Luận án Tiến sĩ Luật học: Trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính từ thực tiễn tỉnh Hà Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:183

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài luận án nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận về trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính. Đánh giá đúng thực trạng pháp luật về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC và thực tiễn thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC trên địa bàn tỉnh Hà Nam. Từ đó chỉ ra những bất cập trọng việc thực hiện trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính và nguyên nhân của những bất cập đó.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính từ thực tiễn tỉnh Hà Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Trương Văn Trường TRÁCH NHIỆM CHỨNG MINH TRONG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH HÀ NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – năm 2021
VIỆN LỜI HÀN CAM LÂM ĐOAN KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM Tôi xin cam đoan đây VIỆN HỌC là côngKHOA trình nghiên HỌC cứu XÃ HỘI của riêng tôi. Các số liệu, dữ liệu nêu trong Luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của Luận án chưa từng được công bố trong bất cứu công trình nghiên cứu nào. Tác giả luận án Trương Văn Trường TRÁCH NHIỆM CHỨNG MINH Trương Văn Trường TRONG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH HÀ NAM Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 9380102 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. Thái Vĩnh Thắng HÀ NỘI – năm 2021
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 01 Chương 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU 09 KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu khoa học liên quan đến trách nhiệm 09 chứng minh trong giải quyết khiếu nạ hành chính 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án 21 1.3. Những vấn đề đặt ra cần phải tiếp tục nghiên cứu 23 Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM 26 CHỨNG MINH TRONG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH 2.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa và cơ sở của trách nhiệm 26 chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính 2.2. Đối tượng, nội dung, chủ thể có trách nhiệm chứng minh 43 trong giải quyết khiếu nại hành chính 2.3. Những yếu tố bảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh 65 trong giải quyết khiếu nại hành chính Chương 3 THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VÀ 76 THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM CHỨNG MINH TRONG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH HÀ NAM 3.1. Thực trạng quy định của pháp luật về trách nhiệm chứng 76 minh trong giải quyết khiếu nại hành chính 3.2. Tình hình khiếu nại hành chính và giải quyết khiếu nại 84 hành chính ở tỉnh Hà Nam 3.3. Thực trạng thực hiện trách nhiệm chứng minh trong giải 91
quyết khiếu nại hành chính ở tỉnh Hà Nam 3.4. 103 Đánh giá chung Chương 4 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC 123 HIỆN TRÁCH NHIỆM CHỨNG MINH TRONG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH uan điểm ảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh 4.1. 123 trong giải quyết hiếu nại hành ch nh Giải pháp ảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh trong 4.2. 128 giải quyết hiếu nại hành ch nh KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN UBND: Ủy ban nhân dân GCNQSD: Giấy chứng nhận quyền sử dụng GQKNHC: Giải quyết khiếu nại hành chính PLHC: Pháp luật hành chính
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khiếu nại là một trong những quyền cơ ản của công dân đã được ghi nhận trong các bản Hiến pháp của nước ta từ năm 1946 đến Hiến pháp năm 2013; tại điều 30, Hiến pháp năm 2013 quy định: “Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân” [84, tr.19]. Khiếu nại còn là công cụ bảo vệ và khôi phục các quyền và lợi ích của công dân, cơ quan, tổ chức; giải quyết khiếu nại đúng theo quy định của Hiến pháp và pháp luật sẽ bảo vệ được quyền và lợi ch ch nh đáng hông chỉ của công dân mà còn của tập thể, cơ quan và nhà nước, đồng thời phát huy được quyền làm chủ của công dân trong việc tham gia kiểm