Luận án tiến sĩ Kinh tế: Phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:217

Thêm vào BST

Báo xấu

70
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án được nghiên cứu với mục tiêu nhằm đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng, đề xuất giải pháp chủ yếu đẩy mạnh phát triển nuôi trồng thủy sản tại vùng ven biển, góp phần thực hiện chiến lược tái cơ cấu ngành thủy sản tỉnh Thanh Hóa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ PHẠM THỊ NGỌC PHÁT TRIỂN NUÔI TRỒNG THỦY SẢN VÙNG VEN BIỂN TỈNH THANH HÓA LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ PHẠM THỊ NGỌC PHÁT TRIỂN NUÔI TRỒNG THỦY SẢN VÙNG VEN BIỂN TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành : Kinh tế nông nghiệp Mã số : 62.62.01.15 Người hướng dẫn khoa học : TS. NGUYỄN THỊ DƯƠNG NGA GS.TS. TÔ DŨNG TIẾN HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng bảo vệ để lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng 10 năm 2017 Tác giả luận án Phạm Thị Ngọc i
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập nghiên cứu và thực hiện luận án “Phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa”, tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất tận tình của tập thể và cá nhân, các cơ quan trong và ngoài Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc tới GS.TS. Tô Dũng Tiến và TS. Nguyễn Thị Dương Nga là thầy cô giáo đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình thực hiện để hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Ban Chủ nhiệm và tập thể giáo viên Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Bộ môn Phân tích định lượng, cán bộ Ban Quản lý Đào tạo, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi để tôi hoàn thành quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của Lãnh đạo Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Thanh Hóa, một số Chi cục, Phòng, Ban, Đoàn thuộc Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Thanh Hóa, một số Sở ngành thuộc UBND tỉnh Thanh Hóa, các huyện vùng ven biển mà trực tiếp là phòng Nông nghiệp và PTNT của huyện: Hoằng Hóa; Hậu Lộc; Tĩnh Gia, Quảng Xương; UBND các xã là các điểm nghiên cứu, các trang trại, hộ nuôi trồng thủy sản đã tạo cung cấp và giúp cho thu thập thông tin để thực hiện luận án. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, người thân những người luôn sát cánh, động viên chia sẻ những khó khăn trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng 10 năm 2017 Tác giả luận án Phạm Thị Ngọc ii
MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục từ viết tắt ......................................................................................................... vi Danh mục bảng ............................................................................................................... vii Danh mục sơ đồ ................................................................................................................ x Danh mục hình .................................................................................................................. x Danh mục hộp ................................................................................................................... x Danh mục biểu đồ ............................................................................................................ xi Trích yếu luận án ............................................................................................................ xii Thesis abstract................................................................................................................ xiv Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 3 1.4. Đóng góp mới của đề tài ....................................................................................... 4 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn .............................................................................. 5 Phần 2. Tổng quan tài liệu về phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển .......... 6 2.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan .............................................. 6 2.1.1. Các nghiên cứu về phát triển chung toàn ngành thủy sản..................................... 6 2.1.2. Các nghiên cứu về những đóng góp của nuôi trồng thủy sản cho phát triển kinh tế-xã hội ........................................................................................................ 6 2.1.3. Các nghiên cứu về nuôi trồng thủy sản ................................................................. 7 2.2. Cơ sở lý luận về phát triển nuôi trồng thủy sản .................................................... 9 2.2.1. Các khái niệm cơ bản ............................................................................................ 9 2.2.2. Tầm quan trọng phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển ........................... 14 2.2.3. Đặc điểm nuôi trồng thủy sản vùng ven biển ..................................................... 16 2.2.4. Nội dung phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển...................................... 21 iii
