Luận án Tiến sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về công bố thông tin của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:169

Thêm vào BST

Báo xấu

47
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án là làm rõ những vấn đề lý luận về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, qua đó hình thành cơ sở lý luận và phát triển các luận cứ khoa học để đánh giá thực trạng pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, từ đó tìm ra các giải pháp, phương hướng hoàn thiện pháp luật về hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về công bố thông tin của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam

VIỆN HÀM LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ THỊ THU HÀ PHÁP LUẬT VỀ CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA CÔNG TY ĐẠI CHÚNG TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ THỊ THU HÀ PHÁP LUẬT VỀ CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA CÔNG TY ĐẠI CHÚNG TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số chuyên ngành: 9380107 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. LÊ THỊ THU THỦY HÀ NỘI, 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi là Đỗ Thị Thu Hà, nghiên cứu sinh khóa (2015-2019) tại Học Viện Khoa học xã hội Việt Nam, xin cam đoan luận án: “Pháp luật về công bố thông tin của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của cá nhân tôi. Kết quả nghiên cứu trong luận án là do tác giả thực hiện. Các tài liệu, số liệu, kết quả nghiên cứu của các tổ chức, cá nhân khác được tham khảo, sử dụng, trích dẫn trong luận án đều đã ghi rõ nguồn gốc một cách trung thực. Tôi xin chịu trách nhiệm về những nội dung đã cam đoan ở trên. Tác giả luận án Đỗ Thị Thu Hà
MỤC LỤC MỞ ĐẦU................................................................................................................1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT................................................................................................................9 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án..............................9 1.2. Cơ sở lý thuyết và giả thuyết nghiên cứu .................................................28 CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CBTT CỦA CÔNG TY ĐẠI CHÚNG TRÊN TTCK VÀ PHÁP LUẬT CBTT CỦA CÔNG TY ĐẠI CHÚNG TRÊN TTCK ........................................................................................36 2.1. Những vấn đề lý luận về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK.........36 2.2. Những vấn đề lý luận về pháp luật CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ...............................................................................................................60 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ CBTT CỦA CÔNG TY ĐẠI CHÚNG TRÊN TTCK Ở VIỆT NAM................................................................73 3.1. Đối tượng, thời hạn hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK 73 3.2. Quyền và nghĩa vụ của công ty đại chúng trong hoạt động CBTT trên TTCK ...............................................................................................................87 3.3. Phương thức CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ..........................96 3.4. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK..................................................................101 3.5. Xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ...........................................................................................110 CHƯƠNG 4. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ CBTT CỦA CÔNG TY ĐẠI CHÚNG TRÊN TTCK Ở VIỆT NAM .......124 4.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK .............................................................................................................124 4.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam .........................................................................................129 4.3. Nhóm giải pháp hỗ trợ khác....................................................................141 KẾT LUẬN ........................................................................................................147 NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN............................................................................................151 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 152
