Luận án Tiến sĩ Mỹ học: Giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng ở nước ta hiện nay

Chia sẻ: Banhbeodethuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:236

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của đề tài là góp phần làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng, nhất là truyền hình ở Việt Nam hiện nay; từ đó, dự báo về xu hướng biến đổi và đề xuất một số khuyến nghị khoa học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng trong thời gian tiếp theo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Mỹ học: Giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng ở nước ta hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH TẠ KHÁNH TRƯỜNG GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO THANH NIÊN THÔNG QUA TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG Ở NƯỚC TA HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: MỸ HỌC HÀ NỘI - 2019
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH TẠ KHÁNH TRƯỜNG GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO THANH NIÊN THÔNG QUA TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG Ở NƯỚC TA HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: MỸ HỌC Mã số: 62 22 03 07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. PHẠM DUY ĐỨC 2. TS. LÊ TRUNG KIÊN HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo đúng quy định Tác giả Tạ Khánh Trường
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 7 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài 7 1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước 13 1.3. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu 26 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO THANH NIÊN THÔNG QUA TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG 32 2.1. Giáo dục và giáo dục thẩm mỹ 32 2.2. Thanh niên và giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên 38 2.3. Truyền thông đại chúng với giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên 50 Chương 3: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO THANH NIÊN THÔNG QUA TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG Ở VIỆT NAM 63 3.1. Các yếu tố tác động đến giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng ở nước ta hiện nay 63 3.2. Thực trạng giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền hình ở Việt Nam hiện nay 76 3.3. Những nguyên nhân cơ bản của những thành tựu và hạn chế trong giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên Việt Nam qua truyền thông đại chúng nói chung và truyền hình nói riêng 106 3.4. Một số vấn đề đặt ra đối với giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng hiện nay 115 Chương 4: XU HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU GÓP PHẦN NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO THANH NIÊN VIỆT NAM QUA TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG 122
4.1. Một số xu hướng biến đổi cơ bản của giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên Việt Nam qua truyền thông đại chúng trong thời gian tới 122 4.2. Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả của giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên Việt Nam thông qua truyền thông đại chúng 129 KẾT LUẬN 147 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 150 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 151 PHỤ LỤC 167
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GDTM : Giáo dục thẩm mỹ GS : Giáo sư GS.TS : Giáo sư, tiến sỹ KTTT : Kinh tế thị trường NCS : Nghiên cứu sinh NXB : Nhà xuất bản Tr : Trang TTĐC : Truyền thông đại chúng
