Luận án Tiến sĩ Luật học:Những vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ tục tổ tụng đối với người chưa thành niên trong luật tố tụng hình sự Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:203

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án là trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên trong luật TTHS Việt Nam nhằm tìm ra những bất cập và vướng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật TTHS, so sánh, đối chiếu với các qui định về thủ tục tố tụng này ở một số nước trong khu vực và trên thế giới, từ đó đi đến hoàn thiện các quy định của BLTTHS năm 2003 đối với người chưa thành niên, hoàn thiện về mặt tổ chức nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động TTHS đối với người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, người bị kết án là người chưa thành niên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học:Những vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ tục tổ tụng đối với người chưa thành niên trong luật tố tụng hình sự Việt Nam

®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt ĐỖ THỊ PHƯỢNG NH÷NG VÊN §Ò Lý LUËN Vµ THùC TIÔN VÒ THñ TôC Tè TôNG §èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn trong luËt tè tông h×nh sù viÖt nam LuËn ¸n tiÕn sÜ luËt häc Hµ Néi - 2008
®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt ĐỖ THỊ PHƯỢNG NH÷NG VÊN §Ò Lý LUËN Vµ THùC TIÔN VÒ THñ TôC Tè TôNG §èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn trong luËt tè tông h×nh sù viÖt nam Chuyên ngành : Luật hình sự Mã số : 62.38.40.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Trần Văn Độ Hµ Néi - 2008
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU……………………………………………………………… 1 Chương 1 - Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thñ tôc tè tông h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn 11 1.1 Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, môc ®Ých cña thñ tôc tè tông h×nh sù ®èi víi 11 ng-êi ch-a thµnh niªn............................................................................. 1.2 Nh÷ng c¬ së quy ®Þnh thñ tôc tè tông h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn…………………………………………………………………….. 29 1.3 Kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña thñ tôc tè tông h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ………………………………………………............... 43 Chương 2 - nh÷ng Quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m 59 2003 vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn vµ thùc tiÔn thi hµnh 2.1 Nh÷ng qui ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m 2003 vÒ thñ tôc tè 59 tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn......................................................... 2.2 Thù Thùc tiÔn thi hµnh qui ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông h×nh sù ®èi víi ng-êi 95 ch-a thµnh niªn................................................................................................... Chương 3 – nh÷ng gi¶i ph¸p hoµn thiÖn thñ tôc tè tông h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn 132 3.1 C¸c gi¶i ph¸p hoµn thiÖn Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m 2003................... 132 3.2 C¸c gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ tæ chøc………………………… 158 KẾT LUẬN............................................................................................. 184 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 187 TÀI LIỆU THAM KHẢO 188 PHỤ LỤC 201
më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam ®· cã nhiÒu tiÕn bé ®¸ng kÓ trong viÖc thùc hiÖn, b¶o vÖ quyÒn trÎ em nãi chung vµ ng-êi ch-a thµnh niªn nãi riªng. §Æc biÖt lµ viÖc thùc hiÖn, b¶o vÖ vµ thóc ®Èy c¸c quyÒn cña ng-êi ch-a thµnh niªn trong lÜnh vùc t- ph¸p, ®-îc thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh khëi tè, ®iÒu tra, truy tè vµ xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù. Thùc hiÖn c¸c NghÞ quyÕt cña §¶ng, nhÊt lµ NghÞ quyÕt 08- NQ/TW, ngµy 02- 01- 2002 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ mét sè nhiÖm vô träng t©m c«ng t¸c T- ph¸p trong thêi gian tíi vµ NghÞ quyÕt 49- NQ/TW ngµy 02- 06- 2005 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ ChiÕn l-îc c¶i c¸ch T- ph¸p ®Õn n¨m 2020, c«ng cuéc c¶i c¸ch t- ph¸p ®· ®¹t ®-îc nhiÒu kÕt qu¶. NhËn thøc vµ sù quan t©m ®èi víi c«ng t¸c t- ph¸p cã nhiÒu thay ®æi theo h-íng tÝch cùc; chÊt l-îng ho¹t ®éng t- ph¸p ®· ®-îc n©ng lªn mét b-íc. ViÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn còng ®-îc quan t©m, chó träng h¬n tr-íc. ViÖc x©y dùng ph¸p luËt vµ ho¹t ®éng ¸p dông ph¸p luËt ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn còng ®-îc chó träng trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn viÖc nghiªn cøu ®Ó x©y dùng m« h×nh t- ph¸p th©n thiÖn ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn vµ thµnh lËp Toµ ¸n (TA) chuyªn tr¸ch TA ng-êi ch-a thµnh niªn. Bé luËt tè tông h×nh sù (BLTTHS) vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c cña ViÖt Nam ®· cã nhiÒu qui ®Þnh ®Æc biÖt vÒ thñ tôc tè tông cã liªn quan ®Õn ng-êi ch-a thµnh niªn, trong ®ã cã ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. Tuy nhiªn, sau mét thêi gian thi hµnh, c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông h×nh sù (TTHS) cßn nhiÒu ®iÓm ch-a ®¸p øng ®-îc yªu cÇu ho¹t ®éng tè tông ®èi víi nh÷ng vô ¸n mµ ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. Mét sè qui ®Þnh cßn mang tÝnh h×nh thøc nh- qui ®Þnh vÒ viÖc tham gia tè tông cña gia ®×nh, nhµ tr-êng vµ c¸c tæ chøc x· 1