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 BCTC Báo cáo tài chính 2 CBTT Công bố thông tin 3 CTCK Công ty chứng khoán 4 ĐHĐCĐ Đại Hội đồng cổ đông 5 FIEA Financial Instruments and Exchange Act (Đạo luật các công cụ tài chính và sàn giao dịch Nhật Bản) 6 HĐQT Hội đồng quản trị 7 IDS Information Disclosure System (Hệ thống phát hiện xâm nhập) 8 IOSCO International Organization of Securities Commissions (Tổ chức quốc tế các Ủy ban chứng khoán) 9 SGDCK Sở Giao dịch chứng khoán 10 TTCK Thị trường chứng khoán 11 TTLKCK Trung tâm Lưu ký chứng khoán 12 UBCKNN Ủy ban Chứng khoán Nhà nước
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong 10 năm qua, quy mô huy động vốn qua TTCK đã đáp ứng khoảng 23% tổng vốn đầu tư toàn xã hội và tỷ lệ đã tương đương gần 60% so với cung tín dụng qua thị trường tiền tệ - tín dụng. Quy mô vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt hơn 3,9 triệu tỷ đồng, tăng 12,7% so với năm 2017, tương đương 79% GDP năm 2017 và 71,6% GDP năm 2018, vượt chỉ tiêu 70% GDP đề ra tại Chiến lược phát triển TTCK Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020. Giá trị giao dịch cổ phiếu bình quân đạt 6.500 tỷ đồng/phiên, tăng 29% so với năm 2017. Trên thị trường trái phiếu chính phủ, giá trị niêm yết đạt 1.122 ngàn tỷ đồng, tăng so với năm 2017, đạt 22,4% GDP năm 2017 và tương đương 20,3% GDP năm 2018. Giao dịch trái phiếu về cơ bản vẫn giữ được mức sôi động với giá trị giao dịch đạt 8.834 tỷ đồng/phiên. TTCK phái sinh mặc dù mới ra đời hơn một năm với một sản phẩm đầu tiên là hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 nhưng đã khẳng định được vai trò với khối lượng bình quân đạt 78.800 hợp đồng/phiên, tăng gần 7 lần so với năm 2017 và vị thế mở cuối năm đạt gần 21.653 hợp đồng, tăng 2,7 lần so với cuối năm 2017. Đặc biệt, vốn đầu tư gián tiếp của nước ngoài vẫn vào ròng đạt 2,8 tỷ USD, cơ bản bằng mức kỷ lục 2,9 tỷ USD của năm 2017. Giá trị danh mục của nhà đầu tư nước ngoài ước đạt trên 32,8 tỷ USD [113]. Điều này cho thấy, TTCK ngày càng có vai trò quan trọng và góp phần định hình cấu trúc hệ thống tài chính hiện đại theo thông lệ các thị trường phát triển, qua đó bảo đảm sự ổn định, bền vững của hệ thống tài chính. Cùng với đó, tính minh bạch của các công ty đại chúng đã được cải thiện đáng kể, trong đó doanh nghiệp đã quan tâm nhiều đến quản trị công ty, phát triển bền vững. TTCK cũng đã thể hiện được vai trò rất tốt trong việc thúc đẩy quá trình cổ phần hóa hiệu quả hơn. Bên cạnh các thành tựu đạt được, TTCK hiện nay vẫn còn nhiều vấn đề nan giải liên quan đến thông tin và CBTT của công ty đại chúng dẫn tới chủ thể 1
chịu ảnh hưởng nhiều nhất đó chính là các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư không chuyên nghiệp – chủ thể quan trọng nhất tham gia giao dịch của thị trường, sự bất ổn của thị trường bị chi phối rất lớn và nghiêm trọng do thông tin không minh bạch, kịp thời. Chính vì vậy, pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK được xác định là một bộ phận cấu thành quan trọng trong pháp luật chứng khoán. Mục tiêu cao nhất của hoạt động CBTT là tạo sự minh bạch của TTCK, tạo điều kiện cho các nhà đầu tư đưa ra các quyết định kịp thời, đúng đắn thực hiện các giao dịch trên thị trường. Đây cũng là khuyến nghị được thể hiện trong các văn kiện của Tổ chức quốc tế các Ủy ban chứng khoán – International Organization of Securities Commissions (IOSCO) cũng như trong luật chứng khoán của nhiều nước. Tại Việt Nam, sự cần thiết phải điều chỉnh hoạt động CBTT trên TTCK đã được các nhà làm luật chú trọng với các quy định tại Luật Chứng khoán năm 2006, Luật Chứng khoán đã được sửa đổi, bổ sung năm 2010, năm 2018. Đặc biệt, Bộ Tài chính có riêng Thông tư 155/2015/TT – BTC ngày 06 tháng 10 năm 2015 về hướng dẫn CBTT trên TTCK (Thông tư 155/2015) là một minh chứng. Tuy nhiên, các quy định tại Luật Chứng khoán, Luật Chứng khoán sửa đổi, cũng như Thông tư 155/2015 chưa chỉ rõ các loại