tra, giám sát trực tiếp hoạt động của cơ quan nhà nước, chống các hành vi vi phạm pháp luật, tham nhũng và các iểu hiện tiêu cực khác, góp phần bảo vệ kỷ cương pháp luật, giữ vững ổn định tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo điều kiện thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Có thể nói khi phát sinh vụ việc khiếu nại là đồng nghĩa với việc phát sinh một tranh chấp hành chính cần được giải quyết, mà kết quả giải quyết lại phụ thuộc vào việc các bên tranh chấp chứng minh sự thật của vụ việc bảo đảm đúng quy định của pháp luật và phù hợp với thực tế. Trong quá trình đó, Nhà nước phải tạo mọi thuận lợi cho người dân tham gia vào quá trình chứng minh tính hợp pháp và tính hợp lý của quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại, mở rộng quyền tiếp cận thông tin liên quan đến nội dung khiếu nại, mở rộng thành phần được tham gia vào trong quá trình giải quyết, đặc biệt là trong quá trình chứng minh vụ việc. Bởi lẽ, kết quả chứng minh là căn cứ quyết định kết quả giải quyết khiếu nại hành chính, do vậy, trách nhiệm chứng minh không chỉ thuộc về cơ quan, người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Vì thế, việc nghiên cứu những vấn đề có liên quan đến trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC là rất cần thiết trong điều kiện hiện nay, hi Đảng và Nhà nước ta đang xây dựng một nền hành chính phục vụ, nhằm thực hiện mục tiêu xây dựng nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì 1
nhân dân. Với vai trò là cơ sở cho việc quyết định giải quyết khiếu nại, song, hoạt động này trong thực tiễn còn nhiều bất cập, trước hết là hệ thống pháp luật về khiếu nại của nước ta hiện nay đã có những quy phạm quy định về trách nhiệm chứng minh gắn với các quy phạm quy định quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại, người bị khiếu nại, thẩm quyền và trách nhiệm giải quyết khiếu nại. Song, những quy định này vẫn chưa thực sự rõ ràng, còn tản mát, thiếu tính hệ thống, hông đồng bộ về trách nhiệm chứng minh trong giải quyết vụ việc khiếu nại hành ch nh. Điều này đã hạn chế rất lớn đến khả năng chứng minh làm rõ vụ việc đối người khiếu nại, người bị khiếu nại, người giải quyết khiếu nại và các cá nhân, tổ chức có liên quan trong việc làm rõ bản chất vụ việc. Về lý luận, hoạt động chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính chủ yếu vận dụng lý luận của các ngành luật hác, chưa có nhiều nghiên cứu về trách nhiệm chứng minh trong giải quyết hiếu nại hành chính. Ở Hà Nam, trong thời gian qua việc thực hiện trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành ch nh đã có nhiều chuyển biến tích cực, nổi bật là vấn đề công khai dân chủ, ình đẳng trong quá trình giải quyết khiếu nại nói chung và quá trình chứng minh nói riêng được bảo đảm thực hiện. Tuy nhiên, thực tiễn còn bộc lộ nhiều tồn tại, hạn chế về lý luận, còn tình trạng tùy tiện trong việc thực hiện trách nhiệm chứng minh trong giải quyết các vụ việc khiếu nại hành chính cụ thể. Thực trạng trên đã và đang là mối quan tâm của các cấp các ngành, từ Trung ương đến địa phương, đòi hỏi phải nghiên cứu các vấn đề cả về lý luận và thực tiễn để đưa ra những giải pháp khoa học khả thi nhằm bảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính. Vì vậy mà nghiên cứu sinh lựa chọn việc nghiên cứu “Trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính từ thực tiễn tỉnh Hà Nam” làm đề tài Luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu: đề tài luận án nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận về trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính. Đánh giá đúng thực trạng pháp luật về trách nhiệm chứng minh 2