2.2.5. Yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển ................. 25 2.3. Cơ sở thực tiễn về phát triển nuôi trồng thủy sản ............................................... 32 2.3.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển ............................................................................................... 32 2.3.2. Kinh nghiệm phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển Việt Nam ............... 37 2.3.3. Bài học kinh nghiệm phát triển nuôi trồng thủy sản cho vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................................................................................................... 45 Tóm tắt phần 2 ................................................................................................................ 47 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 48 3.1. Phương pháp tiếp cận và khung phân tích .......................................................... 48 3.1.1. Phương pháp tiếp cận .......................................................................................... 48 3.1.2. Khung phân tích .................................................................................................. 50 3.2. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu................................................................... 51 3.2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................................................. 51 3.2.2. Chọn điểm nghiên cứu ........................................................................................ 55 3.3. Phương pháp thu thập tài liệu ............................................................................. 56 3.3.1. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu thứ cấp ................................................ 56 3.3.2. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp .................................................................. 57 3.4. Phương pháp xử lý số liệu .................................................................................. 60 3.5. Phương pháp phân tích số liệu, thông tin............................................................ 61 3.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................. 64 3.6.1. Nhóm chỉ tiêu thể hiện phát triển nuôi trồng thủy sản theo chiều rộng .............. 64 3.6.2. Nhóm chỉ tiêu thể hiện phát triển nuôi trồng thủy sản theo chiều sâu ................ 64 3.6.3. Nhóm chỉ tiêu thể hiện các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nuôi trồng thủy sản ............................................................................................................... 65 Tóm tắt phần 3 ................................................................................................................ 66 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ................................................................... 67 4.1. Thực trạng phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỈnh Thanh Hóa ......... 67 4.1.1. Mở rộng về quy mô nuôi trồng thủy sản............................................................. 67 4.1.2. Đa dạng hóa chủng loại, hình thức tổ chức sản xuất nuôi trồng thủy sản .......... 74 4.1.3. Tăng cường áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong nuôi trồng thủy sản ........................ 83 4.1.4. Đẩy mạnh tổ chức tiêu thụ trong nuôi trồng thủy sản......................................... 88 iv
4.1.5. Kết quả và hiệu quả trong nuôi trồng thủy sản ................................................... 92 4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................................................................................................. 107 4.2.1. Các yếu tố ảnh hưởng ....................................................................................... 107 4.2.2. Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất tôm sú ...................................... 125 4.3. Giải pháp chủ yếu đẩy mạnh phát triển nuôi trồng thủy sản tại vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ......................................................................................... 128 4.3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp ................................................................................... 