thông tin phải công bố, các chuẩn mực CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, các nguyên tắc CBTT đối với chứng khoán vốn, chứng khoán nợ, chứng khoán phái sinh... Do đó, ngay sau khi ra đời và sau một thời gian áp dụng các quy định tại Luật Chứng khoán, Thông tư 155/2015/TT-BTC đã thể hiện những bất cập nhất định đối với hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, dẫn tới tình trạng nhiều công ty đại chúng sẵn sàng và thường xuyên chấp nhận vi phạm hoạt động CBTT. Điều đó, tác động rất lớn tới tính minh bạch của thị trường, ảnh hưởng tới sự phát triển bền vững của thị trường và niềm tin của nhà đầu tư, nhất là khi Việt Nam đã và đang trong quá trình hoàn thiện pháp luật về 2
CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, gắn liền với yêu cầu hội nhập quốc tế và xu hướng quốc tế hóa TTCK hiện nay. Thực trạng trên cho thấy cần tiếp tục và đẩy mạnh hoàn thiện pháp luật và cơ chế thực thi pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK để hướng tới một TTCK minh bạch thông tin để có thể thu hút vốn và duy trì lòng tin của các nhà đầu tư trên thị trường. Đặc biệt thông tin không đầy đủ, không kịp thời, thiếu minh bạch có thể cản trở khả năng hoạt động của thị trường, làm tăng chi phí vốn, phân bổ nguồn lực không hiệu quả, kéo theo một loạt các vấn đề như giao dịch nội gián, thao túng giá chứng khoán, gây thiệt hại nghiêm trọng cho các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư không chuyên nghiệp. Để có được một thị trường minh bạch hóa thông tin cần có cách tiếp cận mới về hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK. Tuy nhiên, hiện nay liên quan đến hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK là một nghiên cứu mới, khá đa chiều, vừa mang tính pháp lý vừa mang tính kinh tế, các nghiên cứu về vấn đề này mới chủ yếu tồn tại ở dạng bài báo, bài viết các công trình nghiên cứu trên khía cạnh kinh tế nhiều hơn là khía cạnh pháp lý. Nhận thức được các vấn đề nêu trên, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài: “Pháp luật về công bố thông tin của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu luận án của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án có mục đích nghiên cứu là làm rõ những vấn đề lý luận về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, qua đó hình thành cơ sở lý luận và phát triển các luận cứ khoa học để đánh giá thực trạng pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, từ đó tìm ra các giải pháp, phương hướng hoàn thiện pháp luật về hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam. 3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, luận án thu thập, hệ thống hóa một số công trình khoa học về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK tiêu biểu trong và ngoài nước; Thứ hai, luận giải những vấn đề lý luận về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK. Thứ ba, luận án đưa ra những đánh giá về thực trạng pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam. Thứ tư, luận án đề xuất định hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, thực trạng pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận án được xác định: là các quy định của pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và thực tiễn áp dụng pháp luật về vấn đề này ở Việt Nam hiện nay. Luận án không đi sâu về pháp luật liên quan đến việc giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK bởi lẽ pháp luật về giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực này không có các quy định pháp lý đặc thù. Trên thực tế, hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, kể cả TTCK chính thức và TTCK phi chính thức, TTCK tập trung và TTCK phi tập trung. Tuy nhiên, trong phạm vi luận án, tác giả chỉ đi sâu nghiên cứu các quy định về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK tập trung. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu 4