héi, qui ®Þnh vÒ b¾t ng-êi, t¹m gi÷, t¹m giam… võa kh«ng ®¶m b¶o ®îc quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cho ng-êi ch-a thµnh niªn, võa g©y khã kh¨n cho viÖc ¸p dông. Thùc tiÔn khëi tè, ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ®· cho thÊy, sè l-îng ng-êi ch-a thµnh niªn bÞ khëi tè, ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö cã chiÒu h-íng gia t¨ng vµ diÔn biÕn téi ph¹m cµng trë nªn phøc t¹p, sè ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m c¸c téi rÊt nghiªm träng, ®Æc biÖt nghiªm träng ngµy cµng nhiÒu. C¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ®· cã nhiÒu cè g¾ng, vËn dông mét c¸ch linh ho¹t nh÷ng qui ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù vµ TTHS ®Ó gi¶m bít t×nh tr¹ng vi ph¹m nghiªm träng c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n. MÆc dï vËy, viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn vÉn cßn béc lé nhiÒu h¹n chÕ. ChÝnh s¸ch h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp; ®éi ngò c¸n bé t- ph¸p, bæ trî t- ph¸p cßn thiÕu; tr×nh ®é nghiÖp vô, sù hiÓu biÕt vÒ khoa häc gi¸o dôc ng-êi ch-a thµnh niªn cña nh÷ng ng-êi tiÕn hµnh tè tông cßn yÕu, t×nh tr¹ng oan, sai trong ®iÒu tra, b¾t, giam gi÷, truy tè, xÐt xö vÉn cßn x¶y ra. Thùc tr¹ng ®ã ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt trong ®ã cã nhu cÇu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt TTHS víi vai trß phßng, chèng téi ph¹m lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. LiÖu c¸c qui ®Þnh trong ph¸p luËt TTHS vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn ®· thùc sù hiÖu qu¶, phï hîp víi C«ng -íc vÒ quyÒn trÎ em vµ c¸c chuÈn mùc quèc tÕ? §Ó ®¸p øng kÞp thêi c¸c yªu cÇu vÒ c¶i c¸ch t- ph¸p, ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn, ®ång thêi b¶o vÖ tèt h¬n c¸c quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña hä, viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng vÒ mÆt lý luËn c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn, chØ ra nh÷ng h¹n chÕ, v-íng m¾c trong thùc tiÔn ¸p dông, trªn c¬ së ®ã ®-a ra nh÷ng c¨n cø khoa häc nh»m tiÕp tôc hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt TTHS nãi chung vµ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn nãi riªng lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt cña khoa häc luËt TTHS hiÖn nay. 2
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi Thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc quy ®Þnh trong Ch-¬ng XXXII BLTTHS n¨m 2003. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay vÉn ch-a cã luËn ¸n tiÕn sü nµo nghiªn cøu vÒ ®Ò tµi. Trong khoa häc ph¸p lý h×nh sù, thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ®· ®-îc mét sè t¸c gi¶ trong n-íc nghiªn cøu ë c¸c cÊp ®é vµ møc ®é kh¸c nhau. ë cÊp ®é gi¸o tr×nh, cÇn kÓ ®Õn gi¸o tr×nh LuËt TTHS ViÖt Nam cña tr-êng §¹i häc LuËt Hµ Néi xuÊt b¶n n¨m 2006 hay gi¸o tr×nh LuËt TTHS cña §¹i häc Quèc gia Hµ Néi xuÊt b¶n n¨m 2001. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn nh- luËn v¨n th¹c sü cña NguyÔn Ngäc Th-¬ng víi ®Ò tµi: Thñ tôc TTHS ®èi víi nh÷ng vô ¸n do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn- Lý luËn vµ thùc tiÔn n¨m 2006 hay luËn v¨n th¹c sü cña NguyÔn Thu HuyÒn víi ®Ò tµi: Thñ tôc xÐt xö nh÷ng vô ¸n mµ bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn n¨m 2006; ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc c¬ b¶n trong khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n cÊp §¹i häc Quèc gia Hµ Néi cña tËp thÓ t¸c gi¶: Nguyªn t¾c nh©n ®¹o trong c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù vµ ph¸p luËt TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ë ViÖt Nam, n¨m 2005. Ngoµi nh÷ng nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn trong ph¸p luËt TTHS ViÖt Nam nh- trªn, cßn cã nh÷ng nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung hoÆc nghiªn cøu nh÷ng ®Ò tµi kh¸c nh-ng cã mét sè néi dung liªn quan ®Õn thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn nh- cuèn: T¨ng c-êng n¨ng lùc hÖ thèng t- ph¸p ng-êi ch-a thµnh niªn t¹i ViÖt Nam, th«ng tin khoa häc ph¸p lý cña ViÖn nghiªn cøu khoa häc ph¸p lý, Bé T- ph¸p n¨m 2000, hay cuèn: B¶o vÖ quyÒn trÎ em trong ph¸p luËt ViÖt Nam cña ViÖn nghiªn cøu khoa häc ph¸p lý, Bé T- ph¸p n¨m 1999, cuèn: Thñ tôc ®iÒu tra vµ xÐt xö liªn quan ®Õn trÎ em vµ ng-êi ch-a thµnh niªn: §¸nh gi¸ vÒ c¸c thñ tôc nh¹y c¶m ®èi víi trÎ em cña Tßa ¸n nh©n d©n (TAND) vµ QuÜ nhi 3
