Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Quan hệ chính trị-an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:239

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của luận án là phục dựng quan hệ giữa Nhật Bản và Mỹ trên lĩnh vực chính trị - an ninh và kinh tế giai đoạn 1951 - 1960. Từ đó, đánh giá kết quả đạt được, hạn chế và tác động của mối quan hệ này đối với từng nước, khu vực, quốc tế; đồng thời rút ra những đặc điểm của mối quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa hai nước giai đoạn 1951-1960.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Quan hệ chính trị-an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH _______________________________________________ HOÀNG THỊ MAI HƯƠNG QUAN HỆ CHÍNH TRỊ - AN NINH, KINH TẾ GIỮA NHẬT BẢN VÀ MỸ TỪ NĂM 1951 ĐẾN NĂM 1960 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ NGHỆ AN - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH _______________________________________________ HOÀNG THỊ MAI HƯƠNG QUAN HỆ CHÍNH TRỊ - AN NINH, KINH TẾ GIỮA NHẬT BẢN VÀ MỸ TỪ NĂM 1951 ĐẾN NĂM 1960 Chuyên ngành: Lịch sử Thế giới Mã số: 9229011 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. PHẠM NGỌC TÂN 2. PGS.TS. VĂN NGỌC THÀNH NGHỆ AN - 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Nếu sai sót tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Nghiên cứu sinh Hoàng Thị Mai Hương
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin được tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Phạm Ngọc Tân và PGS.TS Văn Ngọc Thành đã luôn hướng dẫn, đồng hành, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Khoa Lịch sử, Trường Sư phạm, Trường Đại học Vinh đã nhiệt tình giúp đỡ, góp ý cho tôi trong quá trình thực hiện Luận án. Tôi xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã luôn động viên, khích lệ và tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện Luận án này. Tác giả Luận án Hoàng Thị Mai Hương
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................................v DANH MỤC BẢNG, BIỂU .................................... Error! Bookmark not defined. MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ......................................6 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài .................................................................6 1.1.1. Các công trình nghiên cứu chính sách đối ngoại của Nhật Bản và Mỹ ..........6 1.1.2. Các công trình nghiên cứu quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế Nhật Bản - Mỹ ..................................................................................................11 1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam .................................................................17 1.2.1. Những công trình đề cập đến chính sách đối ngoại của Nhật Bản và Mỹ .......................................................................................................17 1.2.2. Những công trình đề cập đến quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế Nhật Bản - Mỹ ..................................................................................................20 1.3. Nhận xét về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết .....................................................................................................22 1.3.1. Nhận xét chung về tình hình nghiên cứu ................................................22 1.3.2. Những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết ......................................24 Chương 2. NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUAN HỆ CHÍNH TRỊ - AN NINH, KINH TẾ GIỮA NHẬT BẢN VÀ MỸ TỪ NĂM 1951 ĐẾN NĂM 1960 .......................................................................................................25 2.1. Tình hình quốc tế và khu vực châu Á - Thái Bình Dương ............................25 2.1.1. Sự hình thành Trật tự thế giới hai cực và cuộc Chiến tranh lạnh ...........25 2.1.2. Sự phát triển của Liên Xô, hệ thống XHCN và phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới ...............................................................................28 2.1.3. Sự ra đời và phát triển của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa .........31 2.1.4. Chiến tranh Triều Tiên và Chiến tranh Việt Nam ..................................33 2.2. Quan hệ Nhật Bản - Mỹ trước năm 1951 ......................................................36 2.2.1. Quan hệ Nhật Bản - Mỹ trước năm 1945 ...............................................36 2.2.2. Quan hệ Nhật Bản - Mỹ từ năm 1945 đến năm 1951.............................38 2.3. Tình hình Nhật Bản và chính sách đối ngoại của Nhật Bản đối với Mỹ (1951 - 1960) ..........................................................................................................43 2.3.1. Tình hình chính trị, kinh tế, xã hội của Nhật Bản (1951 - 1960) ...........43 2.3.2. Chính sách đối ngoại của Nhật Bản đối với Mỹ (1951 - 1960) .............46 2.4. Tình hình Mỹ và chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Nhật Bản (1951 - 1960) .......................................................................................................50