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1: Mức độ quan tâm của thanh niên đối với các loại hình truyền thông đại chúng 77 Bảng 3.2: Mức độ xem truyền hình của thanh niên hiện nay 80 Bảng 3.3: Mức độ quan tâm của thanh niên với chương trình nghệ thuật, giải trí 87 Bảng 3.4: Mức độ quan tâm của thanh niên với các chương trình có nội dung thời sự, chính luận 91 Bảng 3.5: Mức độ quan tâm của thanh niên đối với chương trình có nội dung thể thao giải trí 92 Bảng 3.6: Nguyên nhân tác động tích cực của truyền thông đại chúng đến giáo dục thẩm mỹ 109 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1: Tầm quan trọng của Toàn cầu hóa đối với giáo dục thẩm mỹ 67 Biểu đồ 3.2: Tác động của kinh tế thị trường đến giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên Việt Nam) 70 Biểu đồ 3.3: Hiệu quả của các hình thức giáo dục thẩm mỹ 83 Biểu đồ 3.4: Mức độ quan tâm của thanh niên đến các phương tiện truyền thông đại chúng 83 Biểu đồ 3.5: Tác động tiêu cực của truyền thông đại chúng đối với thanh niên 114 Biểu đồ 4.1: Xu hướng biến đổi giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên hiện nay 127 Biểu đồ 4.2: Giải pháp nâng cao giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên 133
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Giáo dục thẩm mỹ (GDTM) là một trong những vấn đề trọng tâm của mỹ học vì nó góp phần quan trọng trong việc phát triển và hoàn thiện nhân cách của con người. Trong các hình thức giáo dục thẩm mỹ, giáo dục thẩm mỹ thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng là một hình thức đã và đang có tác động mạnh mẽ và sâu rộng đến nhiều tầng lớp, nhiều lứa tuổi, đặc biệt là thế hệ trẻ - đối tượng tiếp cận truyền thông đại chúng nhiều nhất, phổ biến nhất trong xã hội hiện nay. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quan tâm đến việc phát triển toàn diện con người Việt Nam trên các mặt: thể, đức, trí, mỹ. Chủ tịch Hồ Chí Minh rất chú ý đến việc giáo dục, nhất là giáo dục thẩm mỹ cho thể hệ trẻ - tương lai của nước nhà. Kế thừa tư tưởng đó của Người, trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam rất quan tâm đến việc phát triển con người. Đảng ta xác định: …“Văn hóa, con người là trung tâm của phát triển, đồng thời là chủ thể, động lực của phát triển…”... [48, tr.76]. Đảng ta cũng luôn xác định: “…Nhiệm vụ trung tâm của văn hóa, văn nghệ nước ta là góp phần xây dựng con người Việt Nam có trí tuệ, đạo đức, tâm hồn, tình cảm, lối sống, có nhân cách tốt đẹp, có bản lĩnh vững vàng, ngang tầm với sự nghiệp đổi mới, dân giàu, nước mạnh, xã hội văn minh…” [43, tr.53]. Văn kiện Đại hội lần thứ XII (năm 2016) của Đảng: “…Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, tạo điều kiện để xây dựng con người Việt Nam đẹp về nhân cách, đạo đức, tâm hồn; cao về trí tuệ, năng lực, kỹ năng sáng tạo; khỏe về thể chất…” [53, tr.29]. Với định hướng phát triển con người có đầy đủ tri thức, đạo đức, thể lực, thẩm mỹ; Đảng ta đã khẳng định giáo dục thẩm mỹ là một hoạt động không thể thiếu trong việc giáo dục con người, giúp cho con người phát triển toàn diện. Tư tưởng này của Đảng ta không chỉ là sự kế thừa
2 những tinh hoa của mỹ học Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ mà còn là sự vận dụng sáng tạo vào thực tiễn phát triển đất nước trong thời kỳ đổi mới. 1.2. Trong suốt hơn 80 năm qua, Đảng ta cũng luôn chú trọng đến lực lượng thanh niên và công tác phát triển đội ngũ thanh niên. Với tầm quan trọng của tầng lớp thanh niên, việc nghiên cứu một cách nghiêm túc và khoa học vấn đề giáo dục cho thanh niên, nhất là giáo dục thẩm mỹ nhằm bồi đắp tri thức, lý tưởng, tình cảm thẩm mỹ cho thanh niên là một trong những vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn ở nước ta hiện nay. Đại bộ phận thanh niên nước ta có ước mơ, hoài bão cao đẹp và có ý chí phấn đấu để biến những ước mơ trở thành hiện thực; có niềm tin, bản lĩnh, nghị lực, sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn thử thách. Tuy nhiên, do đặc điểm tâm lý lứa tuổi, do tác động của cơ chế thị trường nên trong quá trình hình thành và hoàn thiện nhân cách, một bộ phận thanh niên có cách nhìn nhận vấn đề, giải quyết sự việc, lựa chọn giá trị văn hóa, đạo đức... vẫn còn phiến diện, chủ quan. Thanh niên cũng là lớp người nhạy cảm, dễ tiếp thu cái mới kể cả mặt tích cực và tiêu cực. Do đó, phải có định hướng và giáo dục cho thanh niên nói chung và giáo dục thẩm mỹ nói riêng. Thông qua giáo dục thẩm mỹ, thanh niên có thể hiểu được cái hay, cái đẹp của con người và cuộc sống, đồng thời có tình cảm và cách ứng xử tốt đẹp, có sự lựa chọn đúng đắn và lý tưởng cao đẹp. 1.3. Trong những năm gần đây, dưới tác động của cuộc cách mạng khoa học, công nghệ hiện đại và quá trình toàn cầu hóa; truyền thông đại chúng trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng đã có những bước phát triển vượt bậc cả về nội dung, hình thức thể hiện, phương diện kỹ thuật, công nghệ… Một trong những ngành truyền thông đại chúng có sự phát triển mạnh mẽ và có ảnh hưởng to lớn đến sự phát triển của xã hội, nhất là giới trẻ chính là truyền hình. Truyền hình đã thể hiện vai trò to lớn trong việc hiện đại hóa xã hội và thể hiện “quyền lực vô hình” trong việc thay đổi các mối quan hệ xã