128 4.3.2. Các giải pháp .................................................................................................... 132 Tóm tắt phần 4 .............................................................................................................. 146 Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 148 5.1. Kết luận ............................................................................................................. 148 5.2. Kiến nghị........................................................................................................... 149 Danh mục các công trình đã công bố có liên quan đến luận án .................................... 151 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 152 Phụ lục .......................................................................................................................... 163 v
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt BQ Bình quân BTC Bán thâm canh CC Cơ cấu CRSD Nguồn lợi ven biển vì sự phát triển bền vững ĐVT Đơn vị tính GAP Thức hành nông nghiệp tốt GTSX Giá trị sản xuất HTX Hợp tác xã LD Lao động NN Nông nghiệp NN & PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn NTTS Nuôi trồng thủy sản PTNT Phát triển nông thôn QC Quảng canh QCCT Quảng canh cải tiến QCVN Quy chuẩn Việt Nam SL Số lượng TC Thâm canh TĐPTBQ Tốc độ phát triển bình quân Tr.đ Triệu đồng TT Trang trại UBND Ủy ban nhân dân VietGAP Thực hành sản xuất nông nghiệp tốt ở Việt Nam WB Ngân hàng thế giới vi
DANH MỤC BẢNG 2.1 Mối quan hệ các ngành trong ngành thủy sản .................................................. 17 2.2. Diện tích nuôi trồng thủy sản Việt Nam phân theo vùng giai đoạn 2010-2015 ......................................................................................................... 37 2.3. Diện tích nuôi trồng thủy sản phân theo loại nuôi và nước nuôi của Việt Nam giai đoạn 2010-2015 ................................................................................ 38 2.4. Sản lượng nuôi trồng thủy sản phân bổ theo khu vực ..................................... 39 2.5. Diện tích, sản lượng nuôi trồng thủy sản tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010-2015 ......................................................................................................... 41 2.6. Diện tích nuôi trồng thủy sản phân theo loài, phương thức và môi trường tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010-2015 ................................................... 42 3.1. Nội dung thu thập tài liệu thứ cấp .................................................................... 56 3.2. Số lượng cơ sở khảo sát dựa vào từng loài nuôi .............................................. 58 3.3. Số cơ sở điều tra các huyện vùng ven biển....................................................... 58 3.4. Khung phân tích SWOT ................................................................................... 62 4.1. Diện tích nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010 – 2015 ...................................................................................................... 68 4.2. Diện tích nuôi trồng thủy sản phân theo loại thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010 – 2015.................................................................... 70 4.3. Diện tích nuôi trrồng thủy sản của cơ sở vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ........ 72 4.4. Diện tích nuôi trồng thủy sản phân theo phương thức nuôi vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010 – 2015 .................................................... 74 4.5. Mô tả sự phát triển các chủng loại sản phẩm nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .................................................................................. 75 4.6. Mô tả sự phát triển các hình thức nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ........................................................................................................ 77 4.7. Số lượng các hình thức tổ chức sản xuất trong nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .................................................................................. 78 4.8. Hình thức tổ chức nuôi trồng thủy sản phân theo các huyện vùng ven biển năm 2015 .................................................................................................. 79 vii