Luận án nghiên cứu hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK theo cách tiếp cận liên ngành luật học kết hợp các tri thức lý luận kinh tế học. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu truyền thống bao gồm: phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp hệ thống, phương pháp luật học so sánh, phương pháp thống kê. Phân tích hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK là một nghiên cứu có phạm vi nghiên cứu hẹp, tương đối phức tạp, vừa mang tính kinh tế, vừa mang tính pháp lý, hơn vậy việc thu thập thông tin rất đa chiều và chủ yếu tồn tại dưới dạng các bài báo, bài viết khoa học, bình luận, nguồn tài liệu tham khảo hạn hẹp, riêng lẻ. Nghiên cứu sinh đã sử dụng các phương pháp cụ thể như sau: - Phương pháp tổng hợp, thống kê: được sử dụng chủ yếu để làm rõ khái niệm, đặc điểm nguyên tắc, phân loại, nội dung, hình thức, phương tiện CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam. - Phương pháp nghiên cứu luật so sánh: được nghiên cứu sinh chủ yếu sử dụng trong việc làm rõ nội dung pháp luật ở Việt Nam về hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK có so sánh, dẫn chiếu với pháp luật của một số nước trên thế giới để tìm ra các điểm tương đồng và khác biệt. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, tiếp cận liên ngành luật học, kinh tế học được sử dụng nhằm phân tích các yếu tố chi phối đến hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và đưa ra giải pháp hoàn thiện pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Là công trình nghiên cứu công phu, nghiêm túc của nghiên cứu sinh, luận án có những đóng góp mới, cụ thể như sau: 5
Thứ nhất, các kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung và phát triển những vấn đề lý luận về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam, làm rõ cơ sở khoa học giúp cân bằng lợi ích của công ty đại chúng với lợi ích của nhà đầu tư, đảm bảo tính minh bạch của thị trường cũng như bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư, hướng tới thông tin của công ty đại chúng trên TTCK là minh bạch, rõ ràng và kịp thời, đạt tới các chuẩn mực chung và thông lệ của TTCK phát triển trong khu vực và trên thế giới. Luận án là công trình nghiên cứu có tính hệ thống liên quan đến pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam. Đây là hoạt động đặc thù của TTCK, có tác động đến tất cả các chủ thể tham gia TTCK, ảnh hưởng trực tiếp tới kênh huy động vốn được coi là lớn nhất của nền kinh tế thị trường. Thứ hai, tác giả đánh giá thực trạng pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam. Theo đó, cơ bản có thể nhận thấy nội dung quy định của pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam đã giải quyết cơ bản các vấn đề đặt ra liên quan đến đối tượng, thời hạn, nghĩa vụ, phương thức, cơ chế bảo vệ quyền và lợi ích của nhà đầu tư cũng như cơ chế xử lý vi phạm trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK. Các quy định này đã có sự tương thích nhất định đối với các quy định của pháp luật liên quan cũng như những khuyến nghị chung của IOSCO và phù hợp với quy định chung của các nước trong khu vực và trên thế giới. Do đó, tạo điều kiện thuận lợi cho công ty đại chúng trong vấn đề tiếp cận việc huy động vốn trên TTCK đối với nhà đầu tư nước ngoài và tiến tới huy động vốn trên TTCK nước ngoài. Tuy nhiên, bên cạnh đó pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK còn có những hạn chế cần phải khắc phục và hoàn thiện trong thời gian tới. Cụ thể: Một là, pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam mới chỉ dừng lại ở việc nỗ lực điều chỉnh và trật tự hóa hoạt động CBTT của công ty đại 6
chúng trên TTCK nhưng chưa đảm bảo khung pháp lý ổn định, chưa có tính định hướng thị trường và chưa bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư. Hai là, pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam mới chỉ tiếp cận hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK trên góc độ nghĩa vụ hơn là quyền CBTT của công ty đại chúng trên TTCK. Ba là, pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam thiếu nhiều chế tài với những biện pháp đủ mạnh, đặc biệt đối với cá nhân có nghĩa vụ và được thực hiện quyền CBTT của công ty đại chúng trên TTCK.... Bốn là, pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam cần có các quy định hướng tới những chuẩn mực và thông lệ chung về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK phát triển nhằm bảo vệ tối đa quyền và lợi ích của nhà đầu tư, của bản thân công ty đại