®ång Liªn hîp quèc (Unicef) n¨m 2007, cuèn: Thùc tr¹ng t- ph¸p vÞ thµnh niªn cña Bé T- ph¸p vµ Unicef n¨m 2006 vµ mét sè bµi viÕt ®-îc ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ nh-: ¸p dông c¸c qui ®Þnh cña BLTTHS vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi cña NguyÔn §øc Mai ®¨ng trªn T¹p chÝ KiÓm s¸t sè 6 th¸ng 3 n¨m 2007; Hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh cña BLTTHS vÒ viÖc ¸p dông biÖn ph¸p ng¨n chÆn ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi cña Mai Bé ®¨ng trªn T¹p chÝ KiÓm s¸t sè 6 th¸ng 3 n¨m 2007, hay VÊn ®Ò b¶o ®¶m quyÒn bµo ch÷a cña ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi cña Phan Trung Hoµi còng ®¨ng trªn T¹p chÝ KiÓm s¸t sè 6 th¸ng 3 n¨m 2007. T¸c gi¶ còng ®· nghiªn cøu vµ c«ng bè mét sè bµi viÕt trªn c¸c t¹p chÝ LuËt häc nh-: B¾t, t¹m gi÷, t¹m giam vµ gi¸m s¸t bÞ can, bÞ c¸o ch-a thµnh niªn sè 3 n¨m 2002, Bµn vÒ kh¸i niÖm vµ c¬ së ¸p dông thñ tôc ®èi víi ng-êi bÞ b¾t, ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn trong luËt TTHS ViÖt Nam sè 4 n¨m 2004, t¹p chÝ TA: Thi hµnh h×nh ph¹t tï ®èi víi ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn sè 01 n¨m 2007… Bªn c¹nh ®ã cã c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cña c¸c bé, ban, ngµnh… nghiªn cøu vÒ ngêi cha thµnh niªn díi c¸c gãc ®é kh¸c nhau nh- ®Ò tµi: Nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m ch-a thµnh niªn trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi cña Khoa LuËt, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi n¨m 2005; §Ò tµi: T¨ng c-êng xö lý chuyÓn h-íng ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt cña Vô ph¸p luËt H×nh sù- Hµnh chÝnh, Bé T- ph¸p n¨m 2007; hay héi th¶o vÒ: Hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn n¨m 2008 còng cña Vô ph¸p luËt H×nh sù- Hµnh chÝnh, Bé T- ph¸p nh»m lÊy ý kiÕn cho Dù th¶o söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña BLHS, BLTTHS. Mét sè bµi viÕt tiªu biÓu trong c¸c héi th¶o ®ã nh-: Thùc tr¹ng ®iÒu tra téi ph¹m ng-êi ch-a thµnh niªn vµ mét sè kiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trong BLHS, cña Ph¹m V¨n Hïng, Thùc tr¹ng xÐt xö ng-êi ch-a thµnh niªn 4
ph¹m téi vµ mét sè kiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trong BLHS cña §Æng ThÞ Thanh hay Thùc tr¹ng t×nh h×nh truy tè ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi nh÷ng n¨m gÇn ®©y- Mét sè kiÕn nghÞ vÒ hoµn thiÖn BLHS cña Lª Minh TuÊn… Nh×n chung, t×nh h×nh nghiªn cøu vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn cña c¸c t¸c gi¶ trong n-íc ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh qu¶ nhÊt ®Þnh, tuy nhiªn, vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i nghiªn cøu toµn diÖn, s©u s¾c h¬n. C¸c c«ng tr×nh nµy ®· tËp trung nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò sau: Thø nhÊt, t×nh h×nh nghiªn cøu vÒ c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn vµ thùc tiÔn ¸p dông. C¸c nghiªn cøu ®Òu chØ ra c¸c qui ®Þnh vÒ thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn trong BLTTHS n¨m 2003 lµ t-¬ng ®èi ®Çy ®ñ, song vÉn cßn mét sè qui ®Þnh mang tÝnh chÊt chung chung, ch-a râ rµng, cô thÓ. VÒ mÆt lý luËn, c¸c nghiªn cøu còng ch-a lý gi¶i viÖc x©y dùng c¸c qui ®Þnh vÒ thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc dùa trªn nh÷ng c¬ së nµo, t¹i sao cÇn ph¶i cã c¸c thñ tôc tè tông ®Æc biÖt ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. PhÇn lín c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· kh¸i qu¸t ®-îc c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh nµy míi chØ dõng l¹i ë møc ®é ph©n tÝch, so s¸nh, ®¸nh gi¸ nh÷ng mÆt h¹n chÕ vµ ®¹t ®-îc ë tõng khÝa c¹nh trong viÖc ¸p dông c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn mµ ch-a ®i s©u ph©n tÝch ë tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh ph¸p lý ®Æc biÖt lµ khÝa c¹nh luËt TTHS. C¸c nghiªn cøu còng ch-a x©y dùng ®-îc kh¸i niÖm vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. VÒ mÆt thùc tiÔn, c¸c nghiªn cøu còng chØ míi nªu ra mét sè nh÷ng v-íng m¾c trong qu¸ tr×nh ¸p dông ph¸p luËt TTHS mµ ch-a chØ ra nh÷ng nguyªn nh©n cña nh÷ng v-íng m¾c ®ã. C¸c nghiªn cøu còng ch-a cã nh÷ng ®¸nh gi¸ mét c¸ch s©u s¾c vµ tæng thÓ vÒ nh÷ng h¹n chÕ, tån t¹i vµ ®-a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt TTHS ®èi víi ng-êi 5
ch-a thµnh niªn. Chóng t«i cho r»ng, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh cña nh÷ng h¹n chÕ trªn lµ cã rÊt Ýt c¸c nghiªn cøu tËp trung nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn mµ th-êng kÕt hîp c¶ ph¸p luËt h×nh sù, TTHS vµ téi ph¹m häc khi nghiªn cøu. Thø hai, t×nh h×nh nghiªn cøu vÒ kiÕn nghÞ söa ®æi BLTTHS vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan. Trªn c¬ së ph©n tÝch lµm râ nh÷ng qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn vµ thùc tiÔn ¸p dông thñ tôc nµy, mét sè nghiªn cøu ®· ®-a ra nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt TTHS. C¸c h-íng hoµn thiÖn chñ yÕu lµ vÒ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn, viÖc n©ng cao chÊt l-îng ®éi ngò c¸n bé t- ph¸p, viÖc ®¶m b¶o c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng-êi ch-a thµnh niªn nh- sù tham gia cña ng-êi bµo ch÷a, ®¹i diÖn gia ®×nh, tæ chøc x· héi... Tuy nhiªn, c¸c nghiªn cøu nµy míi chØ dõng l¹i ë møc nªu ra nh÷ng h-íng cÇn hoµn thiÖn mµ ch-a ®-a ra ®-îc m« h×nh lý luËn vÒ thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. Mét sè