3 hội cũng như những tư tưởng, tình cảm, quan điểm, lối sống của tầng lớp thanh niên. Ngoài những tác động tích cực không ai có thể phủ nhận được, truyền thông đại chúng nói chung và truyền hình nói riêng còn có những ảnh hưởng tiêu cực đến sống tinh thần của con người, đặc biệt là đời sống thẩm mỹ của thế hệ trẻ. Những hạn chế đó đã được Đảng ta chỉ rõ trong Văn kiện, Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng nhận định:… Hệ thống thông tin đại chúng phát triển thiếu quy hoạch khoa học, gây lãng phí nguồn lực và quản lý không theo kịp sự phát triển…. [53, tr.125,129]. Đây là những nhận định thỏa đáng về những mặt trái của văn hóa nói chung và truyền thông đại chúng nói riêng đối với đời sống đạo đức, thẩm mỹ của con người. Do vậy, giáo dục thẩm mỹ thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng, nhất là truyền hình trở thành một vấn đề không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn đáp ứng những nhu cầu cấp bách của thực tiễn nhằm phát huy những tác động tích cực và hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của truyền thông đại chúng đối với đời sống thẩm mỹ cho con người Việt Nam nói chung và thanh niên Việt Nam nói riêng trong bối cảnh hiện nay. Xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên, NCS chọn: “Giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng ở nước ta hiện nay” làm đề tài luận án tiến sỹ chuyên ngành Mỹ học. 2. Đối tượng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên qua truyền thông đại chúng, tập trung khảo sát giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên qua Truyền hình. 2.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian nghiên cứu: + Vì thanh niên là đối tượng đang sống, học tập và làm việc ở tất cả các vùng, miền trên cả nước nên đề tài không thể khảo sát tình hình giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên qua truyền thông ở tất cả mọi địa phương mà chỉ tập trung vào tầng lớp thanh niên là sinh viên sống, lao động và học tập ở thành phố Hà
4 Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Đây cũng là những địa bàn khá rộng lớn, có số lượng học sinh, sinh viên, thanh niên sinh sống, tập trung đông nên tính đại diện rất cao. + Đề tài nghiên cứu, đánh giá vai trò của một số phương tiện truyền thông cơ bản (Internet, Báo chí, Đài phát thanh, Truyền hình…) tác động đến giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên. Đặc biệt, đề tài tập trung khảo sát sự tác động trực tiếp của Truyền hình đến giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên Việt Nam. - Về thời gian nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu đối tượng trong phạm vi thời gian từ năm 2010 đến nay. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Luận án góp phần làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng, nhất là truyền hình ở Việt Nam hiện nay; từ đó, dự báo về xu hướng biến đổi và đề xuất một số khuyến nghị khoa học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng trong thời gian tiếp theo. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để hoàn thành mục tiêu nghiên cứu như trên, nhiệm vụ của luận án là: Thứ nhất, trình bày một cách có hệ thống những vấn đề lý luận về giáo dục thẩm mỹ, tính tất yếu của việc giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên, vai trò của truyền thông (đặc biệt là truyền hình) với tư cách là phương thức trong giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên hiện nay. Thứ hai, phân tích được những tác động của truyền thông đối với đời sống thẩm mỹ của thanh niên nước ta hiện nay trên cả hai mặt: tác động tích cực và tác động tiêu cực và chỉ ra một số vấn đề đặt ra đối với giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng.