chúng, xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK tạo ra một TTCK phát triển lớn mạnh, bền vững, tạo niềm tin của nhà đầu tư đối với thị trường và là kênh huy động vốn lớn nhất của nền kinh tế. Thứ ba, Luận án xác định định hướng và các giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK cũng như nâng cao hiệu quả áp dụng các quy phạm pháp luật trong thực tiễn. Theo đó luận án đã tập trung xác định, định hướng hoàn thiện pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK như: Hoàn thiện pháp luật liên quan đến đối tượng, thời hạn CBTT của công ty đại chúng trên TTCK; Quyền và nghĩa vụ của công ty đại chúng trong hoạt động CBTT trên TTCK; Phương thức CBTT của công ty đại chúng trên TTCK; Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK; Xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK; 7
Nhóm giải pháp hỗ trợ khác (xây dựng bộ chỉ số minh bạch thông tin đối với công ty đại chúng và hoàn thiện phương tiện CBTT). 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Về lý luận: Luận án đã nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và đánh giá thực tiễn thực thi quy định của pháp luật về vấn đề này. Luận án khẳng định vai trò của hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK đối với sự phát triển của TTCK, luận án cũng chỉ ra các nhân tố tác động đến hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, qua đó đưa ra những nhận xét, đánh giá về thực trạng pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK, chỉ ra nguyên nhân của một số hạn chế còn gặp phải trong thực tiễn. Về thực tiễn: Luận án đưa ra những yêu cầu cần thiết, những định hướng cơ bản để xây dựng và hoàn thiện pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam, tiếp đến luận án đưa ra các nhóm giải pháp quan trọng hàng đầu để hoàn thiện pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK. Ngoài ra, luận án còn là nguồn tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy khoa học pháp lý liên quan đến TTCK ở Việt Nam. 7. Cơ cấu của luận án Ngoài lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết cấu 4 chương như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý thuyết và giả thuyết nghiên cứu Chương 2: Những vấn đề lý luận về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK và pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK Chương 3: Thực trạng pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam Chương 4: Định hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về CBTT của công ty đại chúng trên TTCK ở Việt Nam 8
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án 1.1.1. Tình hình nghiên cứu những vấn đề lý luận về CBTT và pháp luật CBTT của công ty đại chúng trên TTCK  Tình hình nghiên cứu lý luận về khái niệm, đặc điểm của công ty đại chúng và hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK Trên thế giới, khái niệm công ty đại chúng (public limited company- plc) được tiếp cận dưới hai khía cạnh chủ yếu là: vốn điều lệ và số lượng cổ đông. Tại Mỹ hay Úc, công ty đại chúng và công ty nội bộ được phân biệt chủ yếu trên số lượng cổ đông:“Công ty đại chúng là những công ty thực hiện huy động vốn rộng rãi từ công chúng thông qua phát hành chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu) niêm yết tại các trung tâm giao dịch chứng khoán hoặc chứng khoán không niêm yết nhưng được giao dịch thông qua các thể chế môi giới chứng khoán”[153, tr 25]. Và “nét đặc trưng của các công ty đại chúng là có sự tham gia của nguồn vốn từ bên ngoài với nhiều nhà đầu tư” là nhận định của tác giả Hà Thị Thu Hằng trong luận văn Thạc sĩ Luật học “Pháp luật về quản trị Công ty đại chúng, thực tiễn áp dụng tại Công ty cổ phần VINAFCO” [44, tr 14]. Trong khi đó, tác giả Lương Đình Thi trong Luận văn Thạc sĩ luật học “Pháp luật về quản trị công ty đại chúng ở Việt Nam” có nêu ra một số đặc điểm của công ty đại chúng bao gồm: Là công ty cổ phần hoạt động theo Luật Doanh nghiệp, là tổ chức kinh tế quản lý tập trung cao, có số lượng cổ đông lớn, có mối liên hệ chặt chẽ với TTCK [87, tr11]. CBTT là khái niệm trên thực tế được tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau. Trên TTCK, thông tin được coi là yếu tố quan trọng nhất đảm bảo thị trường công khai, minh bạch và hiệu quả. Những chủ thể sở hữu thông tin chính xác và phân tích được 9