4.9. Hình thức liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm thủy sản của các cơ sở nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................................ 83 4.10. Số lượt tham gia các lớp tập huấn, thông tin tuyên truyền ............................... 84 4.11. Nhận thức nuôi trồng thủy sản theo hướng VietGAP của các hộ..................... 85 4.12. So sánh hiệu quả mô hình dự án với mô hình đối chứng ................................. 87 4.13. Tỷ lệ tiêu thụ sản phẩm qua các tác nhân trong nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .................................................................................. 90 4.14. Khó khăn trong việc tiêu thụ sản phẩm của các loại hình nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................................................................... 91 4.15. Năng suất nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa phân theo loài nuôi giai đoạn 2010 – 2015 ....................................................................... 93 4.16. Sản lượng nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa phân theo loài nuôi giai đoạn 2010 – 2015 ....................................................................... 95 4.17. Năng suất, sản lượng bình quân hộ của các loại hình trong nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ........................................................... 95 4.18. Giá trị sản xuất nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010 – 2015 ............................................................................................. 96 4.19. Chi phí sản xuất của các hộ và trang trại nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa phân theo loài nuôi (tính bình quân 1 ha) ..................... 100 4.20. Kết quả và hiệu quả kinh tế nuôi trồng thủy sản ............................................ 102 4.21. Số lượng lao động tham gia nuôi trồng thủy sảnvùng ven biển tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010 – 2015.................................................................. 104 4.22. Một số hoạt động nuôi trồng thủy sản có thể ảnh hưởng và tác động đến môi trường ...................................................................................................... 106 4.23. Đánh giá của người nuôi trồng thủy sản về việc vay vốn............................... 108 4.24. Lý do khó tiếp cận nguồn vốn của các hộ nuôi trồng thủy sản ...................... 109 4.25. Số lượng doanh nghiệp chế biến thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010 – 2015 .................................................................................... 114 4.26. Khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn phục nuôi trồng thủy sản các loại hình vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .................................................. 116 4.27. Tình hình lao động của các loại hình nuôi trồng thủy sảnvùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ............................................................................................... 118 viii
4.28. Nguồn giống trong nuôi trồng thủy sản các loại hình vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ...................................................................................................... 119 4.29. Khó khăn trong việc tiếp cận nguồn thức ăn phục vụ nuôi trồng thủy sản các loại hình vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa.................................... 122 4.30. Khó khăn trong việc tiếp cận nguồn thuốc thủy sản phục vụ nuôi trồng thủy sản các loại hình vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa.................................... 123 4.31. Thống kê các biến đưa vào mô hình ............................................................... 126 4.32. Kết quả ước lượng mô hình các yếu tố ảnh hưởng năng suất tôm sú vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ....................................................................... 127 4.33. Kết quả phân tích SWOT cho nuôi trồng thủy sản vùng ven biển Thanh Hóa ...................................................................................................... 128 4.34. Danh mục các dự án đầu tư chủ yếu cho nông lâm thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020................................................................ 141 ix