nghiªn cøu còng ®Ò cËp tíi viÖc cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp TA ng-êi ch-a thµnh niªn trong hÖ thèng TAND song míi chØ dõng l¹i ë viÖc nªu vÊn ®Ò mµ ch-a ph©n tÝch cô thÓ lý do cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp TA ngêi cha thµnh niªn, c¬ cÊu tæ chøc, nguån c¸n bé… §iÒu nµy cho thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu s©u h¬n, toµn diÖn h¬n n÷a ®Ó tõng b-íc hoµn thiÖn quy ®Þnh ph¸p luËt TTHS trong gi¶i quyÕt vô ¸n do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn. VÒ t×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ë n-íc ngoµi, trong ph¹m vi mµ chóng t«i ®· nghiªn cøu ®-îc, cã thÓ ®-a ra mét sè th«ng tin: Thñ tôc nµy còng chØ ®-îc ®Ò cËp ®Õn mét phÇn rÊt nhá trong mét sè tµi liÖu ®· ®-îc dÞch ra tiÕng ViÖt nh- HÖ thèng t- ph¸p h×nh sù cña mét sè n-íc Ch©u ¸, b¶n dÞch tiÕng ViÖt cña ViÖn khoa häc KiÓm s¸t, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n Tèi cao (VKSNDTC); BLTTHS cña Th¸i Lan, NhËt B¶n, Hµn Quèc, b¶n dÞch tiÕng ViÖt cña ViÖn khoa häc KiÓm s¸t, VKSNDTC; 6
mét sè s¸ch tham kh¶o cña n-íc ngoµi ch-a ®-îc dÞch ra tiÕng ViÖt nh- LuËt Tæ chøc Toµ ¸n ng-êi ch-a thµnh niªn vµ gia ®×nh [129] cña Th¸i Lan cã hiÖu lùc thi hµnh n¨m 1992; LuËt vÒ téi ph¹m lµ ng-êi ch-a thµnh niªn [126] cña t¸c gi¶ Frederick B. Sussmann, A.B., M.S. in Ed., LL.B xuÊt b¶n n¨m 1968 t¹i New York, H-íng dÉn LuËt vÒ TA ng-êi ch-a thµnh niªn [127] cña t¸c gi¶ Gilbert H.F.Mumford vµ T.J. Selwood xuÊt b¶n n¨m 1974 t¹i London, HÖ thèng t- ph¸p ng-êi ch-a thµnh niªn cña Th¸i Lan cña t¸c gi¶ Mr. Jumpon Phansumrit vµ Ms. Patcharang Ketkludyoo n¨m 2006 t¹i Th¸i Lan [128]; Ph¸p lÖnh sè 58-1270 ngµy 22- 12- 1958 vµ LuËt tæ chøc sè 94-101 ngµy 05- 02-1994 [134]; ThÈm ph¸n vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn, trõng ph¹t hay gi¸m s¸t? [132] cña J- M Baudoin, xuÊt b¶n n¨m 1990 t¹i Paris… Do cã nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ph¸p luËt n-íc ngoµi nªn trong luËn ¸n nµy chóng t«i chØ sö dông mét sè néi dung mang tÝnh chÊt th«ng tin khoa häc. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Môc ®Ých cña luËn ¸n lµ trªn c¬ së nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn trong luËt TTHS ViÖt Nam nh»m t×m ra nh÷ng bÊt cËp vµ v-íng m¾c trong qu¸ tr×nh ¸p dông ph¸p luËt TTHS, so s¸nh, ®èi chiÕu víi c¸c qui ®Þnh vÒ thñ tôc tè tông nµy ë mét sè n-íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, tõ ®ã ®i ®Õn hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña BLTTHS n¨m 2003 ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn, hoµn thiÖn vÒ mÆt tæ chøc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng TTHS ®èi víi ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. §Ó ®¹t ®-îc nh÷ng môc ®Ých trªn, luËn ¸n ®Ò ra c¸c nhiÖm vô cÇn gi¶i quyÕt sau: - X©y dùng vµ thèng nhÊt kh¸i niÖm vÒ thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn; chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vµ môc ®Ých cña thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn vµ c¬ së qui ®Þnh thñ tôc nµy. - Nghiªn cøu c¸c quy ®Þnh chung vÒ thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi bÞ t¹m 7
gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n ng-êi ch-a thµnh niªn trong BLTTHS ViÖt Nam ®Ó qua ®ã lµm s¸ng tá nh÷ng -u ®iÓm vµ h¹n chÕ vÒ mÆt lý luËn, tõ ®ã ®-a ra nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn quy ®Þnh cña BLTTHS hiÖn hµnh. - Nghiªn cøu thùc tiÔn thi hµnh c¸c thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn trong ph¹m vi c¶ n-íc tõ n¨m 1997 ®Õn n¨m 2007. §¸nh gi¸ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®-îc vµ nh÷ng nguyªn nh©n cña tån t¹i, thiÕu sãt ®Ó ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. - X©y dùng m« h×nh tæ chøc cña TA ng-êi ch-a thµnh niªn t¹i ViÖt Nam, tõ ®ã cã nh÷ng kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn hÖ thèng tæ chøc cña TA ®Ó ®-a m« h×nh TA ng-êi ch-a thµnh niªn vµo thùc tiÔn ¸p dông. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t-îng nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ nh÷ng qui ®Þnh cña luËt TTHS ViÖt Nam ®èi víi ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn, trong sù liªn hÖ víi thùc tiÔn khëi tè, ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù c¸c vô ¸n lo¹i nµy. LuËn ¸n gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trªn ë gãc ®é TTHS. Ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ nghiªn cøu c¸c thñ tôc tè tông vÒ khëi tè, ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn trong c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt TTHS ViÖt Nam, cã sù so s¸nh, ®èi chiÕu víi ph¸p luËt tè tông cña mét sè n-íc kh¸c trªn thÕ giíi; c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông trong 11 n¨m trë l¹i ®©y (tõ n¨m 1997 ®Õn n¨m 2007) khi gi¶i quyÕt nh÷ng vô ¸n lo¹i nµy; nh÷ng bÊt cËp trong khi ¸p dông c¸c qui ®Þnh cña BLTTHS n¨m 2003 vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan kh¸c; nguyªn nh©n cña nh÷ng vi ph¹m nghiªm träng trong qu¸ tr×nh ¸p dông ph¸p luËt, c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng-êi ch-a thµnh niªn theo thñ tôc ®Æc biÖt... Phï hîp víi ph¹m vi lµ nh÷ng kiÕn nghÞ, ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn BLTTHS, vµ c¸c gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. 8