các thông tin này sẽ đưa ra được quyết định đầu tư kịp thời, hiệu quả, ngược lại thông tin không chính xác, thiếu minh bạch cũng có thể mang lại rất nhiều rủi ro, thiệt hại, tác động tiêu cực không chỉ đối với doanh nghiệp, mất lòng tin đối với nhà đầu tư, khó khăn trong công tác quản lý của các nhà quản lý, ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển của nền kinh tế. Theo khuyến nghị thứ 16 của IOSCO ghi nhận việc CBTT của công ty đại chúng:“Cần công bố đầy đủ, chính xác và kịp thời các kết quả tài chính, rủi ro và các thông tin quan trọng khác đối với quyết định của nhà đầu tư”[146, tr.38]. Do đó, mục đích cao nhất của hoạt động CBTT nói chung và CBTT của công ty đại chúng trên TTCK phải hướng tới sự đầy đủ, tính chính xác và kịp thời về kết quả hoạt động kinh doanh, các sự kiện pháp lý tốt hoặc không tốt cũng như các thông tin khác của công ty đại chúng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích của cổ đông, nhà đầu tư. Những cổ đông, dù là cổ đông nhỏ lẻ, không chuyên cũng cần được tiếp cận thông tin nhanh nhất để có quyết định phù hợp và chính xác. Trong công trình nghiên cứu “Hoàn thiện hệ thống CBTT của công ty đại chúng” của Tiến sĩ Tạ Thanh Bình đã khẳng định công khai thông tin là một nguyên tắc cơ bản trong hoạt động của TTCK. Theo đó: “CBTT là việc thông báo đến công chúng đầu tư mọi thông tin liên quan đến tính hình hoạt động của các tổ chức phát hành chứng khoán, tổ chức niêm yết, công ty đại chúng...các thông tin về thị trường” [5, tr.8]. Tác giả cho rằng thông tin trên TTCK được ví như “mạch máu trong cơ thể người” hỗ trợ thị trường vận hành liên tục, thông suốt giúp cung cấp đầy đủ thông tin cho nhà đầu tư, cơ quan quản lý điều hành, nhà nghiên cứu. Trong TTCK thông tin dù được tiếp cận ở các góc độ nào, nhằm phục vụ các mục đích như thế nào, nhưng đều hướng tới một mục tiêu cao nhất là công khai hóa các thông tin của thị trường, đặc biệt là thông tin của công ty đại chúng nhằm đảm bảo thị trường được minh bạch, công khai, hiệu quả. Vì thế, chúng ta có thể tiếp cận CBTT với các cách tiếp cận dưới các khía cạnh khác nhau nhằm làm rõ hơn nữa sự 10
ảnh hưởng của hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK như: (i) góc độ kinh tế, (ii) góc độ xã hội, (iii) góc độ pháp lý. Dưới góc độ kinh tế, thông tin của TTCK phản ánh tình hình kinh doanh, tài sản sở hữu, tài chính của công ty đại chúng ở các giai đoạn, thời kỳ nhất định thông qua các bảng kê chi tiết tài khoản, cân đối tài khoản, BCTC, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh của công ty đại chúng, các kế hoạch, chiến lược phát triển kinh doanh của mỗi công ty đại chúng. Qua các tài liệu và thông tin này chúng ta nhận định, đánh giá được “sức khỏe tài chính” của mỗi doanh nghiệp nói chung và công ty đại chúng nói riêng, từ đó phân tích được khả năng phát triển của doanh nghiệp đó tại thời điểm hiện tại và trong tương lai. Thông tin trên TTCK của công ty đại chúng phải được công bố bởi chủ thể có thẩm quyền của công ty thực hiện, tác giả đã nhìn nhận nghiêng về vấn đề thực hiện nghĩa vụ của doanh nghiệp hơn là thực hiện quyền của doanh nghiệp. Pháp luật các nước đều có quy định rất rõ về các nguyên tắc CBTT trên TTCK nhằm đảm bảo việc CBTT không thuần túy là nghĩa vụ của công ty đại chúng mà còn là quyền lợi thiết thực, trực tiếp của công ty đại chúng. Theo các học giả Mỹ, ngoài việc phải chấp hành các nguyên tắc CBTT chung các công ty đại chúng phải có sự kiểm soát của nhà đầu tư. Đối với các công ty chứng khoán cung cấp dịch vụ tư vấn đầu tư cũng rất cẩn trọng, họ không những phải tuân theo quy định về Đạo luật tư vấn đầu tư, mà còn bị “tẩy chay” ngay nếu có bất kỳ một sự vi phạm nào, ngay lập tức sẽ có ngay chủ thể khác thay thế họ trên thị trường. Chính vì vậy, TTCK Mỹ được đánh giá là một TTCK đáng tin cậy vào bậc nhất của thế giới. Nó cũng chính là kênh lớn nhất và chủ yếu huy động vốn của các chủ thể kinh doanh. Ngoài ra, Mỹ còn có các công ty bảo vệ nhà đầu tư, do vậy các hoạt động CBTT không trung thực, sai sự thật, trái quy định ảnh hướng tới nhà đầu tư, tới thị trường cũng không thể tồn tại là vì thế. Mặt khác, cũng tại Mỹ hoạt động của các công ty dịch vụ CBTT cũng rất hiệu quả vì thế nhà đầu tư rất dễ dàng trong việc tiếp cận các thông 11
