Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Đổi mới hoạt động thị trường mở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Chia sẻ: Nguyễn Vương Cường | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:182

Thêm vào BST

Báo xấu

106
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Đổi mới hoạt động thị trường mở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trình bày hoạt động thị trường mở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, thực trạng hoạt động thị trường mở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, đổi mới hoạt động thị trường mở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Đổi mới hoạt động thị trường mở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

i L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan b n Lu n án này là công trình nghiên c u khoa h c nghiêm túc c a riêng tôi. Các k t qu và s li u c a Lu n án là trung th c và có ngu n g c rõ ràng. Nghiên c u sinh ðoàn Phương Th o
ii L I CÁM ƠN Trư c h t, tôi xin chân thành cám ơn các Th y, Cô khoa Ngân hàng - Tài chính Trư ng ð i h c Kinh t Qu c dân ñã g i ý cho tôi v ñ tài nghiên c u c a Lu n án này. Tôi cũng chân thành cám ơn PGS.TS ðào Văn Hùng ñã t n tình giúp ñ và hư ng d n tôi trong quá trình b i dư ng tri th c, xác ñ nh n i dung khoa h c c a Lu n án, xác ñ nh phương hư ng kh c ph c nh ng khó khăn, tìm ki m các gi i pháp v m t lý thuy t, th c ti n ñ Lu n án ñ t ñư c nh ng n i dung cơ b n c a nh ng v n ñ nghiên c u. Tôi xin g i l i cám ơn sâu s c t i nh ng chuyên gia ñã ñóng góp nhi u ý ki n quý báu v i tư cách là nh ng ph n bi n khoa h c ñ Lu n án ñ t ñư c nh ng n i dung phong phú và ngày càng có xu hư ng ti p c n nhanh t i nh ng lý lu n tiên ti n, th c ti n nóng b ng c a hoàn c nh và th c t phát tri n kinh t - ti n t nư c ta hi n nay. Tôi xin g i l i cám ơn to l n t i lãnh ñ o Trư ng ð i h c Kinh t Qu c dân, lãnh ñ o Khoa Ngân hàng – Tài chính ñã t o ñi u ki n và h t lòng ñ ng viên ñ tôi hoàn thành t t Lu n án này. Tôi th c s c m ñ ng g i l i cám ơn chân thành t i các cơ quan như: Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam, Qu Ti n t Qu c t , T ng c c Th ng kê, Vi n Kinh t Th gi i, Thư vi n Qu c gia Vi t Nam ñã giúp tôi nhi u tài li u, s li u quý báu cũng như nh ng g i ý, góp ý v chuyên môn trong quá trình tôi th c hi n Lu n án. Tôi g i l i cám ơn chân thành t i b n bè, ñ ng nghi p trong và ngoài Trư ng ñã ñ ng viên, giúp ñ và t o ñi u ki n trong công tác, gi ng d y ñ tôi có ñi u ki n hoàn thành t t Lu n án này. Cu i cùng, tôi không th không bi t ơn gia ñình và nh ng ngư i thân ñã h t lòng ñ ng viên và giúp ñ tôi trong su t quá trình làm nghiên c u sinh và hoàn thành t t Lu n án này.
iii M CL C DANH M C CÁC CH VI T T T............................................................................ iii DANH M C HÌNH V , B NG.....................................................................................v DANH M C SƠ ð , BI U ð ..................................................................................vi M ð U .........................................................................................................................1 Chương 1. HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG .........8 1.1. T NG QUAN V NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG.................................................... 8 1.1.1. S ra ñ i c a Ngân hàng Trung ương ..................................................................... 8 1.1.2. Ch c năng c a Ngân hàng Trung ương .................................................................. 9 1.1.3. Ho t ñ ng cơ b n c a Ngân hàng Trung ương .................................................... 11 1.1.4. Mô hình t ch c c a Ngân hàng Trung ương....................................................... 14 1.2. HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG .......... 16 1.2.1. Quan ni m v ho t ñ ng th trư ng m ................................................................ 16 1.2.2. Cơ ch tác ñ ng c a ho t ñ ng th trư ng m ...................................................... 18 1.2.3. Vai trò c a ho t ñ ng th trư ng m ñ i v i Ngân hàng Trung ương ............... 20 1.2.4. N i dung ho t ñ ng th trư ng m ........................................................................ 25 1.3. KINH NGHI M ðI U HÀNH HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG M T S NƯ C TRÊN TH GI I ...................................... 35 1.3.1. Ho t ñ ng th trư ng m c a m t s nư c phát tri n .......................................... 36 1.3.2. Ho t ñ ng th trư ng m c a m t s nư c trong khu v c .................................. 44 1.3.3. Bài h c kinh nghi m rút ra cho Vi t Nam ............................................................ 50 K T LU N CHƯƠNG 1 ..............................................................................................55 Chương 2. TH C TR NG HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM .............................................................................................56 2.1. KHÁI QUÁT V NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM ................................... 56 2.1.1. Quá trình hình thành và phát tri n Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.................. 56 2.1.2. V trí, ch c năng c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam........................................ 57 2.1.3. Nhi m v và quy n h n c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ........................ 57
