Luận án Tiến sĩ Luật học: Pháp luật về dân chủ trực tiếp ở Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM<br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> NGUYỄN THỊ DUNG<br /> <br /> PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ TRỰC TIẾP<br /> Ở VIỆT NAM<br /> <br /> Ngành:<br /> <br /> Luật Hiến pháp và Luật Hành chính<br /> <br /> Mã số:<br /> <br /> 9.38.01.02<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC<br /> NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:<br /> PGS.TS ĐINH NGỌC VƢỢNG<br /> <br /> Hà Nội, 2019<br /> <br /> 1<br /> <br /> LỜI CẢM ƠN<br /> <br /> Trân trọng cảm ơn thầy giáo hướng dẫn, các thầy cô giáo trong Khoa Luật,<br /> Học viện Khoa học xã hội đã tạo những điều kiện tốt nhất để tác giả thực hiện luận án<br /> này. Đặc biệt, Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất đến các chuyên gia,<br /> các cơ quan mà tác giả có điều kiện gặp gỡ, trao đổi trong các lĩnh vực liên quan như<br /> Đại học Luật Hà Nội, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, Uỷ ban Pháp luật của<br /> Quốc hội, Bộ Tư pháp, Học viện Tư pháp, Viện Nghiên cứu lập pháp, Viện Nhà nước<br /> và Pháp luật, Viện Từ điển và Bách khoa thư Việt Nam… đã đóng góp những thông<br /> tin vô cùng quý báu và những ý kiến xác đáng để tác giả có thể hoàn thành nghiên<br /> cứu này.<br /> <br /> Nghiên cứu sinh<br /> <br /> Nguyễn Thị Dung<br /> <br /> 2<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> Mở đầu ........................................................................................................ 1<br /> Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁP LUẬT VỀ DÂN<br /> CHỦ TRỰC TIẾP Ở VIỆT NAM ................................................................... 7<br /> 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài............................................................................7<br /> 1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam............................................................................12<br /> 1.3. Những vấn đề đã nghiên cứu liên quan đến luận án và một số nhận xét, đánh giá.................24<br /> 1.4. Câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu và những vấn đề cơ bản cần giải quyết<br /> trong luận án.....................................................................................................................26<br /> Chương 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT DÂN CHỦ TRỰC<br /> TIẾP .......................................................................................................... 30<br /> 2.1. Khái quát về dân chủ trực tiếp..................................................................................30<br /> 2.2. Pháp luật về dân chủ trực tiếp...................................................................................44<br /> Chương 3. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ TRỰC TIẾP Ở VIỆT<br /> NAM ......................................................................................................... 64<br /> 3.1. Khái quát quan điểm của Đảng về phát huy dân chủ, hoàn thiện pháp luật về dân<br /> chủ trực tiếp......................................................................................................................64<br /> 3.2. Pháp luật về dân chủ trực tiếp từ năm 1945 đến nay.....................................................67<br /> 3.3. Đánh giá chung thực trạng pháp luật về dân chủ trực tiếp ...................... 100<br /> Chương 4. QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN<br /> CHỦ TRỰC TIẾP Ở NƯỚC TA HIỆN NAY .............................................. 112<br /> 4.1. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về dân chủ trực tiếp ở nước ta hiện nay... ... 