DANH MỤC SƠ ĐỒ 2.1. Mối liên kết giữa dọc giữa các chủ thể trong ngành nuôi trồng thủy sản........ 20 3.1. Khung phân tích phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ........................................................................................................ 50 4.1. Phân cấp chức năng lập, thực hiện quản lý quy hoạch nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................................................................. 134 4.2. Mô hình quản lý cộng đồng tổ hợp tác nuôi trồng thủy sản ........................... 137 DANH MỤC HÌNH 4.1. Mô hình liên kết trong tiêu thụ sản phẩm tôm thương phẩm của hợp tác xã nuôi trồng thủy sản Hoằng Phong, Hoằng Hóa ............................................. 82 4.2. Mô hình nuôi lách vụ tại Cồn Trường, Hoằng Châu, Hoằng Hóa ...................... 86 4.3. Mô hình nuôi xen ghép ....................................................................................... 87 4.4. Quy hoạch mở rộng diện tích các vùng nuôi trồng thủy sản ven biển tỉnh Thanh Hóa......................................................................................................... 130 DANH MỤC HỘP 4.1. Chất lượng sản phẩm ảnh hưởng đến tiêu thụ sản phẩm của các hộ và trang trại nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .......................... 90 4.2. Ý kiến của người nuôi trồng thủy sản về chính sách đất đai .......................... 110 4.3. Ảnh hưởng của giống đến phát triển nuôi trồng thủy sản .............................. 118 x
DANH MỤC BIỂU ĐỒ 2.1. Giá trị sản xuất được trên 1ha đất trồng trọt và giá trị sản xuất nuôi trồng thủy sản giai đoạn 2010-2015 ................................................................. 40 2.2. Giá trị sản xuất thu được trên 1ha đất trồng trọt và nuôi trồng thủy sản tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010-2015 ............................................................... 43 4.1. Diện tích nuôi trồng thủy sản theo các vùng tỉnh giai đoạn 2010- 2015 ......... 67 4.2. Cơ cấu diện tích nuôi các loài thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa năm 2015 .......................................................................................................... 70 4.3. Tỷ lệ hộ nuôi trồng thủ sản tham gia các hoạt động trong liên kết ngang vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ......................................................................... 81 4.4. Kim ngạch xuất khẩu thủy sản Thanh Hóa giai đoạn 2000-2016 .................... 88 4.5. Biến động giá một số loại thủy sản qua các năm.............................................. 91 4.6. Giá trị sản xuất 1 ha đất trồng trọt và nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010-2015 ............................................................... 97 4.7. Đánh giá của hộ nuôi trồng thủy sản về nhận thức trước và sau khi được tham gia các lớp tập huấn ............................................................................... 117 4.8. Đánh giá ảnh hưởng của các điều kiện sản xuất đến phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ......................................................... 125 4.9. Dự báo lượng cung, cầu thủy sản thế giới ...................................................... 132 xi
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN Tên tác giả: Phạm Thị Ngọc Tên Luận án: Phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 62 62 01 15 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục đích nghiên cứu Đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng, đề xuất giải pháp chủ yếu đẩy mạnh phát triển nuôi trồng thủy sản tại vùng ven biển, góp phần thực hiện chiến lược tái cơ cấu ngành thủy sản tỉnh Thanh Hóa. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp tiếp cận: (i) Tiếp cận có sự tham gia; (ii) Tiếp cận theo quan điểm phát triển; (iii) Tiếp cận ngành hàng; (iv) Tiếp cận theo quy mô sản xuất. - Phương pháp chọn điểm nghiên cứu: Nghiên cứu tiến hành chọn 4 huyện là Quảng Xương, Hậu Lộc, Tĩnh Gia, Hoằng Hóa với tiêu chí là có diện tích nuôi trồng lớn, có sự phát triển đa dạng các loại nuôi chủ lực, thể hiện đặc trưng trong vùng. Trên cơ sở các huyện đã chọn, các xã của các huyện được chọn dựa vào quy mô nuôi trồng cũng như từng loại nuôi. Các xã được chọn để nghiên cứu bao gồm: xã Thanh Thủy, Hải Châu, Nghi Sơn thuộc huyện Tĩnh Gia; Huyện Hoằng Hóa chọn các xã Hoằng Châu, Hoằng Phụ và Hoằng Hà; Huyện Quảng Xương với Xã Quảng Chính, Quảng Nham, Quảng Bình đại diện các loại nuôi diện tích lớn như tôm sú, ngao và cá; Với huyện Hậu Lộc chọn xã Minh Lộc, Đa Lộc, Xuân Lộc. - Phương pháp thu thập thông tin Thu thập dữ liê ̣u thứ cấ p: Các thông tin thứ cấp bao gồm các văn bản của Chính phủ, của Bộ NN & PTNT, tỉnh Thanh Hóa và các huyện vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa, các quy hoạch trong nông nghiệp nông thôn nói chung và nuôi trồng thủy sản nói riêng; Các bài nghiên cứu có liên quan đến đề tài. Thu thập dữ liê ̣u sơ cấ p: (i) Phương pháp phỏng vấ n trực tiế p bằ ng phiế u điề u tra; (ii) Phương pháp thảo luận nhóm thực hiê ̣n qua phương pháp đánh giá có sự tham gia (PRA). - Phương pháp phân tích số liệu: Công cụ xử lý: Các số liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel, SPSS 22.0 và STATA 12.0 xii