iv 2.2. TH C TR NG HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM ................................................................................................................. 60 2.2.1. Cơ s pháp lý ........................................................................................................... 60 2.2.2. Cơ c u t ch c ......................................................................................................... 67 2.2.3. Hàng hoá giao d ch.................................................................................................. 70 2.2.4. Ch th tham gia...................................................................................................... 72 2.2.5. Phương th c giao d ch ............................................................................................ 75 2.2.6. Phương th c th c hi n ............................................................................................ 77 2.2.7. Th i gian giao d ch và th i gian thanh toán.......................................................... 81 2.2.8. Kỳ h n giao d ch...................................................................................................... 83 2.2.9. Doanh s giao d ch trên th trư ng m .................................................................. 83 2.3. K T LU N RÚT RA T PHÂN TÍCH TH C TR NG HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM ..................................... 85 2.3.1. K t qu ñ t ñư c...................................................................................................... 85 2.3.2. H n ch còn t n t i.................................................................................................. 97 2.3.3. Nguyên nhân c a h n ch .....................................................................................100 K T LU N CHƯƠNG 2 .....................................................................................................106 Chương 3. ð I M I HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM .....................................................................................................107 3.1. XU HƯ NG HO T ð NG C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM..107 3.2. XU HƯ NG HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM ...............................................................................................................109 3.3. ð I M I HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM.............................................................................................................................110 3.3.1. Hoàn thi n, nâng cao hi u qu ho t ñ ng th trư ng m hi n có c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam...........................................................................................................110 3.3.2. ð i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam..........119 3.3.3. Nâng cao ch t lư ng kinh doanh, c i thi n kh năng tài chính và m r ng các thành viên tham gia th trư ng m ...................................................................................130 3.4. KI N NGH V I NHÀ NƯ C ..................................................................................133
v K T LU N CHƯƠNG 3 .....................................................................................................138 K T LU N CHUNG ..................................................................................................139 DANH M C CÔNG TRÌNH C A TÁC GI ...........................................................141 TÀI LI U THAM KH O ...........................................................................................142 DANH M C TÀI LI U THAM KH O…………………………………………………...152
vi DANH M C CÁC CH VI T T T BOJ Ngân hàng Trung ương Nh t B n (Bank of Japan) BOT Ngân hàng Trung ương Thái Lan (Bank of Thailand) CSTT Chính sách ti n t CSTK Chính sách tài khoá ECB Ngân hàng Trung ương Châu âu (European Central Bank ) FED C c D tr Liên bang M (Federal Reseve System) GTCG Gi y t có giá IMF Qu Ti n t Qu c t (International Monetary Fund) KBNN Kho b c Nhà nư c NHTƯ Ngân hàng Trung ương NHNN Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam NHTM Ngân hàng thương m i OMOs Ho t ñ ng th trư ng m TCTD T ch c tín d ng
vii DANH M C HÌNH V Hình 1.1: M i quan h gi a lãi su t và lư ng ti n cung ng ........................................20 Hình 1.2: C u trúc th i gian ñ u th u c a OMOs c a ECB..........................................43 DANH M C B NG B ng 1.1: Mô hình lư ng ti n cung ng ............................................................. 23 B ng 1.2: Ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương Châu Âu........ 40 B ng 1.3: Ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương Thái Lan ....... 48 B ng 2.1: Danh m c gi y t có giá giao d ch trên th trư ng m ...................... 71 B ng 2.2: S lư ng thành viên tham gia ho t ñ ng th trư ng m ..................... 73 B ng 2.3: Danh sách thành viên tham gia th trư ng m ................................... 74 B ng 2.4: S lư ng các phiên giao d ch và ñ nh kỳ giao d ch trên th trư ng m .....81 B ng 2.5: Doanh s giao d ch trên th trư ng m ............................................... 84 B ng 2.6: M i quan h các lo i lãi su t .............................................................. 89 B ng 2.7: T ng h p s li u lư ng ti n cung ng ròng qua th trư ng m , ti n d tr c a ngân hàng thương m i, lư ng ti n cung ng và m t s ch tiêu kinh t vĩ mô... 91 B ng 3.1: Phân nhóm các t ch c tín d ng....................................................... 124 B ng 3.2: Phi u tham kh o ý ki n c a các thành viên tham gia th trư ng m 125
viii DANH M C SƠ ð Sơ ñ 2.1: Mô hình t ch c c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.................................58 Sơ ñ 2.2: Mô hình t ch c ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ...............................................................................................................................68 Sơ ñ 2.3: M i quan h ph thu c c a chính sách ti n t b i chính sách tài khoá .....101 Sơ ñ 3.1: Mô hình d báo hi u qu ho t ñ ng th trư ng m ...................................121 Sơ ñ 3.2: Mô hình t ch c ho t ñ ng th trư ng m m i c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam......................................................................................................................126 Sơ ñ 3.3: Các y u t tác ñ ng ñ n s phát tri n ho t ñ ng th trư ng m ................134 DANH M C BI U ð Bi u ñ 2.1: Phương th c ñ u th u trên th trư ng m ....................................... 79 Bi u ñ 2.2: Doanh s giao d ch trên th trư ng m ........................................... 85 Bi u ñ 2.3: T tr ng doanh s mua trên th trư ng m so v i t ng doanh s h tr v n .............................................................................................................. 86 Bi u ñ 2.4: L m phát giai ño n 2007-2009(%)................................................. 96