iv 2.4.1. Tình hình chính trị, kinh tế, xã hội Mỹ (1951 - 1960) ...........................50 2.4.2. Chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Nhật Bản (1951 - 1960) .............51 2.5. Vai trò của các nhà lãnh đạo Nhật Bản và Mỹ ..............................................57 2.5.1. Thủ tướng Nhật Bản Yoshida Shigeru và Kishi Nobusuke ...................57 2.5.2. Tổng thống Mỹ Harry Truman và Dwight David Eisenhower ..............59 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................62 Chương 3. THỰC TRẠNG QUAN HỆ CHÍNH TRỊ - AN NINH, KINH TẾ GIỮA NHẬT BẢN VÀ MỸ TỪ NĂM 1951 ĐẾN NĂM 1960 .....................64 3.1. Quan hệ chính trị - an ninh ............................................................................64 3.1.1. Tiến trình phát triển của quan hệ chính trị - an ninh Nhật Bản - Mỹ (1951 - 1960) ....................................................................................................64 3.1.2. Quan hệ chính trị - an ninh Nhật Bản - Mỹ trong các vấn đề cụ thể (1951 - 1960) ....................................................................................................78 3.2. Quan hệ kinh tế ..............................................................................................92 3.2.1. Tiến trình phát triển của quan hệ kinh tế Nhật Bản - Mỹ trong những năm 1951 - 1960 ....................................................................................92 3.2.2. Các lĩnh vực trong quan hệ kinh tế .........................................................99 Tiểu kết chương 3 ...............................................................................................108 Chương 4. NHẬN XÉT VỀ QUAN HỆ CHÍNH TRỊ - AN NINH, KINH TẾ GIỮA NHẬT BẢN VÀ MỸ TỪ NĂM 1951 ĐẾN NĂM 1960 ...................109 4.1. Kết quả và hạn chế của quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế Nhật Bản - Mỹ giai đoạn 1951 - 1960 ...................................................................................109 4.1.1. Kết quả ..................................................................................................109 4.1.2. Hạn chế .................................................................................................114 4.2. Tác động của quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ giai đoạn 1951 - 1960 .................................................................................117 4.2.1. Đối với Nhật Bản ................................................................................117 4.2.2. Đối với Mỹ ...........................................................................................123 4.2.3. Đối với khu vực và quốc tế ..................................................................126 4.3. Đặc điểm của quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế Nhật Bản - Mỹ giai đoạn 1951 - 1960 ................................................................................................128 KẾT LUẬN ............................................................................................................146 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ ..............................................................................................................150 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................151 PHỤ LỤC .............................................................................................................. PL1
v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT A. Tiếng Anh TT Viết tắt Tiếng Anh Nghĩa tiếng Việt Australia, New Zealand, United Hiệp ước An ninh Australia, 1 ANZUS States Security Treaty New Zealand và Mỹ 2 CENTO Central Treaty Organization Tổ chức Hiệp ước Trung tâm 3 CIA Central Intelligence Agency Cục Tình báo Trung ương Mỹ 4 EU European Union Liên minh châu Âu General Agreement on Tariffs Hiệp ước chung về thuế quan 5 GATT and Trade và thương mại 6 GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội 7 GNP Gross National Product Tổng sản phẩm quốc gia Luật trao đổi với nước ngoài và Foreign Exchange and Foreign 8 FEFTCL kiểm soát ngoại thương của Trade Control Law Nhật Bản 9 IMF International Monetary Fund Quỹ Tiền tệ quốc tế Chương trình hỗ trợ quân sự 10 MAP Military Assistance Program của Mỹ Ministry of International Trade Bộ Công nghiệp và Thương mại 11 MITI and Industry quốc tế của Nhật Bản North Atlantic Treaty Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây 12 NATO Organization Dương Supreme Commander fo the Chỉ huy tối cao các lực lượng 13 SCAP Allied Powers Đồng minh Southeast Asia Treaty 14 SEATO Tổ chức Hiệp ước Đông Nam Á Organization 15 USD United States dollar Đô la Mỹ 16 WB World Bank Ngân hàng Thế giới B. Tiếng Việt TT Viết tắt Nghĩa tiếng Việt 1 CHND Cộng hoà nhân dân 2 CHDCND Cộng hoà dân chủ nhân dân 3 CHDC Cộng hòa dân chủ 4 CNCS Chủ nghĩa cộng sản 5 CNTB Chủ nghĩa tư bản 7 CNXH Chủ nghĩa xã hội 8 GPDT Giải phóng dân tộc 10 Nxb Nhà xuất bản 12 TBCN Tư bản chủ nghĩa 13 XHCN Xã hội chủ nghĩa
vi 6 Bảng Bảng 2.1. Tỷ lệ học sinh Nhật Bản đi học qua các năm ...........................................46 Bảng 2.2. Giá trị viện trợ và cho vay về kinh tế của Mỹ đối với Nhật Bản (1948 -1960) ..............................................................................................................56 Bảng 3.1. Những nội dung thể hiện mức độ quan hệ Mỹ - Nhật Bản (1951-1960) .......77 Bảng 3.2. Hỗ trợ quân sự của Mỹ dành cho thế giới và Nhật Bản (1951-1960) ...........90 Bảng 3.3. Giá trị hàng hóa và dịch vụ của Mỹ trong Chiến tranh Triều Tiên ..........93 Bảng 3.4. Chỉ số kinh tế Nhật Bản trong và sau Chiến tranh Triều Tiên .................94 Bảng 3.5. Tăng giá của Nhật Bản (so sánh với Mỹ, Anh) trong Chiến tranh Triều Tiên ..................................................................................................................95 Bảng 3.6. Giá trị xuất, nhập khẩu của Nhật Bản (1951 - 