trong GQKNHC và thực tiễn thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC trên địa bàn tỉnh Hà Nam. Từ đó chỉ ra những bất cập trọng việc thực hiện trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính và nguyên nhân của những bất cập đó. ua đó đề xuất các giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành ch nh đáp ứng yêu cầu tăng cường quản lý hành ch nh nhà nước trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa giai đoạn hiện nay ở nước ta. 2.2. Nhiệm vụ Để thực hiện được mục đ ch trên, đề tài có những nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu một số công trình nghiên cứu khoa học trong nước và nước ngoài có liên quan đến đề tài; nghiên cứu những vấn đề lý luận về trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành ch nh như: hái niêm, đặc điểm, ý nghĩa, cơ sở, trách nhiệm chứng minh, nội dung và những yếu tố bảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh. - Nghiên cứu trạng pháp luật về trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính. Nghiên cứu việc thực hiện trách nhiệm chứng minh trong G KNHC trên địa bàn tỉnh Hà Nam từ năm 2012 đến hết năm 2021. Từ kết quả nghiên cứu, nghiên cứu sinh đưa ra quan điểm và giải pháp bảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh GQKNHC. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Trên cơ sở mục đ ch, nhiệm vụ nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu của luận án nghiên cứu là những vấn đề lý luận về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC; thực trạng pháp luật và việc thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC ở tỉnh Hà Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu về nội dung: nghiên cứu hoạt động thực hiện trách nhiệm chứng minh trong trong các giai đoạn GQKNHC từ việc tiếp nhận xử lý đơn đến khâu cuối cùng là quyết định giải quyết vụ việc; - Phạm vi nghiên cứu không gian: nghiên cứu trên phạm vi tỉnh Hà Nam; 3
- Phạm vi nghiên cứu về thời gian: nghiên cứu trong phạm vi từ năm 2012 đến hết năm 2021. 4. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý thuyết 4.1.1. Những lý thuyết được áp dụng trong Luận án Luận án được nghiên cứu dựa trên quan điểm Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Ch Minh và quan điểm của Đảng và Nhà nước về nhà nước và pháp luật, về công lý làm nền tảng cơ sở nghiên cứu. Luận án thuộc chuyên ngành Luật Hiến pháp và luật Hành chính, nên trong quá trình nghiên cứu tác giải dựa trên nền tảng lý luận của Luật Hiến pháp và Luật hành ch nh, trong đó lý luận về khiếu nại, giải quyết khiếu nại hành chính giữ vai trò chủ đạo, đặc biệt là sử dụng có hiệu quả lý thuyết ―tiếp cận dựa trên quyền‖ (HRBA) để nghiên cứu luận án. Luận án còn tiếp thu kế thừa những thành tựu của các công trình khoa học đã công ố và dựa vào lý thuyết của các khoa học luật hác như Tố tụng hình sự, Tố tụng dân sự, Tố tụng hành ch nh... để luận giải những vẫn đề lý luận về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. 4.1.2. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu - Câu hỏi nghiên cứu thứ nhất: trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC là gì? Pháp luật giải quyết khiếu nại hành ch nh quy định như thế nào về trách nhiệm chứng minh? + Lý thuyết nghiên cứu: luận án sử dụng các quan điểm, tư tưởng của Đảng và Nhà nước về khiếu nại, GQKNHC, về chiến lược cải cách hành chính, xây dựng hệ thống pháp luật Việt Nam thể hiện trong các văn iện của Đảng, các văn ản quy phạm pháp luật như Luật Hiến pháp, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, Luật Thanh tra, Luật Tố tụng hành ch nh và các văn ản quy phạm pháp luật khác có liên quan; lý luận chung về Nhà nước và Pháp luật, các tiêu ch đánh giá hiệu quả của hệ thống pháp luật Việt Nam về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. 4
+ Giả thuyết nghiên cứu: những vấn đề lý luận về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC ở nước ta đã hoàn thiện, tạo điều kiện tối đa cho người dân thực hiện quyền khiếu nại của mình. + Kết quả nghiên cứu: góp phần làm rõ những vấn đề lý luận về khiếu nại hành chính, giải quyết khiếu nại hành chính và trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC, như: hái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, yêu cầu và các điều kiện bảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. - Câu hỏi nghiên cứu thứ hai: từ năm 2011 đến tháng 6 năm 2020, trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC ở tỉnh Hà Nam diễn ra như thế nào? Làm thế nào bảo đảm thực hiện tốt trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. + Lý thuyết nghiên cứu: Lý luận về trách nhiệm hành chính, trách nhiệm của cán bộ công chức; nghiệp vụ thanh tra giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính và những đánh giá, tổng kết kinh nghiệm thực tiễn hoạt động chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính ở tỉnh Hà Nam. + Giả thuyết nghiên cứu: trong GQKNHC ở tỉnh Hà Nam thì trách nhiệm chứng minh được thực hiện có hiệu quả nhất. + Kết quả nghiên cứu: khái quát được tình hình khiếu nại, GQKNHC, việc thực hiện trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính ở Hà Nam từ đó phát hiện những hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế đó. Trên cơ sở đó đưa ra quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật và bảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Phương pháp luận - Luận án dựa trên cơ sở phương pháp duy vật biện chứng và phương pháp duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, về chiến lược cải cách hành chính, về khiếu nại và GQKNHC. Duy vật biện chứng là phương pháp chủ đạo, được sử dụng xuyên suốt luận án. Các vấn đề thuộc nội dung nghiên cứu của luận án như chủ thể có trách nhiệm chứng minh, nội dung và phương tiện chứng minh trong GQKNHC 5
được nghiên cứu trong mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau trong một chỉnh thể, đồng thời đặt trong mối tương quan với các yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, các nhu cầu và mục tiêu tạo điều kiện cho người dân tiếp cận công lý hành chính thông qua GQKNHC. Mỗi vấn đề đều được xem xét cả về lý luận và thực tiễn, đánh giá cả mặt mạnh và mặt hạn chế nhằm đưa ra các kết luận khoa học vừa có tính lý luận vừa có tính thực tiễn cao. - Việc nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn để đưa ra các giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC được thực hiện bởi cách tiếp cận đa ngành, liên ngành trong nghiên cứu luật học như tiếp cận thực chứng về pháp lý (trường phái xã hội học pháp luật - Sociology of Law và trường phái inh tế học pháp luật - Law and Economics), tiếp cận luật học so sánh,.... Ngoài ra, luận án còn sử dụng cách tiếp cận của khoa học lịch sử để nghiên cứu quá trình phát triển của các quy định pháp luật về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. 4.2.2. Phương pháp nghiên cứu: để đạt được mục đ ch nghiên cứu đặt ra, nghiên cứu sinh sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội phổ biến hiện nay như sau: + Phương pháp phân t ch, tổng hợp, so sánh: đây là phương pháp nghiên cứu cơ ản cần thiết cho các ngành khoa học, tác giả thu thập các tài liệu, các bài viết của các nhà khoa học, các báo cáo của các bộ, ngành, địa phương về nội dung nghiên cứu để từ đó phân t ch, đánh giá và đưa ra các ết luận khoa học. Trên cơ sở đó nghiên cứu sinh kế thừa thành quả nghiên cứu của các công trình nghiên cứu đi trước, đồng thời áp dụng một cách khoa học các quy trình xử lý tài liệu, mô tả, phân tích theo yêu cầu nội dung nghiên cứu của luận án. Tính toàn diện, hệ thống, liên ngành được coi trọng trong quá trình xử lý số liệu cũng như quá trình hoàn thành các giai đoạn nghiên cứu của luận án. + Phương pháp tổng kết thực tiễn: để nghiên cứu tổng hợp, đánh giá những kết quả, tài liệu thu thập được từ thực tiễn áp dụng pháp luật về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC từ thực tế hoạt động này ở tỉnh Hà Nam. 6
+ Phương pháp điều tra (phỏng vấn chuyên gia): các thông tin từ phỏng vấn chuyên gia sẽ là tài liệu quan trọng giúp xử lý các vấn đề mà tác giả quan tâm, đặc biệt là khi nghiên cứu các vụ việc tiêu biểu trên địa bàn tỉnh Hà Nam. Trong quá trình nghiên cứu, nghiên cứu sinh sẽ phỏng vấn sâu trực tiếp một số chuyên gia, thủ trưởng các cơ quan hành ch nh nhà nước trên địa bàn tỉnh Hà Nam, hướng tập trung chủ yếu là các cán bộ thanh tra, người GQKNHC để làm rõ thêm thực trạng thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. 5. Những đóng góp về khoa học của luận án Thông qua nghiên cứu toàn diện, có hệ thống đề tài, nội dung luận án có một đóng góp hoa học, cụ thể là: - Luận án đã nghiên cứu cơ ản đầy đủ những vấn đề lý luận về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC đã được các nhà hoa học nghiên cứu. Đây là công trình nghiên cứu đầu tiên ở cấp độ luận án tiến sĩ luật học đi sâu vào nghiên cứu vấn đề trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC ở nước ta. - Luận án góp phần ổ sung lý luận về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC ở nước ta và thực tiễn cho việc sửa đổi, ổ sung một số quy định của Luật Khiếu nại hiện hành và các văn ản pháp luật hác có liên quan đến thực hiện trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính. - Luận án cũng đưa ra một số quan điểm và đề xuất được các giải pháp nhằm ảo đảm thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. - Luận án có thể làm tài liệu tham hảo cho những người nghiên cứu, giảng dạy, người làm công tác GQKNHC cũng như cá nhân, cơ quan, tổ chức hi tham gia vào quá trình giải quyết vụ việc hiếu nại hành ch nh cụ thể. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Về lý luận, nội dung và kết quả nghiên cứu của luận án góp phần xây dựng lý luận, cơ sở pháp lý về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC nhà nước. Vì vậy, luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc học tập, nghiên cứu, giảng dạy về pháp luật nói chung, thực hiện trách nhiệm chứng 7
minh trong GQKNHC nói riêng trong các trường đại học và các cơ sở nghiên cứu chính sách, pháp luật. - Về thực tiễn, những kết luận, kiến nghị của luận án được nghiên cứu trên cơ sở lý luận khoa học, cơ sở pháp lý và thực tiễn thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC ở một không gian, thời gian cụ thể. Vì vậy, các cơ quan có thẩm quyền có thể khai thác vận dụng để nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC ở các địa phương cũng như trong phạm vi toàn quốc. 7. Bố cục của luận án Ngoài phần mục lục, danh mục chữ viết tắt và danh mục tài liệu tham khảo, Luận án có bố cục gồm 3 phần, gồm phần mở đầu; phần nội dung luận án có 04 chương, cuối cùng là phần kết luận. 8
Chương 1 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu khoa học liên quan đến trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính 1.1.1. Tình hình nghiên cứu khoa học ở trong nước a) Nhóm công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận về trách nhiệm chứng minh trong giải quyết khiếu nại hành chính - Lê Tiến Hào và Nguyễn Quốc Hiệp (2012), Khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính ở Việt Nam hiện nay, NXB Chính trị - Hành chính, Hà Nội [41]. Cuốn sách được kết cấu thành 02 phần, phần thứ nhất là những vấn đề về khiếu nại và giải quyết khiếu nại hành chính, phần thứ hai là những vấn đề về tố cáo và giải quyết tố cáo hành chính. Với 242 trang, cuốn sách đã luận giải được những vấn đề cơ ản của khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo hiện nay ở nước ta. Không chỉ vậy, cuốn sách còn cung cấp cho người đọc những yếu tố bảo đảm thực hiện pháp luật về khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo. - Nguyễn Tuấn Khanh (2011), Trách nhiệm pháp lý của Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp trong công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng chống tham nhũng, đề tài khoa học cấp bộ của Viện Khoa học Thanh tra [56]. Với kết cấu 03 chương, công trình đã đưa ra được cơ sở lý luận về trách nhiệm pháp lý và các yếu tố ảnh hưởng đến việc xác định trách nhiệm pháp lý; đánh giá thực trạng pháp luật, thực trạng thực hiện pháp luật và thực trạng thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Chủ tịch UBND các cấp trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng chống tham nhũng. ua đó đưa ra những định hướng và các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả xác định trách nhiệm pháp lý của Chủ tịch UBND các cấp trong công tác này. Kết quả nghiên cứu của công trình là tài liệu quý có giá trị tham khảo để tác giả luận giải những vấn đề về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. 9
- Trần Hậu Kiêm (2005), Nghiệp vụ công tác thanh tra, NXB Thống kê [54]. Cuốn sách bao gồm hệ thống các bài giảng về nghiệp vụ thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo được bố trí thành 03 phần. Cuốn sách là công trình chuyên khảo về nghiệp vụ thanh tra, giải quyết khiếu nại tố cáo hành ch nh, đề cập đến những vấn đề không thể thiếu trong quá trình thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo hành ch nh, đặc biệt là vấn đề chứng cứ quá trình thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Song, công trình mới chỉ nghiên cứu vai trò và sử dụng chứng cứ như thế nào, chưa luận giải được hết những nội dung cụ thể về trách nhiệm chứng minh GQKNHC. - Lê Vương Long (2008), Trách nhiệm pháp lý - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở nước ta hiện nay, NXB Công an nhân dân [59]. Công trình đã đề cập đến trách nhiệm pháp lý nói chung như trách nhiệm hình sự, trách nhiệm hành chính, trách nhiệm dân sự, trách nhiệm vật chất của cán bộ công chức, trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực lao động; chế độ trách nhiệm pháp lý trong quản lý đất đai, trách nhiệm pháp lý quốc tế trong quan hệ quốc tế. Cuốn sách giúp cho tác giả có nhận thức chung những vấn đề có liên quan đến trách nhiệm, trách nhiệm pháp lý nói chung, trong đó có liên quan trực tiếp đến trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. - Trần Văn Long (2011), Trách nhiệm chứng minh trong giải quyết vụ việc khiếu nại hành chính, đề tài cấp cơ sở của Viện Khoa học Thanh tra [60]. Công trình đã luận giải được một số vấn đề chung về trách nhiệm chứng minh trong giải quyết vụ việc hiếu nại hành ch nh trên cơ sở đặt trong mối tương quan giữa trách nhiệm chứng minh với chứng cứ; trách nhiệm chứng minh với chứng minh, trách nhiệm chứng minh với trách nhiệm cung cấp chứng cứ…, đánh giá thực trạng quy định của pháp luật hiện hành của nước ta về trách nhiệm chứng minh trong giải quyết hiếu nại và đưa ra một số giải pháp nâng cao trách nhiệm chứng minh trong giải quyết vụ việc hiếu nại hành ch nh. Tuy nhiên, công trình chưa luận giải sâu sắc có t nh chất lý luận về trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC, nhất là vấn đề cơ sở của trách nhiệm chứng minh, các yếu tố ảo đảm thực hiện cũng như ý nghĩa của trách nhiệm chứng minh trong 10
GQKNHC. Song, đã có một số nội dung mà luận án có thể ế thừa, tham hảo trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận án của mình. - Bùi Thị Ngọc Mai (2015), Trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước, Luận án Tiến sĩ năm 2015, Học viện Hành chính Quốc gia [71]. Với việc tiếp thu những thành tựu của những công trình nghiên cứu trước đó, luận án đã nghiên cứu, phát triển hơn những nội dung về khái niệm người đứng đầu, người đứng đầu cơ quan hành ch nh nhà nước; trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành ch nh nhà nước; nội dung, phạm vi, loại hình trách nhiệm và các yếu tố ảnh hưởng đến trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành ch nh nhà nước. Kết quả nghiên cứu của công trình có giá trị cho nghiên cứu sinh tham khảo khi luận giải về trách nhiệm chứng minh trong G KNHC đối với người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. - Nguyễn Sỹ Giao (2011), Vai trò của Luật sư trong quá trình giải quyết khiếu nại hành chính hiện nay, đề tài khoa học cấp cơ sở năm 2011, Viện Khoa học Thanh tra [33]. Công trình đã nêu được vai trò của Luật sư trong đời sống xã hội ở các khía cạnh hác nhau như: ảo vệ quyền của bị can, bị cáo và các đương sự trước Tòa; thực hiện các hoạt động tư vấn pháp luật góp phần bảo vệ quyền và lợi ích của cá nhân, tổ chức; tham gia tuyên truyền, phổ biến và hoàn thiện pháp luật. Trong GQKNHC, Luật sư tham gia vào quá trình này góp phần bảo đảm dân chủ, công bằng xã hội và pháp chế với việc tư vấn cho công dân, tổ chức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp hi được ủy quyền. Mặc dù việc luận giải những vấn đề của công trình chủ yếu dựa vào văn bản pháp luật hiện nay đã hông còn hiệu lực thi hành những kết quả nghiên cứu vai trò Luật sư với tư cách là người thực hiện quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại đã cung cấp cho tác giả những kiến thức nhất định để tác giả luận giải trách nhiệm chứng minh của một trong những chủ thể có trách nhiệm chứng minh GQKNHC mà luận án nghiên cứu. - Đặng Xuân Thao (2002), Hoạt động thu thập, thẩm tra, xác minh chứng cứ trong giải quyết khiếu nại, đề tài khoa học, Viện Khoa học Thanh tra [136]. Đề tài nghiên cứu một số nội dung lý luận về chứng cứ và chứng cứ trong giải quyết 11