1 M ð U 1. Tính c p thi t c a Lu n án Ch trương “ð i m i” ñưa ñ t nư c sang m t bư c phát tri n m i, m i lĩnh v c c a n n kinh t Vi t Nam c n có s thay ñ i căn b n. Theo ñó, h th ng ngân hàng Vi t Nam cũng ñã có nh ng thay ñ i mang tính ch t l ch s , ñánh d u t Ngh ñ nh s 53/HðBT ban hành ngày 26/3/1988 v vi c chuy n ñ i mô hình h th ng ngân hàng t m t c p sang hai c p, Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam là Ngân hàng Trung ương. Theo ñó, ho t ñ ng c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ñã t ng bư c ñư c xác l p l i và hoàn thi n theo hư ng phù h p v i yêu c u m i. ð i v i ho t ñ ng ñi u hành chính sách ti n t , các công c d n ñư c ñưa vào s d ng như công c d tr b t bu c, công c lãi su t, ñ n tháng 7/2000, ho t ñ ng th trư ng m chính th c v n hành. V i nh ng ưu ñi m vư t tr i, ho t ñ ng th trư ng m ñã tr thành công c linh ho t và có hi u qu nh t c a chính sách ti n t , góp ph n không nh trong vi c ki m soát lư ng ti n cung ng c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ñ t ñư c m c tiêu ñ ra trong t ng th i kỳ. Qua m t th i gian v n hành ho t ñ ng th trư ng m , Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ñã có nhi u n l c trong vi c t ch c, ñi u hành, qu n lý th trư ng m , tuy nhiên, vi c ti p t c nghiên c u ho t ñ ng th trư ng m nh m ñáp ng trư c nh ng thay ñ i c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam và ho t ñ ng c a n n kinh t trong ñi u ki n h i nh p kinh t qu c t v n là m t ñòi h i c p thi t, ñ tài “ð i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam” ñư c l a ch n nghiên c u nh m xem xét và ñánh giá quá trình tri n khai ho t ñ ng th trư ng m t khi th c hi n ñ n nay, trên cơ s ñó, ñ xu t gi i pháp mang tính ñ i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. 2. M c ñích nghiên c u c a Lu n án Nghiên c u nh ng n i dung cơ b n c a ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương và kinh nghi m t ch c, ñi u hành ho t ñ ng th trư ng m c a
2 Ngân hàng Trung ương m t s qu c gia, t ñó rút ra bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam. Nghiên c u th c tr ng ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. Trên cơ s ñó, phân tích k t qu ñ t ñư c ñ ng th i ch ra h n ch và nguyên nhân c n kh c ph c trong th i gian t i. Nghiên c u và ñ xu t các gi i pháp, ki n ngh nh m ñ i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. 3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a Lu n án ð i tư ng nghiên c u c a Lu n án là ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương. Ph m vi nghiên c u c a Lu n án là ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam giai ño n t khi b t ñ u tri n khai vào tháng 7/2000 ñ n nay. Bên c nh ñó, m t s v n ñ có liên quan ñ n ho t ñ ng th trư ng m cũng ñư c nghiên c u nh m b sung và h tr quá trình nghiên c u. ð ng th i,Lu n án s d ng s li u và k t qu c a các nghiên c u khác như là b ng ch ng th c nghi m. 4. Phương pháp nghiên c u c a Lu n án ð phân tích ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương nói chung và ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam, Lu n án s d ng m t s phương pháp nghiên c u khoa h c cơ b n, bao g m: (1) phương pháp phân tích và t ng h p: trên cơ s phân tích n i dung cơ b n v ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương, Lu n án t ng h p chi ti t các k t qu nghiên c u v ho t ñ ng th trư ng m trên c phương di n lý thuy t và th c ti n Vi t Nam; (2) phương pháp mô t và so sánh: dùng ñ mô t ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam qua các năm, trên cơ s ñó ñưa ra nh ng so sánh ñ m b o hi u qu n i dung phân tích; (3) phương pháp logic bi n ch ng: ñư c s d ng nh m sâu chu i nh ng v n ñ nghiên c u ho t ñ ng th trư ng m m t cách logic t lý thuy t ñ n th c ti n Vi t Nam; (4) phương pháp di n gi i và quy n p:
3 Lu n án di n gi i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương, trên cơ s ñó, t ng h p vào mô hình nghiên c u; (5) phương pháp th ng kê: dùng ñ thu th p s li u v ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam và các s li u khác Vi t Nam qua các năm; (6) phương pháp toán h c v i vi c s d ng mô hình h i quy hai bi n và mô hình h i quy b i cho phép phân tích ñ nh lư ng ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam trong m i quan h v i các ch s kinh t vĩ mô. 5. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài nghiên c u H th ng hoá nh ng v n ñ lý lu n cơ b n v ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương. Phân tích và c th hoá m i quan h c a ho t ñ ng th trư ng m v i các ho t ñ ng khác c a Ngân hàng Trung ương. Trên cơ s ñó, kh ng ñ nh vai trò c a ho t ñ ng th trư ng m ñ i v i ho t ñ ng qu n lý ti n t c a Ngân hàng Trung ương. Nghiên c u kinh nghi m t ch c, ñi u hành ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương m t s qu c gia trên th gi i, t ñó, rút ra m t s bài h c cho Vi t Nam. Phân tích m t cách có h th ng và khoa h c th c tr ng ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam th i gian qua trên cơ s có s k t h p gi a phân tích ñ nh tính và ñ nh lư ng, tìm ra nh ng nguyên nhân cơ b n gi i thích cho nh ng h n ch tác ñ ng ñ n s phát tri n c a ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. Trên cơ s xu hư ng ho t ñ ng c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam nói chung và ho t ñ ng th trư ng m nói riêng, l a ch n nh ng m c tiêu c th cho vi c ñ i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam trong nh ng năm ti p theo.