1960) ................................98 Bảng 3.7. Cán cân thương mại của Nhật Bản với Mỹ (1951 - 1960) .....................101 Bảng 3.8. Khối lượng xuất nhập khẩu giữa Nhật Bản với Mỹ và các khu vực năm 1950, 1955, 1960 .............................................................................................102 Bảng 3.9. Đầu tư trực tiếp của Mỹ đến các quốc gia, khu vực trong các năm 1951, 1955, 1960 .....................................................................................................105 Bảng 3.10. Đầu tư của Mỹ ở Nhật Bản, Indonesia, Philippines (1951-1960) ................106 Bảng 4.1. Giá trị xuất khẩu của Mỹ đến Nhật Bản, Hàn Quốc, Philippines ...............125 Bảng 4.2. Chi tiêu quân sự của Mỹ (hàng hoá và dịch vụ) ở Nhật Bản, Hàn Quốc, Philippines và Thái Lan (1953 - 1960) .........................................................142 Biểu Biểu 4.1. Thị phần của Mỹ trong thương mại Nhật Bản (1931-1977) ...................112 Biểu 4.2. Tốc độ tăng sản phẩm quốc dân Nhật Bản (tính theo giá cố định) những năm 1953 - 1960 ..........................................................................................120
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Quan hệ Nhật Bản và Mỹ có lịch sử lâu dài và trải qua nhiều thăng trầm. Từ giữa thế kỷ XIX, Mỹ đã “mở cửa” Nhật Bản và buộc quốc gia này phải ký kết các hiệp ước bất bình đẳng. Từ đó, Nhật Bản trở thành điểm dừng chân quan trọng của Mỹ ở châu Á. Dưới thời Minh Trị, Nhật Bản từng bước đấu tranh và giành được quyền bình đẳng hơn trong quan hệ với Mỹ. Trong gần 50 năm đầu thế kỷ XX, về cơ bản Nhật Bản và Mỹ trở thành hai đối thủ cạnh tranh trong quá trình tìm kiếm thị trường và mở rộng ảnh hưởng ở châu Á - Thái Bình Dương. Đặc biệt, trong Chiến tranh thế giới thứ hai, hai nước trở thành đối thủ trực tiếp trên chiến trường. Sau khi chiến tranh kết thúc, Nhật Bản là nước bại trận và Mỹ được quyền thay mặt các nước Đồng minh chiếm đóng Nhật Bản. Ngày 8/9/1951, Hiệp ước Hoà bình San Francisco được ký kết, mở ra trang mới trong lịch sử Nhật Bản. Theo đó, kể từ ngày Hiệp ước có hiệu lực, tình trạng chiến tranh giữa Nhật Bản và các nước Đồng minh chấm dứt. Cùng ngày, Hiệp ước An ninh Nhật - Mỹ cũng được ký kết, đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ giữa Nhật Bản và Mỹ. Với hai hiệp ước này, quan hệ hai nước đã chuyển sang giai đoạn mới. Đến ngày 19/1/1960, hai nước tiếp tục ký Hiệp ước hợp tác và an ninh tương hỗ Nhật - Mỹ, đánh dấu sự củng cố của mối quan hệ đồng minh. Quan hệ đồng minh giữa Nhật Bản và Mỹ được hình thành trong bối cảnh cuộc Chiến tranh lạnh bước vào giai đoạn căng thẳng, quan hệ Mỹ - Xô đối đầu, tình hình quốc tế và khu vực diễn biến rất phức tạp. Chính vì vậy, mối quan hệ này chịu ảnh hưởng sâu sắc của tình hình quốc tế, đồng thời thể hiện một cách rõ nét sự toan tính lợi ích quốc gia của mỗi nước. Quan hệ Nhật Bản và Mỹ giai đoạn 1951-1960 có vị trí hết sức đặc biệt trong lịch sử quan hệ hai nước. Đây là giai đoạn mở ra một trang mới trong lịch sử Nhật Bản khi quốc gia này chấm dứt số phận bị chiếm đóng và được đối xử bình đẳng trong quan hệ quốc tế. Đây cũng là giai đoạn tình hình quốc tế diễn biến phức tạp, căng thẳng. Bởi vậy, việc Nhật Bản và Mỹ thiết lập quan hệ đồng minh được xem là kết quả tất yếu của sự tác động những nhân tố chủ quan và khách quan. Việc hai nước thiết lập, tăng cường và củng cố quan hệ đồng minh không chỉ nhằm phục vụ cho mục tiêu, lợi ích của mỗi nước, mà còn đặt cơ sở vững chắc cho quan hệ song phương giữa hai nước trong giai đoạn sau. Trong giai đoạn 1951- 1960, quan hệ
2 Nhật Bản và Mỹ được triển khai toàn diện, tuy nhiên quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế là những lĩnh vực nổi bật và quan trọng nhất. Do đó, nghiên cứu, làm sáng rõ quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ trong giai đoạn 1951 - 1960 là việc làm cần thiết, có ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn: Về mặt khoa học: Nghiên cứu quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960 sẽ làm sáng rõ những nhân tố tác động, thực trạng mối quan hệ song phương, đánh giá kết quả, hạn chế, tác động và đặc điểm của nó. Qua nghiên cứu vấn đề này, có thể thấy được sự vận động của mối quan hệ giữa hai nước trong bối cảnh cuộc Chiến tranh lạnh và những toan tính của mỗi nước. Nghiên cứu quan hệ Nhật Bản - Mỹ trong giai đoạn 1951 - 1960 sẽ góp phần lý giải sự thành công của Nhật Bản, đồng thời hiểu rõ hơn chiến lược toàn cầu của Mỹ trong bối cảnh quốc tế phức tạp lúc bấy giờ. Về mặt thực tiễn: Trên nền tảng được thiết lập từ năm 1951, quan hệ đồng minh giữa Nhật Bản và Mỹ mặc dù xảy ra không ít khó khăn, thách thức, nhưng về cơ bản luôn được củng cố và phát triển. Đến nay, quan hệ Nhật - Mỹ vẫn là một trong những mối quan hệ đồng minh vững chắc. Hai nước vẫn đóng vai trò quan trọng trong chính sách của nhau và trở thành mối quan hệ điển hình trong quan hệ quốc tế. Với những lý do nêu trên, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960" làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành Lịch sử thế giới của mình. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian: Thời gian mà luận án tập trung nghiên cứu là từ năm 1951 đến năm 1960. Tác giả xác định mốc mở đầu là ngày 8/9/1951 - ngày ký Hiệp ước Hoà bình San Francisco và Hiệp ước An ninh Nhật - Mỹ, tạo ra bước chuyển biến căn bản trong quan hệ giữa Nhật Bản và Mỹ. Mốc kết thúc là ngày 19/1/1960 - ngày ký Hiệp ước hợp tác và an ninh tương hỗ Nhật - Mỹ. Đây là sự kiện thể hiện sự củng cố quan hệ song phương giữa hai nước Nhật, Mỹ.