khiếu nại, thực tiễn hoạt động thu thập, thẩm tra, xác minh, sử dụng và quản lý chứng cứ trong giải quyết khiếu nại hành chính hiện nay, biện pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động thu thập, thẩm tra, xác minh, sử dụng và quản lý chứng cứ trong giải quyết khiếu nại hành chính và kiến nghị việc sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan; quan tâm củng cố xây dựng các tổ chức thanh tra nhà nước, nâng cao năng lực chuyên môn nghiệp vụ trong việc thu thập, thẩm tra, xác minh, sử dụng và quản lý chứng cứ trong GQKNHC. Kết quả nghiên cứu của công trình đã trực tiếp cung cấp cho nghiên cứu sinh một góc nhìn trực tiếp có liên quan đến hoạt động thực hiện trách nhiệm chứng minh trong G KNHC. Để từ đó nghiên cứu sinh có cơ sở đánh giá những vấn đề có thể kế thừa trong luận án của mình. - Mai Văn Duẩn (2012), Xây dựng mô hình và quy trình giải quyết khiếu nại tại các cơ quan hành chính nhà nước hiện nay, Tạp chí Thanh tra số tháng 2 và tháng 3 năm 2012 [21]. Với quan điểm xây dựng mô hình và quy trình giải quyết khiếu nại độc lập, tác giả đã đưa ra mô hình giải quyết khiếu nại do một cơ quan thực hiện nhằm tránh tình trạng vừa “đá bóng” vừa “thổi còi” và phải đáp ứng và giải quyết tốt vấn đề đảm bảo quyền khiếu nại của công dân; đảm bảo nguyên tắc công khai, minh bạch và chịu trách nhiệm của cơ quan hành chính trong giải quyết khiếu nại của công dân; đảm bảo tính cụ thể, phù hợp, thống nhất và thuận tiện cho người khiếu nại, người giải quyết khiếu nại; đảm bảo yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân; yêu cầu cải cách nền hành ch nh nhà nước và quy trình giải quyết khiếu nại phải đảm bảo t nh độc lập khách quan. - Nguyễn Huy Hoàng (2011), Cơ sở khoa học của việc hoàn thiện các quy định nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo, đề tài khoa học cấp cơ sở năm 2011, Viện Khoa học Thanh tra [42]. Công trình đã làm rõ được một số vấn đề chung về khái niệm, vị tr , vai trò, đặc điểm, tính chất của hệ thống quy định nghiệp vụ khiếu nại, tố cáo trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo. Đánh giá thực trạng việc ban hành và tổ chức thực hiện các quy định về nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo, chỉ ra được những mặt đạt được, những tồn tại, hạn chế trong hệ 12
thống các quy định nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo, cũng như những nguyên nhân của thực trạng đó, đồng thời đề xuất mốt số giải pháp hoàn thiện hệ thống các quy định nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo. Kết quả nghiên cứu của công trình giúp nghiên cứu sinh tham khảo trong việc nghiên cứu cơ sở của trách nhiệm chứng minh trong GQKNHC. b) Nhóm các công trình khác có liên quan - Nguyễn Quốc Tuấn (2016), Trách nhiệm hành chính đối với vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế trên địa bàn thành phố Hà Nội, Luận án Tiến sĩ năm 2016, Học viện Khoa học Xã hội [131]. Luận án đã phân t ch, làm rõ hơn một số vấn đề có tính chất lý luận về trách nhiệm hành ch nh như hái niệm, bản chất, vai trò, đặc điểm của trách nhiệm hành chính; vai trò của các mối quan hệ của trách nhiệm hành ch nh trong lĩnh vực y tế; các bộ phận cấu thành, nguyên tắc của trách nhiệm hành ch nh trong lĩnh vực y tế; các yếu tố bảo đảm hiệu quả của trách nhiệm hành ch nh trong lĩnh vực y tế. Luận án đã hái quát được thực trạng thực hiện trách nhiệm hành ch nh trong lĩnh vực y tế trên địa bàn thành phố Hà Nội cả về cơ sở pháp lý và thực tiễn áp dụng pháp luật; đánh giá những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đó, từ đó đưa ra những giải pháp tăng cường hiệu quả thực hiện trách nhiệm hành ch nh trong lĩnh vực y tế. - Nguyễn Hữu Phúc (2010), Chế định trách nhiệm kỷ luật hành chính trong pháp luật Việt Nam, Luận án Tiến sĩ năm 2010, Học viện Khoa học Xã hội [76]. Công trình đã phân t ch, hệ thống hóa và hái quát được cơ sở lý luận về trách nhiệm kỷ luật hành chính, gồm: khái niệm, đặc điểm, vai trò, nguyên tắc, cấu trúc của chế định trách nhiệm pháp lý hành chính. Phân tích làm rõ quá trình hình thành, phát triển và thực trạng của pháp luật về trách nhiệm kỷ luật hành chính từ năm 1945 đến năm 2010; nhu cầu khách quan hoàn thiện chế định trách nhiệm kỷ luật hành chính trong quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và hội nhập quốc tế, đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện chế định trách nhiệm kỷ luật hành chính trong pháp luật Việt Nam. 13