5 Thứ ba, luận án đưa ra một số giải pháp, khuyến nghị góp phần nâng cao hiệu quả của việc giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng ở nước ta hiện nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận - Đề tài luận án dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, về giáo dục thẩm mỹ, những quan điểm của Đảng về vai trò của giáo dục thẩm mỹ trong việc phát triển toàn diện nhân cách con người và vai trò của truyền thông đại chúng trong giáo dục thẩm mỹ nhằm phát triển con người ở Việt Nam hiện nay. - Luận án dựa trên cơ sở lý luận về mỹ học, giáo dục học, tâm lý học lứa tuổi… trong nghiên cứu mối quan hệ tương tác giữa chủ thể giáo dục thẩm mỹ và đối tượng tiếp nhận là thanh niên. - Luận án kế thừa thành quả của những công trình nghiên cứu trước đó về những vấn đề liên quan đến nội dung của luận án, nhất là các luận án và các công trình khoa học đã nghiên cứu về vai trò của truyền thông đại chúng với giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên Việt Nam hiện nay. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Luận án được thực hiện trên cơ sở vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin như là: phương pháp chủ nghĩa duy vật biện chứng; chủ nghĩa duy vật lịch sử, phương pháp lịch sử - lôgic... - Phương pháp liên/đa ngành: nghiên cứu giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng là sự thu thập, tổng hợp kết quả nghiên cứu của rất nhiều lĩnh vực khoa học chuyên ngành như Xã hội học, Tâm lý học, Sử học, Triết học thẩm mỹ và Văn hóa học thẩm mỹ… - Luận án sử dụng những phương pháp cơ bản của Xã hội học truyền thông như: phân tích tài liệu; phương pháp thống kê, điều tra xã hội học thông qua bảng hỏi, phương pháp chuyên gia....
6 5. Nguồn tài liệu của luận án - Luận án kế thừa các kết quả nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên và giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng ở Việt Nam hiện nay. - Nguồn tài liệu chính của luận án là tài liệu thu được trong quá trình khảo cứu tư liệu hiện có, điều tra xã hội học, lập phiếu điều tra,… Ngoài ra, các kết quả báo cáo tổng kết, số liệu thống kê của các tổ chức Đoàn thanh niên, các cơ quan truyền thông và các đề tài nghiên cứu, hội thảo khoa học các cấp về giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên qua truyền thông đại chúng được sử dụng để làm rõ vấn đề luận án quan tâm. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Luận án góp phần trình bày một cách có hệ thống những quan điểm cơ bản về giáo dục thẩm mỹ, giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên. Khẳng định vai trò của truyền thông đại chúng trong hoạt động giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên nói riêng và con người Việt Nam nói chung. - Luận án khảo sát, đánh giá thực trạng tác động của truyền thông đại chúng với đời sống thẩm mỹ của thanh niên; từ đó đưa ra một số khuyến nghị nâng cao hiệu quả của truyền thông đại chúng với tư cách là một phương thức giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên ở nước ta hiện nay. - Kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu nghiên cứu cho học viên, sinh viên chuyên ngành triết học Mác - Lênin, chuyên ngành Mỹ học, Truyền thông đại chúng, Văn hóa học….; đồng thời có thể cung cấp cho các cơ quan thông tin đại chúng, những người làm công tác phát thanh, truyền hình, xuất bản những tài liệu tham khảo về những vấn đề đã nêu trên. 7. Bố cục của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục công trình khoa học đã công bố và Tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận án gồm có 4 chương, 12 tiết.