5. C¬ së lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn ¸n ®-îc thùc hiÖn dùa trªn c¬ së lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cña chñ nghÜa M¸c- Lª nin, t- t-ëng Hå ChÝ Minh vµ c¸c quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ViÖt Nam vÒ x©y dùng Nhµ n-íc ph¸p quyÒn XHCN, vÒ téi ph¹m vµ phßng, chèng téi ph¹m lµ ng-êi ch-a thµnh niªn trªn ®Þa bµn c¶ n-íc trong giai ®o¹n hiÖn nay. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, t¸c gi¶ ®· vËn dông c¸c nguyªn lý cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö ®Ó ph©n tÝch lµm s¸ng tá c¸c néi dung nghiªn cøu. LuËn ¸n sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p chñ yÕu sau ®Ó nghiªn cøu: Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp, ®èi chiÕu, so s¸nh; ph-¬ng ph¸p tæng kÕt lÞch sö; ph-¬ng ph¸p thèng kª h×nh sù, ®iÒu tra ®iÓn h×nh... §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi, t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t thùc tiÔn vµ thu thËp sè liÖu thèng kª vÒ ho¹t ®éng ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù cña mét sè C¬ quan ®iÒu tra (CQ§T), ViÖn kiÓm s¸t (VKS), TA c¸c huyÖn, tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung -¬ng trong c¶ n-íc. Nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc trong luËn ¸n cña t¸c gi¶ ®-îc ph¸t triÓn dùa trªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc ph¸p lý ViÖt Nam vµ cña mét sè n-íc kh¸c trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. 6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn ¸n §©y lµ c«ng tr×nh khoa häc ®Çu tiªn ë cÊp ®é tiÕn sÜ nghiªn cøu vÒ thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. LuËn ¸n ®· cã sù ph©n tÝch s©u s¾c lý luËn vÒ thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. LuËn ¸n ®-a ra nh÷ng kÕt luËn cã c¨n cø khoa häc vÒ kh¸i niÖm thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn, c¬ së ¸p dông thñ tôc... Bªn c¹nh ®ã, ®èi chiÕu, so s¸nh víi c¸c quy ®Þnh cña mét sè n-íc trªn thÕ giíi vÒ thñ tôc tè tông trong ph¹m trï nghiªn cøu. LuËn ¸n ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ lÞch sö ph¸t triÓn cña thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt tõ n¨m 1945 ®Õn tr-íc khi ban hµnh BLTTHS n¨m 2003. Nh÷ng nghiªn cøu nµy lµm c¬ së cho c¸c kiÕn 9
nghÞ cña luËn ¸n nh»m hoµn thiÖn qui ®Þnh cña luËt TTHS vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. LuËn ¸n ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét c¸ch khoa häc thùc tiÔn gi¶i quyÕt nh÷ng vô ¸n mµ ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn trªn ®Þa bµn c¶ n-íc giai ®o¹n tõ n¨m 1997 ®Õn n¨m 2007; x¸c ®Þnh nh÷ng bÊt cËp trong c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thñ tôc nµy cÇn ®-îc hoµn thiÖn, nh÷ng v-íng m¾c trong viÖc thi hµnh ph¸p luËt cÇn ph¶i kh¾c phôc vµ x¸c ®Þnh râ nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ã. LuËn ¸n ®· kiÕn nghÞ söa ®æi, bæ sung nh÷ng quy ®Þnh cña BLTTHS n¨m 2003 vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. LuËn ¸n còng ®Ò xuÊt ®-îc nh÷ng gi¶i ph¸p toµn diÖn nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn nh÷ng qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. Nh÷ng gi¶i ph¸p mµ luËn ¸n ®-a ra lµ cã c¬ së khoa häc, gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt cËp, v-íng m¾c hiÖn nay c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn. LuËn ¸n ®· luËn gi¶i vÒ viÖc cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp TA ng-êi ch-a thµnh niªn ë ViÖt Nam, ®ång thêi chØ ra nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n khi TA ng-êi ch-a thµnh niªn ch-a ®-îc thµnh lËp. LÇn ®Çu tiªn trong luËn ¸n ®· ®Ò xuÊt m« h×nh tæ chøc cña TA ng-êi ch-a thµnh niªn ë ViÖt Nam g¾n víi t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ ph¸p luËt ViÖt Nam. 7. C¬ cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, luËn ¸n ®-îc chia lµm ba ch-¬ng, b¶y môc. 10
Ch-¬ng 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thñ tôc tè tông h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn 1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, môc ®Ých cña thñ tôc tè tông h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn 1.1.1. Kh¸i niÖm thñ tôc tè tông h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn Thñ tôc tè tông lµ c¸ch thøc, tr×nh tù, lµ nghi thøc tiÕn hµnh xem xÐt mét vô viÖc hoÆc gi¶i quyÕt mét vô ¸n ®· ®-îc thô lý hoÆc khëi tè theo c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt [107, tr.729]. §Ó ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, kh¸ch quan khi gi¶i quyÕt vô ¸n, ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c bªn trong tõng vô ¸n, ph¸p luËt qui ®Þnh thÈm quyÒn gi¶i quyÕt, tr×nh tù tiÕn hµnh còng nh- quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn khi tham gia. Khi tiÕn hµnh gi¶i quyÕt bÊt kú vô ¸n nµo, c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn hay c¸c bªn tham gia ®Òu b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn theo nh÷ng c¸ch thøc, tr×nh tù nµy. Do c¸c vô ¸n cã tÝnh ®Æc thï kh¸c nhau nªn ph¸p luËt qui ®Þnh c¸c c¸ch thøc, tr×nh tù kh¸c nhau t-¬ng øng. Thñ tôc tè tông d©n sù ®-îc qui ®Þnh ¸p dông cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, thñ tôc tè tông hµnh chÝnh ®-îc qui ®Þnh ¸p dông cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n hµnh chÝnh…Thñ tôc TTHS ®-îc qui ®Þnh ¸p dông cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù. Thñ tôc TTHS ®-îc chia thµnh nhiÒu giai ®o¹n: Khëi tè, ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö s¬ thÈm, phóc thÈm, thi hµnh ¸n, gi¸m ®èc thÈm vµ t¸i thÈm. Bªn c¹nh nh÷ng thñ tôc TTHS ®-îc BLTTHS n¨m 2003 qui ®Þnh nh»m gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù nãi chung cßn cã nh÷ng thñ tôc TTHS ®Æc biÖt chØ ¸p dông cho mét sè ®èi t-îng ®Æc biÖt. VÝ dô: thñ tôc ¸p dông biÖn ph¸p b¾t buéc ch÷a bÖnh, thñ tôc rót gän, thñ tôc khiÕu n¹i, tè c¸o trong TTHS... Thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn còng lµ mét trong nh÷ng lo¹i thñ tôc ®Æc biÖt cña TTHS, ®-îc qui ®Þnh trong Ch-¬ng 11
XXXII, PhÇn thø b¶y- Thñ tôc ®Æc biÖt cña BLTTHS n¨m 2003. MÆc dï qui ®Þnh rÊt nhiÒu c¸c thñ tôc ®Ó gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù mµ ng-êi bÞ b¾t, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn nh-ng BLTTHS hiÖn hµnh l¹i kh«ng qui ®Þnh vÒ kh¸i niÖm thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn, cho nªn trªn thùc tÕ ®· cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ thñ tôc nµy. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng, thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi bÞ b¾t, ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn lµ mét lo¹i thñ tôc ®Æc biÖt mµ ph¹m vi ¸p dông cña nã lµ nh÷ng qui ®Þnh t¹i Ch-¬ng XXXII BLTTHS vµ nh÷ng qui ®Þnh kh¸c cña BLTTHS kh«ng tr¸i víi nh÷ng qui ®Þnh cña Ch-¬ng nµy [106, tr.592]. Quan ®iÓm thø hai cho r»ng, thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc qui ®Þnh trong BLTTHS lµ thñ tôc ®Æc biÖt ®-îc ¸p dông ®èi víi ng-êi bÞ b¾t, ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o tõ ®ñ 14 tuæi cho ®Õn d-íi 18 tuæi [14, tr.483]. Quan ®iÓm thø ba cho r»ng, thñ tôc gi¶i quyÕt vô ¸n mµ bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn lµ nh÷ng qui ®Þnh cô thÓ cÇn chó ý thùc hiÖn khi tiÕn hµnh gi¶i quyÕt vô ¸n liªn quan ®Õn ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi nh»m gióp hä b¶o vÖ ®-îc quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh trong ho¹t ®éng TTHS [15, tr.421]. Kh¸i niÖm vÒ thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn trong quan ®iÓm thø nhÊt ®· x¸c ®Þnh ®-îc ®èi t-îng ¸p dông cña thñ tôc ®Æc biÖt lµ ng-êi bÞ b¾t, ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn vµ ph¹m vi ¸p dông cña thñ tôc nh-ng l¹i ch-a x¸c ®Þnh râ ®é tuæi cña ®èi t-îng ¸p dông vµ môc ®Ých qui ®Þnh thñ tôc ®Æc biÖt nµy trong BLTTHS n¨m 2003. Kh¸c víi quan ®iÓm thø nhÊt, quan ®iÓm thø hai chØ x¸c ®Þnh ®èi t-îng ¸p dông cña thñ tôc ®Æc biÖt ®èi víi ng-êi bÞ b¾t, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi tõ ®ñ 14 tuæi trßn cho ®Õn d-íi 18 tuæi, mµ kh«ng ®Ò cËp ®Õn ph¹m vi ¸p dông cña thñ tôc còng nh- môc ®Ých ¸p dông thñ tôc nµy. 12
Quan ®iÓm thø ba ®Ò cËp ®Õn môc ®Ých cña viÖc ¸p dông thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn nh-ng kh«ng x¸c ®Þnh râ ®èi t-îng ¸p dông vµ ph¹m vi ¸p dông cña thñ tôc. Chóng t«i cho r»ng, BLTTHS cÇn qui ®Þnh cô thÓ kh¸i niÖm vÒ ng-êi bÞ b¾t, ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn vµ thêi ®iÓm ¸p dông c¸c thñ tôc ®Æc biÖt ®ã ®èi víi hä ®Ó tr¸nh nh÷ng c¸ch hiÓu ch-a ®Çy ®ñ vÒ thñ tôc tè tông nµy. Ngay tiªu ®Ò cña Ch-¬ng XXXII BLTTHS n¨m 2003 lµ: “Thñ tôc tè tông ®èi víi ngêi cha thµnh niªn” còng lµm cho ngêi ®äc kh«ng x¸c ®Þnh ®îc “ngêi cha thµnh niªn” ë ®©y lµ bao gåm c¶ ng-êi bÞ h¹i, nguyªn ®¬n d©n sù, bÞ ®¬n d©n sù... hay chØ lµ ng-êi bÞ b¾t, ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. ChÝnh v× nh÷ng v-íng m¾c vµ bÊt cËp trªn ®©y, chóng t«i sÏ lµm râ kh¸i niÖm thñ tôc TTHS ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn. Tr-íc khi lµm râ kh¸i niÖm nµy, cÇn thiÕt ph¶i thèng nhÊt c¸ch hiÓu vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn, ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi, ng-êi bÞ b¾t, ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. Ng-êi ch-a thµnh niªn lµ thuËt ng÷ ®-îc dïng trong nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh vùc khoa häc kh¸c nhau nh- x· héi häc, t©m lÝ häc, luËt häc... ë mçi gãc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau, mçi ngµnh khoa häc kh¸c nhau ®Æt ra nhiÖm vô nghiªn cøu vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn kh¸c nhau, nh»m nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau. Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, Trung t©m ng«n ng÷ häc ViÖt Nam, n¨m 2002 ®· ®-a ra kh¸i niÖm vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn nh- sau: “Ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi ch-a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, toµn diÖn vÒ thÓ lùc, trÝ tuÖ, tinh thÇn còng nh- ch-a cã ®Çy ®ñ quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n”. Dùa vµo kh¸i niÖm nµy chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc ng-êi ch-a thµnh niªn trªn hai gãc ®é: Thø nhÊt, ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi ch-a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, toµn diÖn vÒ thÓ lùc, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn (®Æc ®iÓm vÒ t©m sinh lÝ). §iÓm ®Æc tr-ng cña løa tuæi nµy lµ sù ph¸t triÓn ch-a ®Çy ®ñ vÒ mÆt t©m sinh lÝ. Ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi ®ang ë giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh nh©n c¸ch vµ ch-a thÓ 13