tin công bố của công ty đại chúng trên TTCK. Đây cũng là đánh giá của Tiến sĩ Tạ Thanh Bình trong đề tài nghiên cứu cấp Ủy ban Chứng khoán “Hoàn thiện hệ thống CBTT của công ty đại chúng” [5, tr.26]. Dưới góc độ xã hội, chúng ta đều nhận thấy tầm quan trọng của thông tin trên TTCK bởi nó là bộ phận không thể thiếu của TTCK vì thiếu nó thì TTCK không còn tồn tại. Theo tác giả Phạm Thị Hằng Nga “CBTT của công ty đại chúng trên TTCK theo pháp luật Việt Nam” [58, tr.17] thì: Thông qua kênh tin, nhà đầu tư có cái nhìn tổng thể, dễ dàng tiếp cận về TTCK cũng như đối với các công ty đại chúng. Các thông tin tổng thể về tổ chức phát hành, diễn biến giao dịch thị trường, chỉ số chứng khoán, quy mô vốn hóa thị trường,...một bức tranh toàn cảnh của thị trường. Mặt khác, từ thông tin trên TTCK giúp nhà quản lý đánh giá được mức độ phát triển của TTCK, xác định được chính xác vai trò của TTCK đối với sự phát triển chung của nền kinh tế xã hội của đất nước trong từng giai đoạn, hoàn cảnh cụ thể. Thông tin trên TTCK có tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống xã hội, nó không thuần túy ảnh hưởng trực tiếp đến từng cá thể nhà đầu tư hay một công ty đại chúng hoặc đến một số cơ quan quản lý chuyên ngành mà nó có tác động đến quan hệ xã hội nói chung. Dưới góc độ pháp lý, CBTT của công ty đại chúng là việc công ty tuân thủ các quy định pháp luật được áp dụng đối với các chủ thể tham gia thị trường, phản ảnh hàng loạt các quan hệ như quan hệ trong nội bộ công ty, việc tuân thủ chế độ báo cáo công khai thông tin công ty ra công chúng theo trình tự, thủ tục pháp luật quy định. Điều này được tác giả Đinh Văn Sơn nhận định “CBTT TTCK được hiểu là cách thức để truyền tải thông tin đến công chúng, đến các thành viên tham gia thị trường và những người có nhu cầu tiếp nhận thông tin” [67, tr.21]. Như vậy, dưới góc độ pháp lý với các thông tin của công ty đại chúng công khai liên quan đến doanh nghiệp là cơ sở để các cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét hoạt động hợp pháp của công ty đại chúng trên TTCK. Đảm bảo các công ty đại chúng khi thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của 12
mình có thể được thực hiện các quyền tương ứng theo quy định của pháp luật hiện hành.  Tình hình nghiên cứu lý luận về vai trò của CBTT của công ty đại chúng trên TTCK Tuân thủ pháp luật về CBTT trên TTCK là yêu cầu bắt buộc đối với các chủ thể tham gia TTCK nói chung, với đặc trưng là một thị trường giao dịch có tổ chức, yêu cầu sự tuân thủ pháp luật của các chủ thể tham gia thị trường, đặc biệt là các công ty đại chúng. Vì thế, hoạt động CBTT của các chủ thể tham gia TTCK nói chung và của công ty đại chúng nói riêng, cần thiết phải có sự điều chỉnh đầy đủ của pháp luật là khách quan. Trong bài báo của tác giả Phạm Thị Giang Thu: “Pháp luật CBTT của công ty niêm yết trên TTCK Việt Nam thực tiễn pháp lý và phương hướng hoàn thiện” [88, tr. 44] có đề cập: “Bằng các quy định của pháp luật Nhà nước thể hiện sự can thiệp cần thiết để bảo vệ các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư nhỏ lẻ, cá thể, khả năng phân tích thông tin và tìm hiểu thị trường còn hạn chế. Sự điều chỉnh của pháp luật đối với hoạt động CBTT của chủ thể niêm yết được quy định ngay ở những khâu đầu tiên như việc đặt ra những điều kiện chào bán chứng khoán ra công chúng với chế độ CBTT rất chặt chẽ, nhằm bảo đảm chứng khoán giao dịch tại thị trường phải là hàng hoá có chất lượng, tạo niềm tin cho công chúng đầu tư” [88, tr. 46]. Quan điểm của tác giả đưa ra là hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của nhà đầu tư. Theo tác giả Đinh Văn Sơn “Để phát triển TTCK – niềm tin vào thị trường là yếu tố tạo lửa và duy trì lòng nhiệt tình của các chủ thể tham gia thị trường, đặc biệt là nhà đầu tư. Do đó, thông tin về chứng khoán và giao dịch chứng khoán trở thành một yếu tố hết sức nhạy cảm và quan trọng” [67, tr 13]. Quan điểm chung của các tác giả về sự cần thiết của hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK liên quan chặt chẽ tới quyền và nghĩa vụ của nhà đầu tư trên TTCK. 13