- Nguyễn Đỗ Kiên (2014), Thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của nhà nước do công chức cơ quan hành chính nhà nước gây ra ở Việt Nam, Luận án Tiến sĩ năm 2014, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh [53]. Luận án đã phân t ch làm rõ các hái niệm, đặc điểm, nội dung, vai trò về cơ quan hành ch nh nhà nước, công chức cơ quan hành ch nh nhà nước; hoạt động công vụ, nguyên tắc thi hành công vụ, hành vi trái pháp luật trong thi hành công vụ; pháp luật về trách nhiệm bồi thường của nhà nước do công chức hành chính gây ra; đồng thời phân tích những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đó, để từ đó đề xuất những giải pháp bảo đảm thực hiện trách nhiệm bồi thường nhà nước do công chức hành chính gây ra trong quá trình thi hành công vụ. - Nguyễn Văn Du (2006), Quá trình chứng minh trong vụ án hình sự ở nước ta, Luận án tiến sĩ năm 2006, Viện nhà nước và pháp luật [23]. Luận án đã làm sáng tỏ cơ sở khoa học, căn cứ pháp lý của quá trình chứng minh trong vụ án hình sự, khái niệm chứng cứ, đối tượng chứng minh, nghĩa vụ chứng minh; chủ thể của quá trình chứng minh, quá trình thu thập, ghi nhận, kiểm tra đánh giá chứng cứ trong vụ án hình sự; phân tích bản chất của từng giai đoạn trong quá trình chứng minh. Phân t ch được những thành tựu, thiếu sót, vướng mắc cùng các nguyên nhân khách quan, chủ quan của việc thu thập, đánh giá và sử dụng chứng cứ. Từ đó đề xuất những giải pháp tổng thể khả thi để hoàn thiện quá trình chứng minh trong vụ án hình sự. - Đỗ Văn Đương (2000), Thu thập, đánh giá và sử dụng chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự ở Việt Nam hiện nay, Luận án tiến sĩ năm 2000, trường Đại học Cảnh sát nhân dân [31]. Công trình đã xây dựng được hệ thống khái niệm về chứng cứ, đối tượng, phạm vi, giới hạn và nghĩa vụ chứng minh trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự; khái niệm về nguyên tắc, phương pháp thu thập đánh giá và sử dụng chứng cứ. Tác giả luận án đã đánh giá được các yếu tố, mối quan hệ biện chứng trong việc tác động đến thu thập và đánh giá chứng cứ, đồng thời phân tích rõ những mặt đạt được, những thiếu sót, vướng mắc và các 14
nguyên nhân khách quan, chủ quan của những tồn tại, để từ đó iến giải những giải pháp góp phần nâng cao chất lượng công tác giải quyết vụ án hình sự. - Nguyễn Hạnh (2005), Hoàn thiện thủ tục pháp lý về giải quyết khiếu nại của công dân, Luận án tiến sĩ năm 2005, Viện nhà nước và pháp luật [36]. Luận án đã đưa ra được khái niệm thủ tục pháp lý về giải quyết khiếu nại của công dân trên các lĩnh vực quản lý hành ch nh nhà nước, chỉ ra được những đặc điểm riêng biệt của thủ tục này so với các thủ tục khác. Luận án đã phân t ch quá trình hình thành và hoàn thiện thủ tục này, và chỉ ra những thành tựu và hạn chế của thủ tục này, đồng thời xác định nhu cầu hoàn thiện và đề xuất việc sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật về thủ tục pháp lý về giải quyết khiếu nại của công dân. - Nguyễn Mạnh Hùng (2013), Phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam, Luận án Tiến sĩ năm 2013, Đại học Luật Hà Nội [39]. Luận án đã xây dựng được các khái niệm về khiếu kiện hành chính, khái niệm về thẩm quyền GQKNHC và thẩm quyền xét xử vụ án hành chính. Luận án đưa ra nhận định về xu hướng đa dạng hóa các loại thẩm quyền giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam và trên thế giới hiện nay. Thông qua việc đánh giá thực trạng phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại và thẩm quyền xét xử vụ án hành chính ở cả phương diện pháp lý và phương diện tổ chức thực hiện, tác giả luận án đã đưa ra những quan điểm và giải pháp khả thi nhằm bảo đảm việc phân định thẩm quyền GQKNHC và thẩm quyền xét xử hành chính ở nước ta trong thời gian tới. - Phạm Vũ uyết Thắng (2006), Tiếp công dân, xử lý đơn thư và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tình hình mới, NXB Hà Nội [127]. Cuốn sách gồm những bài viết nghiên cứu của các chuyên gia, nhà quản lý đã cập nhật phản ánh và nêu ra những vấn đề khác nhau, từ những điểm mới của pháp luật, những vấn đề nghiệp vụ, quy trình công tác cho đến những kinh nghiệm thực tiễn sát thực trong công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo ở các ngành, các địa phương. Cuốn sách được kết cấu thành 02 phần, phần thứ nhất có nội dung liên quan đến một số vấn đề đặt ra đối với công tác tiếp dân, xử lý đơn thư và giải 15