7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Ở NƯỚC NGOÀI Nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ nói chung và giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên được các học giả, các nhà nghiên cứu mỹ học nước ngoài quan tâm sâu sắc. Sự tác động của quá trình toàn cầu hóa, sự giao lưu và tiếp biến văn hóa đã tác động không nhỏ đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội trong đó có đời sống thẩm mỹ. Những vấn đề về giáo dục thẩm mỹ nhằm nâng cao đời sống, thị hiếu thẩm mỹ và năng lực thẩm mỹ được nghiên cứu ở nhiều quốc gia trên thế giới. Các công trình nghiên cứu đó đã tiếp cận đến giáo dục thẩm mỹ nói chung, giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng nói riêng. Công trình của hai tác giả Tracie Costantino and Boyd White: Essays on Aesthetic Education for the 21st Century (Những tiểu luận về giáo dục thẩm mỹ cho Thế kỷ 21)[186]. Những tiểu luận về giáo dục thẩm mỹ cho Thế kỷ 21 do Tracie Costantino và Boyd White chủ biên đem đến những cách hiểu tương đồng về các quan điểm chuyên sâu của các tác giả về mối liên hệ giữa đối thoại có tính dấn thân với sự phê phán có tính bản thể của Mỹ học đối với giáo dục nghệ thuật hiện đại. Công trình này là sự tập hợp các bài viết từ một hội thảo chuyên đề, trong đó trọng tâm là những nghiên cứu của bốn tác giả trong các bài viết thuộc phần một của cuốn sách, chủ yếu những nghiên cứu của họ bàn về sự khởi phát của đối thoại, đồng thời đặt lại cách hiểu về một loạt các khái niệm như: kinh nghiệm thẩm mỹ, cái đẹp, cái cao cả và mỹ học...Trên cơ sở đó, công trình này mở rộng phạm vi đối thoại với tám chương tiếp theo với những tiểu luận thú vị và chuyên sâu của các tác giả Âu - Mỹ. Do đó, có thể nói, công trình này là một nguồn tài liệu tham khảo giá trị và bổ ích đối với các sinh viên chuyên ngành Giáo dục nghệ thuật học và
8 trong các chương trình giảng dạy; đồng thời cuốn sách cũng là tài liệu tham khảo quan trọng đối với các giảng viên thực hành nghệ thuật, các giáo viên tương lai cũng như bất cứ ai quan tâm đến tầm quan trọng của mỹ học, không chỉ trong giáo dục nghệ thuật đương đại mà còn trong các lĩnh vực rộng lớn hơn của giáo dục thẩm mỹ nói chung. Tác giả Gayatri Chakravorty Spivak: An Aesthetic Education in the era of Globalization (Giáo dục thẩm mỹ trong thời đại Toàn cầu hoá) [187]. Với một tiêu đề cụ thể như trên, người đọc mong đợi ở cuốn sách mới của Gayatri Chakravorty Spivak như một trường hợp điển hình cho việc giảng dạy mỹ học ở Mỹ và ở nước ngoài trước cơn bão thực dụng của chủ nghĩa tư bản toàn cầu. Nói cách khác, độc giả dường như đang trông chờ một định nghĩa lâu dài của giáo dục thẩm mỹ, một phân tích chi tiết về các loại hình đào tạo mỹ học và một cuộc tranh luận mang tính xây dựng đối với vai trò, giá trị của mỹ học trong thế giới ngày nay. Nếu ai đang trông chờ hoặc tìm kiếm sự thoả mãn trong giáo dục mỹ học ở thời kỳ toàn cầu hoá, thì cuốn sách này của Spivak đáp ứng được điều đó. Công trình đã làm nên những khác biệt đối với các công trình bàn về giáo dục thẩm mỹ trước đó. Công trình này mở đầu bằng sự quay trở về với các luận điểm mỹ học của Friedrich Schiller trong cuốn sách Giáo dục thẩm mỹ cho con người, trong đó luận điểm quan trọng của Schiller được cuốn sách nhấn mạnh nhiều lần là, nếu loài người không có/không còn cảm giác về cái đẹp thì mọi cuộc cách mạng nhằm giải phóng cá nhân ra khỏi sự áp bức đều là vô nghĩa; và nếu không có một nền giáo dục thẩm mỹ cho con người, thì sự tự do mà con người có được một cách dễ dàng sẽ trở nên man rợ, khủng khiếp. Cuốn sách cũng viện dẫn quan điểm của Schiller về kiểu mẫu lãng mạn và con người chỉ có thể có được sự trải nghiệm tự do thực sự khi và chỉ khi họ có kinh kiệm thực sự về cái đẹp trước đó. Do vậy, đóng góp của Spivak trong công trình này là đặt lại vấn đề về "sự khởi đầu" của mỹ học. Vì tư tưởng mỹ học của Schiller trong cái nhìn của Spivak, thực chất là