4 ð xu t các gi i pháp nh m ñ i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. Ki n ngh v i Chính ph và các cơ quan h u quan h tr và t o ñi u ki n ñ có th áp d ng và th c hi n thành công các gi i pháp ñ i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. 6. T ng quan nghiên c u Các nghiên c u cho th y ho t ñ ng th trư ng m b t ñ u ñư c s d ng t nh ng năm ñ u c a th k XX Ngân hàng Trung ương m t s qu c gia như M vào nh ng năm 20, Anh và C ng hoà Liên bang ð c vào nh ng năm 30 và ñư c xem là công c lý tư ng trong vi c th c thi chính sách ti n t . các nư c Châu Âu sau chi n tranh th gi i l n th hai cũng b t ñ u s d ng và ho t ñ ng th trư ng m . Cũng t ñó, ho t ñ ng này ñư c s d ng m t cách ph bi n nhi u qu c gia trên th gi i Trong các báo cáo chính th c c a Ngân hàng Trung ương các nư c trên th gi i ñ u có ph n ñ c p ñ n th trư ng m . Ngoài ra, cũng có khá nhi u công trình nghiên c u v th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương c a các nhà nghiên c u kinh t trong vi c xem xét, phân tích ho t ñ ng th trư ng m trong vai trò là m t công c h u hi u th c thi có hi u qu chính sách ti n t . Nh ng nghiên c u g n ñây có th th y như nghiên c u c a Juan Ayusof và Rafael Repullo (2000) ñ xu t xây d ng m t khuôn m u ñ i v i th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương Châu Âu thông qua vi c xác ñ nh m c lãi su t phù h p ñ i v i hàng hoá tham gia th trư ng m nh m ñ t m c tiêu n ñ nh th trư ng tài chính trong ng n h n và dài h n. ð ng nghiên c u c a Camnpell R.Harvey, trư ng ð i h c Duke và Roger D.Huang, trư ng ð i h c Notre Dam (2001), M b ng nh ng s li u c th hàng ngày thu th p ñư c, ñã ñ c p ñ n tác ñ ng c a th trư ng m c a C c D tr Liên bang M ñ i v i th trư ng tài chính. Ngoài ra, b ng lý lu n, áp d ng mô hình toán và th c ti n nghiên c u c a Mark Toma (2003), khoa Kinh t trư ng ð i h c Kentucky, M cho th y ho t ñ ng th trư ng m ñã góp ph n quan tr ng như th nào trong vi c
5 th c thi chính sách ti n t t i M t nh ng năm 1920 ñ n nay. Ho c như nghiên c u c a t p th tác gi Eiji Maeda, Bunya Fujiwara, Aiko Mineshima, Ken Taniguchi (2005), Ngân hàng Trung ương Nh t B n ñã phân tích ho t ñ ng th trư ng m như là m t kênh h u hi u – “chính sách d ñ nh lư ng” giúp các ngân hàng thương m i vư t qua nh ng khó khăn thư ng ngày c a th trư ng tài chính. Vi t Nam, Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam chính th c ñưa ho t ñ ng th trư ng m vào s d ng t tháng 7/2000. Tuy nhiên, trư c ñó ñã có nh ng nghiên c u v ho t ñ ng th trư ng m . Theo tác gi Trương Xuân L (1993) trong cu n “Ti p c n các h c thuy t và chính sách ti n t trong n n kinh t th trư ng” ñã ñ c p khá chi ti t cơ ch ho t ñ ng c a th trư ng m v phương di n lý thuy t và nh ng áp d ng th c ti n nh ng nư c như M , ð c, v.v… Theo nh ng phân tích c a ông, ho t ñ ng th trư ng m ñư c xem là công c h u hi u trong ñi u hành chính sách ti n t , là công c lý tư ng tác ñ ng ñ n d tr c a ngân hàng thương m i, t ñó, Ngân hàng Trung ương có th dùng công c này ñi u ti t m t cách hoàn h o lư ng ti n cung ng trong n n kinh t t i các th i ñi m ñ phù h p m c tiêu Chính ph các nư c ñ t ra. Ti p ñó, năm 1996 trong cu n sách “H th ng công c chính sách ti n t qu c gia trong n n kinh t th trư ng” c a PGS. Nguy n Võ Ngo n t p trung phân tích ho t ñ ng th trư ng m trong m i quan h v i h th ng công c c a chính sách ti n t . Theo ñó, ho t ñ ng th trư ng m ñư c xem là công c truy n th ng c a chính sách ti n t ñư c các nư c s d ng. Thông qua giá c mua, bán các lo i gi y t