Phương pháp phân tích: (i) Phương pháp thống kê mô tả; (ii) Phương pháp thống kê so sánh; (iii) Phương pháp hạch toán kinh tế; (iv) Phương pháp phân tích SWOT; (v) Phương pháp sử dụng hàm sản xuất. Kết quả chính và kết luận Trên cơ sở hệ thống hóa và góp phần hoàn thiện những vấn đề lý luận về phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển và đưa ra được khung lý thuyết, làm rõ nội dung cơ bản của phạm trù phát triển nuôi trồng thủy sản làm cơ sở nghiên cứu thúc đẩy phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa. Phát triển nuôi trồng thủy sản tăng cả về diện tích, sản lượng, giá trị sản xuất. Sự phát triển đa dạng loài nuôi đáp ứng nhu cầu thị trường và khai thác tiềm năng của vùng như tôm sú, tôm thẻ, cá lồng, ngao... Bên cạnh đó, sự phát triển loại hình nuôi trồng thủy sản cấp hộ chiếm phần lớn và xu hướng tăng, trang trại có xu hướng giảm. Các phương thức nuôi vẫn chiếm ưu thế là quảng canh và quảng canh cải tiến. Liên kết còn giản đơn và chưa phát triển, chất lượng sản phẩm chưa được đánh giá cao; thị trường tiêu thụ thiếu tính ổn định. Việc áp dụng tiến bộ trong nuôi trồng nhất là Vietgap còn chậm và nhiều hạn chế. Phát triển nuôi trồng thủy sản còn gặp nhiều khó khăn về các điều kiện sản xuất như vốn thiếu, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ,… Nuôi tôm thẻ thâm canh cho hiệu quả cao nhất, với loại hình nuôi cấp hô nên nuôi từ 2-4 ha (tôm sú); từ 1-3 ha (ngao) cho hiệu quả kinh tế cao hơn qui mô khác. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nuôi trồng thủy sản gồm: (i) Nhóm chính sách ảnh hưởng đến qui mô, mức độ đầu tư, trình độ và hiệu quả trong nuôi trồng thủy sản; (ii) Nhóm yếu tố về quy hoạch và quản lý quy hoạch; (iii) Yếu tố phát triển cơ sở chế biến ảnh hưởng đến thị trường tiêu thụ, ô nhiễm trong phát triển cơ sở chế biến ảnh hưởng đến môi trường nước nuôi, dịch bệnh. (iv) Nhóm các điều kiện sản xuất nuôi trồng thủy sản như cơ sở hạ tầng, vốn, giống, thức ăn, dịch bệnh và chăm sóc dịch bệnh, trong đó kết quả phân tích hàm sản xuất cho thấy tiềm năng nâng cao năng suất tôm sú còn lớn bằng cách cho ăn thêm nguồn thức ăn, thả mật độ cao hơn và cần xử lý ao khi nuôi.; (v) Điều kiện tự nhiên; Dựa trên cơ sở các kết quả nghiên cứu, đề tài đề xuất các giải pháp có căn cứ khoa học bao gồm: (i) Hoàn thiện một số cơ chế chính sách; (ii) Hoàn thiện quy hoạch phát triển nuôi trồng thủy sản; (iii) Phát triển các loại hình, hình thức liên kết sản xuất; (iv) Đẩy mạnh áp dụng các tiến bộ kỹ thuật; (v) Ổn định, phát triển thị trường tiêu thụ; (vi) Giảm ô nhiễm môi trường nước; (vii) Tăng cường điều kiện cho sản xuất nuôi trồng thủy sản; xiii
THESIS ABSTRACT PhD candidate: Pham Thi Ngoc Thesis title: Aquaculture development in Thanh Hoa’s coastal regions Major: Agricultural Economics Code: 62 62 01 15 Educational organization: Vietnam National University of Agriculture Research objectives Researching and assessing the reality and analyzing the factors affecting the development of aquaculture in coastal areas of Thanh Hoa province. The thesis also attempts to recommend some major solutions for developing Thanh Hoa’s aquaculture in the future. Materials and Methods - The approach: Approach method: (i) participatory approach; (ii) development approach; (iii) sectoral approach; (iv) scale production approach. - Research site: The study was conducted in 4 districts Quang Xuong, Hau Loc, Tinh Gia and Hoang Hoa with the criteria of large areas of aquaculture, diversified development of major species. Based on the selected districts, the communes in the districts were selected based on the size and capacity of the aquaculture as well as their livelihood methods. The selected communes were Thanh Thuy, Hai Chau and Nghi Son communes of Tinh Gia district; Hoang Hoa district selected the communes of Hoang Chau, Hoang Phu and Hoang Ha; Quang Xuong District with Quang Chinh Commune, Quang Nham District, Quang Binh represents large areas such as tiger shrimp, clams and fish; regarding Hau Loc district, the author selected Minh Loc, Da Loc, Xuan Loc communes. - Method of data collection Secondary data collection: Secondary information includes government document, MARD, Thanh Hoa province and coastal districts in Thanh Hoa province, planning in rural agriculture in general and aquaculture in particular as well as journal studies related to the topics. Primary data collection: (i) Direct interview method using questionnaires; (ii) The method of group discussion was conducted through Participatory Research Assessment (PRA). - Method of data analysis: Processing Tools: The data is processed by Microsoft Excel, SPSS 22.0 and STATA 12.0 software xiv