9 quan điểm về việc đào tạo mỹ cảm và mỹ cảm tốt chính là cốt lõi của một nền giáo dục thẩm mỹ. Tác giả Ralph Alexander Smith, Alan Simpson: Aesthetics and Arts Education (Mỹ học và Giáo dục nghệ thuật) [188]. Công trình này phân tích các khía cạnh khác nhau về lý thuyết và thực hành mỹ học cũng như giáo dục thẩm mỹ. Mỗi phần chứa đựng một giới thiệu và bài viết của các tác giả khác nhau. Phần 1, "Mỹ học là một lĩnh vực nghiên cứu," phác thảo câu hỏi về thẩm mỹ, về các vấn đề trường hợp, các loại lý thuyết mỹ học và mỹ học gần đây ở Anh và Hoa Kỳ. Phần 2, "Một số vấn đề về mỹ học", trình bày phân tích các quan niệm về sự sáng tạo, về kinh nghiệm thẩm mỹ, về diễn giải, về đánh giá phê bình, và về chính nghệ thuật. Phần 3, "Mục đích của giáo dục thẩm mỹ" bàn về nghệ thuật như là kiểu thức giáo dục căn bản, về triết học và về lý luận giáo dục thẩm mỹ, về giảng dạy nghệ thuật trong các trường công lập, cùng tính hữu ích của việc giáo dục thẩm mỹ. Phần 4, "Giáo trình Thiết kế và đánh giá", đặt ra các vấn đề như việc theo đuổi sự xuất sắc trong giáo dục nghệ thuật và việc phát hiện, đánh giá năng lực học tập cùng sự phát triển thẩm mỹ. Cách thức để thiết kế chương trình giảng dạy được thảo luận cùng một lúc với kết quả nhận thức và đạo đức của giáo dục thẩm mỹ. Phần 5, "Dạy và học trong giáo dục thẩm mỹ", mô tả đối tượng của phê bình thẩm mỹ, và làm thế nào để giáo viên có được tri thức về các nguyên tắc mỹ học cũng như các cấp độ có thể của diễn ngôn. Điều này có thể giúp họ giảng dạy tốt hơn các khái niệm phê bình thẩm mỹ, đồng thời giúp họ hiểu hơn về nhân vật được hư cấu của các tác phẩm nghệ thuật. Tác giả Ralph Alexander Smith: Aesthetics and problems of education (Mỹ học và Vấn đề giáo dục) [188]. Công trình này bàn về các vấn đề có tính cách triết học đối với giáo dục và giáo dục thẩm mỹ. Đa số các tác giả nghiên cứu trong công trình này đều sử dụng tư liệu từ các lĩnh vực mỹ học trong triết học để làm rõ và hiểu được các vấn đề cơ bản của
10 giáo dục thẩm mỹ. Phạm vi của Mỹ học được chia thành ba loại: khoa học, phân tích, và phổ quát (hay tư biện). Mỹ học khoa học bao gồm một lượng lớn các nghiên cứu thực nghiệm mà tiêu biểu là ví dụ điển hình trong các yêu cầu về tâm lý. Mỹ học phân tích và Mỹ học phổ quát, cả hai đều là triết lý về tính cách. Tài liệu này được chia thành bốn phần, bao gồm: Ý niệm về lịch sử Giáo dục thẩm mỹ, Mục đích của Giáo dục thẩm mỹ, Thiết kế bài giảng và sự hợp thức trong Giáo dục thẩm mỹ, Dạy và Học trong Giáo dục thẩm mỹ. Tyson Lewis: The Aesthetics of Education (Giáo dục thẩm mỹ) [188]. Ở tác phẩm này, Tyson Lewis đã cung cấp cho người đọc một phân tích ấn tượng, thâm nhập sâu vào các tác phẩm của Jacques Rancière gắn liền với lý luận và thực tiễn của giáo dục. Cuốn sách cũng là một sự dẫn dắt hấp dẫn, rất độc đáo và rất cần thiết trong các cuộc thảo luận hiện nay về giáo dục, chính trị học và dân chủ. Tác phẩm là một sự nghiên cứu tinh tế và thú vị về giáo dục thẩm mỹ, cũng như mối quan hệ giữa mỹ học và giáo dục. Các tác giả I.U.A.Lukin