3 Tuy nhiên, để đảm bảo tính liên tục và hệ thống, luận án còn đề cập khái quát đến quan hệ Nhật Bản - Mỹ thời kỳ trước năm 1951 cũng như có những đánh giá, nhận xét về quan hệ giữa hai nước giai đoạn sau. Về không gian: Không gian nghiên cứu chính của luận án là Nhật Bản và Mỹ. Mặc dù vậy, do quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế giữa hai nước trong giai đoạn 1951 - 1960 diễn ra trong bối cảnh quốc tế hết sức phức tạp, chịu sự tác động lớn của nhiều nhân tố ở khu vực nên luận án có đề cập đến khu vực châu Á - Thái Bình Dương ở những thời điểm khác nhau. Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế song phương giữa Nhật Bản và Mỹ trong giai đoạn 1951 - 1960. Bởi đây là những lĩnh vực quan trọng và nổi bật nhất, thể hiện bản chất của quan hệ hai nước giai đoạn này. Quan hệ chính trị - an ninh chủ yếu xoay quanh vấn đề sự hình thành, triển khai quan hệ đồng minh giữa hai nước. Quan hệ kinh tế tập trung vào lĩnh vực thương mại và đầu tư. Luận án không nghiên cứu quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế giữa hai nước trong các diễn đàn đa phương. Trong luận án, diễn đàn đa phương chỉ được tiếp cận dưới góc độ tham chiếu, bổ trợ cho việc làm rõ quan hệ song phương giữa hai nước. Ngoài giới hạn về thời gian, không gian và nội dung nói trên, những vấn đề khác không thuộc phạm vi nghiên cứu của luận án. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu của luận án là phục dựng quan hệ giữa Nhật Bản và Mỹ trên lĩnh vực chính trị - an ninh và kinh tế giai đoạn 1951 - 1960. Từ đó, đánh giá kết quả đạt được, hạn chế và tác động của mối quan hệ này đối với từng nước, khu vực, quốc tế; đồng thời rút ra những đặc điểm của mối quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa hai nước giai đoạn 1951-1960. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án được xác định là: - Thứ nhất, phân tích những nhân tố tác động đến quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế Nhật Bản - Mỹ giai đoạn 1951 - 1960. - Thứ hai, phân tích tiến trình và những nội dung chủ yếu trong quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế Nhật Bản - Mỹ giai đoạn 1951 - 1960. - Thứ ba, đánh giá, nhận xét về quan hệ chính trị - an ninh và quan hệ kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ trong giai đoạn 1951 - 1960. Trong đó tập trung làm rõ những
4 kết quả đạt được, hạn chế; tác động đối với từng nước, khu vực, quốc tế; những đặc điểm của mối quan hệ này. 4. Nguồn tài liệu Tài liệu gốc: Bao gồm các hiệp ước, hiệp định, thoả thuận hợp tác; tuyên bố chung giữa hai nước; các báo cáo thống kê về quan hệ giữa hai nước của Bộ Ngoại giao Nhật Bản và Mỹ; các bài phát biểu, diễn văn của lãnh đạo hai nước được tập hợp trong các tập tư liệu hoặc đăng tải trên báo chí, website chính thống… Tài liệu tham khảo: Bao gồm các sách chuyên khảo, sách tham khảo bằng tiếng Anh, tiếng Nhật, tiếng Việt về quan hệ Nhật Bản - Mỹ và các vấn đề liên quan; các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ trong và ngoài nước liên quan đến quan hệ Nhật Bản - Mỹ; các bài báo khoa học bằng tiếng Việt và tiếng Anh được đăng tải đăng trên các tạp chí trong nước và quốc tế; các kỷ yếu hội thảo khoa học có nội dung liên quan đến đề tài; các trang tin của website chính thức của Bộ Ngoại giao Nhật Bản và Mỹ, các bài viết được đăng tải trên các website có độ tin cậy cao trong và ngoài nước… 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài vận dụng và quán triệt quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; vận dụng quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về các vấn đề quan hệ quốc tế để nghiên cứu quan hệ Nhật Bản - Mỹ. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án chủ yếu sử dụng phương pháp nghiên cứu chuyên ngành là phương pháp lịch sử và phương pháp logic. Phương pháp lịch sử nhằm tái hiện quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế Nhật Bản - Mỹ giai đoạn 1951 - 1960 dưới góc độ lịch sử. Phương pháp logic giúp tác giả có những phân tích, nhìn nhận, đánh giá khách quan về mối quan hệ này. Đối tượng nghiên cứu của luận án thuộc lĩnh vực quan hệ quốc tế, vì vậy, tác giả còn sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu chuyên ngành quan hệ quốc tế như tổng hợp, so sánh, phân tích giải thích, phân tích nội dung, phân tích sự kiện… Với các phương pháp này, quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960 được đặt trong bối cảnh quan hệ quốc tế, được tái hiện một cách khách quan và được đánh giá một cách đa chiều, khoa học. Ngoài ra, đối tượng nghiên cứu của luận án cũng thuộc lĩnh vực kinh tế, bởi vậy, tác giả đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu chuyên ngành kinh tế như
5 thống kê, lập bảng so sánh, biểu đồ, định tính, định lượng, diễn dịch, quy nạp…nhằm làm sáng rõ nội dung quan hệ kinh tế giữa hai nước Nhật - Mỹ. 6. Đóng góp của luận án Đây là công trình đầu tiên ở Việt Nam tập trung nghiên cứu quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960. Vì vậy, đóng góp của luận án là: - Phục dựng một cách có hệ thống, chân thực và khách quan quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ trong giai đoạn 1951 - 1960. - Tập trung phân tích, làm sáng rõ những nhân tố tác động (dưới ba cấp độ thế giới, khu vực, quốc gia và cá nhân), tiến trình, nội dung cụ thể trong quan hệ giữa Nhật Bản và Mỹ trên lĩnh vực chính trị - an ninh và kinh tế trong giai đoạn 1951 - 1960. Trên cơ sở đó, rút ra những đánh giá, nhận xét về mối quan hệ này. - Quan hệ Nhật Bản - Mỹ nói chung, quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế giữa hai nước giai đoạn 1951- 1960 nói riêng là mối quan hệ điển hình trong quan hệ quốc tế sau Chiến tranh thế giới thứ hai, gắn với bối cảnh thế giới vô cùng phức tạp. Đến nay, quan hệ đồng minh giữa hai nước không ngừng được củng cố và được xem là một trong những liên minh bền vững nhất thế giới. Nội dung của luận án sẽ góp phần làm rõ bản chất của mối quan hệ này. - Luận án hệ thống hóa và bổ sung tư liệu mới về quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế Nhật Bản - Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960; là tài liệu tham khảo bổ ích cho công tác nghiên cứu, giảng dạy và học tập lịch sử Nhật Bản, lịch sử Mỹ, quan hệ hai nước và quan hệ quốc tế thời hiện đại. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung của luận án bao gồm 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu. Chương 2. Những nhân tố tác động đến quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960. Chương 3. Thực trạng quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960. Chương 4. Nhận xét về quan hệ chính trị - an ninh, kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ từ năm 1951 đến năm 1960.