Analytical methods: (i) Statistical method of description; (ii) comparative statistical methods; (iii) Statistical economic accounting; (iv) SWOT Analysis Methodology; (v) The method of using the production function. Main findings and conclusions On the basis of systematizing and completing the debate of coastal aquaculture development, this study provides a theoretical framework, clarify the basic contents of the aquaculture development categories. The thesis also attempts to promote aquaculture development in coastal area of Thanh Hoa province. The aquacultural development has increased in terms of area, production and productivity. The development of species diversity has met the market demand and exploited the potential of the region such as shrimp, cage fish, oyster ... In addition, the development of household aquaculture has trendily increased and accounted for the majority whereas the farm-site tends to decrease. Farming methods are still dominated by extensive and extensive farming. The cooperations are still simple and not developed, the product quality is not appreciated; the market is not really stable. The application of innovation in aquaculture, especially Vietgap, is slow and limited. Aquaculture development has encountered many difficulties in production conditions such as the lack of capital, inadequate infrastructure, etc. Intensive shrimp farming is effective, distinguished from each type of scale (black tiger shrimp raising 2-4 ha, clam raising 1-3 ha for higher economic efficiency in household type). Factors affecting aquaculture development include: (i) Group of mechanisms and policies affecting the size, level of investment, level and efficiency of aquaculture; (ii) elements of plan and planning management; (iii) Factors contributing to the development of processing establishments, affecting the consumption market, pollution in the development of processing establishments, affecting the aquatic environment and diseases. (iv) Group of aquaculture production conditions such as infrastructure, capital, seed, feed, disease and disease care, the results of the production function analysis show that the potential for high yielding of black tiger prawn is improved by feeding more food, higher stocking density and pond handling; (v) Natural conditions; According to the results of the study, the thesis proposes solutions based on scientific evidences including: (i) completing a number of policy mechanisms, (ii) planning the aquaculture development; (iii) developing types and methods of production; (iv)applying technical advances (v) maintaining and improving consumption market; (vi) Reducing water pollution, (vii) improving conditions for aquaculture development. xv
PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Được sở hữu đường bờ biển dài 3260 km (Tổng cục Thống kê, 2016) Việt Nam là đất nước đầy tiềm năng để phát triển thủy sản, với nhiều chủng loại, phân bố trên cả 3 miền Bắc, Trung, Nam. Hơn 10 năm qua ngành thủy sản Việt Nam, đặc biệt là nuôi trồng thủy sản (NTTS) đã phát triển một cách vượt bậc, có những đóng góp quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội. Năm 2015 sản lượng NTTS cả nước đạt 3.513 nghìn tấn tăng gấp 5 lần năm 2001 chiếm 53,6% giá trị sản lượng toàn ngành thủy sản. Giá trị sản lượng NTTS tăng bình quân 13,5%/năm (giai đoạn 2001-2015) (Tổng cục Thống kê, 2016). Ngoài việc cung cấp thực phẩm cho nhu cầu tiêu dùng trong nước, NTTS đã xuất khẩu khối lượng hàng hóa lớn, mang lại nhiều giá trị kim ngạch xuất khẩu cho đất nước. Các sản phẩm NTTS đã đáp ứng tốt nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng thế giới, đặc biệt ở các thị trường lớn có yêu cầu cao về chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc (Nguyễn Kim Phúc, 2010). NTTS đã mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn so với sản xuất trồng trọt, giá trị sản xuất bình quân 1ha NTTS cao gấp hơn 2 lần đất trồng trọt (Tổng cục Thống kê, 2016). Để phát huy lợi thế của NTTS, tư tưởng chỉ đạo của Chính phủ Việt Nam được cụ thể hóa trong Luật Thủy sản năm 2003 là lấy “nuôi bù đánh” nhằm đưa ngành NTTS của vùng tiến nhanh, mạnh và ổn định trong tiến trình toàn cầu hóa, góp phần thực hiện chiến lược “tái cơ cấu ngành thủy sản theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững” (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2013). Là tỉnh có bờ biển dài 102 km, dọc bờ biển có 7 cửa lạch lớn nhỏ, và khoảng 190 loài hải sản, Thanh Hóa đã xác định phát triển ngành thủy sản, đặc biệt NTTS, là hướng đi chủ đạo trong phát triển kinh tế xã hội của tỉnh nói chung, vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa nói riêng. Vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa gồm 5 huyện là Quảng Xương, Tĩnh Gia, Hoằng Hóa, Nga Sơn, Hậu Lộc và thị xã Sầm Sơn. Đây là các huyện có ngành thủy sản phát triển nhất của tỉnh theo cả 2 hướng khai thác hải sản và NTTS. Do khối lượng khai thác hải sản của vùng, cũng như toàn tỉnh đã đạt 90% khả năng 1