cã suy nghÜ chÝn ch¾n khi quyÕt ®Þnh hµnh vi cña m×nh. §èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn, do t- duy cña hä ch-a ph¸t triÓn hoµn thiÖn nªn hä ch-a cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng kh¸i niÖm th«ng th-êng trong cuéc sèng hµng ngµy, tÝnh lµm chñ b¶n th©n cßn thÊp, kh¶ n¨ng tù kiÒm chÕ ch-a cao... Hä cã xu h-íng muèn tù kh¼ng ®Þnh m×nh, lµ ng-êi dÔ tù ¸i, tù ti, hiÕu th¾ng, thiÕu kiªn nhÉn, thiÕu tÝnh thùc tÕ, dÔ bÞ tæn th-¬ng, dÔ bÞ kÝch ®éng vµo nh÷ng ho¹t ®éng phiªu l-u, m¹o hiÓm, tuy nhiªn, còng lµ ng-êi cã nhiÒu hoµi b·o vµ dÔ uèn n¾n... Thø hai, ng-êi ch-a thµnh niªn ®ang ë mét ®é tuæi nhÊt ®Þnh vµ hä ch-a cã ®Çy ®ñ quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n. §é tuæi lµ sù ph©n chia ranh giíi gi÷a ng-êi ch-a thµnh niªn vµ ng-êi thµnh niªn, sù ph©n chia nµy phô thuéc vµo rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè kh¸ch quan cña x· héi. ViÖc x¸c ®Þnh ®é tuæi nh- thÕ nµo cho phï hîp cã ý nghÜa rÊt quan träng, liªn quan tíi nhiÒu chÝnh s¸ch lín cña Nhµ n-íc trong qu¶n lý x· héi. ë ViÖt Nam, tõ ngµy C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng tíi nay, Nhµ n-íc ViÖt Nam ®· nhÊt qu¸n x¸c ®Þnh ®é tuæi ranh giíi nµy lµ 18 tuæi trßn. Nh- vËy ®é tuæi ®èi víi mét ng-êi cã ®Çy ®ñ quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n lµ ®ñ 18 tuæi. Qui t¾c B¾c Kinh ®-îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua ngµy 29- 11- 1985 còng ®-a ra ®Þnh nghÜa: "Ng-êi ch-a thµnh niªn lµ trÎ em hay ng-êi Ýt tuæi tuú theo tõng hÖ thèng ph¸p luËt..." (phÇn I- kho¶n 22- môc a) [24]. Nh÷ng qui t¾c tèi thiÓu phæ biÕn cña LHQ vÒ b¶o vÖ ng-êi ch-a thµnh niªn bÞ t-íc quyÒn tù do th«ng qua ngµy 14- 12- 1990 ®· bæ sung: "Ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi d-íi 18 tuæi. Giíi h¹n tuæi d-íi møc nµy cÇn ph¶i ®-îc luËt x¸c ®Þnh..." (phÇn II- kho¶n 11- môc a) [25]. Theo qui ®Þnh nµy th× ph¹m vi ®é tuæi cña ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc giíi h¹n tõ 0 ®Õn d-íi 18 tuæi [18]. Trªn c¬ së giíi h¹n ®é tuæi cña HiÕn ph¸p, qua tham kh¶o c¸c qui ®Þnh cña LHQ, c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ViÖt Nam còng giíi h¹n ®é tuæi cho ng-êi ch-a thµnh niªn. MÆc dï ®Òu nh»m môc ®Ých b¶o vÖ quyÒn trÎ em nh-ng do kh¸ch thÓ b¶o vÖ trong tõng ngµnh luËt kh¸c nhau nªn ®é tuæi cña ng-êi ch-a thµnh niªn còng ®-îc qui ®Þnh kh¸c nhau. 14
§èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn cã nh÷ng hµnh vi ph¹m téi th× viÖc x¸c ®Þnh mét ®é tuæi nhÊt ®Þnh kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa quan träng trong ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m mµ cßn g¾n liÒn víi tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Hay nãi c¸ch kh¸c, chØ ®Õn ®é tuæi ®ã (vÒ mÆt lÝ thuyÕt) con ng-êi míi cã sù ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt, t©m sinh lÝ, trÝ lùc ®Ó cã thÓ nhËn thøc t-¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ hµnh vi cña m×nh còng nh- cã kh¶ n¨ng ®Ó ®iÒu khiÓn hµnh vi ®ã. ChÝnh v× thÕ viÖc x¸c ®Þnh mét ®é tuæi thÝch hîp b¾t ®Çu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù cÇn ph¶i dùa vµo nhiÒu yÕu tè nh- c¸c chuÈn mùc cña ®¹o lÝ truyÒn thèng, møc ®é ph¸t triÓn vÒ t©m sinh lÝ, sù ph¸t triÓn cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi, truyÒn thèng ph¸p lÝ cña mçi d©n téc. §iÒu 68 Bé luËt h×nh sù (BLHS) ViÖt Nam qui ®Þnh: “Ng-êi ch-a thµnh niªn tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d-íi 18 tuæi ph¹m téi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo nh÷ng qui ®Þnh cña Ch-¬ng nµy, ®ång thêi theo nh÷ng qui ®Þnh kh¸c cña PhÇn chung Bé luËt kh«ng tr¸i víi nh÷ng qui ®Þnh cña Ch-¬ng nµy”. Dùa trªn qui ®Þnh vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trong BLHS, chóng ta cã thÓ hiÓu “ngêi cha thµnh niªn ph¹m téi lµ ngêi ph¹m téi tõ ®ñ 14 tuæi nh-ng ch-a ®ñ 18 tuæi ®-îc h-ëng chÝnh s¸ch h×nh sù riªng biÖt cã tÝnh gi¶m nhÑ” [12, tr.86]. Qui ®Þnh vÊn ®Ò ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trong luËt h×nh sù g¾n liÒn víi viÖc x¸c ®Þnh chñ thÓ cña téi ph¹m vµ téi ph¹m nãi chung. Mét ng-êi ch-a thµnh niªn ch-a ®ñ 14 tuæi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi hoÆc ng-êi ch-a thµnh niªn tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh-ng ch-a ®ñ 16 tuæi ph¹m téi Ýt nghiªm träng, téi nghiªm träng, hoÆc téi rÊt nghiªm träng víi lçi v« ý th× ®Òu kh«ng ph¶i lµ téi ph¹m. Ngoµi ra, qui ®Þnh vÊn ®Ò ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trong luËt h×nh sù cßn cã ý nghÜa thÓ hiÖn nguyªn t¾c c¸ thÓ ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù, nguyªn t¾c gi¸o dôc, gióp ®ì ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi söa ch÷a sai lÇm, ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ trë thµnh c«ng d©n cã Ých cho x· héi. Ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi còng cã thÓ bÞ ¸p dông h×nh ph¹t nh-ng ®ã chØ lµ biÖn ph¸p cuèi cïng [6, tr.12]. VËy kh¸i niÖm kh¸i niÖm ng-êi bÞ b¾t, ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o 15