và V.C.Xcacherơsiccốp “Nguyên lý Mỹ học Mác - Lênin” [121]. Đây là công trình nổi tiếng của hai nhà mỹ học người Liên Xô cũ. Trong nội dung: Giáo dục thẩm mỹ cho những người xây dựng chủ nghĩa cộng sản, các tác giả tập trung trình bày vấn đề giáo dục thẩm mỹ. Trước hết, các tác giả chỉ ra ý nghĩa và nhiệm vụ của giáo dục thẩm và khẳng định cần thiết phải giáo dục thẩm mỹ cho nhân dân, nhất là thanh thiếu niên vì: “Giáo dục thẩm mỹ cho nhân dân, trước hết là cho thế hệ thanh thiếu niên có trách nhiệm phát triển văn hóa thẩm mỹ cho con người, thúc đẩy việc xây dựng các nhu cầu thẩm mỹ, các quan điểm và thị hiếu thẩm mỹ, triển khai các khả năng sáng tạo” [121, tr.338]. Trong công trình này, các tác giả người Nga đã quan tâm đến giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên, một lực lượng xã hội đặc biệt. Các ông đã cho rằng, giáo dục thẩm mỹ trước tiên đối tượng cần được giáo dục phải là thanh niên, thiếu niên. Nhóm xã hội này cần được trang bị,
11 định hướng các nhu cầu, thị hiếu và khả năng thưởng thức cũng như sáng tạo thẩm mỹ. Đây là quan điểm đúng đắn và có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc trong xây dựng và phát triển con người của xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, các tác giả đã phân biệt sự khác nhau giữa giáo dục thẩm mỹ và giảng dạy mỹ học: Không được đồng nhất giáo dục thẩm mỹ với giảng dạy mỹ học bởi vì có giáo dục và có học thức hoàn toàn không phải là một, có thể trở thành con người có học thức song lại không được giáo dục... [121, tr.339]. Đây là một sự phân biệt rất rạch ròi và có lý về sự khác biệt giữa giáo dục thẩm mỹ và giảng dạy mỹ học. Nếu giảng dạy thẩm mỹ chỉ dừng lại ở việc trang bị cho con người những tri thức thì giáo dục thẩm mỹ giúp con người biến những tri thức đó thành niềm tin và hành vi ứng xử có thẩm mỹ của con người. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc giáo dục thẩm mỹ không chỉ là giảng dạy mỹ học mà còn bồi đắp cho con người những niềm tin, tình cảm, lý tưởng thẩm mỹ để chỉ đạo con người trong hoạt động. Bởi vậy, tác giả đã khẳng định: “Giáo dục thẩm mỹ có sứ mệnh xây dựng các cảm quan của con người, làm phong phú thế giới tình cảm của nó, dạy cho con người biết cảm thụ cái tiến bộ, cái nhân đạo, …” [121, tr.341]. Công trình tiếp cận đến giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên qua truyền thông đại chúng trước tiên được đề cập là của GS. M.F Ốp-xi-an-nhi-cốp chủ biên với công trình: Mỹ học cơ bản và nâng cao [139]. Đây là công trình về nghiên cứu Mỹ học với nhiều nội dung phong phú và đa dạng về các tri thức Mỹ học. Công trình này được sử dụng trong giáo dục sinh viên các trường khoa học xã hội và nghệ thuật toàn Liên bang Xô Viết trước đây. Nội dung giáo dục thẩm mỹ được trình bày ở phần V viết về Văn hóa thẩm mỹ xã hội chủ nghĩa. Trong chương VI, tác giả đã nghiên cứu về thực chất và ý nghĩa của giáo dục thẩm mỹ. Theo ông:
12 …Tình yêu đối với cái đẹp chắp cánh cho con người, làm cho cuộc sống của họ trở lên có hồn, làm cho nó đầy ý nghĩa và nội dung sâu sắc. Trong cái đẹp thể hiện khát vọng vươn tới hạnh phúc, tự do, điều thiện, sự thông tuệ, sự lớn lao về đạo đức…. [138, tr.809]. Trong mục nghiên cứu về các phương pháp và phương tiện giáo dục thẩm mỹ, tác giả đã chỉ ra được các “nhân tố” giáo dục thẩm mỹ cơ bản: Quan hệ xã hội; Thiên nhiên; Nghệ thuật; Hoạt động thực tiễn - lao động; Các phương tiện giao tiếp đại chúng; Tổ chức thẩm mỹ môi trường, đồ vật - không gian; văn