6 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Quan hệ giữa Nhật Bản và Mỹ trên lĩnh vực chính trị - an ninh và kinh tế cũng như các lĩnh vực khác đã được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm ở những mức độ khác nhau. Trên cơ sở những công trình và tài liệu tiếp cận được, chúng tôi nhận thấy vấn đề này đã được đề cập đến ở một số góc độ sau đây: 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Quan hệ Nhật - Mỹ là là đề tài thu hút nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới quan tâm ở những góc độ khác nhau. Trên cơ sở nguồn tài liệu chúng tôi tiếp cận được, luận án bước đầu nhìn nhận một số vấn đề liên quan với hai nhóm nội dung sau: 1.1.1. Các công trình nghiên cứu chính sách đối ngoại của Nhật Bản và Mỹ Chính sách đối ngoại của hai nước, trong đó có giai đoạn 1951 - 1960 thu hút nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới tham gia với những công trình tiêu biểu sau đây: Về chính sách đối ngoại của Nhật Bản, tác giả Irie Akira với công trình: Ngoại giao Nhật Bản: Sự lựa chọn của Nhật Bản trong thời đại toàn cầu hoá, (Nguyễn Đức Minh, Lê Thị Bình dịch, Nxb Tri thức, 2012). Cuốn sách phác họa lịch sử ngoại giao Nhật Bản từ những năm 1940 đến năm 1990; đi sâu phân tích vai trò của Nhật Bản trên trường quốc tế, đặc biệt trong mối quan hệ lịch sử với các nước châu Á. Chương 2 với tiêu đề: “Sự khởi đầu lại của ngoại giao Nhật Bản” có đề cập ít nhiều đến những nội dung liên quan đến luận án mà chúng tôi thực hiện như: “Quân sự hoá trong Chiến tranh lạnh”; “Hiệp ước Hoà bình và thể chế San Fransisco”; “Nhu cầu đặc biệt của Triều Tiên” và “Quan hệ thương mại Nhật - Trung”… Cũng tác giả Irie Akira có Ngoại giao Nhật Bản (từ Minh trị Duy tân đến hiện đại) (Nguyễn Đức Minh, Lê Thị Bình dịch, Nxb Tri thức, 2013). Công trình này nghiên cứu công phu về nền ngoại giao Nhật Bản từ thời Minh Trị đến thời kỳ Chiến tranh lạnh. Tác giả đã phân tích sâu những chính sách ngoại giao lớn mà Nhật Bản đã triển khai trong giai đoạn 1951 - 1960. Tác giả tập trung vào “Chính sách ngoại giao kinh tế” của Nhật Bản thời kỳ Yoshida, cũng như tác động của những yếu tố bên ngoài đến việc thực thi nền ngoại giao Nhật Bản như cuộc Chiến tranh Triều Tiên, quan hệ Xô - Mỹ, quan hệ Trung - Mỹ… Tác giả Tadao Umesao có cuốn, Lịch sử nhìn từ quan điểm sinh thái học: Văn minh Nhật Bản trong bối cảnh thế giới. Sách xuất bản lần đầu năm 1964, được dịch ra tiếng Việt do Nxb Thế giới ấn hành năm 2007. Cuốn sách cung cấp một
7 cách nhìn độc đáo về Nhật Bản và thế giới, đặt hiện tượng Nhật Bản trong bối cảnh tổng quan về thế giới để phân tích và giải thích hiện tượng ấy. Tác giả chú ý đến yếu tố lịch sử, văn hoá và đặc biệt là về địa lý trong nghiên cứu, lý giải về Nhật Bản. Những điều kiện về địa lý góp phần tạo ra “môi trường sinh thái đặc biệt” giúp Nhật Bản có sự gần gũi với phương Tây, làm cho Nhật Bản trở thành “hiện tượng dị biệt” của châu Á. Mặc dù không đề cập trực tiếp đến chính sách đối ngoại của Nhật Bản, nhưng cuốn sách giúp chúng tôi có thêm hiểu biết, cách nhìn nhận về đất nước, con người Nhật Bản, từ đó hiểu rõ hơn về chính sách đối ngoại của Nhật Bản. Tác giả Peter Calvocoressi có công trình: Chính trị thế giới sau năm 1945, (Nguyễn Văn Hạnh, Hoàng Bằng Giang, Nguyễn Ngọc Hùng dịch, Nxb Lao động, Hà Nội, 2007). Trong cuốn sách này, tác giả dành riêng một mục “Nhật Bản” để trình bày tình hình Nhật Bản sau năm 1945, trong đó đề cập ở mức độ nhất định chính sách đối ngoại của quốc gia này. Tác giả Shigeru Yoshida trong công trình Japan's Decisive Century 1867- 1967, (New York: Frederick A. Praeger, Publishers, 1967) đã khái quát tình hình Nhật Bản trong vòng một thế kỷ từ năm 1867 đến năm 1967, trong đó, chính sách đối ngoại của Nhật Bản là một trong những nội dung nổi bật. Chính sách đối ngoại của Nhật Bản đối với Mỹ cũng được đề cập ở những