lµ ng-êi ch-a thµnh niªn trong luËt TTHS cã kh¸c víi kh¸i niÖm ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trong BLHS kh«ng? Ng-êi bÞ b¾t lµ ng-êi bÞ b¾t trong tr-êng hîp khÈn cÊp hoÆc ph¹m téi qu¶ tang, hoÆc bÞ b¾t ®Ó t¹m giam. Tuy nhiªn, trong BLTTHS n¨m 2003 l¹i kh«ng qui ®Þnh ng-êi bÞ b¾t lµ mét chñ thÓ tham gia tè tông mµ thuËt ng÷ nµy chØ ®-îc ®Ò cËp ®Õn trong mét sè ®iÒu luËt. §iÒu 301 BLTTHS n¨m 2003 ®-a ra ph¹m vi ¸p dông thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi bÞ b¾t lµ ng-êi ch-a thµnh niªn nh-ng l¹i kh«ng qui ®Þnh cho hä nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô lµ mét ®iÓm bÊt hîp lý. H¬n n÷a, ngay sau khi b¾t khÈn cÊp hoÆc b¾t ng-êi ph¹m téi qu¶ tang, nÕu cã c¨n cø ng-êi ®ã thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi th× c¬ quan cã thÈm quyÒn tè tông ®· ¸p dông biÖn ph¸p ng¨n chÆn t¹m gi÷ ®èi víi hä vµ ng-êi ®ã sÏ tham gia tè tông víi t- c¸ch lµ ng-êi bÞ t¹m gi÷, cßn ®èi víi ng-êi bÞ b¾t ®Ó t¹m giam th× hä ®· cã t- c¸ch tè tông lµ bÞ can, bÞ c¸o trong vô ¸n. Do ®ã, chóng t«i cho r»ng §iÒu 301 BLTTHS n¨m 2003 nªn bá côm tõ: “Ngêi bÞ b¾t”. Ng-êi bÞ t¹m gi÷ lµ ng-êi bÞ b¾t trong tr-êng hîp khÈn cÊp, ph¹m téi qu¶ tang, ng-êi bÞ b¾t theo quyÕt ®Þnh truy n· hoÆc ng-êi ph¹m téi tù thó, ®Çu thó vµ ®èi víi hä ®· cã quyÕt ®Þnh t¹m gi÷ (§iÒu 48 BLTTHS n¨m 2003). BÞ can lµ ng-êi ®· bÞ khëi tè vÒ h×nh sù (§iÒu 49 BLTTHS n¨m 2003). BÞ c¸o lµ ng-êi ®· bÞ TA quyÕt ®Þnh ®-a ra xÐt xö (§iÒu 50 BLTTHS n¨m 2003). Ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn tho¶ m·n nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý vÒ ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o vµ hä ®ang ë ®é tuæi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d-íi 18 tuæi. Bªn c¹nh ®ã, cßn mét chñ thÓ mµ Ch-¬ng IV (ng-êi tham gia tè tông) ch-a ®Ò cËp ®Õn nh-ng ë mét sè ch-¬ng trong BLTTHS n¨m 2003 th× sù tham gia tè tông cña hä l¹i kh¸ râ nÐt, ®ã lµ ng-êi bÞ kÕt ¸n. Theo chóng t«i, viÖc ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cho c¸c chñ thÓ trong c¸c quan hÖ TTHS lu«n ph¶i ®-îc ®Æt lªn hµng ®Çu trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt TTHS. Mét trong nh÷ng quan hÖ tè tông chñ yÕu trong giai ®o¹n thi hµnh ¸n h×nh sù lµ mèi quan hÖ gi÷a TA vµ ng-êi bÞ kÕt ¸n. Do ®ã, ng-êi bÞ kÕt ¸n khi tham gia vµo quan hÖ 16
nµy còng cÇn ®-îc ph¸p luËt b¶o ®¶m vÒ quyÒn vµ nghÜa vô. V× vËy, chóng t«i cho r»ng cÇn bæ sung t- c¸ch ng-êi bÞ kÕt ¸n vµo trong Ch-¬ng IV BLTTHS n¨m 2003. Trong Ch-¬ng XXXII, t- c¸ch ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn còng ®-îc ®Ò cËp tíi ë c¸c §iÒu 308, 309. Ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d-íi 18 tuæi t¹i thêi ®iÓm TA cã quyÕt ®Þnh thi hµnh ¸n ®èi víi hä vµ trong thêi gian hä chÊp hµnh b¶n ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña TA. Nh- vËy, cã thÓ hiÓu, ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn víi nghÜa hä lµ ng-êi ®ang ë ®é tuæi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d-íi 18 tuæi ë thêi ®iÓm c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng TTHS ®èi víi hä. Nh÷ng thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn ph¶i ®-îc tiÕn hµnh theo mét thñ tôc ®Æc biÖt ®-îc quy ®Þnh t¹i Ch-¬ng XXXII BLTTHS hiÖn hµnh. C¸c quy ®Þnh nµy nh»m môc ®Ých ®-a ra nh÷ng thñ tôc tè tông sao cho phï hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm t©m, sinh lý cña ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn, nh»m x¸c ®Þnh sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n vµ b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña hä tr-íc c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh tè tông. Ngoµi ra, c¸c quy ®Þnh nµy cßn nh»m kÕt hîp hµi hoµ gi÷a c¸c biÖn ph¸p c-ìng chÕ vµ gi¸o dôc, thuyÕt phôc, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ng-êi ch-a thµnh niªn söa ch÷a sai lÇm, sím trë thµnh ng-êi cã Ých cho x· héi. Tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, chóng t«i cho r»ng viÖc qui ®Þnh tªn ch-¬ng lµ: “Thñ tôc tè tông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn” trong BLTTHS n¨m 2003 mÆc dï kh¸i qu¸t ®-îc hÕt c¸c chñ thÓ lµ ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn song nã l¹i qu¸ réng. Ng-êi ®äc cã thÓ nhÇm lÉn lµ thñ tôc tè tông nµy kh«ng nh÷ng dµnh cho ng-êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o, ng-êi bÞ kÕt ¸n lµ ng-êi ch-a thµnh niªn mµ cßn ¸p dông víi c¶ ng-êi bÞ h¹i, ng-êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan ®Õn vô ¸n... lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. Vµ nh- vËy, tªn Ch-¬ng XXXII sÏ kh«ng cßn chÝnh x¸c n÷a. Do ®ã, theo chóng t«i, 17