khai thác cho phép và vùng tuyến bờ đã vượt mức khai thác hiệu quả bền vững nên NTTS được chú trọng và có xu hướng phát triển (Đoàn Quy hoạch Thủy sản Thanh Hóa, 2008). Diện tích NTTS của các huyện này năm 2015 là 7639 ha chiếm 47,15% diện tích NTTS của toàn tỉnh, sản lượng đạt 36.000 tấn chiếm 24,25% sản lượng toàn ngành và giá trị NTTS/1ha cao hơn gấp 1,86 lần so với 1 ha đất trồng trọt (Cục Thống kê tỉnh Thanh Hóa, 2016). Các chủng loại thủy sản được nuôi khá phong phú, đa dạng như tôm thẻ, tôm sú, cá, ngao…với nhiều phương thức nuôi (thâm canh, bán thâm canh, quảng canh và quảng canh cải tiến) với nhiều loại hình tổ chức sản xuất (hộ, trang trại, HTX, doanh nghiệp) và hiệu quả đem lại cao. Tuy nhiên, phát triển NTTS của vùng đang đối mặt các khó khăn, thách thức như: diện tích NTTS một số loại có qui mô nhỏ (bình quân cá lúa là 0,57 ha/hộ; chuyên cá 0,74 ha/hộ), phân tán, chưa có quy hoạch, ít đầu tư áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật nên nuôi chủ yếu là quảng canh và quảng canh cải tiến (67,2% diện tích), năng suất còn thấp, NTTS phát triển tự phát, mang tính “phong trào” và “quá nóng” tại 1 thời điểm chẳng hạn năm 2011 ở Nghi Sơn, Tĩnh Gia số ô lồng nuôi cá tăng gần gấp 3 lần năm 2010; Chất lượng sản phẩm chưa đủ yêu cầu thị trường, nhất là việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm; Cơ sở hạ tầng thấp kém, trình độ, tổ chức sản xuất còn nhiều bất cập. Mặt khác, phát triển ngành NTTS của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa cũng giống vùng ven biển của Việt Nam, còn phải chịu tác động trực tiếp của biến đổi khí hậu, các biến đổi dị thường của thời tiết như: triều cường, lũ lụt, hạn hán... ảnh hưởng đến đến NTTS (diện tích ao nuôi bị vỡ bình quân 27 nghìn ha/năm, lồng nuôi bị trôi dạt, ước tính lượng nuôi thủy sản mất trung bình 193 nghìn tấn/năm) (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2014). Các nghiên cứu trước đây có liên quan đến phát triển NTTS ở Việt Nam đã có như nghiên cứu của Nguyễn Thị Quỳnh Anh (2014) về “Giải pháp kinh tế và quản lý môi trường cho phát triển nuôi trồng thuỷ sản các huyện phía nam Thành phố Hà Nội”; Nguyễn Thị Thúy Vinh (2014) phân tích chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh Nghệ An; Đặng Thị Hoa (2014) về biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến năng suất NTTS vv…Các nghiên cứu này đã đề cập đến các khía cạnh khác nhau về giải pháp kinh tế, phát triển liên kết theo chuỗi, ảnh hưởng của biến đổi khí 2
hậu…đến NTTS. Các nghiên cứu phát triển NTTS trong 1 vùng cụ thể, và hơn hết là trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa là chưa có. Để khai thác lợi thế của vùng nhằm phát triển các loại thủy sản thích hợp, thực hiện chiến lược tái cơ cấu ngành của tỉnh Thanh Hóa theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững, rất cần các nghiên cứu nhằm thúc đẩy phát triển NTTS vùng ven biển theo hướng bền vững. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng, đề xuất giải pháp chủ yếu đẩy mạnh phát triển nuôi trồng thủy sản tại vùng ven biển, góp phần thực hiện chiến lược tái cơ cấu ngành thủy sản tỉnh Thanh Hóa. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể (1) Hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nuôi trồng thủy sản vùng ven biển; (2) Đánh giá thực trạng phát triển nuôi trồng thủy sản của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa trong thời gian qua; (3) Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển nuôi trồng thủy sản của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa; (4) Đề xuất định hướng và đề xuất giải pháp chủ yếu đẩy mạnh phát triển nuôi trồng thủy sản tại vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa trong thời gian tới. 1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU * Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu những lý luận và thực tiễn liên quan trực tiếp và gián tiếp đến phát triển NTTS vùng ven biển của tỉnh Thanh Hóa. Đối tượng khảo sát: Các loại hình NTTS như hộ, hợp tác xã, trang trại và một số doanh nghiệp xuất nhập khẩu thủy sản; Các phương thức NTTS, các cơ quan quản lý ngành, các tổ chức kinh tế xã hội, các cơ chế chính sách liên quan. * Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài tập trung vào thực trạng phát triển NTTS (gồm gia tăng về qui mô; Đa dạng về loại hình, hình thức tổ chức sản xuất và phương thức 3