hóa thẩm mỹ của đời sống sinh hoạt… Trong các nhân tố kể trên ông đã chỉ ra được vị trí, vai trò của truyền thông đại chúng đối với giáo dục thẩm mỹ. Các phương tiện truyền thông đại chúng được gọi là các phương tiện giao tiếp đại chúng. Theo GS. Ôp-xi-an-nhi-côp: “…Báo chí, đài phát thanh và vô tuyến truyền hình tham gia vào giáo dục thẩm mỹ bằng cách tuyên truyền các giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật không phải của chúng…” [138, tr.828]. Như vậy, từ rất sớm trong giáo dục thẩm mỹ hình thành con người xã hội chủ nghĩa ở Liên bang Xô Viết trước đây các nhà nghiên cứu mỹ học và giáo dục thẩm mỹ đã thấy được vai trò của “các phương tiện giao tiếp đại chúng” trong giáo dục thẩm mỹ. GS Ôp-xi-an-nhi-cốp đã đề cập đến các loại hình truyền thông lúc đó bao gồm: báo chí, đài phát thanh và vô tuyến truyền hình. Đó là các hình thức truyền thông hiện đại nhất có ảnh hưởng đến tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội và giáo dục nói chung và giáo dục thẩm mỹ nói riêng. Tác giả đã chỉ ra bản chất của giáo dục thẩm mỹ qua truyền thông đại chúng là quá trình tuyên truyền các giá trị thẩm mỹ và các loại hình nghệ thuật. Trong nghiên cứu tình hình giáo dục thẩm mỹ qua truyền thông của Liên bang Xô Viết, ông chỉ ra được những hạn chế, yếu kém của truyền thông, của giao tiếp đại chúng với giáo dục thẩm mỹ. Tóm lại, các nhà nghiên cứu nước ngoài đã nghiên cứu một số nội dung của đề tài luận án. Một số quan điểm nghiên cứu, phân tích về giáo dục thẩm
13 mỹ hay mối quan hệ của thẩm mỹ với giáo dục và đặc biệt là giáo dục thẩm mỹ trong thế kỷ XXI là những vấn đề rất đáng quan tâm. Các nhà nghiên cứu nước ngoài đã có nhiều cách kiến giải về những vấn đề thuộc về mỹ học và giáo dục thẩm mỹ, đánh giá vai trò của nghệ thuật đối với giáo dục thẩm mỹ và khẳng định vị trí của cái đẹp thẩm mỹ trong đời sống xã hội. Mặc dù chưa nghiên cứu trực diện về giáo dục thẩm mỹ thông qua truyền thông đại chúng, nhưng các học giả nước ngoài đã cung cấp tri thức thẩm mỹ và những vấn đề lý luận và phương pháp luận trong nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ hiện nay. 1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC Giáo dục thẩm mỹ là những vấn đề cơ bản và có ý nghĩa quan trọng của mỹ học Mácxit. Cho đến nay, ở nước ta có khá nhiều sách giáo trình về Mỹ học Mác - Lênin bàn về vấn đề này. Tiêu biểu là những giáo trình sau: Mỹ học đại cương của tác giả Đỗ Văn Khang,[107]; Mỹ học đại cương (dành cho sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh), của tác giả Thế Hùng,[95]; Giáo trình Mỹ học Mác - Lênin của hai tác giả Đỗ Huy và Vũ Trọng Dung,[90]…..Đây là những cuốn giáo trình cơ bản về mỹ học đã cung cấp những kiến thức lý luận quan trọng về giáo dục thẩm mỹ nói chung và giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên nói riêng. Những công trình tiêu biểu về giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên và giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên thông qua truyền thông đại chúng liên quan trực tiếp đến nội dung của luận án là: 1.2.1. Nhóm công trình liên quan đến giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên Việt Nam hiện nay Giáo dục thẩm mỹ nói chung và giáo dục thẩm mỹ cho thanh niên là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu mỹ học quan tâm. Thanh niên là lứa tuổi đặc biệt, một nhóm xã hội cần được giáo dục thẩm mỹ để hoàn thiện nhân cách. Trong các giáo trình mỹ học ở Việt Nam vấn đề giáo dục thẩm mỹ và