có giá, Ngân hàng Trung ương ch ñ ng ñi u ti t kh i lư ng ti n t và lãi su t tín d ng. Bên c nh ñó, trong các n i dung h c t p c a h c viên chuyên ngành Ngân hàng – Tài chính t i các Trư ng ð i h c Kinh t , các cu n sách vi t v nghi p v Ngân hàng Trung ương ñ u có ñ c p ñ n th trư ng m v phương di n lý thuy t chung nh t như khái ni m, cơ ch tác ñ ng, ñánh giá ưu như c ñi m c a ho t ñ ng th trư ng m , tuy nhiên trong các cu n sách g n như không ñ c p ñ n trư ng h p c th c a m t s qu c gia tiêu bi u khi t ch c th trư ng m trong th c ti n ñ làm bài h c cho các nư c khi áp d ng. ð n khi ho t ñ ng th trư ng m Vi t Nam chính th c ñi vào ho t ñ ng, các công trình nghiên c u th trư ng
6 m có th ñi m l i như sau: Cu n sách “Th trư ng m . T lý lu n ñ n th c ti n” c a tác gi Tr n Tr ng ð (2004), Ngân hàng Nhà nư c Vi t nam là cu n sách ñ c p tr c ti p ñ n th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. Trư c h t tác gi ñưa ra khái ni m và có s th ng nh t như nh ng nghiên c u trư c ñó “nghi p v th trư ng m là ho t ñ ng mua, bán gi y t có giá gi a Ngân hàng Trung ương và các t ch c tín d ng”, ti p ñ n khái quát m t s v n ñ c a th trư ng m như vai trò c a Ngân hàng Trung ương trong vi c th c hi n ho t ñ ng th trư ng m và ñi u hành chính sách ti n t , hàng hoá c a th trư ng m , thành viên tham gia, phương th c giao d ch, kinh nghi m c a Ngân hàng Trung ương m t s nư c trong vi c t ch c ñi u hành th trư ng m . Ti p theo là phân tích trư ng h p Vi t Nam. Tuy nhiên, nghiên c u c a ông m i d ng l i nh ng v n ñ mang tính ch t ñ nh tính d a trên cơ s lý thuy t, vi c cung c p nh ng s li u xác th c và nh ng ñánh giá c a ông th i ñi m th trư ng m m i ñư c tri n khai (giai ño n năm 2000 – 2004), do v y nh ng v n ñ m i phát sinh trong giai ño n t năm 2005 ñ n nay chưa ñư c phân tích và ñánh giá. Nhi u lu n văn th c sĩ, ñ tài nghiên c u c p ngành, c p b nghiên c u v ti n t - ngân hàng có ñ c p ñ n ho t ñ ng th trư ng m . Cách khai thác cũng xu t phát t lý thuy t chung ñ n nghiên c u th c tr ng Vi t Nam. Tuy nhiên, các nghiên c u ñ u khai thác ho t ñ ng th trư ng m là ho t ñ ng mua, bán gi y t có giá gi a Ngân hàng Trung ương v i thành viên th trư ng m . Nh ng công trình nghiên c u khác là nh ng ñ tài liên quan ñ n th trư ng m , t i ñó ho t ñ ng th trư ng m ñư c xem như là m t ph n trong nghiên c u c a các tác gi khi bàn v n i dung c a chính sách ti n t c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam trong th i gian qua. Nghiên c u c a tác gi Nguy n Th Kim Thanh (2008) v “Hoàn thi n cơ ch truy n t i chính sách ti n t c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam trong ñi u ki n h i nh p kinh t qu c t ” ñã phân tích, ñánh giá th c tr ng h th ng m c tiêu các công c c a chính sách ti n t và cơ ch truy n t i chính sách ti n t ñ n n n kinh t Vi t Nam trư c yêu c u h i nh p. S khác bi t so v i các nghiên c u khác ch tác gi cho r ng ho t ñ ng th trư ng m là ho t ñ ng mua, bán gi y t có giá gi a Ngân hàng Trung ương v i các thành viên th trư ng m và