phương diện nhất định. Tác giả Kevin J. Cooney có cuốn Japan's Foreign Policy Since 1945 (Routledge, New York, 2015). Cuốn sách gồm 9 chương, trong đó liên quan đến luận án của chúng tôi là chương 1: Giới thiệu: Câu chuyện về Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai và chương 2: Một chính sách đối ngoại “bất thường”. Tác giả phân tích sâu tình hình chính trị và an ninh của Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai và việc thực hiện chính sách đối ngoại “không bình thường” của Nhật Bản. Về mặt đối ngoại, tác giả đi sâu phân tích Học thuyết Yoshida. Nhóm tác giả gồm Glenn D. Hook, Julie Gilson, Christopher W. Hughes và Hugo Dobson có công trình Japan's International Relations: Politics, economics and security (Routledge, Taylo and Francis Group, London and New York, 2009). Trong đó, phần 1 trình bày khái quát quan hệ quốc tế của Nhật Bản, nhấn mạnh tầm quan trọng của các mối quan hệ quốc tế của Nhật Bản. Từ phần 2 trở đi, trình bày quan hệ giữa Nhật Bản với Mỹ, Đông Á và châu Âu. Cuốn sách là biên niên sử các sự kiện của Nhật Bản và các vấn đề thế giới từ năm 1933 đến năm 2006. Tác giả Takashi Inoguchi có cuốn: Japan’s International Relations (Bloomsbury Publishing plc, London - New Delhi, New York, Sydney, 2012). Cuốn
8 sách đề cập đến ba vấn đề lớn trong quan hệ quốc tế của Nhật Bản: thứ nhất, vai trò của Nhật Bản trên trường quốc tế cả quá khứ lịch sử và hiện tại; thứ hai, vai trò của Nhật Bản trên một số lĩnh vực chủ yếu như kinh tế, an ninh song phương và khu vực; thứ ba, vai trò của Nhật Bản trong bối cảnh phức tạp của quan hệ Mỹ - Xô… Nhóm tác giả Thomas U. Berger, Mike M. Mochizuki, Jitsuo Tsuchiyama có cuốn Japan in International Politics: The Foreign Policies of an Adaptive State, (Lynne Rienner Pub, 2007). Cuốn sách là tập hợp các bài viết của nhiều nhà nghiên cứu quốc tế về sự thay đổi chính sách đối ngoại của Nhật Bản để thích ứng với nền chính trị quốc tế. Các bài viết tập trung vào 3 mảng lớn: Chính sách về chính trị, chính sách về kinh tế và quan hệ của Nhật Bản với khu vực. Inoguchi Takashi và Purnendra Jain trong cuốn Japanese Foreign Policy Today (Palgrave Macmillan, New York, 2000) đã tập hợp các bài viết phân tích về những vấn đề chính trong quan hệ quốc tế của Nhật Bản khi nước này hướng tới một trật tự thế giới mới. Điều đáng chú ý trong công trình này là đã đề cập đến những vấn đề cấp bách của khu vực và toàn cầu cũng như tác động của chúng đối với Nhật Bản. Mặc dù nội dung cuốn sách chủ yếu viết về thời kỳ sau Chiến tranh lạnh nhưng ít nhiều có đề cập đến chính sách đối ngoại của Nhật Bản giai đoạn 1951-1960. Tác giả Makoto Iokibe với cuốn The Diplomatic History of Postwar Japan (Routledge, Taylo and Francis Group, London and New York, 2011), trình bày một cách tổng thể, toàn diện và cập nhật về các mối quan hệ quốc tế của Nhật Bản từ cuối Chiến tranh Thái Bình Dương. Tác giả đã sử dụng nhiều tài liệu, hồi ký và nhật ký của Nhật Bản mới được giải mật. Cuốn sách giới thiệu tính cách và cách tiếp cận của các nhà lãnh đạo và chính khách Nhật Bản thời hậu chiến trong việc đối phó với một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Mặt khác, cuốn sách cũng bàn về sự phát triển và hiện diện của Nhật Bản trên trường quốc tế. Một trong những nội dung quan trọng là tác giả đã phân tích nhiều vấn đề của Nhật Bản trong giai đoạn sau Chiến tranh thế giới thứ hai, như vấn đề bị chiếm đóng vào nửa cuối những năm 40, diễn biến chính trị trong những năm 50… và cách thức tiến hành chính sách đối ngoại của Nhật Bản. Sách cũng đề cập đến mục tiêu trong quan hệ đối ngoại của Nhật Bản và mối quan hệ của nước này với các nước láng giềng, các nước đồng minh và các cường quốc khác trên thế giới. Ngoài những cuốn sách đã trình bày ở trên, chính sách đối ngoại của Nhật Bản cũng là chủ đề của nhiều bài viết đăng trên các tạp chí khoa học.
