án s d ng phương pháp duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s , nghiên c u lý lu n k t h p v i kh o sát th c t và s d ng linh ho t các phương pháp nghiên c u ñ nh tính, phương pháp nghiên c u ñ nh lư ng ñ phân tích, so sánh, t ng h p thông tin làm cơ s ñưa ra các nh n ñ nh, ñánh giá th c tr ng k toán qu n tr chi phí c a các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh , ñ ng th i ñ xu t gi i pháp phù h p. 8. Các k t qu nghiên c u d ki n Lu n án t p h p m t cách có h th ng các v n ñ liên quan ñ n k toán qu n tr chi phí trong các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh , d a trên nh ng nghiên ñó, lu n án s xây d ng mô hình k toán qu n tr chi phí phù h p cho các ñơn v này. T các nghiên c u, lu n án có th giúp các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh có nh ng gi i pháp h u hi u trong vi c xây d ng h th ng k toán qu n tr c a mình. ðây s là m t ñóng góp c a tác gi v m t khoa h c trong vi c ñưa các lý lu n vào áp d ng trong th c ti n cho các doanh nghi p. 9. Phương án kh o sát M c ñích kh o sát: Thu th p thông tin v ho t ñ ng kinh doanh, t ch c qu n lý, công tác k toán tài chính, công tác k toán qu n tr , k toán qu n tr chi phí, k t qu kinh doanh, hi u qu kinh doanh m t vài năm g n ñây c a các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh . 16
- 17 - ð i tư ng kh o sát: Thu th p thông tin v ho t ñ ng kinh doanh, t ch c qu n lý, công tác k toán tài chính, công tác k toán qu n tr , k toán qu n tr chi phí, k t qu kinh doanh, hi u qu kinh doanh t lãnh ñ o doanh nghi p, ch c a hàng, k toán trư ng, k toán viên c a các doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh . ðơn v kh o sát: Lu n án kh o sát 116 doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh Vi t Nam v i 3 nhóm hàng: th i trang, ñi n t , v t li u xây d ng. Ph m vi kh o sát: Tác gi t p trung kh o sát các doanh nghi p có quy mô v a và nh t p trung t i 3 khu v c: Hà N i, H i Phòng, Thành Ph H Chí Minh v i. Tác gi l a ch n ñ a bàn kh o sát t i thành ph Hà N i, thành Ph H i Phòng, thành ph H Chí Minh vì ñây là 3 ñô th l n, t p trung nhi u doanh nghi p thương m i quy mô v a và nh (ch ng minh b ng s li u th ng kê chương 2). Th i gian kh o sát: Th i gian kh o sát t tháng 6/2008 ñ n tháng 6/2010, th i gian thu h i thông tin d ki n 1-2 tháng cho m i khu v c, th i gian x lý s li u t 1-2 tháng sau khi t ng h p toàn b thông tin kh o sát. Phương pháp thu th p s li u: thông qua phi u ph ng v n (ph l c01) và ph ng v n tr c ti p (ph c l c 2). Phi u ph ng v n s d ng ph ng v n các k toán trư ng, k toán viên các doanh nghi p ñư c kh o sát. Ph ng v n tr c ti p áp d ng ñ ph ng v n nhà qu n lý, ch doanh nghi p, k toán và các ñ i tư ng khác liên quan. T ng h p th ng kê: thông tin kh o sát ñư c th ng kê, phân tích theo các nguyên t c, các phương pháp th ng kê. 17