7 nghi p v swap th c ch t cũng là nghi p v c a th trư ng m . Tuy nhiên, m c tiêu nghiên c u c a Lu n án là “cơ ch truy n t i c a chính sách ti n t …” do v y, tác gi không ñi sâu phân tích ho t ñ ng th trư ng m v c phương di n lý thuy t, th c ti n Vi t Nam và m t vài s li u c a th trư ng m Vi t Nam d ng l i ñ n năm 2006. Nghiên c u v “Phân tích ñ nh lư ng v tác ñ ng c a chính sách ti n t t i m t s nhân t vĩ mô c a Vi t Nam trong th i kỳ ñ i m i” c a tác gi Bùi Duy Phú (2008) ñã phân tích vai trò c a cung ti n t Vi t Nam, nh hư ng tr c ti p c a chính sách ti n t mà ñ i di n là lư ng ti n cung ng trong các m i quan h gi a ti n t và thu nh p, gi a ti n t và giá c , gi a ti n t và cán cân thanh toán. Qua nghiên c u này, m t ph n k t qu phân tích khi tác gi t ng k t chính sách ti n t c a Vi t Nam giai ño n 1995 – 2006, ki n ngh nh m nâng cao hi u l c c a chính sách ti n t . Ho c nghiên c u khác như “C u v ti n và h qu ñ i v i chính sách ti n t Vi t Nam” c a tác gi Hà Quỳnh Hoa (2008) trong ñó có nh ng n i dung ñ c p chi ti t v v n ñ ñi u hành chính sách ti n t Vi t Nam (m c tiêu, công c c a chính sách ti n t , v.v…), nh ng nhân t nh hư ng ñ n hi u qu c a chính sách ti n t Vi t Nam năm 1990 - 2008, các ng d ng c u ti n trong ho ch ñ nh chính sách ti n t Vi t Nam. Nh ng nghiên c u này là ngu n d li u h t s c quan tr ng trong quá trình phân tích các n i dung c a Lu n án. 7. K t c u c a Lu n án Tên Lu n án: “ð i m i Ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam”. Ngoài ph n M ñ u, K t lu n, n i dung c a Lu n án chia thành ba Chương: Chương 1. Ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương. Chương 2. Th c tr ng ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. Chương 3. ð i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.
8 Chương 1. HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG 1.1. T NG QUAN V NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG 1.1.1. S ra ñ i c a Ngân hàng Trung ương Ngân hàng Trung ương (NHTƯ) ñã xu t hi n t lâu trong l ch s cùng v i s phát tri n c a h th ng ngân hàng. Theo m t s tài li u ph bi n hi n nay, trư c th k XV trong n n kinh t xu t hi n nh ng ngư i làm ngh kinh doanh ti n t v i nghi p v ñ u tiên ch ñơn thu n ñ i ti n, gi h ti n cho các thương nhân và th c hi n nghi p v cho vay khi trong tay h luôn có m t lư ng ti n nhàn r i nh t ñ nh và ñây ñư c xem như là m m m ng cho vi c xu t hi n nh ng ngân hàng giai ño n sau. Ngân hàng b t ñ u xu t hi n nhi u nư c trên th gi i b t ñ u t th k XV, tr i qua: giai ño n 1 - th k XV ñ n th k XVIII, xu t hi n các ngân hàng th c hi n các nghi p v như nhau và ñơn gi n như nh n ti n g i và cho vay, phát hành ti n, th c hi n các d ch v ngân hàng như thanh toán, chuy n ti n, ñ i ti n, v.v...; giai ño n 2 - th k XVIII ñ n cu i th k XIX, Nhà nư c các nư c ban hành ñ o lu t nh m h n ch s lư ng ngân hàng ñư c phép phát hành ti n. ð n cu i th k XIX, các nư c có xu hư ng ch cho phép m t ngân hàng duy nh t phát hành ti n v i tên g i là Ngân hàng Phát hành, còn các ngân hàng khác ch thu n tuý kinh doanh d ch v ngân hàng; giai ño n 3 - th k XX ñ n nay, Nhà nư c các nư c ngày càng nh n th y vai trò to l n c a Ngân hàng Phát hành ñ i v i s phát tri n c a n n kinh t ñ c bi t sau cu c kh ng ho ng kinh t th gi i năm 1929 – 1933. ðòi h i t t y u Nhà nư c c n n m trong tay các Ngân hàng Phát hành và công cu c ti n hành qu c h u hoá ho c thành l p Ngân hàng Phát hành m i thu c s h u Nhà nư c b t ñ u, c th Canada qu c h u hoá Ngân hàng Phát hành năm 1938, ð c năm 1939, Pháp năm 1945, Anh năm 1946 [59, trg 210]. T ñó, tên g i Ngân hàng Phát hành ñư c thay th là NHTƯ và m i qu c gia ch có duy nh t m t NHTƯ, ñ m nhi m nhi u