9 Tác giả Brendan M. Howe và Joel R. Campbell có bài viết: Continuity and Change: Evolution, Not Revolution, in Japan's Foreign and Security Policy Under the DPJ (Asian Perspective, Vol. 37, No 1, Jan-Mar. 2013, pp 99-123). Nội dung chủ yếu của bài viết là nghiên cứu về tính liên tục và thay đổi trong chính sách an ninh và đối ngoại của Nhật Bản dưới thời cầm quyền của Đảng Dân chủ Nhật Bản (DPJ). Bên cạnh đó, các tác giả đã có sự phân tích, đối sánh với chính sách an ninh và đối ngoại của Nhật Bản dưới thời Đảng Dân chủ Tự do (LDP). Yoneyuki Sugita có bài The Yoshida Doctrine as a Myth (The Japanese Journal of American Studies, No. 27, 2016, Pp 123-143). Tác giả cho rằng học thuyết Yoshida có ý nghĩa to lớn và lâu dài đối với Nhật Bản. Bài báo tập trung phân tích các điều kiện để Nhật Bản, một quốc gia bại trận, thực lực yếu có thể đề xuất và thành công với Học thuyết Yoshida. Yoneyuki Sugita khẳng định sự ưu việt về đối ngoại của học thuyết Yoshida cũng như những động thái của Mỹ đối với Nhật Bản để học thuyết này có thể thành công. Kết thúc thời kỳ bị Mỹ chiếm đóng, Nhật Bản bước vào giai đoạn phát triển “thần kỳ”, nhất là về kinh tế. Có nhiều công trình nghiên cứu về sự phát triển kinh tế Nhật Bản, những công trình này ít nhiều đề cập đến chính sách đối ngoại của Nhật Bản, như là cơ sở để đất nước này tạo nên “làn gió mới” về kinh tế. Bởi trên thực tế, sự phát triển kinh tế được tác động bởi chính sách đối ngoại “khôn khéo” của Nhật Bản. Các công trình tiêu biểu như: Yoshihara K. với “Sự phát triển kinh tế Nhật bản” (Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1991); Viện Nghiên cứu Đại học Chuo với “Kinh tế Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai” (Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, (1992); Nakamura Takafusa với “Những bài giảng về lịch sử kinh tế Nhật Bản hiện đại 1926-1994” (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998)… Bên cạnh những cuốn sách, bài viết trên các tạp chí, chính sách đối ngoại của Nhật Bản còn được thể hiện trên một số luận án, tiêu biểu là tác giả Wrenn Yennie Lindgren với luận án chuyên ngành Quan hệ quốc tế với đề tài “Japanese Foreign Policy Repertoires” (Stockholm University, Sweden, 2021). Phạm vi của luận án là từ sau Chiến tranh lạnh nhưng ít nhiều đã đề cập đến chính sách đối ngoại của Nhật Bản trong những năm 50 của thế kỷ XX. Về chính sách đối ngoại của Mỹ thời kỳ hiện đại, đặc biệt là từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đã thu hút sự quan tâm của nhiều học giả trên thế giới. Những công trình chúng tôi tiếp cận được gồm có:
10 Cuốn Chính sách đối ngoại Hoa Kỳ: động cơ của sự lựa chọn trong thế kỷ XXI của tác giả Bruce W. Jentleson (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004) là công trình nghiên cứu sâu sắc về chính sách đối ngoại của Mỹ. Cuốn sách gồm 2 phần, 10 chương, được xem như một giáo trình về chính sách đối ngoại của Mỹ. Phần I tập trung trình bày cơ sở lý luận và lịch sử hình thành; Phần II trình bày những nội dung cơ bản của quá trình hoạch định chính sách trong thời kỳ mới, cũng như những thách thức đặt ra đối với Mỹ trong thế kỷ XXI. Trong Phần I, tác giả đề cập nhiều đến Chiến tranh lạnh, trong đó có chính sách “răn đe hạt nhân và kiềm chế” với hai giai đoạn: giai đoạn hình thành (1947 - 1950) và giai đoạn tăng cường (1950 - 1960). Cuốn Nước Mỹ nửa thế kỷ - Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong và sau Chiến tranh lạnh của Thomas J. Mc. Cormick (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004) đã phân tích sâu sắc và có hệ thống nhiều khía cạnh trong chính sách đối ngoại của Mỹ thời kỳ trong và sau Chiến tranh lạnh, đặc biệt là quá trình triển khai và suy thoái của chính sách bá quyền của Mỹ. Liên quan đến phạm vi nghiên cứu của luận án, có những nội dung như: cuộc khủng hoảng của trật tự mới (1947 - 1950); quân sự hóa và sự hội nhập của Thế giới thứ ba (1950 - 1956); sự bá quyền ở giai đoạn cao trào (1957 - 1967). Cuốn Chính trị thế giới sau năm 1945 của tác giả Peter Calvocoressi (Nxb Lao động, Hà Nội, 2007), ở phần “Các siêu cường quốc”, tác giả có đề cập ở mức độ nhất định chính sách đối ngoại của Mỹ. Cuốn US Foreign Policy since 1945 của Alan P. Dobson và Steve Marsh (Taylor & Francis e-Library, New York, 2007) trình bày về chính sách đối ngoại của Mỹ từ năm 1945 với các nội dung: Sự hình thành, phát triển và thực thi chính sách đối ngoại của Mỹ; nước Mỹ và cuộc Chiến tranh lạnh (1945 - 1961); chính sách hợp tác và đối đầu của các siêu cường với Mỹ (1950 - 1991); Mỹ và châu Âu (1950 - 1989); Mỹ và châu Á (1945 - 1989); Mỹ và châu Phi, Trung Đông (1945 - 1989)… Trong cuốn sách này, chính sách của Mỹ với Nhật Bản trong giai đoạn 1951 - 1960 được trình bày tương đối khái quát. Cuốn US Foreign Policy của Michael Cox và Doug Stockes (Oxford University Press, 2018) là tập hợp nhiều bài viết của các nhà nghiên cứu chính trị, quan hệ quốc tế trên thế giới, đã đánh giá về chính sách đối ngoại của Mỹ, phân tích vai trò của Mỹ trong chính trị quốc tế. Mặc dù các bài viết chủ yếu nhấn mạnh những vấn đề gần đây trong chính sách đối ngoại của Mỹ, nhưng vẫn có những bài đề cập đến chính sách đối ngoại của Mỹ thời kỳ trước. Tiêu biểu là bài “Chính sách đối ngoại của Mỹ trong Chiến tranh lạnh” của Richard Raull.