Không thể phủ nhận vai trò của CBTT của công ty đại chúng trên TTCK là rất lớn, nó có tác động đến tất cả các chủ thể tham gia thị trường. Nhìn nhận vấn đề liên quan đến vai trò của CBTT tác giả Đinh Văn Sơn có ghi nhận: “Với vai trò của mình, thông tin là nhân tố tác động mạnh mẽ đến sự phát triển của TTCK” [67, tr.14]. CBTT và thông tin của các chủ thể trên TTCK nói chung và CBTT của công ty đại chúng nói riêng có vai trò và tác động cả về mặt tích cực và tiêu cực đối với TTCK. “Ở phần lớn các nước nghĩa vụ công khai thông tin được quy định trong luật chứng khoán và có xu hướng nhích lại luật chứng khoán của Mỹ. Tổ chức quốc tế các Ủy ban chứng khoán (IOSCO); Ủy ban quốc tế về tiêu chuẩn hóa hạch toán (LASS) cũng ban hành các biểu mẫu và danh mục thông tin đối với các công ty”. [56, tr. 290] Dưới góc độ nhìn nhận gián tiếp về vai trò CBTT của công ty trên TTCK tác giả Lê Hoàng Nga cho thấy hoạt động CBTT được các nước phát triển và các tổ chức quốc tế liên quan đến chứng khoán đánh giá rất cao. Vai trò của CBTT của công ty đại chúng trên TTCK được các nghiên cứu tiếp cận dưới góc độ đánh giá cao tầm quan trọng đối với các thông tin của công ty đại chúng giúp các chủ thể có liên quan trên thị trường dễ dàng đánh giá giá trị của công ty và đầu tư vào TTCK theo đánh giá cũng như trách nhiệm của họ. Do đó, hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK chính là công khai thông tin của công ty đại chúng nhằm bảo vệ nhà đầu tư, những người ít tham gia vào quản lý doanh nghiệp và có sự tiếp cận rất hạn chế tới các thông tin về công ty. Bởi vậy, vai trò của hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK là trách nhiệm của công ty đối với các cổ đông công ty cũng như các nhà đầu tư trên TTCK. Đồng thời đó cũng chính là cách công ty đại chúng tự bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình trên TTCK.  Tình hình nghiên cứu lý luận về nguyên tắc CBTT của công ty đại chúng trên TTCK Theo đó, các thông tin của công ty đại chúng phải được công bố theo các nguyên tắc: Thông tin phải đầy đủ và chính xác, thông tin phải được công bố kịp thời 14
và liên tục, thông tin công bố cần được lập và công bố phù hợp với chuẩn mực kế toán, đảm bảo công bằng đối với các đối tượng nhận thông tin công bố, đối tượng CBTT phải có trách nhiệm với thông tin công bố. Theo tác giả Bạch Đức Hiển có ghi nhận “Để đảm bảo cho TTCK hoạt động hiệu quả và công bằng thì các tin tức có tác động đến sự thay đổi giá cả của chứng khoán cần phải công khai cung cấp cho các nhà đầu tư nhằm tạo cho họ có cơ hội đầu tư như nhau, đồng thời là biện pháp quan trọng để ngăn chặn các hành vi gian lận trong kinh doanh chứng khoán, lũng loạn thị trường” [45, tr 19]. Cũng đồng quan điểm với tác giả Bạch Đức Hiển, tác giả Bùi Kim Yến đã tiếp cận về nguyên tắc CBTT của công ty đại chúng trên TTCK nói riêng và CBTT trên TTCK nói chung: “TTCK phải được xây dựng trên cơ sở hệ thống CBTT tốt...Nguyên tắc công khai chính là nhằm đảo bảo lợi ích cho tất cả những người tham gia thị trường, thể hiện tính công bằng có nghĩa là mọi người tham gia thị trường đều phải tuân thủ những quy định chung, được bình đẳng trong việc chia sẻ thông tin và việc gánh chịu các hình thức xử phạt nếu vi phạm vào những quy định đó. Nguyên tắc này bảo vệ nhà đầu tư, đồng thời cũng hàm nghĩa rằng, một khi nhà đã được cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời và chính xác thì người đầu tư phải chịu trách nhiệm về các quyết định đầu tư của mình” [108, tr.8]. Nhằm phát triển một TTCK bền vững thực sự là một kênh huy động vốn lớn nhất cho nền kinh tế, “thu gom” mọi nguồn vốn tiết kiệm lớn nhỏ của mỗi gia đình, mỗi người dân hay các nguồn vốn nhàn rỗi tạm thời...tạo thành nguồn vốn khổng lồ cho nền kinh tế mà các phương thức huy động vốn khác không có được đòi hỏi nguyên tắc CBTT của công ty đại chúng phải hướng tới được tính công khai, minh bạch và kịp thời.  Tình hình nghiên cứu lý luận về phân loại thông tin phải công bố của công ty đại chúng trên TTCK Hầu hết các nghiên cứu đã đề cập đến các loại thông tin của công ty đại chúng phải công bố trên TTCK bao gồm các thông tin về tài chính, thông về tình hình hoạt 15