9 vai trò quan tr ng như th c hi n phát hành ti n, ki m soát và ñi u ti t lư ng ti n cung ng, th c hi n nhi u nhi m v v i Chính ph , v.v… m i qu c gia khác nhau, tên g i c a NHTƯ cũng khác nhau [7, trg 98], có qu c gia tên g i c a NHTƯ mang tính ch t k th a l ch s như Ngân hàng Trung ương Nh t B n (Bank of Japan), có qu c gia tên g i NHTƯ d a theo tính ch t s h u như Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam (State Bank of Vietnam), Ngân hàng Nhân dân Trung Qu c (People’s Bank of China) ho c cũng có th g i th ng như C c D tr Liên bang M (Federal Reserve System). Tuy nhiên, dù có tên g i như th nào thì NHTƯ ho t ñ ng nh m ñáp ng cho m c tiêu chung nh t ñ m b o h tr ñ i v i s tăng trư ng và n ñ nh kinh t . 1.1.2. Ch c năng c a Ngân hàng Trung ương ð c p ñ n ch c năng c a NHTƯ là chúng ta ñ c p ñ n ph m trù mang tính t nhiên mà d a trên cơ s ñó ch c năng có ñư c v n d ng vào th c ti n thông qua các ho t ñ ng hay không. Ch c năng c a NHTƯ bao g m: 1.1.2.1. Là ngân hàng phát hành ti n và ñi u ti t lư ng ti n cung ng Ngân hàng Trung ương là cơ quan duy nh t phát hành ñ ng ti n qu c gia theo các quy ñ nh trong Lu t ho c ñư c Chính ph phê duy t. Do v y, gi y b c do NHTƯ phát hành là phương ti n thanh toán h p pháp. ð giá tr ñ ng ti n ñư c n ñ nh, phù h p v i nhu c u th c t c a n n kinh t , ñòi h i NHTƯ phát hành ti n ph i xác ñ nh ñư c lư ng ti n c n phát hành, th i ñi m phát hành, nguyên t c phát hành và phương th c phát hành. Ngân hàng Trung ương th c hi n ñi u ti t lư ng ti n cung ng thông qua vi c ñi u hành chính sách ti n t (CSTT). Xét v b n ch t, ho t ñ ng này gi ng như vi c v n hành chi c bơm, bơm/hút lư ng ti n ñ i v i n n kinh t sao cho ñ m b o m i quan h cân b ng gi a cung ti n t và c u ti n t .
10 1.1.2.2. Là ngân hàng c a các ngân hàng Ngân hàng Trung ương nh n ti n g i c a NHTM dư i các hình th c khác nhau. Th nh t, NHTƯ yêu c u NHTM thi t l p d tr b t bu c. M c d tr b t bu c do NHTƯ quy ñ nh và b ng m t t l nh t ñ nh so v i t ng ti n g i c a khách hàng t i NHTM. Th hai, NHTM m tài kho n ti n g i thanh toán t i NHTƯ nh m ñ m b o nhu c u thanh toán gi a NHTM và khách hàng. Ngân hàng Trung ương cho vay ñ i v i NHTM nh m m c ñích ñ m b o kh năng thanh toán c a NHTM, qua ñó NHTƯ ñư c xem là ngư i cho vay cu i cùng ñ i v i NHTM. Ngân hàng Trung ương th c hi n thanh toán bù tr cho các NHTM, theo ñó h th ng c a NHTƯ g m các chi nhánh ho c phòng ñ i di n ñư c b trí theo khu v c ho c theo ñ a gi i hành chính, và m i chi nhánh là m t trung tâm thanh toán bù tr giúp cho ho t ñ ng kinh doanh c a NHTM ñư c th c hi n thông su t trong quan h thanh toán v i nhau. 1.1.2.3. Là ngân hàng c a Chính ph Ngân hàng Trung ương là ngân hàng c a Chính ph theo các giác ñ : NHTƯ làm ñ i lý phát hành trái phi u Chính ph ; th c hi n thanh toán không dùng ti n m t cho h th ng Kho b c Nhà nư c (KBNN); m t s nư c h th ng KBNN chưa phát tri n, Chính ph có th u nhi m cho NHTƯ th c hi n qu n lý chi tiêu c a Chính ph ; b o qu n d tr qu c gia v ngo i t , vàng b c, kim khí quý. Ngân hàng Trung ương thay m t Chính ph th c hi n qu n lý ho t ñ ng c a NHTM v m t pháp lu t, c th : NHTƯ th c hi n qu n lý t vi c xem xét, c p và thu h i gi y phép ho t ñ ng c a NHTM; quy ñ nh nghi p v và các h s an toàn ñ i v i ho t ñ ng c a NHTM; thanh tra ho t ñ ng NHTM, v.v…
11 Ngân hàng Trung ương ñ i di n cho Chính ph th c hi n các quan h tài chính v i nư c ngoài và v i các t ch c tài chính qu c t . Trên cơ s ñó, NHTƯ ti n hành xây d ng các d án vay v n nư c ngoài, tham gia qu n lý quá trình s d ng v n vay, th c hi n theo dõi hoàn tr n nư c ngoài và th c hi n các nghĩa v tài chính ti n t qu c t v i các t ch c tài chính qu c t . [4, 8, 9, 54]. 