112<br /> 4.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về dân chủ trực tiếp ở nước ta hiện nay............... 122<br /> KẾT LUẬN .............................................................................................. 149<br /> DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ.... ......................................... .151<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 151<br /> <br /> 3<br /> DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT<br /> <br /> DCTT<br /> <br /> Dân chủ trực tiếp<br /> <br /> DCCS<br /> <br /> Dân chủ cơ sở<br /> <br /> TCYD<br /> <br /> Trưng cầu ý dân<br /> <br /> BMĐBDC<br /> <br /> Bãi miễn đại biểu dân cử<br /> <br /> UBTVQH<br /> <br /> Ủy ban thường vụ Quốc hội<br /> <br /> HĐND<br /> <br /> Hội đồng nhân dân<br /> <br /> UBND<br /> <br /> Ủy ban nhân dân<br /> <br /> CQĐP<br /> <br /> Chính quyền địa phương<br /> <br /> ĐBQH<br /> <br /> Đại biểu Quốc hội<br /> <br /> MTTQ<br /> <br /> Mặt trận Tổ quốc<br /> <br /> TTND<br /> <br /> Thanh tra nhân dân<br /> <br /> BGSĐTCCĐ Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Dân chủ trực tiếp (DCTT) là một trong hai h nh thức chính của dân chủ. Với<br /> DCTT, người dân tự m nh quyết định các luật lệ và chính sách quan trọng của cộng<br /> đồng và đất nước. Theo nghĩa đó, DCTT gắn liền với nguồn gốc, bản chất của khái<br /> niệm dân chủ (demokratia/δημοκρατία – tiếng Hy Lạp) có nghĩa là “quyền lực/sự<br /> cai trị của nhân dân” [10].Chính v vậy, DCTT còn được gọi là dân chủ đích<br /> thực/nguyên nghĩa và được xem là biểu hiện cho chính quyền của dân, do dân và v<br /> dân [37, tr.1-8].<br /> DCTT xuất hiện khá sớm trong việc tổ chức và thực hiện quyền lực chính trị<br /> trên thế giới. Đây được coi là cách thức nguyên thủy, đích thực để bảo đảm quyền<br /> lực và vị thế của nhân dân với tư cách là người làm chủ nhà nước và xã hội. Mặc dù<br /> thực tế lịch sử đã cho thấy sự chuyển giao từ DCTT sang dân chủ đại diện là một tất<br /> yếu khách quan [37, tr.1-8] nhưng cùng với dân chủ đại diện, việc thực thi các hình<br /> thức DCTT vẫn có ý nghĩa quan trọng, không thể thiếu trong các nhà nước hiện đại.<br /> Trong những thập kỷ gần đây, t nh h nh chính trị thế giới và sự phát triển của các<br /> quốc gia cho thấy xu hướng tăng cường DCTT đang diễn ra ở tất cả các khu vực,<br /> khắc phục những hạn chế, khiếm khuyết của dân chủ đại diện trong tổ chức và hoạt<br /> động của bộ máy nhà nước.<br /> Ở nước ta, DCTT là một bộ phận hợp thành của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa,<br /> luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm thực hiện. Về phương diện lập hiến, bên<br /> cạnh việc khẳng định thiết chế dân chủ đại diện, các bản Hiến pháp năm 1946,<br /> 1959, 1980, 1992, 2013 của Việt Nam, tuy ở những mức độ khác nhau nhưng đã<br /> quy định một số phương thức thực hiện DCTT. Qua năm bản Hiến pháp, Đảng và<br /> Nhà nước ta đều nhất quán khẳng định: về nguyên tắc, sự duy tr , phát triển các h nh<br /> thức DCTT là cách thể hiện chân thực, nguyện vẹn nhất ý chí, nguyện vọng của<br /> nhân dân. Điều 21 Hiến pháp 1946 ghi nhận: “Nhân dân có quyền phúc quyết về<br /> Hiến pháp và những việc có quan hệ đến vận mệnh quốc gia…”. Điều 32 quy định:<br /> “Những việc có quan hệ đến vận mệnh quốc gia sẽ đưa ra nhân dân phúc quyết, nếu<br /> hai phần ba số nghị viên đồng ý. Cách thức phúc quyết sẽ do luật định”. Điều 61 ghi<br /> nhận: “Nhân viên Hội đồng nhân dân và Uỷ ban hành chính có thể bị bãi miễn.<br /> Cách thức bãi miễn sẽ do luật định” [59] … Hiến pháp năm 1959, 1980, 1992 và<br /> 2013 đều có quy định việc trưng cầu ý dân,…Về phương diện lập pháp, việc cụ thể<br /> <br />