11 Cuốn A Concise History of U.S. Foreign Policy của Joyce P. Kaufman, tái bản lần thứ tư (Rowman And Littlefield, Lanham - Boulder - New York - London, 2017) khái quát chính sách đối ngoại của Mỹ từ khi lập quốc đến năm 2017. Trong đó, tập trung vào việc trình bày sự hình thành chính sách đối ngoại thời Chiến tranh lạnh và lý giải tại sao sự kết thúc của Chiến tranh lạnh lại là một thách thức đối với Mỹ. Liên quan đến nội dung luận án có phần “Việc tạo ra một siêu cường: Chính sách đối ngoại thời kỳ Chiến tranh lạnh”. Tác giả phân tích chính sách của các Tổng thống Mỹ H. Truman, D. Eisenhower, G. Kennedy. Cuốn American Foreign Policy: Past, Present, and Future của Glenn P. Hastedt, tái bản lần thứ 11 (Rowman And Littlefield, Lanham - Boulder - New York - London, 2018) đề cập chính sách đối ngoại của Mỹ trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Tác giả nhìn về quá khứ và xem xét những kinh nghiệm đã giúp hình thành chính sách đối ngoại của Mỹ ngày nay. Phần nội dung của cuốn sách liên quan đến luận án của chúng tôi là chính sách của Mỹ trong thời kỳ Chiến tranh lạnh. Cuốn The American Occupation of Japan - The Origins of the Cold War in Asia của Michael Schaller (Oxford University Press, New York, 1985) luận giải nguồn gốc của Chiến tranh lạnh ở châu Á dẫn đến việc quân đội Mỹ chiếm đóng Nhật Bản. Với quyết tâm biến Nhật Bản thành bức tường chống lại Liên Xô và phong trào cách mạng ở các nước châu Á, Mỹ đã chủ trương cải cách kinh tế và xã hội. Tài liệu này là cơ sở cho chúng tôi tham khảo để làm rõ những nhân tố tác động (chính sách của Mỹ đối với Nhật Bản) đến quan hệ Nhật Bản - Mỹ (1951 - 1960). Ngoài những công trình đã trình bày ở trên, có thể tìm thấy chính đối ngoại của Mỹ qua những công trình về lịch sử nước Mỹ. Tiêu biểu như Eric Foner (chủ biên) với Lịch sử mới của nước Mỹ (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003); Howard Cincotta với Khái quát về lịch sử nước Mỹ (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000… Vì nội dung chính là viết về lịch sử nước Mỹ qua thời gian dài nên ở những quyển sách này, chính sách đối ngoại của Mỹ được thể hiện một cách khái quát, gián tiếp. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu quan hệ chính trị - an ninh và kinh tế Nhật Bản - Mỹ Quan hệ Nhật Bản - Mỹ từ năm 1945 đến nay là vấn đề thu hút các nhà nghiên cứu trên thế giới. Tuy nhiên, cho đến nay, không có nhiều công trình nghiên cứu về quan hệ giữa hai nước giai đoạn 1951 - 1960, nhất là quan hệ về chính trị - an ninh và kinh tế. Những công trình mà chúng tôi tiếp cận được, tiêu biểu có:
12 John Swenson - Wright với cuốn Unequal Allies? United States Security and Alliance Policy Toward Japan, 1945 - 1960 (Stanford University Press, 2005). Trên cơ sở những tài liệu mới, cuốn sách phân tích và đánh giá liên minh song phương giữa Mỹ và Nhật Bản thời kỳ đầu Chiến tranh lạnh. Tác giả khẳng định sự thực dụng và nhạy cảm của mối quan hệ giữa hai nước và cho rằng mối quan hệ này đã tạo nên một liên minh vững chắc, có tác động lớn đến khu vực. Công trình này là tư liệu cần thiết cho chúng tôi thực hiện luận án, nhất là về nội dung chính trị - an ninh. Cuốn U.S. - Japan Relation in a Changing World (Brookings Institution Press, Washington, D.C. 2002) là công trình của nhiều nhà nghiên cứu. Các tác giả đã phân tích mối quan hệ giữa Nhật Bản và Mỹ, đưa ra những phân tích chuyên sâu về nhiều chủ đề; xem xét kỹ lưỡng bối cảnh lịch sử, cung cấp cho người đọc các công cụ dự đoán để hiểu các sự kiện khi chúng diễn ra. Thay vì nghiên cứu mối quan hệ Nhật Bản - Mỹ theo từng vấn đề một, các tác giả đã xem xét các xu hướng cụ thể và sau đó phân tích sự ảnh hưởng của những xu hướng này đến mối quan hệ giữa hai nước nói chung. Có thể nói, các tác giả đã có những đánh giá rất thuyết phục về hiện trạng và tương lai của quan hệ Nhật Bản - Mỹ sau 50 năm gắn bó. Cuốn sách có nhiều nội dung quan trọng liên quan đến luận án của chúng tôi, nhưng liên quan trực tiếp nhất là chương 1: “Giới thiệu: Hệ thống San Francisco những năm 1950” và chương 10: “Thực chất của mối quan hệ Mỹ - Nhật Bản”. Aaron Forsberg với America and the Japanese Miracle: The Cold War Context of Japan's Postwar Economic Revival, 1950 - 1960 (University of North Carolina Press, 2000). Nội dung của cuốn sách viết về sự hồi sinh kinh tế của Nhật Bản sau chiến tranh trong một thế giới bị phân cực bởi Chiến tranh lạnh và vai trò của Mỹ đối với sự phục hồi, phát triển kinh tế của Nhật Bản giai đoạn 1950 - 1960. Dựa trên nhiều hồ sơ lưu trữ của Mỹ, Anh và Nhật Bản, A. Forsberg chứng minh rằng, chiến lược Chiến tranh lạnh của Mỹ và cam kết của Mỹ đối với thương mại tự do đóng vai trò trung tâm trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế của Nhật Bản và củng cố mối quan hệ kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ. Tác giả cũng nhấn mạnh đến sự tác động của Chiến tranh lạnh, môi trường kinh doanh đến thành công của Nhật Bản. Trên cơ sở phân tích khoa học, Forsberg bác bỏ quan điểm cho rằng Chính phủ Mỹ đã hy sinh lợi ích thương mại của mình để có lợi cho quan hệ đối tác quân sự với Nhật Bản. Trong công trình này, có những nội dung cần cung cấp tư liệu cho luận án, đó là: “Hội nhập của Nhật Bản với khối thương mại phương Tây”; “Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Nhật Bản”; “Tăng trưởng tốc độ cao 1955 - 1960”…