1.1.3. Ho t ñ ng cơ b n c a Ngân hàng Trung ương Ho t ñ ng c a NHTƯ ph thu c vào mô hình t ch c c a NHTƯ và tính ch t ph c t p c a n n kinh t m i qu c gia. Tuy nhiên, NHTƯ b t kỳ qu c gia nào ñ u ñư c xây d ng d a trên ch c năng mà NHTƯ có ñư c, do v y, ho t ñ ng cơ b n c a NHTƯ có th khái quát là: Phát hành ti n: lư ng ti n phát hành ñưa vào lưu thông s quy t ñ nh toàn b ho t ñ ng c a n n kinh t . Vi c phát hành ti n ch th c s có ý nghĩa khi NHTƯ xác ñ nh ñư c nguyên t c cho vi c phát hành ti n: phát hành ti n ph i có vàng ñ m b o; căn c vào t c ñ phát tri n c a t ng s n ph m qu c dân; trong ñi u ki n n n kinh t m , ho t ñ ng phát hành ti n c n tính toán b sung lư ng tài s n ròng di chuy n t nư c ngoài vào trong nư c; bên c nh ñó, cũng c n tính ñ n m c ñ chi tiêu c a ngân sách Nhà nư c và d ki n s gia tăng c a t l l m phát. Sau ñó, d a vào m c tiêu c a CSTT, k ho ch cung ng lư ng ti n trong năm, NHTƯ s ñưa ti n vào lưu thông thông qua ho t ñ ng tín d ng c a NHTM, ho c dư i hình th c cho vay ñ i v i Chính ph , cũng có th thông qua ho t ñ ng th trư ng m (OMOs) và ho t ñ ng c a th trư ng ngo i h i. ði u hành chính sách ti n t : NHTƯ th c hi n ch c năng qu n lý lưu thông ti n t ñ m b o kh i lư ng ti n c n thi t trong lưu thông trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh thông qua CSTT. Do v y, ñi u hành CSTT có tính ch t ñ c bi t quan tr ng ñ i v is n ñ nh, tăng trư ng c a n n kinh t trong t ng th i kỳ. Ho t ñ ng này ñư c NHTƯ th c hi n trư c h t d a trên ñánh giá th c tr ng và d báo s phát tri n kinh t trong tương lai c a n n kinh t trong nư c (theo các giác ñ như s n lư ng, chi
12 tiêu giá c , cán cân thanh toán, ho t ñ ng c a ngân sách Nhà nư c, v.v…) và nư c ngoài. T ñó, NHTƯ s ñ nh lư ng m c tiêu c th ñ có quy t sách phù h p trong vi c th c thi CSTT v i công c c a CSTT (monetary policy instruments). T ch c ho t ñ ng thanh toán: NHTƯ v i trách nhi m t ch c, ñi u hành và qu n lý ho t ñ ng thanh toán s ban hành quy chu n v hình th c cung ng d ch v thanh toán, h th ng tài kho n thanh toán, phương ti n thanh toán, v.v… ñư c th ng nh t trong n n kinh t . Bên c nh ñó, NHTƯ cũng tr c ti p tham gia ho t ñ ng thanh toán khi th c hi n các giao d ch có liên quan ñ n vi c cung ng v n cho NHTM, th c hi n mua, bán gi y t có giá (GTCG) trên th trư ng m , t m ng cho ngân sách Nhà nư c, th c hi n ho t ñ ng giao d ch ngo i h i. Qu n lý d tr qu c gia: NHTƯ th c hi n các ho t ñ ng khác như qu n lý d tr qu c gia, tham gia qu n lý các b ph n c u thành c a h th ng tài chính. V i ch c năng và ưu th riêng, NHTƯ ñ m nh n qu n lý d tr qu c gia (national reserves) g m có vàng, ngo i t , kim cương, v.v… s d ng cho nh ng trư ng h p c n thi t theo k ho ch ñ nh trư c ho c không, ví d trư ng h p M , trong hai năm 1994, 1995, C c D tr Liên bang M ñ có th can thi p vào th trư ng vàng và ngo i t ñã tung vàng và ngo i t t kho d tr ra bán nh m ngăn không cho ñ ng ti n n i ñ a m t giá quá nhi u do s nâng giá c a Chính ph nư c ngoài [5, trg 194]. ð ng th i, m t qu d tr qu c gia d i dào còn kh ng ñ nh ti m l c tài chính c a qu c gia ñó, giúp cho nh ng ñi u ch nh c a NHTƯ trư c nh ng bi n ñ ng b t thư ng c a n n kinh t là d dàng, như trư ng h p c a Trung Qu c, b t ch p cu c kh ng ho ng tài chính toàn c u, trong năm 2009 d tr ngo i t c a Trung Qu c ñã tăng 24%, lên ñ n 2,4 nghìn t USD – d n ñ u th gi i v d tr ngo i t [89]. Thanh tra và ki m soát: các ho t ñ ng k trên ngày càng ña d ng và ph c t p khi n cho vai trò c a thanh tra và ki m soát ngày càng tr nên quan tr ng. ð i v i ho t ñ ng thanh tra, NHTƯ th c hi n trên cơ s ñ m b o tính b n v ng c a h th ng NHTM, s n ñ nh c a h th ng tài chính. Theo ñó, NHTƯ ban hành nh ng quy